Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
6-12 RE JULIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 6, 7
«‹Kawil kʼu na ri kinbʼan che› ri faraón»
(Éxodo 6:1) Xubʼij kʼut ri Ajawaxel che ri Moisés: «Kawil kʼu na ri kinbʼan che ri ajawinel, xaq xuwi kʼut rumal ri chuqʼabʼ kuyaʼ na chiwe chi kixel bʼik pa ri rulew; kʼo chi kʼu na jubʼiqʼ, qas areʼ kbʼin na chiwe chi kixel bʼik».
(Éxodo 6:6, 7) Rumal riʼ jat jabʼij chke ri aj israelibʼ chi ri in, ri Ajawaxel, keʼenwesaj na chuxeʼ ri utaqanik ri ajawinel xuqujeʼ pa ri kʼaxalaj taq chak ri e kojom che kibʼanik kumal ri aj ejiptibʼ. Kinkʼut na ri nukunem, keʼentor na bʼik kumal nimaʼq taq bʼanoj aj sukʼilal. 7 Kixinkʼam na ix jachaʼ che nutinamit, are kʼu ri in kinux na iDios. Jeriʼ kiwetaʼmaj na chi in riʼ ri Ajawaxel ri iDios, ri ktajin kixresaj chuxeʼ ri kʼaxalaj taq chak ri ix taqom che kibʼanik kumal ri aj ejiptibʼ.
it-2 415 párr. 1
Moisés
Qas xilitajik are chiʼ xkikʼex kibʼ ri achijabʼ re Israel. Nabʼe xkikʼam ri xubʼij ri Moisés chke, are kʼu, are chiʼ xyaʼ más chak chke rumal ri faraón, xkibʼij tzij chrij ri Moisés, wariʼ xubʼano che ri Moisés xutaʼ tobʼanik che ri Jehová rumal che xubʼan kebʼ ukʼuʼx (Éx 4:29-31; 5:19-23). Ri Nimalaj qaTat xuya uchuqʼabʼ, xubʼij che, che xopan ri tiempo che kubʼan ri xubʼij chke ri Abrahán, Isaac xuqujeʼ Jacob, uqʼalajisaxik ri kraj kubʼij ri ubʼiʼ Jehová are chiʼ keresaj bʼi ri Israel pa Egipto xuqujeʼ keʼukʼam bʼi pa ri Ulew che utzujum chke (Éx 6:1-8). Are kʼu ri e winaq riʼ xkita ta ri xubʼij ri Moisés chke. Are kʼu, chiʼ xtaq lo ri ubʼelej plaga, xkiya ta chi kan ri Moisés, xuqujeʼ xetobʼan rukʼ rech kkunik keresaj bʼi pa Egipto, «keqʼatatik e jachaʼ ajchʼojabʼ» (Éx 13:18).
(Éxodo 7:4, 5) Ri ajawinel man kunimaj taj ri kibʼij na che kʼa kinbʼan na kʼax che ri Egipto, che resaxik bʼik ri nutinamit Israel. 5 Are taq kʼu nubʼanom chi kʼax che ri Egipto, xuqujeʼ e wesam chi bʼik ri aj israelibʼ, ri e aj egiptibʼ kketaʼmaj na chi in riʼ ri Ajawaxel».
it-2 414 párrs. 5, 6
Moisés
E takʼal chuwach ri faraón pa Egipto. Moisés xuqujeʼ Aarón xeʼux ajchʼojabʼ kukʼ ri dioses pa Egipto. Kumal ri sacerdotes magos, che weneʼ ri kijefes are Janes xuqujeʼ Jambres (2Ti 3:8), faraón xukoj ri kichuqʼabʼ konojel ri dioses re Egipto rech kechʼojin rukʼ ri Jehová. Ri nabʼe milagro che xubʼan ri Aarón chuwach ri faraón che xubʼij ri Moisés che, xuqʼalajisaj che más nim na ri uchuqʼabʼ ri Jehová chkiwach ri dioses pa Egipto, paneʼ xbʼantaj waʼ ri faraón ko xtakʼiʼk (Éx 7:8-13). Tekʼuriʼ, are chiʼ xkʼulmataj chi ri urox plaga, ri sacerdotes xkibʼij: «We jasach riʼ rumal ri Dios waʼ». Sibʼalaj xkiriq kʼax kumal ri plagas riʼ, che xekun ta chik xebʼe che rilik ri faraón rech kkikʼulajij ri Moisés (Éx 8:16-19; 9:10-12).
Ri plagas xubʼano che jujun winaq xchʼuchʼujir ri kanimaʼ xuqujeʼ xubʼano che nikʼaj chik xa más xkowir ri kanimaʼ. Moisés y Aarón xkiya ubʼixik pa kijujunal ri lajuj plagas. Ri plagas xekʼulmatajik junam che xbʼixik, wariʼ xukʼutu che are Dios xtaqow lo ri Moisés. Ri ubʼiʼ Jehová xqʼalajisax pa ronojel Egipto, rumal ri bʼiʼaj riʼ ri israelitas xuqujeʼ jujun egipcios xchʼuchʼujir ri kanimaʼ xuqujeʼ xubʼano che nikʼaj chik xa más xkowir ri kanimaʼ, are kʼu ri faraón, ri keyaʼow pixabʼ che xuqujeʼ ri e terenel re ko xkitakʼabʼaʼ kibʼ (Éx 9:16; 11:10; 12:29-39). Ri egipcios xkichomaj taj che e areʼ xebʼanowik che kʼo ta chi tajin kkibʼan ri kidioses xaneʼ xketaʼmaj che are ri Jehová tajin kqʼatow tzij pa kiwiʼ. Are chiʼ bʼantajinaq chi ri bʼelejebʼ plagas, «ri e rach qʼatal taq tzij ri ajawinel sibʼalaj nim chik uqʼij ri Moisés chkiwach, xuqujeʼ chkiwach konojel ri aj ejiptibʼ» (Éx 11:3).
Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ
(Éxodo 6:3) Xinkʼut wibʼ chuwach ri Abrahán, ri Isaac, ri Jacob, rukʼ ri bʼiʼaj: Dios ri kʼo ronojel ukunem, man xinqʼalajisaj ta kʼu ri qas nubʼiʼ chkiwach: RI AJAWAXEL.
it-2 1140 párrs. 4, 5
Kʼo nim uchuqʼabʼ
Jehová xukoj ri título «ri Dios ri kʼo ronojel ukunem» (ʼEl Schad·dái) are chiʼ xubʼan ri tzujunik che ri Abrahán che kʼo ubʼanik rukʼ ri Isaac, rech kbʼantaj wariʼ, rajawaxik nim kojonik che ri Jehová kkunik kubʼan ri xubʼij. Xmajtaj lo chilaʼ, ri título riʼ kkojik are chiʼ kbʼixik che are ri Dios ri ktewchiʼn na ri Isaac xuqujeʼ ri Jacob, ri keʼechbʼen ri tewchibʼal re ri pacto che xbʼan rukʼ ri Abrahán (Gé 17:1; 28:3; 35:11; 48:3).
Rumal laʼ Dios xubʼij che ri Moisés: «Xinkʼut wibʼ chuwach ri Abrahán, ri Isaac, ri Jacob, rukʼ ri bʼiʼaj: Dios ri kʼo ronojel ukunem, [beʼÉl Schad·dái], man xinqʼalajisaj ta kʼu ri qas nubʼiʼ chkiwach» (Éx 6:3). Ri e tzij riʼ kraj ta kubʼij che ri patriarcas ketaʼm ta ri ubʼiʼ ri Jehová, rumal che e areʼ xuqujeʼ ri katiʼt kimam amaqʼel xkikoj ri ubʼiʼ ri Dios (Gé 4:1, 26; 14:22; 27:27; 28:16). Pa ri wuj Génesis, ri tzʼibʼatal wi ri xkibʼan ri patriarcas pa ri kikʼaslemal, ri e tzij «ri Dios ri kʼo ronojel ukunem» xa waqibʼ mul kriqitajik, are kʼu ri bʼiʼaj Jehová xtzʼibʼax 172 mul pa ri texto hebreo original. Rumal laʼ, paneʼ ri patriarcas ketaʼm che ri Dios taqal ri título «ri Dios ri kʼo ronojel ukunem» che, are kʼu xketaʼmaj ta ronojel ri kraj kubʼij ri bʼiʼaj, Jehová. The Illustrated Bible Dictionary (edición de J. D. Douglas, 1980, vol. 1, pág. 572) kubʼij che ri xbʼix nabʼe kanoq chke ri patriarcas, kchʼaw chrij ri tzujunik re jun kʼaslemal pa ri petinaq; kraj kubʼij che kekunik kkikubʼsaj kikʼuʼx che Areʼ, Yahweh, are jun Dios (ʼel) kkun (ri kraj kubʼij sadday) che kitzʼaqatisaxik. Ri xubʼan ri Dios che ukʼutik ribʼ pa ri kʼix, sibʼalaj nim ubʼanik xuqujeʼ xaq xiw chuwach ri Moisés xukʼut wi ri qas uchuqʼabʼ xuqujeʼ ri ubʼantajik, rukʼ wariʼ xukʼut ri kraj kubʼij ri ubʼiʼ, Yahweh.
(Éxodo 7:1) Xubʼij kʼu ri Ajawaxel che ri Moisés: «Chawilampeʼ, kinya chawe chi kabʼan nukʼexwach rukʼ ri faraón ri ajawinel, are kʼu ri awachalal Aarón are ri kchʼaw che akʼexwach rukʼ ri ajawinel.
it-2 414 párr. 2
Moisés
Are chiʼ xubʼan kebʼ ukʼuʼx ri Moisés che ubʼanik ri chak che xbʼix che, xubʼan taj che mat xkoj chi rumal ri Jehová. Are kʼu, Moisés xubʼan kebʼ ukʼuʼx xuqujeʼ xubʼij che xaq kmeʼmetik are chiʼ kchʼawik. Pa wajun tiempo ri Moisés kʼextajinaq chi ri ubʼantajik, rumal che cuarenta junabʼ kanoq utukel xraj xresaj ri Israel pa kʼax. Amaqʼel xuqʼatej uwach ri xubʼij ri Jehová che, kʼisbʼal re xubʼij che ri Jehová che kraj taj kubʼan ri ktaq wi. Paneʼ xpe royowal ri Jehová rukʼ, xuxutuj taj, xaneʼ xutaq bʼi ri rachalal rukʼ, ri Aarón rech kchʼaw che ukʼexwach. Rumal che Moisés are taqom bʼi rumal ri Dios, xux jetaneʼ «Dios» chuwach ri Aarón, y ri Aarón xchʼaw che ukʼexwach ri Moisés. Are chiʼ xetzijon kukʼ ri achijabʼ israelitas che nim chi kijunabʼ xuqujeʼ chuwach ri faraón, ri Dios xubʼij che ri Moisés ronojel ri kubʼano, y ri areʼ xuqʼaxej ronojel chuwach ri Aarón rech kchʼaw chuwach ri faraón (are ta ri faraón che kʼolik are chiʼ xanimaj bʼi ri Moisés cuarenta junabʼ kanoq) (Éx 2:23; 4:10-17). Tekʼuriʼ, Jehová xubʼano che Aarón xux qʼaxal tzij o profeta re ri Moisés, junam rukʼ ri Moisés che xux uprofeta ri Dios, rumal che Dios xkʼamow ubʼe, junam rukʼ wariʼ are ri Moisés xkʼamow ubʼe ri Aarón. Xuqujeʼ xubʼij che ri Moisés kux jetaneʼ Dios chuwach ri faraón, kraj kubʼij, kyaʼ uchuqʼabʼ rumal ri Dios xuqujeʼ taqanik puwiʼ ri faraón, rumal laʼ rajawaxik taj kuxeʼj ribʼ chuwach ri qʼatal tzij re Egipto (Éx 7:1, 2).
