Jesuspa Chaquita Catishpa Causashunchi Yachachishunchi tandanajuipi yachajungapaj hojapa referenciacuna
7-13 DE ENERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | HECHOS 21, 22
‘Taita Dios o Jehová Dios munashcashna pactachijuchun’
bt-S 177 párrs. 15, 16
‘Taita Dios o Jehová Dios munashcashna pactachijuchun’
15 Apóstol Pablo Felipepa huasipi cajpica, shuj rijsishca profetapashmi chayamurca. Cai profetaca Ágabo nishca shuti runami carca. Cai profetaca ashtaca yarjaimi tiagrin nishpami villashca carca. Paipa nishcacunaca Claudio nishca shuti jatun mandaj, mandajujpimi pactarirca (Hech. 11:27, 28). Chaimandami chaipi cajcunaca profeta Ágabo runata ricunman quedashpa ¿imatashi caipica rurajun? ¿imatashi nigrin? nishpa tapurinajushcanga. Shinapillatami chai profetaca, Pablo churajushca “chumbita” o cinturaspi huatarina finduta quichurca. Chai chumbica culquita o shuj cosascunata alichingapajmi sirvin carca. Cinturaspi huatarina finduta japishpami profeta Ágabo runaca chaquindi, maquindi huatarishpa cashna nirca: “Diospaj jucha illaj Espiritumi, cashna nihuan: ‘Cai chumbita charij runataca, Judea llactapi tiaj Jerusalenbi causajcunami, cashna huatashpa, na israelcunapaj maquipi cushpa saquinga’ nihuanmi” nircami (Hech. 21:11).
16 Chai profeciaca apóstol Pablo Jerusalén llactaman rinata, shinallata judio gentecunallata ‘na israelitacunapaj maquipi saquinatami’ ricuchijurca. Chaimandami chai villaita uyajcunaca manllarishpa quedarca. Chaita uyashpami Lucasca cashna nirca: ‘ñucanchipash, chaipi causanajuj crijcunapash, Jerusalenman ama vichai ripaichu nishpa, Pablotaca jarcarcanchi. Shina ninajujpimi Pabloca, cashna nishpa tigrachirca: ¿Imashpata huacashpa, ñuca shungupi llaquichihuanguichi? Huatai tucunatapash, na manllanichu. Ashtahuangarin Jerusalenbi huañuchijpipash, Apunchi Jesusta crishcamandaca huañushallami nircami” nishpa (Hech. 21:12, 13.)
bt-S 178 párr. 17
‘Taita Dios o Jehová Dios munashcashna pactachijuchun’
17 Pensaripashunchi. Lucaspash, tucui huauquipanicunapash apóstol Pablotaca ama richun nishpa ninanda roganajun. Apóstol Pabloca, huauquipanicuna huacashpa ama richu ninajujta uyashpaca cashnami nin: “¿Imashpata huacashpa, ñuca shungupi llaquichihuanguichi?” nishpa. Shinapash Pabloca Tiro congregacionmanda huauquipanicunahuan parlashcashnallatami decidirishca carca. Huauquipanicuna huacashpa, ama richun nishpa ninanda roganajujpipash, imamanda Jerusalén llactaman rina cashcatami intindichirca. Apóstol Pabloca nimata na manllashpami Jesús shina Jerusalén llactaman ringapaj listo carca (Heb. 12:2). Ninanda llaquichi tucuna cashpapash Jesuspa catij caimandami, nimata na manllashpa huañuna cashpapash huañungapaj listomi carca.
