KʼUTUNEM 20
BʼIXONEM 7 Jehová, kuya nuchuqʼabʼ
Ri kubʼsal kʼuʼx che kuya ri Jehová
Kqanimarisaj uqʼij ri Tataxel «ri kutoqʼobʼisaj qawach, are Dios waʼ ri kukubʼsaj qakʼuʼx pa ronojel» (2 COR. 1:3).
KYAʼ UBʼIXIK
¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼan ri Jehová che ukubʼsaxik kikʼuʼx ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia?
1. ¿Jas xkinaʼ ri judíos are chiʼ xekʼam bʼi pa Babilonia?
CHATCHOMAN chkij ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia. ¿Jas xkinaʼ riʼ? Xkilo are chiʼ xsach uwach ri Jerusalén, ri kitinamit. Rumal ri kimak ri katiʼt kimam y ri kech ri e areʼ xekʼam bʼi pa jun chi tinamit che kkichʼobʼ ta uwach (2 Crón. 36:15, 16, 20, 21). Qastzij che pa Babilonia xyaʼ bʼe chke kkibʼan jujun jastaq che kkaj (Jer. 29:4-7). Pero xkiriq kʼax chilaʼ rumal che pa ri kitinamit taj e kʼo wi. Jun chke xubʼij ri kunaʼo: «Uj tʼuyul chkinaqaj ri nimaʼ re Babilonia, kojoqʼik are taq knaʼtaj ri Sion chqe» (Sal. 137:1). Rajawaxik kubʼsal kʼuʼx chke, pero ¿jachin kukubʼsaj kikʼuʼx?
2, 3. a) ¿Jas xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri judíos? b) ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?
2 Ri Jehová are ri Dios «ri kukubʼsaj qakʼuʼx pa ronojel» (2 Cor. 1:3). Keʼuloqʼoqʼej ri keqebʼ rukʼ y kraj kuya kubʼsal kʼuʼx chke. Ri Jehová retaʼm che jujun chke ri judíos kkikʼex na ri kichomanik y kkiqʼijilaj chi jumul junam rukʼ ri kraj ri areʼ (Is. 59:20). 100 junabʼ kanoq are chiʼ majaʼ kekʼam bʼi pa Babilonia, ri Jehová xubʼij che ri Isaías che kutzʼibʼaj wariʼ: «Chikubʼsaj ukʼuʼx, chikubʼsaj ukʼuʼx ri nutinamit» (Is. 40:1). Ri Jehová xukoj ri wuj re Isaías rech kukubʼsaj kikʼuʼx ri judíos.
3 Oj xuqujeʼ jujun taq mul kajwataj kubʼsal kʼuʼx chqe. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na ri xubʼan ri Jehová che ukubʼsaxik kikʼuʼx ri judíos: 1) xubʼij che kukuy na kimak ri kkiya kan ubʼanik ri utz taj, 2) xuya jun eyebʼal chke y 3) xeʼutoʼ rech kkixiʼj ta kibʼ. Kqil na wariʼ chkijujunal y kqil na ri tajin kubʼan ri Jehová kamik che ukubʼsaxik qakʼuʼx.
RI JEHOVÁ KUTOQʼOBʼISAJ QAWACH Y KUKUY QAMAK
4. ¿Jas xubʼan ri Jehová che utoqʼobʼisaxik kiwach ri judíos? (Isaías 55:7).
4 Ri Jehová «kutoqʼobʼisaj qawach» (2 Cor. 1:3). Xukʼut wariʼ are chiʼ xubʼij che kukuy kimak ri judíos we kkibʼan ta chi ri itzelal (chasikʼij Isaías 55:7). Ri areʼ xubʼij: «Rukʼ kʼu junalik loqʼoqʼebʼal kʼuʼx xintoqʼobʼisaj chi na awach» (Is. 54:8). ¿Jas kubʼan che ubʼanik? Paneʼ ri judíos kʼi junabʼ kekʼojiʼ na pa Babilonia rumal che xeniman taj, ri Jehová xubʼij chke che kopan na ri tiempo che keʼel na bʼi chilaʼ (Is. 40:2). Qastzij che wariʼ xukubʼsaj kikʼuʼx ri judíos che xkiya kan ubʼanik ri kimak y kkaj kkibʼan ri kqaj chuwach ri Jehová.
5. ¿Jasche más kqakubʼsaj qakʼuʼx oj kamik chrij ri kuybʼal mak?