13-19 RE JULIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 8, 9
«Ri faraón che xubʼan nim che ribʼ xretaʼmaj taj che xuya tobʼanik rech xbʼan ri urayibʼal ri Dios»
(Éxodo 8:15) Xuwi kʼu xril ri ajawinel chi xel pa ri latzʼ ri kʼo wi, ko xutakʼabʼaʼ ribʼ, man xuyaʼ ta uxikin che ri Moisés rachiʼl ri Aarón, jachaʼ ri ubʼim uloq ri Ajawaxel chke.
it-2 1105
Ukowirisaxik animaʼ
Ri ubʼanom ri Jehová Dios che kilik ri winaq ukʼutum che rukʼ paciencia uyaʼom bʼe che e kaminaq taj paneʼ taqal chke che kekamik xuqujeʼ usachom ta kiwach ri e tinamit (Gé 15:16; 2Pe 3:9). E jujun xkita ri xbʼix chke rumal ri Dios, rumal riʼ xtoqʼobʼisax kiwach (Jos 2:8-14; 6:22, 23; 9:3-15), e nikʼaj chik xa xkikowirisaj más ri kanimaʼ chuwach ri Jehová xuqujeʼ chuwach ri utinamit (Dt 2:30-33; Jos 11:19, 20). Rumal che ri Jehová keʼuqʼatej ta ri winaq che kkita ta tzij, xaneʼ kuya bʼe che kubʼan «ko [...] ri kanimaʼ». Are chiʼ kusachisaj kiwach ri winaq che kkikowirisaj ri kanimaʼ, kukʼut ri nimalaj uchuqʼabʼ xuqujeʼ kqʼalajin ri kraj kubʼij ri ubʼiʼ (chajunamisaj rukʼ Éx 4:21; Jn 12:40; Ro 9:14-18).
(Éxodo 8:18, 19) Ri ajqʼijabʼ xuqujeʼ xkitij kiqʼij che kikʼiyisaxik alaj taq us rumal ri kinawinik che kibʼanik taq itzinik, man kʼu xekun taj. Ri alaj taq us kitaqem kixetʼik taq ri winaq xuqujeʼ taq ri awaj. 19 Xkibʼij kʼu ri ajqʼijabʼ che ri ajawinel: We jasach riʼ rumal ri Dios waʼ. Are kʼu ri ajawinel ko xutakʼabʼaʼ ribʼ, man xuyaʼ ta kʼu uxikin chke, jachaʼ ri ubʼim uloq ri Ajawaxel.
(Éxodo 9:15-17) In in kuninaq ta riʼ che ukʼutik ri nukunem chawach rukʼ jun yabʼil ri kamisanel, ri at xuqujeʼ ri atinamit sachtajinaq ta chi iwach riʼ cho ri uwach Ulew; 16 kʼa at nukʼasbʼam kʼut rech kawil ri nukunem xuqujeʼ rech kinkʼut wibʼ cho ronojel ri uwach Ulew. 17 Puneʼ kʼu jewaʼ, ri at ataqem uqʼatexik ri nutinamit man kayaʼ ta kʼu che chi kbʼek.
it-1 1227
Itzelal
Xuqujeʼ, Jehová Dios kuya bʼe chke ri itzel taq winaq kkibʼan ri itzel taq jastaq, rech ketobʼan rukʼ ri kraj kubʼano. Paneʼ kechʼojin rukʼ ri Dios, Areʼ kkunik kuqʼatej kiwach rech keʼuchajij ri sukʼ taq upatanelabʼ xuqujeʼ kkunik kukoj ri jastaq che kkibʼano rech kilitaj ri usukʼilal (Ro 3:3-5, 23-26; 8:35-39; Sl 76:10). Ri chomanik riʼ xuqujeʼ kyaʼ ubʼixik pa Proverbios 16:4: «Ri Ajawaxel uwinaqirisam ronojel che jun patanijik; xuqujeʼ ne ri itzel winaq che ri qʼij re ri kʼajisabʼal wachaj».
Jun kʼutbʼal, are ri xubʼan faraón, ri Jehová xeʼukoj ri Moisés xuqujeʼ ri Aarón rech xekibʼij che, che keʼutzoqopij bʼi ri israelitas. Are ta ri Dios xbʼanowik che xux itzel wajun qʼatal tzij egipcio, are kʼu xuya na bʼe rech kkʼasiʼ na, rech kilitajik che sibʼalaj itzel winaq ri faraón xuqujeʼ che taqal che kkamisaxik. Ri rumal che ri Jehová xukamisalaʼ ta na ri faraón, are ri kukʼut Éxodo 9:16: «kʼa at nukʼasbʼam kʼut rech kawil ri nukunem xuqujeʼ rech kinkʼut wibʼ cho ronojel ri uwach Ulew».