bt-S 178 párr. 18
‘Taita Dios o Jehová Dios munashcashna pactachijuchun’
18 Huauquipanicunaca ¿imatata rurarca? Bibliapica respetohuan cashna nishpa tigrachishcatami ricuchin: “Cashna nishpa na quedangapaj munajpica: ‘Taita Dios munashcashna pajtachijuchun’ nishpami saquircanchi” nishpa (Hech. 21:14, MTQI ). Jerusalenman ama richu nishpa roganajujpipash, apóstol Pablo rigrijujtapacha ricushpami, paicunaca ninanda llaquirishpapash ñana imatapash nishpa catirca. Huauquipanicunaca, Jehová Diospa munaita apóstol Pablo pactachina cashcata intindishpami ñana roganajurca. Apóstol Pabloca chai llactaman rishpa huañuchi tucunata yachashpapash rishalla nishcarcami. Chaimi paipa munaita ali pactachingapaca paipa amigocuna apoyachun minishtirca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
bt-S 184, 185 párrs. 10-12
“Ñuca imatapash nalita na rurashcataca, cangunaman villasha”
10 Shinapash apóstol Pabloca tucuicunatami respetan carca. Huaquin huauquipanicunaca, judiocunapa huaquin costumbrecunata catishpami sábado punllapi saman carca o huaquin micunacunataca na micun carca. Paicunatapashmi Pabloca respetan carca (Rom. 14:1-6, NM ). Chaimandami circuncisión nishcata ruranami canguichi o na ruranachu canguichi nishpaca na mandarca. Ashtahuangarin Timoteopa taita griego cashcamandami Timoteotaca circuncisión nishcata rurachirca. Shinami judiocunaca Timoteotaca, na imatapash nita ushana carca (Hech. 16:3). Apóstol Pabloca cada uno decidina cashcata yachashpami, Galacia llactamanda huauquipanicunamanga cashna nirca: “Circuncisionda rurashcapash, chaita na rurashcapash, imapash na canllu. Ashtahuangarin crij cashpa, juyarishpa causanami ashtahuan ali” can nishpa (Gál. 5:6). Shinapash Moisesman cushca Leyta catina munaimandalla, Jehová Diospa ñaupajpi ali ricuringapaca circuncisionda ruranapachami canchi nimandalla ruranajushpaca, na shinlli feta charishcatami ricuchinajurca.
11 Apóstol Pablo llullacunatami yachachijun nishca yanga parlocunaca, judio huauquipanicunataca ñana tranquilo ali sirvichun ayudajurcachu. Chaimandami, anciano huauquicunaca cashna rurai nishpa apóstol Pablotaca mandarca: “Ñucanchi purapica chuscu runacunami, Diosman rurashapachami nishcata pactachinata charin. Diospaj ñaupajpi mapa illaj cangapaca, paicunahuan rishpami, paicuna ajchata rutuchishpapash, culquita can cuna cangui. Shina rurajpica, can imatalla yachachishcata uyajcunapash, tucuicunami llullami yanajunga. Paipash Moisés mandashcataca, aliguta pactachijmari cashca ninajungami” nishpa (Hech. 21:23, 24).
12 Apóstol Pabloca, judio huauquipanicunami Moisesman cushca Leyta ashtahuan alicachimanda chashna nishpa purinajun nishpa quejarinallami carca. Shinapash Jehovapa yachachishcacunata na huashaman saquinajujpimi, paicuna nishcataca rurashalla nirca. Paillatami shuj tiempo huashamanga caita escribishcarca: “Paicunaca, mandashca shimicunatami catinajun. (Chaita ñuca na cazuj cashpapash), paicunapash quishpiririchunmi, paicunahuan cashpaca, chai mandashca shimicunata cazujuni” nishpa (1 Cor. 9:20). Cai viajeca Jerusalenbi ancianocuna nishcata catishpami ‘mandashca shimicunata’ cazujushcata ricuchirca. Chaitallatami tucui ñucanchicunapash apóstol Pabloshna rurana capanchi. Ñucanchi munashcashna imatapash rurachunga na shuyanachu capanchi, chaipa randica anciano huauquicunataca tucuipimi ayudana, cazuna capanchi (Heb. 13:17).
Hch 22:16pa notacuna nwtsty
cambaj juchacunata maillachun, Apunchi Jesusta mañai: Bautizarishca yacullaca, juchacunataca na “maillanllu”. Ashtahuangarin Jesuspi crina, paipa chaquita catishpa crishcata ruraicunahuan ricuchinami minishtirishca can (Hch 10:43; Snt 2:14, 18).