5 ¿Jas kqetaʼmaj? Ri Jehová qas kraj kukuy qamak. Ri judíos che xekʼojiʼ pa Babilonia ketaʼm wariʼ, pero kamik oj más kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová qas kukuy qamak rumal che xuya ri Ukʼojol pa qawiʼ. Ri Isaías kʼi junabʼ ubʼim kanoq che ri Jehová kutaq na lo ri Ukʼojol cho ri uwach Ulew rech kuya ri ukʼaslemal pa kiwiʼ ri winaq che kkiya kan ubʼanik ri kimak. Ri xubʼan ri Jesús ktobʼanik rech ri Jehová kukuy ri qamak (Hech. 3:19; Is. 1:18; Efes. 1:7). ¡Ri Dios sibʼalaj kutoqʼobʼisaj qawach!
6. ¿Jasche nim ubʼanik kojchoman chrij ri utoqʼobʼisal wachaj ri Jehová? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
6 Ri tzij che xuya ubʼixik ri Jehová pa Isaías 55:7 sibʼalaj kukubʼsaj qakʼuʼx we ojer xqabʼan jun mak y xaq kojbʼison na rumal ri xqabʼano paneʼ ya xqakʼex ri qakʼaslemal. E kʼi tajin kkikoj kichuqʼabʼ chuwach waʼ taq chomanik riʼ, más na we kʼa tajin na kkiriq kʼax rumal ri xkichaʼ ubʼanik ojer kanoq. Are kʼu we qabʼim chi ri qamak y tajin ta chi kqabʼano, qastzij riʼ che ri Jehová ya xukuy ri qamak. Y are chiʼ kukuy ri qamak, knaʼtaj ta chi che (chajunamisaj rukʼ Jeremías 31:34). We ri Jehová knaʼtaj ta chi che ri xqabʼano, je chqabʼanaʼ oj. Y chnaʼtaj chqe che ri Jehová are kril ri kqabʼan kamik are ta ri xojsach wi ojer kanoq (Ezeq. 33:14-16). Y pa ri kʼakʼ uwach Ulew ri Qatat, Jehová, kusachisaj na uwach ri kʼax che kqariqo rumal ri utz ta xqachaʼ ubʼanik.
Ri Jehová are kril ri kqabʼan kamik are ta ri xojsach wi ojer kanoq. (Chawilaʼ ri párrafo 6).
7. ¿Jas kojtoʼwik rech kqaxiʼj ta qibʼ kqabʼij ri qamak?
7 ¿Y jas kqabʼano we kojbʼisonik rumal jun mak xqabʼano y kʼo ta qabʼim wi? Ri Biblia kubʼij che utz we kqataʼ tobʼanik chke ri kʼamal taq bʼe (Sant. 5:14, 15). Weneʼ kʼax kqabʼan che ubʼixik chke ri xqabʼano. Pero chnaʼtaj chqe che ri Jehová e uchaʼom waʼ taq achijabʼ riʼ rech kojkitoʼo. Rumal laʼ, we qayaʼom kan ubʼanik ri mak y knaʼtaj chqe che ri Jehová y ri e kʼamal taq bʼe nim kojkil wi xuqujeʼ kojkiloqʼoqʼej, wariʼ kojutoʼ rech kʼax ta kabʼan che ubʼixik chke ri xqabʼano. Chqilaʼ ri xubʼan ri Jehová che utoqʼobʼisaxik uwach y ukubʼsaxik ukʼuʼx jun qachalal ubʼiʼ Arthur, che sibʼalaj xbʼisonik rumal jun mak che xubʼano.a Ri areʼ kubʼij: «Weneʼ jun junabʼ xwil pornografía. Are kʼu jun qʼij xintaʼ jun chʼabʼal che kchʼaw chrij ri retaʼmabʼal qakʼuʼx o conciencia, rumal laʼ xinbʼij che ri wixoqil y chke ri kʼamal taq bʼe ri tajin kinbʼano. Wariʼ xinutoʼ, pero kinbʼison na rumal ri xinbʼano. Ri kʼamal taq bʼe xkibʼij chwe che ri Jehová xinupixbʼej rumal che sibʼalaj kinuloqʼoqʼej y xa ta rumal che xinuxutuj. Ri tzij che xkibʼij chwe qas xopan pa wanimaʼ y rumal laʼ xinbʼison ta chi más». Kamik, ri qachalal Arthur precursor regular y tobʼanel pa ri congregación. ¡Sibʼalaj kuya kubʼsal kʼuʼx chqe che ri Jehová kukuy qamak!