Ri lajuj plagas che xtaq pa uwiʼ ri tinamit Egipto, che xkʼis rukʼ ri usachisaxik kiwach ri faraón xuqujeʼ ri rajchojabʼ pa ri mar Rojo, are jun nimalaj kʼutbʼal re ri uchuqʼabʼ ri Jehová (Éx. 7:14–12:30; Sl 78:43-51; 136:15). Paneʼ qʼaxinaq chi kʼi junabʼ, ri e tinamit che e kʼo naqaj che Egipto kʼa kkitzijoj na ri xkʼulmatajik y jewaʼ riʼ xqʼalajisax ri ubʼiʼ ri Dios pa ronojel ri uwach Ulew (Jos 2:10, 11; 1Sa 4:8). Wet ri Jehová aninaq xukamisalaʼ ri faraón, mat xilitaj riʼ ri uchuqʼabʼ, mat xyaʼ uqʼij riʼ xuqujeʼ mat xtzoqopix bʼi riʼ ri utinamit.
Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ
(Éxodo 8:25-27) Ri ajawinel xutaq usikʼixik ri Moisés xuqujeʼ ri Aarón xubʼij chke: «Jix bʼaʼ, jiyaʼ ri tabʼal toqʼobʼ chuwach ri iDios, man kixel ta kʼu bʼik pa we ulew riʼ». 26 Ri Moisés xubʼij che ri ajawinel: «Man yaʼtal taj chi je kqabʼan waʼ, umak rech chi ri aj ejiptibʼ kkibʼij chi awas kikamisaxik we awaj riʼ ri keqayaʼ che tabʼal toqʼobʼ. We kujkil ri aj ejiptibʼ chi keqapil ri awaj ri kekiqʼijilaj ri e areʼ, kujkikamisaj riʼ che abʼaj. 27 Rajawaxik kujbʼe na pa ri chaqiʼj uwo saq, oxibʼ qʼij kujbʼin na kʼateʼ riʼ kqaya ri tabʼal toqʼobʼ chuwach ri Ajawaxel ri qaDios, jachaʼ ri taqanik ri uyoʼm chqe».
w04 15/3 25 párr. 9
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj re Éxodo
8:26, 27. ¿Jasche xubʼij ri Moisés che ri egipcios utz ta kkil ri tabʼal toqʼobʼ che kkiya ri israelitas? Rumal che pa Egipto keqʼijilaʼx ri e awaj riʼ. Rumal laʼ are chiʼ ri qʼatal tzij xuto che Moisés xubʼij che rajawaxik kekikoj ri awaj che tabʼal toqʼobʼ, wariʼ xuya más uchuqʼabʼ ri utzij rech kebʼe ri israelitas che uqʼijilaxik ri Jehová pa ri desierto.
(Éxodo 9:18-21) ¡Jeʼ taq bʼa waʼ! Chweʼq kinbʼan na chi kqaj jun nimalaj saqbʼach, ri mawi jumul je ta qajinaq waʼ pa Egipto. 19 Rumal kʼu riʼ chayaʼ taqanik chi chekʼol ri awawaj chupam jun utzalaj kabʼal xuqujeʼ ronojel ri awech ri kʼo pa ri juyubʼ, ronojel kʼu winaq o awaj ri man kʼolotal taj kkam na.›» 20 E kʼo kʼu jujun aj ejiptibʼ ri xkixeʼj kibʼ chuwach ri xubʼij ri Ajawaxel, xekikoj ri kajchakibʼ xuqujeʼ ri kawaj pa taq kabʼal; 21 e kʼo kʼu jujun ri man xeʼok ta il che ri xbʼix chke, xekiyaʼ kan ri kajchakibʼ xuqujeʼ ri kawaj pa ri juyubʼ man kʼo ta kikabʼal.
w19.10 pág. 6 párr. 6
Are chiʼ ri Dios kukʼajisaj wachaj ¿la kuya na ubʼixik chke ri e winaq?
Pa nikʼaj chi tiempo, Jehová xuya ubʼixik chke ri e winaq are chiʼ majaʼ kuya ri kʼajisabʼal kiwach. Are kʼu, qas xrilo jampaʼ tiempo xuya chke ri e winaq rech kkikʼex ri kikʼaslemal. Jewaʼ xubʼano are chiʼ xutaq bʼi ri lajuj plagas pa Egipto. Chqilaʼ jun kʼutbʼal, ri xkʼulmatajik are chiʼ majaʼ kutaq lo ri uwaq plaga, jun Nimalaj jabʼ re nimaʼq taq saqbʼach che kkamisanik. Jehová xutaq bʼi ri Moisés xuqujeʼ ri Aarón rech kekiya ubʼixik che ri faraón xuqujeʼ chke ri winaq e kʼo rukʼ. Rumal che ri jabʼ re saqbʼach kpe chukabʼ qʼij, kuya na tiempo chke rech kkikol kibʼ. Ri Biblia kubʼij: «E kʼo kʼu jujun aj Egipto ri xkixeʼj kibʼ chuwach ri xubʼij ri Ajawaxel, xekikoj ri kajchakibʼ xuqujeʼ ri kawaj pa taq kabʼal; e kʼo kʼu jujun ri man xeʼok ta il che ri xbʼix chke, xekiya kan ri kajchakibʼ xuqujeʼ ri kawaj pa ri juyubʼ man kʼo ta kikabʼal» (Éx. 9:18-21). Wariʼ kukʼutu che ri Dios xuya na ubʼixik are chiʼ majaʼ kutaq lo ri kʼajisabʼal wachaj. Rumal wariʼ, ri e winaq che aninaq xkitatabʼej ri xbʼixik, xekolotaj kan chuwach ri plaga.