14-20 DE ENERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | HECHOS 23, 24
“Huañuchij ungüimi can, tucui cai pachapimi pandachishpa purin”
bt-S 191 párrs. 5, 6
“Pablo, ama manllaichu”
5 Cai shimicunaca ashtacatami apóstol Pablotaca ayudarca. Cayandi punllaca cuarenta yali judiocunami “Pablota huañuchingacaman na micushpa, na ufiashpami shuyana canchi. Chaita na pactachishpaca, ima llaquipash japishpami ali canman” nishpami juramentunajurca. Cai “juramentushcami” Pablota huañuchingapapacha munashcata ricuchijurca. Juramentushca shimicunata na pactachi ushashpaca paicunapillata ima llaquipash japichunlla nishcami carca (Hech. 23:12-15). Judiocunapa munaitaca curacunata mandajcunapash, mandaj rucucunapashmi apoyanajurca. Chaimandami mandaj puracunalla o Sanedrinbi cajcunalla tandanajushpa, Pablotaca cutin ali tapuchingapami munapanchi nishpa huaranga soldadocunata mandajtaca, Pablota apamupai nigrinajurca. Shinapash cai nali judiocunaca ñanbimi Pablota huañuchingapaj shuyagrinajurca.
6 Shinapash apóstol Pablopa sobrinomi, cai nalita rurangapaj munanajujta yachaj chayashpa, Pabloman villangapaj rirca. Chaimi apóstol Pabloca, huaranga soldadocunata mandaj o comandante Claudio Lisias nishca runaman villachun cacharca. Pablopa sobrinopa shutitaca na yachapanchichu (Hech. 23:16-22). Cai jovenga na manllanataca alipachami ricuchin. Jehová Diosca cashna jovengunataca ninandami alicachishpa ricun. Paicunaca, Jehovapa Reinomanda, paipa organizacionmandaca imatapash na manllashpami ruranlla.
bt-S 192 párr. 10
“Pablo, ama manllaichu”
10 Apóstol Pablo ña Cesarea llactapi cajpica, paipa contracuna Jerusalenmanda chayamungacamanmi ‘Herodes rurashca jatun huasipi Pablotaca churashpa, soldadocuna cuidachun cacharca’ (Hech. 23:35). Picha punllacuna jipaca Ananías sumo sacerdote, huaquin judiocunapa ancianocuna, Tértulo mandashcata yachaj o paicunamanda rimaj abogadomi chayamurca. Cai Tértulo shuti runaca mandaj Félix runataca ninanda alicachishpami parlai callarirca. Félix runaca ashtacatami judiocunataca ayudashcangui nij tucushpami paipa ñaupajpi ali quedangapalla shina parlai callarirca. Chai jipallami apóstol Pablomandaca cashna nirca: “Cai runataca, huañuchij ungüi cajta, Judea llactapuracunata fiñanajuchi callarishpa, tucui cai pachapi pandachishpa purijtami ricushcanchi. Shinallata Nazaret pueblomanda runa yachachishcata catijcunatapash, cai runaca mandajmi cashca. Shina cashpami Diospaj huasimambash, yanga huasimanshna yaicujushca. Chaimandami cai runataca, ñucanchita mandashcapi nijunshna, tapuchingapaj japircanchi” nishpa. Chaipi shayanajuj shuj judiocunapashmi “cai tucui villashcacunaca chashnapachami” can ninajurca (Hech. 24:5, 6, 9). Shinaca apóstol Pablotaca, Judea llactapuracunata fiñanajuchij, llullacunata yachachishpa shuj peligroso religionda ñaupaman pushaj, Diospa templotapash na respetashpa yanga huasitashna ricun nishpami juchachinajurca. Chai juchachishcacunamandaca apóstol Pablotaca huañuchichunbash saquinallami carca.