RI JEHOVÁ KUYA JUN EYEBʼAL CHQE
8. a) ¿Jas xubʼij ri Jehová chke ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia? b) ¿Jas tobʼanik xuya chke ri judíos che xkikʼex ri kikʼaslemal ri kubʼij pa Isaías 40:29-31?
8 Babilonia are jun tinamit che kʼo nim uchuqʼabʼ y etaʼmatal uwach rumal che keʼutzoqopij ta ri winaq che e kʼo pa uqʼabʼ. Weneʼ xchomaxik che ri judíos kekun ta chik ketzalij pa ri kitinamit (Is. 14:17). Pero ri Jehová, xubʼij chke ri upatanelabʼ che ketzoqopix na bʼik. ¡Y kʼo ta nijun kqʼaten ri Jehová che ubʼanik wariʼ! (Is. 44:26; 55:12). Chuwach ri Jehová ri Babilonia kʼo ta uchuqʼabʼ (Is. 40:15). Sibʼalaj xkubʼiʼ kikʼuʼx ri judíos are chiʼ ri Jehová xubʼij che keresaj na bʼi pa Babilonia, rumal laʼ ri Isaías xutzʼibʼaj wariʼ: «Ri kkikubʼaʼ kikʼuʼx chrij ri Ajawaxel kkʼakʼir na ri kichuqʼabʼ» (chasikʼij Isaías 40:29-31). Ri xubʼij ri Jehová xuya kichuqʼabʼ y jetaneʼ «kekunik kerapapik jachaʼ ri kot».
9. ¿Jas xetoʼw ri judíos rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri ubʼim?
9 Ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia kʼo xetoʼwik rech xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri ubʼim chke. ¿Jas riʼ ri ubʼim? Are ri profecías che utzʼaqatisam chi ri Jehová. Jun kʼutbʼal, ketaʼm che ri Asiria xeʼuchʼak ri diez tribus re Israel y che xeʼukʼam bʼi ri winaq (Is. 8:4). Xkilo are chiʼ ri babilonios xkisachisaj uwach Jerusalén y xekikʼam bʼi ri judíos pa Babilonia (Is. 39:5-7). Y ketaʼm che ri qʼatal tzij re Babilonia xresaj ri ubʼaqʼwach ri qʼatal tzij Sedequías y xukʼam bʼi pa Babilonia (Jer. 39:7; Ezeq. 12:12, 13). Juntir ri xubʼij ri Jehová che kbʼantaj na qas xtzʼaqatik (Is. 42:9; 46:10). Ronojel wariʼ xeʼutoʼo rech xkikubʼsaj kikʼuʼx che ri Jehová qas kutzʼaqatisaj ri ubʼim chke, che keresaj na lo pa Babilonia.
10. ¿Jas kojtoʼwik rech ksach ta pa qajolom ri ubʼim ri Jehová che kubʼan na?
10 ¿Jas kqetaʼmaj? We ubʼanom kebʼ qakʼuʼx, uchomaxik ri kubʼan na ri Jehová kuya más qachuqʼabʼ y kukubʼsaj qakʼuʼx. Oj kʼo pa kʼaxalaj taq qʼij y e kʼo qakʼulel, are kʼu makʼistaj qakʼuʼx che upatanixik ri Jehová. Ri Jehová ukubʼsam qakʼuʼx, ubʼim chqe che kuyaʼ na jun jeʼlalaj kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, jawiʼ kqariq wi na jamaril y kʼo ta chi itzelal. Rumal laʼ utz che amaqʼel kojchoman chrij ri utzujum ri Jehová chqe. ¿Jas kojtoʼwik rech ksach ta pa qajolom ri ubʼim ri Jehová chqe? Chqayaʼ qa tiempo rech kojchoman chrij ri jeʼlalaj kʼaslemal che kuya na ri Jehová chqe pa ri petinaq. Chqasikʼij ri e qawuj, chqilaʼ videos y chqatatabʼej bʼix che kchʼaw chrij ri qeyebʼal. Y chqabʼij che ri Jehová pa oración ri más kqaj che kbʼantaj pa ri kotzʼiʼj uwach Ulew.
11. ¿Jas toʼwinaq jun qachalal che uriqom jun yabʼil rech kubʼan ta kebʼ ukʼuʼx?