20-26 RE JULIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 10, 11
«Ri Moisés y Aarón xkikʼut kowil kʼuxaj»
(Éxodo 10:3-6) Ri Moisés rachilam ri Aarón xebʼe che uchʼabʼexik ri ajawinel, xkibʼij kʼu che: «jewaʼ kubʼij ri Ajawaxel ri kiDios ri aj hebreyibʼ: ‹¿Kʼa jampaʼ ri kamachʼ ta na awibʼ chnuwach? Chatzoqopij bʼik ri nutinamit rech kbʼe che nuqʼijilaxik; 4 we kʼu kataqej kiqʼatexik ri nutinamit, chweʼq keʼentaq uloq sakʼ puwiʼ ri awulew, 5 kkichʼuq uwach ri ulew, mawi kʼu kqʼalajin chik ri ulew. Kkikʼis na utijik ri man xsach ta uwach rumal ri saqbʼach, xuqujeʼ kekiqul na konojel taq ri cheʼ ri e kʼo pa taq ri juyubʼ. 6 Kkibʼalij na kibʼ pa ri nimalaj awachoch xuqujeʼ pa ri kachoch konojel ri awach qʼatal taq tzij, xuqujeʼ pa ri kachoch konojel ri e aj ejiptibʼ. ¡Ri ktajin kkʼulmataj kamik mawi jumul xkil ri e atat mawi taq ri e amam ri qas pa taq ri kiqʼijol kʼa pa taq ri qech uj!›» Xuwi xkʼis ubʼixik waʼ rumal ri Moisés, xel uloq pa ri nimalaj rachoch ri ajawinel.
w09 15/7 20 párr. 6
Chawesaj uwach ri Jesús: chatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ kowil kʼuxaj
6 Chojchoman chrij ri kowil kʼuxaj che xukʼut Moisés are chiʼ xchʼaw rukʼ ri faraón pa Egipto, jun qʼatal tzij che ri e winaq xkilo che are jun dios, che xbʼix che, che are ralkʼwal ri dios solar Ra. Weneʼ xuqujeʼ xubʼan re ri xkibʼan e nikʼaj chi faraones, che xkibʼan jun kiwachbʼal xuqujeʼ xkiqʼijilaj. Kʼo ta jun winaq kbʼin che wajun qʼatal tzij, ri rajawaxik kubʼano, rumal che kʼo nim utaqanik, kubʼan nim che ribʼ xuqujeʼ kuta ta tzij. Ronojel ri kubʼij rajawaxik kbʼanik. Chuwach wajun achi, kʼi mul rajawaxik xchʼaw ri machʼalikalaj Moisés, paneʼ kʼo ta sikʼinaq. Y, ¿jas xubʼij Moisés che ri faraón? Che kuya bʼe che keʼel bʼi ri israelitas y we kuya ta bʼi bʼe chke, ri Dios kukʼajisaj uwach ri tinamit Egipto rukʼ plagas. ¿La xajwataj ukowil ukʼuʼx riʼ ri Moisés? ¡Xajwatajik! (Núm. 12:3; Heb. 11:27).
(Éxodo 10:24-26) Ri ajawinel xutaq usikʼixik ri Moisés, xubʼij che; «Jix che uqʼijilaxik ri Ajawaxel, cheʼikʼamaʼ bʼik ri iwalkʼwal, cheʼiyaʼ kʼu kan ri ichij xuqujeʼ taq ri iwakax.» 25 Ri Moisés xubʼij che: «Man je ta waʼ kbʼanik, xaneʼ xuqujeʼ ri lal keʼeyaʼ na la bʼik ri awaj ri keʼeqayaʼ che tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ ri keqaporoj che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel ri qaDios. 26 Xuqujeʼ ri qawaj kebʼe na qukʼ. Mawi jun awaj kkanaj kanoq, keqachaʼ kʼu na jujun chkixoʼl ri keqaya che uyaʼik qʼijilanik che ri Ajawaxel. Kujopan kʼu na chilaʼ kʼate riʼ kaqetaʼmaj jachike ri keʼajwataj chqe che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel».
(Éxodo 10:28) Xubʼij chi kʼut ri ajawinel che ri Moisés: «Chatel bʼik waral, qas chawilaʼ awibʼ, matpe chi jumul chnuwach, apachike kʼu qʼij ri katpe chi jumul chnuwach, katkam na».
(Éxodo 11:4-8) Ri Moisés xubʼij che ri ajawinel: «Jewaʼ ubʼim ri Ajawaxel: ‹Pa nikʼaj aqʼabʼ kinokʼow pa ronojel ri Egipto. 5 Kkam kʼu na ri nabʼeʼal kʼojolaxel ri kʼo pa jujun taq kachoch ri aj ejiptibʼ, are kʼu jun ri unabʼeʼal ri ajawinel ri katʼuyiʼ puwiʼ ri utem re ajawbʼal xuqujeʼ ne ri nabʼeʼal ral ri ixoq pataninel loqʼom ri kkeʼnik. Xuqujeʼ kekam na konojel ri nabʼe taq kal ri awaj. 6 Ktataj na jun nimalaj raqoj chiʼaj pa ronojel Egipto, ri mawi jumul kʼulmatajinaq mawi jumul kkʼulmataj ta chi na›. 7 Rech kiwetaʼmaj chi ri Ajawaxel man je ta kubʼan chke ri aj israelibʼ jachaʼ ri kubʼan chke ri aj ejiptibʼ, ri mawi ne jun tzʼiʼ kwawat ta che jun winaq o che jun kawaj ri Israel. 8 Kʼateʼ kʼu riʼ kebʼe na ri e awach qʼatal taq tzij che wilik, e xukuxuj kkibʼij na chwe: ‹Jix, at xuqujeʼ konojel ri winaq ri keteriʼ bʼik chawij›. Kʼa majoq kʼu chbʼan waʼ man kinel ta na bʼik». Sibʼalaj xoyowar ri Moisés, xel bʼik chuwach ri ajawinel.