bt-S 193, 194 párrs. 13, 14
“Pablo, ama manllaichu”
13 Ñucanchi crishcacunamanda juchachishpa, gentecunata fiñachishpa purijcunami canguichi, o shuj “peligroso religionmanda” yachachishpami purinajunguichi nishpa autoridadcunapa ñaupaman pushajpica, apóstol Pablo rurashcashnallatami ñucanchicunapash rurana capanchi. Apóstol Pabloca mandaj gobernadorpa ñaupajpi cashpaca, na Tértulo runashnachu yapata alicachishpa ali quedangapallaca imatapash nijurcachu. Chaipa randica tranquilo, aliguman, respetohuanmi parlai callarirca. Shinallata pai imata nina cashpapash ali, intindirijta parlashpami difindirirca. Chaimandami “Asia llactapi causanajuj huaquin Judea llactamandacuna” templo huasita mapayachijujtami ricurcanchi nishpa juchachijushcataca imashpata na ñavi ñavi ningapaj caipi can nircami. Chaita mañanaca apóstol Pablopa shuj derechomi carca (Hech. 24:18, 19).
14 Chai jahuapash na manllashpami paipa crishcacunataca villachishpa catirca. Cutin cutinmi huañushcacuna causarinataca crinipachami nirca. Cai crishcamandami Sanedrinba ñaupajpi cashpaca ashtaca caparishpa rimaricuna tiarca (Hech. 23:6-10). ¿Imashpata caimandaca parlarca? Apóstol Pabloca Jesusmanda, ashtahuangarin Jesús huañushpa causarishcatami villachishpa purin carca. Jesús huañushpa causarishcatami Pablopa contracunaca nimamanda na cringapaj munanajurca (Hech. 26:6-8, 22, 23). Apóstol Pablotaca, huañushcacuna causarinata parlajushcamanda, ashtahuangarin Cristo huañushca puracunamanda causarishcata villachijushcamandami chaipi charinajurca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Hch 23:6pa notacuna nwtsty
ñucaca fariseo runami cani: Chaipi tandanajushca puracunamandaca huaquingunaca Pablota rijsinmi carca (Hch 22:5). Apóstol Pablo, Sanedrinbi cajcunapa ñaupajpi tucuicunaman ñucaca fariseo runapaj churimi cani nijpimi, chaipi caj fariseocunaca, Pablopash paicunashnallata crishpa causashcata ricurca. Chaimandami, cunanbi Jesusta ali catij cashcata cuenta japishpaca, paicunata na umachingapaj munashcata intindishcanga. Shinapash Pabloca fariseocunapa ruraicunata ñana tucuipi catijushpapash, saduceocunahuan ricujpica fariseocunashnallatami huañushcacuna cutin causarinapi crin carca. Pabloca ñucapashmi fariseo cani nishpaca, fariseocunashnallata huaquin cosascunapica igual crishcatami ricuchijurca. Pabloca Sanedrín ucupi caj huaquin fariseocuna paipa lado tucuchunmi chashna nirca. Shina rurashcamandami huaquin fariseocunaca paita apoyarca (Hch 23:7-9). Jipamanbashmi rey Agripa runapa ñaupajpi parlashpa difindiringapaca, fariseo runami cani nirca (Hch 26:5). Shinallata Filipos congregacionmanda huauquipanicunaman shuj cartata escribijushpaca, fariseomi cani nishpami escribirca (Flp 3:5). Hechos 15:5pica, huaquin huauquipanicuna fariseocuna cashpa imapi crin cashcatami ricuchin (Hch 15:5pa notatapash ricupangui).
Hch 15:5pa notacuna nwtsty
fariseo huaquin huauquipanicuna: Ña Jesusta ali catijcuna tucushca jipapashmi huaquin huauquipanicunataca fariseocunapa crishcacunata catijcuna nishpa rijsinra carca (Hch 23:6pa notatapash ricupangui).