11 Chojchoman chrij ri xukʼulmaj jun qachalal ubʼiʼ Joy, che uriqom jun kʼaxalaj yabʼil. Ri areʼ kubʼij che retaʼmaxik ri kubʼan na ri Jehová ukubʼsam ukʼuʼx y uyaʼom uchuqʼabʼ: «Are chiʼ kinnaʼo che kinchʼij ta chi rumal ri yabʼil, kinbʼij che ri Jehová ronojel ri kinnaʼo y qas wetaʼm che ri areʼ kuchʼobʼ ri tajin kinkʼulmaj. Y ri Jehová uyaʼom ri tobʼanik che kajwataj chwe» (2 Cor. 4: 7). Ri qachalal Joy, amaqʼel kchoman chrij ri kʼaslemal che kuriq na pa ri kʼakʼ uwach Ulew, jawiʼ kʼo ta jun kubʼij ta na: «In yawabʼ» (Is. 33:24). We kqabʼij che ri Jehová ronojel ri kqanaʼo y qas kojchoman chrij ri ubʼim chqe kojutoʼo rech kkʼistaj ta qakʼuʼx.
12. ¿Jasche qas kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri ubʼim? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
12 Junam kukʼ ri judíos che xekʼam bʼi pa Babilonia, oj xuqujeʼ kʼo rumal che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri ubʼim. Chojchoman chrij ri profecías che tajin ketzʼaqat kamik. Jun chke are che kʼo jun qʼatbʼal tzij nim ubʼanik pa ronojel ri uwach Ulew che «ko xuqujeʼ tuqaʼr» (Dan. 2:42, 43). Xuqujeʼ tajin kekʼulmataj «kabʼraqan» y tajin kqatzijoj ri utzij ri Dios «pa ronojel uwach ulew» (Mat. 24:7, 14). Rilik ronojel ri profecías riʼ kubʼano che kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová qas kutzʼaqatisaj na ronojel ri ubʼim.
Rilik ronojel ri profecías che tajin ketzʼaqat kamik kubʼano che más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri ubʼim ri Jehová. (Chawilaʼ ri párrafo 12).
RI JEHOVÁ KOJUTOʼO RECH KQAXIʼJ TA QIBʼ
13. a) ¿Jas kʼax xkiriq ri judíos are chiʼ ya mer keʼel bʼi pa Babilonia? b) Junam rukʼ ri kubʼij Isaías 41:10-13, ¿jas xubʼan ri Jehová che ukubʼsaxik kikʼuʼx ri judíos?
13 Ri Jehová ubʼim chke ri judíos che ketzalij na pa ri kitinamit, are kʼu retaʼm che kkiriq na kʼax are chiʼ ya mer keʼel bʼi pa ri tinamit Babilonia. Ri Jehová ubʼim kanoq che jun qʼatal tzij nim ubʼanik kchʼakan na pa kiwiʼ jujun taq tinamit che e kʼo chunaqaj Babilonia tekʼuriʼ kubʼan na kʼax che ri tinamit Babilonia (Is. 41:2-5). Rumal laʼ ri Jehová ubʼim chi kan wariʼ: «Kaxeʼj ta awibʼ, in kʼo kʼu ne awukʼ maxibʼij awibʼ, in kʼut in a Dios». Rumal che retaʼm che weneʼ ri judíos kkixiʼj na kibʼ (chasikʼij Isaías 41:10-13). Are chiʼ ri Jehová xubʼij: «In kʼut in a Dios» ri xraj are che knaʼtaj chke che ri areʼ kʼo kukʼ che kitoʼik (Sal. 118:6).
14. ¿Jas más xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri judíos rech kkixiʼj ta kibʼ?
14 Xuqujeʼ rech ri judíos kkixiʼj ta kibʼ, ri Jehová xunaʼtasaj chke che kʼo nim retaʼmabʼal y nim u poder. Rumal laʼ xubʼij chke che kekaʼy cho ri kaj y kkilo che ri areʼ xaq xiw ta xeʼubʼan ri chʼumil, xaneʼ xuqujeʼ kuchʼobʼ ri kibʼiʼ chkijujunal (Is. 40:25-28). Wariʼ kukʼutu che ri Jehová qas retaʼm ri kibʼiʼ ri upatanelabʼ chkijujunal. Y we xkun che kibʼanik ri chʼumil pa ri kaj xuqujeʼ kkunik keʼutoʼ ri upatanelabʼ. Kʼo ta rumal che kkixeʼj kibʼ ri judíos.