it-2 415 párr. 2
Moisés
Xajwataj ukowil ukʼuʼx xuqujeʼ ukojonik rech xkunik xchʼaw rukʼ ri faraón. Moisés y Aarón xekunik xkibʼan ri xbʼix chke, rumal che ri Jehová xuya ri ruxlabʼixel chke. Sibʼalaj nim kibʼanik konojel ri e kʼo pa ri qʼatbʼal tzij re ri faraón, ri qʼatal tzij re ri potencia mundial pa taq ri uqʼij ri Moisés. Xetzijon rukʼ ri faraón, che kbʼixik che are jun dios, xuqujeʼ chkiwach ri uconsejeros, rajchʼojabʼ, uchajinelabʼ y ri rajchakibʼ, xuqujeʼ e kʼo ri e kʼamal taq bʼe re ri e kojonem, ri sacerdotes magos, ri toʼl taq rech. Ri achijabʼ che e kʼo rukʼ ri faraón sibʼalaj nim kiqʼij pa ri qʼatbʼal tzij. Konojel ri achijabʼ riʼ rukʼ ri kitobʼanik ri dioses re Egipto xkitoʼ ri faraón. Moisés y Aarón kʼi mul xetzijon rukʼ ri faraón. Are kʼu ri faraón xa más xukowirisaj ri ranimaʼ, rumal che kraj taj keʼutzoqopij bʼi ri hebreos che e rajchakibʼ. Sibʼalaj xubʼan ko che ri ranimaʼ, che are chiʼ Moisés y Aarón xkibʼij che kpe jun uwajxaq plaga, xeʼesax lo chuwach ri faraón. Y are chiʼ taqom chi ri ubʼelej plaga, xbʼix chke che meʼopan chi jumul rukʼ ri faraón, rumal che kekamisaxik, we keʼopanik (Éx 10:11, 28).
Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ
(Éxodo 10:1, 2) Ri Ajawaxel xubʼij che ri Moisés: «Jat, jachʼabʼej ri ajawinel ri faraón, nubʼanom chi kʼu che ri areʼ xuqujeʼ ri e rach qʼatal taq tzij chi ko kkitakʼabʼaʼ kibʼ, rech keʼenkʼut ri nimaʼq taq mayibʼal chkiwach ri kinkun che kibʼanik, 2 rech xuqujeʼ ri at katzijoj chke ri akʼojol, ri e uwiʼ taq amam ri xinbʼan che retzʼbʼexik kiwach ri aj ejiptibʼ, xuqujeʼ ri nimaʼq taq mayibʼal ri xinbʼan chkixoʼl. Jeriʼ kiwetaʼmaj na chi in riʼ ri Ajawaxel».
w95 1/9 11 párr. 11
Ri testigos kikʼutum che xaq xiw ri Jehová ri qastzij Dios
11 Are chiʼ ri israelitas e kʼo na pa Egipto, Jehová xutaq bʼi ri Moisés rukʼ ri Faraón y xubʼij che: «Jat, jachʼabʼej ri ajawinel ri faraón, nubʼanom chi kʼu che ri areʼ xuqujeʼ ri e rach qʼatal taq tzij chi ko kkitakʼabʼaʼ kibʼ, rech keʼenkʼut ri nimaʼq taq mayibʼal chkiwach ri kinkun che kibʼanik, rech xuqujeʼ ri at katzijoj chke ri akʼojol, ri e uwiʼ taq amam ri xinbʼan che retzʼbʼexik kiwach ri aj ejiptibʼ, xuqujeʼ ri nimaʼq taq mayibʼal ri xinbʼan chkixoʼl. Jeriʼ kiwetaʼmaj na chi in riʼ ri Ajawaxel» (Éxodo 10:1, 2). Ri e nimanel taq israelitas xkibʼij chke ri e kalkʼwal ri nimaʼq taq mayibʼal ubʼanom ri Jehová. Ri e kalkʼwal ri israelitas xkibʼij chi chke ri e kalkʼwal, y jeriʼ xkibʼano rech xkitzijoj chi chke ri e más alkʼwalabʼ che xekʼiyik. Rukʼ wariʼ knaʼtax ri nimaʼq taq chak che ubʼanom ri Jehová. Junam rukʼ wariʼ, kimik ri e tat nan rajawaxik kkiqʼalajisaj chkiwach ri e kalkʼwal ri e uchak ri Jehová (Deuteronomio 6:4-7; Proverbios 22:6).
(Éxodo 11:7) Rech kiwetaʼmaj chi ri Ajawaxel man je ta kubʼan chke ri aj israelibʼ jachaʼ ri kubʼan chke ri aj ejiptibʼ, ri mawi ne jun tzʼiʼ kawawat ta che jun winaq o che jun kawaj ri Israel.
it-1 895 párr. 7
Éxodo
Rukʼ wariʼ, are chiʼ xukʼut ri nimalaj uchuqʼabʼ ri Jehová, xunimarisaj ri ubʼiʼ y xeresaj ri israelitas pa kʼax. Are chiʼ kiqʼaxem chi ri mar Rojo, Moisés xukʼam kibʼe ri israelitas rech kebʼixonik, xuqujeʼ ri ranabʼ ubʼiʼ Míriam, ri profetisa, xukʼam kibʼe ri ixoqibʼ rech kexojowik, kebʼixonik xuqujeʼ kkitzojtza ri panderetas che kukʼaʼm (Éx 15:1, 20, 21). Rukʼ wariʼ kʼo ta chi jumul xkil chi kiwach ri kikʼulel. Are chiʼ xeʼel lo pa Egipto, xyaʼ ta bʼe che jun winaq o jun chikop kubʼan kʼax chke; nijun tzʼiʼ xjininik xuqujeʼ xwawat chkij (Éx 11:7). Paneʼ pa ri éxodo kubʼij taj che ri faraón xok pa ri mar kukʼ ri rajchʼojabʼ xuqujeʼ che xkamisaxik, pa Salmo 136:15 kubʼij che Jehová «xbiqʼtajisan ri faraón chupam ri Kaq Plo xuqujeʼ ri e rajchʼojabʼ».