Hch 24:24pa notacuna nwtsty
Drusila: Hechos 12:1pi parlashca Herodes Agripa I runapa, quimsa ushicunamandaca última ushimi carca. Drusila huarmica huata 38pimi nacirirca, paipa turica Agripa II shuti runami carca. Paipa ñañacunaca: Berenice y Mariamne III nishca shuticunami carca. Mandaj gobernador Félix runaca paipa cati cusami carca. Drusila shuti huarmica, primeroca rey sirio Aziz de Emesa runahuanmi cazararca. Shinapash 16 huatacunata charishpallami huata 54pica, paipa cusamanda divorciarishpa Félix runahuan cazararca. Apóstol Pabloca Félix runamanga cashnami nirca: “Taita Dios munashcashna imatapash cashcatapacha rurashpami causana, nali munaicunatapash mishanami. Shinallata imata rurashcatapash tucuicunamanmi, Taita Diosca shamui punllapi ricuchinga” nishpa (Hch 24:25). Chaita Félix runaman apóstol Pablo parlajujpica Drusila huarmica chaipimi cashcanga. Festo runa mushuj mandaj gobernador tucujpica Félix runaca apóstol Pablotaca “Judea llacta runacunapaj ñaupajpi ali ricuringapajmi” prezo saquirca. Huaquingunaca paipa huarmi Judea llactamanda cashcamandallami paita cushichingapaj chaitaca rurashcanga nin (Hch 24:27).
21-27 DE ENERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | HECHOS 25, 26
“Apóstol Pabloca César tapuchihuachun nircami. Rey Herodes Agripamanbashmi villachirca”
bt-S 198 párr. 6
“Ñucataca, César tapuchihuachun ninimi nircami”
6 Apóstol Pabloca, mandaj gobernador Festo runa judiocunapa ñaupajpi ali quedangapaj munaimanda, paita huañuchichun saquinalla cashcatami cuenta japirca. Chaimi pai romano cashcamandaca, paipa derechocunata respetachun mañarca. Chaimi Pabloca: “César churashca tapuchijpaj ñaupajpimi cani. Judea llacta runacunata imatapash nalita ñuca na rurashcataca, canllata alimi yachahuangui. [...] Ñucataca, César tapuchihuachun ninimi” nirca. Shina nishcata alicachishpami mandaj gobernadorca apóstol Pablotaca, “canga: ‘César ñucata tapuchihuachun’ ninguimi. Cunanga, Cesarpajmanmi rina cangui” nirca (Hech. 25:10-12). Apóstol Pablo shina nishpaca, Jesusta ali catijcunamanga chashna problemacunapi imata ruranatami ricuchijurca. Shinaca pipash ali villaigucunata ama villachishpa catichun jarcangapaj ‘mandashcata ruraj tucushpalla, nalita rurajujpica’ leycunata utilizashpami difindirinalla capanchi (Sal. 94:20).
bt-S 198-201 párrs. 10-16
“Ñucataca, César tapuchihuachun ninimi nircami”
10 Apóstol Pabloca, Agripa jatun mandaj runapa ñaupajpi, difindirichun oportunidadta cushcamandaca ninandami agradicirca. Apóstol Pabloca, rey Agripa Judea llactamanda gentecunapa costumbrecunata, paicuna imata ninajushcatapash ali intindij cashcata yachashpami paipa causaimandaca parlai callarin. Chaimi cashna nin: ‘Callarimandapachami fariseopura carcani. Shina cashpami, ñucanchi imata crishcatapash, aligutapacha tucuita pactachin’ carcani nishpa (Hech. 26:5). Apóstol Pablo fariseocunapurapi cashpaca, Taita Dios agllashca Mesías chayamunatami shuyajurca. Cunanga, ña Jesusta ali catij cashpaca na manllashpami ashtaca ashtaca huatacunata shuyanajushca Mesiasca, Jesús cashcata nin. Chai audienciapi cashpami apóstol Pabloca ñucapashmi caipi caj gentecunashnallata Taita Diospa tucui nishcacuna pactarinapi crini nirca. Chaita uyashpami rey Agripa runaca ashtahuan uyangapaj munan.