15. ¿Jas xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri judíos rech xekamisax taj?
15 Ri Jehová xuqujeʼ xubʼij chke ri upatanelabʼ ri rajawaxik kkibʼano. Rumal laʼ pa jun capítulo re ri wuj Isaías xubʼij wariʼ che ri tinamit: «Chatok chupam ri awachoch chatzʼapij kʼu ri okibʼal are taq at okinaq chi bʼik. Chakʼuʼ na jubʼiqʼ awibʼ kʼa kokʼow na ri royowal ri Ajawaxel» (Is. 26:20). Weneʼ ri nabʼe mul che xtzʼaqat ri kubʼij wajun versículo riʼ xtzʼaqatik are chiʼ ri Ciro xuchʼak ri tinamit Babilonia. Jun achi che kʼo nim retaʼmabʼal ubʼiʼ Jenofonte xubʼij che are chiʼ ri Ciro xok pa ri tinamit Babilonia, xubʼij chke ri rajchʼojabʼ che «kkikamisaj apachike winaq che e kʼo ta» pa ri kachoch. ¡Qastzij riʼ che xkixiʼj kibʼ ri babilonios, pero ri judíos rumal che xkinimaj ri Jehová y xkitzʼapij kibʼ pa kachoch xekam taj!
16. ¿Jasche rajawaxik taj kqaxiʼj qibʼ are chiʼ kojchoman chrij ri nimalaj kʼaxkʼolil? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).
16 ¿Jas kqetaʼmaj? Naj ta chi kraj ri winaq kkil na jun nimalaj kʼaxkʼolil cho ri uwach Ulew. Are chiʼ kmajtaj wariʼ, ri winaq sibʼalaj kkixiʼj na kibʼ. Pero ri oj kqaxiʼj ta qibʼ rumal che qetaʼm che ri Jehová are ri qa Dios y kojutoʼ na. Qas kojkikot na riʼ rumal che kojkʼasiʼ na kanoq (Luc. 21:28). Y kqaya ta kan ukubʼsaxik qakʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ jun jupuq tinamit kkaj kkibʼan na kʼax chqe. Ri Jehová keʼukoj na ri ángeles che qatoʼik y kubʼij na chqe ri rajawaxik kqabʼano rech kojkam taj. ¿Jas kubʼan na che ubʼixik chqe? Qetaʼmaj taj. Weneʼ are keʼukoj na ri congregaciones. Che weneʼ are ri ja che rajawaxik kqakʼuʼ wi na qibʼ che xubʼij ri Jehová che ri Isaías. We kqaj kojkʼasiʼk rajawaxik oj utz amigos kukʼ ri qachalal, kqanimaj ri kubʼij ri utinamit ri Jehová y qas kqakojo che areʼ tajin kkʼamow ubʼe (Heb. 10:24, 25; 13:17).
Uchomaxik che ri Jehová kʼo nim uchuqʼabʼ y kkun che qatoʼik kojutoʼo rech kqaxiʼj ta qibʼ are chiʼ kpe ri nimalaj kʼaxkʼolil. (Chawilaʼ ri párrafo 16).b
17. ¿Jas rajawaxik kabʼano rech katutoʼ ri Jehová?
17 Paneʼ xkiriq kʼax ri judíos are chiʼ xekʼam bʼi pa Babilonia, are kʼu ri Jehová xukubʼsaj kikʼuʼx are chiʼ xajwataj chke. Y je kubʼan qukʼ oj. Rumal laʼ apastaneʼ ri kkʼulmataj na pa ri petinaq, amaqʼel chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Chnaʼtaj chqe che ri Jehová qas kutoqʼobʼisaj qawach. Are más chojchoman chrij ri kubʼan na ri Jehová pa ri petinaq. Y masach pa qajolom che ri Jehová are ri qa Dios y kʼo ta rumal che kqaxiʼj qibʼ.
BʼIXONEM 3 At kaya nuchuqʼabʼ, kubʼsal nukʼuʼx, xuqujeʼ rech ko wanimaʼ
a Kʼexom jujun bʼiʼaj.
b RI KUKʼUT RI WACHBʼAL: Jun jupuq qachalal kimulim kibʼ. Kkikubʼsaj kikʼuʼx che ri Jehová kkunik keʼutoʼ ri upatanelabʼ apastaneʼ ri lugar che e kʼo wi.