27 RE JULIO KOPAN 2 RE AGOSTO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | ÉXODO 12
«¿Jas kraj kubʼij ri Pascua chkiwach ri cristianos?»
(Éxodo 12:5-7) Ri awaj rajawaxik chi kʼo chik jun ujunabʼ, amaʼ xuqujeʼ man kʼo ta uyabʼ, we alaj chij o alaj kʼisikʼ. 6 Kichajij kʼu na kʼa pa ri ukajlajuj (14) rajilabʼal we ikʼ riʼ, pa we qʼij riʼ konojel ri aj israelibʼ chkijujunal kakipil ri awaj pa ri bʼenabʼal qʼij. 7 Kakikʼamaxtaj kʼut ri ukikʼel ri awaj, kkibʼil chke taq ri apal re ri uchiʼja ri kkitij wi ri awaj.
w07 1/1 20 párr. 4
Utz iwe riʼ
4 Jesús xkam pa ri 14 re nisán re ri junabʼ 33 re ri qaqʼij. Pa wajun fecha riʼ kbʼan ri nimaqʼij re ri Pascua ronojel junabʼ pa Israel. Pa wajun qʼij ri familias kkitij jun alaj chij che kʼo ta uyabʼ, wariʼ kunaʼtajisaj chke che ri kikʼ xeʼukol ri e kinabʼeʼal ri israelitas, are chiʼ ri ángel xeʼukamisaj ri e kinabʼeʼal ri egipcios pa ri 14 re nisán re ri junabʼ 1513 nabʼe chuwach ri qaqʼij (Éxodo 12:1-14). Ri alaj chij re ri Pascua are jun símbolo che kukʼutunisaj ri Jesús, ri apóstol Pablo xubʼij chrij wariʼ: «Ri qachij re ri okʼowem are ri Cristo, ri xkam che tabʼal toqʼobʼ» (1 Corintios 5:7). Junam rukʼ ri ukikʼel ri alaj chij, ri ukikʼel ri Jesús keʼukol kʼi winaq (Juan 3:16, 36).
(Éxodo 12:12, 13) Pa ri aqʼabʼ riʼ kinokʼow na pa ronojel ri Egipto, keʼenkamisaj na ri kinabʼeʼal ri aj ejiptibʼ ri e kʼo pa taq ri kachoch, xuqujeʼ ri e kinabʼeʼal ri awaj, kinbʼan na ri taqal ubʼanik chke konojel ri diosibʼ re Egipto. In ri Ajawaxel, ri nuyoʼm ubʼixik. 13 Ri kikʼ are kkʼutuw taq ri ja ri ix kʼo wi. Jeriʼ, are taq cheʼensokoʼ ri aj ejiptibʼ rukʼ kamikal, man kʼo ta jun chiwe kekamoq kinwil kʼu na ri kikʼ xaq kʼu kinokʼowik.
mwb18.04 pág. 2, recuadro
¿La awetaʼm?
Ri Pascua are ta jun etal re ri Conmemoración, are kʼu kojkunik kqetaʼmaj kʼi jastaq chrij jujun bʼantajik re wajun nimaqʼij riʼ. Jun kʼutbʼal, ri apóstol Pablo xujunamisaj ri Jesús rukʼ jun alaj chij are chiʼ xutzʼibʼaj: «Ri qachij re ri okʼowem are ri Cristo, ri xkam che tabʼal toqʼobʼ» (1Co 5:7). Ri ukikʼel ri alaj chij pa uwiʼ ri e uchiʼja xeʼukol kikʼaslemal ri winaq, ri ukikʼel ri Jesús xuqujeʼ keʼukol e kʼaslemal (Éx 12:12, 13). Xuqujeʼ, rajawaxik che ri alaj chij re ri Pascua kqʼaj ta nijun bʼaq che. Che ri Jesús xuqujeʼ xqʼajisax ta nijun bʼaq, pa neʼ are laʼ kkibʼan ri winaq are chiʼ kkikamisaj jun winaq (Éx 12:46; Jn 19:31-33, 36).
(Éxodo 12:24-27) Ri ix kinimaj na we taqanik riʼ xuqujeʼ ri e uwiʼ taq imam ri kepe na, jachaʼ jun pixabʼ waʼ re chbʼe qʼij saq chiwe. 25 Are taq ix okinaq chik pa ri ulew ri kuya na ri Ajawaxel chiwe, jas ri bʼim, kitaqej na rokʼowisaxik we nimaqʼij riʼ. 26 Are taq kʼu kkʼot ichiʼ kumal ri iwalkʼwal: ‹¿Jas kel kubʼij waʼ we nimaqʼij riʼ?,› 27 Are waʼ ri kitzelej na ubʼixik: ‹Kapil we awaj riʼ pa ri Okʼowem che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel. Are taq xeʼukamisaj ri aj ejiptibʼ, xaq kʼu xokʼow chuwach taq ri kachoch ri aj israelibʼ ri e kʼo pa Egipto, je xubʼan waʼ che kitoʼik ri qachalaxik ri xekʼojiʼ pa Egipto.›» Ri aj israelibʼ xkimej kibʼ, xeqʼijilanik,
w13 15/12 20 párrs. 13, 14
Rajawaxik knaʼtaj wajun qʼij chiwe
13 Ri kʼakʼ taq generaciones xketaʼmaj kʼutunem che nim kibʼanik, che ri e tat nan xkikʼut chkiwach ri e kalkʼwal. Jun chke are che ri Jehová keʼuchajij ri upatanelabʼ. Rajawaxik xketaʼmaj ri akʼalabʼ che are ta jun Dios che mat qastzij kʼolik y naj kʼo wi chke ri winaq, xaneʼ are jun kʼaslik Dios y qastzij kʼolik, che kel ukʼuʼx che ri utinamit xuqujeʼ kutoʼo, junam rukʼ ri xubʼan che kikolik ri kinabʼeʼal ri israelitas «are taq xeʼukamisaj ri aj ejiptibʼ».