11 Apóstol Pablo, Jesusta punda catijcunata ninanda llaquichishcata yarishpami cashna nirca: “Nazaret pueblomanda Jesusta crijcunataca, ima nalicunatapash rurashpami llaquichina cani yarcanimi. [...] Paicunahuanga, ninandapacha fiñarishca cashpami, caru llactacunamambash rishpa, chai pueblocunapipash catiriashpa llaquichishpa purijurcani” nishpa (Hech. 26:9-11). Chaipi cajcunamandaca taucacunami chai nishcacunaca ciertopacha cashcata yacharca (Gál. 1:13, 23). Chaimi rey Agripa runaca ¿imashpashi ninanda cambiarishcanga? nishpa tapurijushcanga.
12 Chaitaca cai shimicunata uyashpami intindishcanga. Apóstol Pabloca cashna nishpami catirca: “Curacunata mandajcuna ushaita carashpa cachajpi, Damasco shuti puebloman rijurcani. Jatun mandajlla. Ña chaupi punlla cajpimi, ñanda rinajushpaca, jahua pachamanda micha, inditapash yali punchapamba shitamujta ricurcani. Chai michami ñucatapash, ñanda ñucahuan rinajujcunatapash chaupipi churarca. Shina cajpi alpaman tucuilla urmashca cashpami, hebreo rimaipi cashna nishpa rimajta uyarcani: ‘Saulo, Saulo, ¿imamandata ñucata catiriashpa llaquichihuangui? Canllatami, huagrata tujsina buyapi huashaman jaitashpa chugrijunshna, ninan llaquita apagringui’ nijtami uyarcani. Shina nijpica: ‘¿Pita capangui, Taitalla?’ nircanimi. Shina nijpimi Apunchi Jesusca, cashna nihuarca: ‘Can catiriashpa llaquichijuj Jesusmari cani” nishpa (Hech. 26:12-15).
13 Cai juyailla ricurishcata nara ricushpaca, apóstol Pabloca huagrata tujsina buyapi huashaman jaitashpa chugririjunshnami, paillata llaquichirijurca. Ari, Taita Diospa munaita na rurangapaj shinlli tucujushcamandami espiritualmenteca paillata llaquichirijurca. Chaimandami Damasco llactaman rijujpica cai nalita ruraj runagumanga, Jesús ricurishpa cambiachun ayudarca (Juan 16:1, 2).
14 Pabloca ashtaca cambiocunatami rurarca. Agripa runamanga nircapashmi: “Chaimandami, muscuipishna jahua pachamanda ñucaman ricurishcataca, imatapash na nishpa cazurcani. Shina cashpami. Damasco shuti pueblopira villai callarircani. Chai jipami, Jerusalenbipash, tucui Judea llactapipash, shuj llactacunapi causanajuj na israelcunamambash, cashna nishpa villajurcani: ‘Taita Diospajman llaquirishpa tigrarinami canguichi. Nalita rurashpa causajushcata saquishpa, aligutami causana canguichi’ nishpami villajurcani” nishpa (Hech. 26:19, 20). Jesús paiman ricurishca punllamandapachami, apóstol Pabloca tauca huatacunata villachishpa purijurca. Pablo chaita rurajushcamandaca ¿imata pasarca? Ashtacacunami Taita Diosmanda cabalta, na llullaj shimita yachajushcarca, paicunapa mapa, nali ruraicunatapash saquishcarca. Shinami leycunata respetaj, ali gentecuna tucushcarca.
15 Shinapash apóstol Pablopa contracunapaca chaica imapash na sirvinshnami ricurirca. Chaitaca apóstol Pablollatami nirca: “Shina villajpimi, Judea llacta runacuna ñucata Diospaj huasipi japishpaca, huañuchingapaj munarca. Ashtahuangarin ñucataca, Taita Dios cuidajujpillami, cunangaman catijushcani. Shina cashpami, yangalla gentecunaman, jatungunamambash villajuni” nishpa (Hech. 26:21, 22).
16 Jesusta ali catijcunaca, ñucanchi crishcacunata difindingapami ‘ña ali yachajushcalla purina’ capanchi (1 Ped. 3:15). Ima punllapash ñucanchi crishcacunamanda juezcunapa, mandajcunapa ñaupajpi difindina cashpaca apóstol Pabloshnami parlana capanchi. Paica mandaj gobernador Festo runapa ñaupajpi, rey Agripa runapa ñaupajpi cashpaca alimi parlarca. Ñucanchi causaipillata, ñucanchita uyajcunapa causaipipash Bibliapa yachachishcacuna ayudashcata uyashpaca, paicunapa shunguman chayanchipashchari.
bt-S 202 párr. 18
“Ñucataca, César tapuchihuachun ninimi nircami”
18 Shinapash apóstol Pabloca cashna nishpami ali tigrachirca: ‘Ninanda alicachi tucushca mandaj Festo runalla. Juizu illajmandaca, na cashna nijunichu. Ashtahuangarin na llullashpami, aliguta yarishpa villajuni. Juchucunapica, maipipash na chashna tucushcachu. Chaitaca, jatun mandajpash alimi yachapan. ¿Dios ima nishcata villajcuna villashcataca cringuichu, jatun mandaj Agripa? Paicuna villashcataca, cambash cringui yanimi” nishpa. Chaimi rey Agripa runaca apóstol Pablotaca cashna tigrachirca: “Ashamandami ñucataca, Cristota catichun crichihuangui” nishpa (Hech. 26:25-28). Na ciertopacha chaita nishpapash apóstol Pablo nishca shimicunaca rey Agripa runapa shungumanmi chayashcarca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Hch 26:20pa notacuna nwtsty
arripintirina: Cai textopi arripintirina nishca shimitaca, griego shimipica “yuyaita cambiana” nishpami traducin. Shinami chai shimica yuyaicunata, gentecuna imashina cashcata, paicunapa munaicunatapash cambiana cashcata ricuchin. Cai textocunapi “arripintirina” nishpaca, Taita Diospajman tigranatami nijun. Shinaca cada uno Taita Dioshuan ali cana cashcatami nijun. Pipash ciertopacha arripintirishpaca nalita rurashpa causajushcatami saquina can. Shinaca ciertopacha arripintirishcata ricuchingapaca paipa causaipimi tucui ruraicunahuan ricuchina can.
w03-S 15/11 16 párr. 14
Diospa Reinomanda ali villaigucunata shujcunapash chasquichun ayudapashunchi
14 Apóstol Pabloca, rey Agripa runaca shutimandallapash judio cashcatami yacharca. Judiocunamanda rey Agripa imacunatalla yachashcata yaipi charishpami, apóstol Pabloca Mesías huañushcamanda, huañushcapuracunamanda causarishcataca “Dios ima nishcata villajcunapash, Moisespash ñami jipaman ima tucunatapash villashca. Chaitallami cashna nishpa villajuni” nirca. (Hechos 26:22, 23). Chaimi mandajtaca cashna tapurca: “¿Dios ima nishcata villajcuna villashcataca cringuichu, jatun mandaj Agripa?” nishpa. Shina tapujpimi rey Agripa runaca imata ninatapash na atinarca. Dios ima nishcata villajcunapi o profetacunapica na crinichu nishpaca judiocunapa ñaupajpica nalimi ricurinman carca. Cutin apóstol Pabloshnallatami yuyani nishpaca, tucuicunapa ñaupajpimi paipash Jesusta ali catij runagushna ricurinman carca. Chaimi apóstol Pabloca ali yuyashpa paillata cashna nirca: “Paicuna villashcataca, cambash cringui yanimi” nishpa. Shina nijpimi rey Agripaca nirca: “Ashamandami ñucataca, Cristota catichun crichihuangui” nishpa (Hechos 26:27, 28). Rey Agripa runa, Jesusta ali catij na tucushca cashpapash, apóstol Pablopa shimicunaca paipa shungucamanmi chayashcanga (Hebreos 4:12).