14 Kimik, ri e tat nan rajawaxik ta chik ronojel junabʼ kkitzijoj chke ri kalkʼwal ri xkʼulmataj pa ri Pascua. Are kʼu, ¿la kakʼut chkiwach ri awalkʼwal che are ri Dios ri kchajin ri utinamit? ¿la kkilo che qas kakojo che are Jehová ri kchajin ri utinamit? (Sal. 27:11; Is. 12:2). ¿La utz ubʼixik kabʼan chke? We je kabʼano keʼatoʼ ri awalkʼwal rech kkikubʼsaj más kikʼuʼx chrij ri Jehová.
Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ
(Éxodo 12:12) Pa ri aqʼabʼ riʼ kinokʼow na pa ronojel ri Egipto, keʼenkamisaj na ri kinabʼeʼal ri aj ejiptibʼ ri e kʼo pa taq ri kachoch, xuqujeʼ ri e kinabʼeʼal ri awaj, kinbʼan na ri taqal ubʼanik chke konojel ri diosibʼ re Egipto. In ri Ajawaxel, ri nuyoʼm ubʼixik.
it-2 601 párr. 5
Pascua
Paneʼ ri lajuj plagas che xqaj pa Egipto are jun kʼajisabʼal wachaj chke ri kidioses, ri ulajuj, are ri más kʼax che xkʼulmatajik (Éx 12:12). Rumal che ri chij are ri awaj che más nim ubʼanik chuwach ri dios Ra, rumal laʼ ri egipcios itzel xkilo are chiʼ xkoj ri ukikʼel ri chij che ri uchiʼ ja. Ri wakax xuqujeʼ nim ubʼanik chkiwach, are chiʼ xekam ri nabʼe taq kal qas xbʼan kʼax riʼ che ri dios Osiris. Xuqujeʼ ri faraón xyaʼ uqʼij rumal che kbʼixik che are ukʼojol ri dios Ra, are chiʼ xkam ri ukʼojol qas xqʼalajinik che kʼo ta uchuqʼabʼ ri dios Ra xuqujeʼ ri faraón.
(Éxodo 12:14-16) Are jun qʼij waʼ ri taqal unaʼtaxik iwumal, kibʼan jun nimalaj nimaqʼij che rokʼowisaxik che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel. Pixabʼ waʼ ri kkanaj chiwe amaqʼel, ri kekokʼowisaj ri e tat nan xuqujeʼ ri alkʼwalaxelabʼ. 15 Wuqubʼ qʼij kitij kaxlanwa ri man kyaʼ ta chʼam rukʼ; rumal riʼ qas pa ri nabʼe qʼij man kuyaʼ taj kkʼojiʼ chʼam pa taq ri iwachoch. Apachin ta neʼ ri kutij kaxlanwa ri yoʼm chʼam rukʼ pa ronojel ri wuqubʼ qʼij, kesax ri ubʼiʼ chkixoʼl ri aj israelibʼ. 16 Ri nabʼe qʼij jachaʼ xuqujeʼ ri uwuq rajawaxik keʼikoj che jun tastalik mulin ibʼ. Pa taq ri qʼij riʼ man kʼo ta chak kbʼanik, we man xuwi ri usukʼumaxik ri wa ri kutij ri winaq.
it-1 548
Umulixik ibʼ
Jun jastaq che utz taj kbʼan pa ri «tastalik mulin ibʼ» are ri ubʼanik chak. Jun kʼutbʼal, ri nabʼe qʼij xuqujeʼ ri uwuq qʼij are chiʼ kbʼan ri nimaqʼij re ri kaxlanwa che kyaʼ ta chʼam rukʼ are jun «tastalik mulin ibʼ», rukʼ wariʼ ri Jehová xubʼij: «Pa taq ri qʼij riʼ man kʼo ta chak kbʼanik, we man xuwi ri usukʼumaxik ri wa ri kutij ri winaq» (Éx 12:15, 16). Are kʼu ri sacerdotes xechakun pa ri e qʼij re ri «tastalik mulin ibʼ» rumal che xkiya tabʼal toqʼobʼ che ri Jehová y ri chak che xkibʼano man are ta jun makaj (Le 23:37, 38). Ri e qʼij riʼ, qʼij taj che keʼuxlan ri winaq, xaneʼ are qʼij rech kkinimarisaj más ri kachilanik rukʼ ri Jehová. Ronojel taq sábado ri tinamit xkimulij kibʼ rech kkiya uqʼij ri Dios xuqujeʼ xkitatabʼej ri e pixabʼ. Xyaʼ kichuqʼabʼ are chiʼ xsikʼix uwach ri uTzij ri Dios xuqujeʼ are chiʼ xqʼalajisax chkiwach, junam rukʼ ri xbʼan pa ri sinagogas ojer kanoq (Hch 15:21). Rumal laʼ, paneʼ ri winaq kkibʼan ta kʼi chak pa taq sábado xuqujeʼ pa ri e «tastalik mulin ibʼ», konojel kkikoj wajun qʼij riʼ rech kkibʼan kichʼawem, kechoman chrij ri Dios xuqujeʼ chij ri kraj kubʼano (chawilaʼ ASAMBLEA).