28 DE ENERO A 3 DE FEBRERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | HECHOS 27, 28
Apóstol Pabloca Roma llactamanmi chayan
bt-S 208 párr. 15
“Shujllapash na huañunachu canchi”
15 Apóstol Pablo, barcopi cashpaca tucui chaipi cajcunamanmi ‘huañushcacunataca causachishapacha, nishpami ñucanchipa ñaupa taitacunamanga Taita Diosca nijushca’ nishpa villachishcanga (Hech. 26:6; Col. 1:5). Shinapash paicuna rinajushca barco pambarinalla cajpimi apóstol Pabloca caita nishpa Taita Dios paicunata salvanapi confiachun ayudarca. Paica nircami: “Cunan tutami, Taita Diospaj angelca villahuarca [...] ‘Pablo, ama manllaichu. Cesarpajman chayagrinapachami cangui. Canda juyashpami, cai barcopi rinajuj runacuna huañunamandaca, Taita Diosca tucuillata quishpichisha nijun’ nihuarcami. Chashnata yachashpami, cangunaca cushijuna canguichi. Taita Dios ñucaman villashcata pactachinataca crinipachami. Shina cashpapash mama cucha chaupipi tiajuj llactaman, maiman cashpapash chayashpami ali canchiman” nirca (Hech. 27:23-26).
bt-S 209 párr. 18
“Shujllapash na huañunachu canchi”
18 Tucui barcopi cajcunami mama cucha chaupipi tiajuj Malta shuti llactaman chayashca carca. Malta llactaca Sicilia llacta uraimanmi carca (¿Cuál isla corresponde a Malta? nishca recuadrota página 209pi ricupangui). Chai llactamanda gentecuna shuj shimita parlaj cashpapash “ali shunguhuambachami” Pablota, barcopi paihuan cajcunatapash chasquirca (Hech. 28:2). Ashtahuanbash, tamiajuimanda chirichinajujpimi, ninata japichishpa cunuchun paicunataca cayarca. Chaita rurashpaca shuj milagrotapashmi ricugrinajurca.
bt-S 210 párr. 21
“Shujllapash na huañunachu canchi”
21 Chai llactapica shuj charij charij runami causarca. Paica Publio shuti runami carca. Cai runaca romanocunapa parte Malta llactata mandajmi cashcanga. Paimanda parlashpaca Lucasca ninmi: ‘Chai llactata mandaj Publio shuti runa’ nishpa. Cai shimicunataca, Malta llactapillata tarishca ishcai documentocunapipashmi chaitallata nijun. Publio shuti runaca paipa taita ungushca cajpipashmi, Pablota paihuan cajcunatapash paipa huasipi quimsa punllacunata mingachirca. Lucas runaca Publio shuti runapa taita imahuan cashcataca cabaltapachami nin. Publio shuti runapa taitaca, “tabardillo ungüihuan, yahuar ishpai ungüihuambash huañujujmi sirijurca” nishpa. Apóstol Pabloca paimanda Taita Diosta mañashpami, huañujujpaj umapi maquita churashpa chai huañujtaca jambirca. Chaita ricushpami chai llactamanda huañujuj gentecunaca apóstol Pablo paicunata jambichun rinajurca. Shinallata apóstol Pabloman, paihuan cajcunamanbash imaguta minishtinajushcatami carangapaj apanajurca (Hech. 28:7-10).
bt-S 213 párr. 10
‘Pabloca villachishpami catin’
10 Lucas runaguca cashna nishpami catin: “Roma puebloman chayashpaca, patsaj soldadocunata mandajca, chai prezucunataca chai llactapi soldadocunata mandajmanmi curca. Ashtahuangarin Pablotaca, shuj huasipimi shuj soldado cuidajpi causachun saquirca” nishpa (Hech. 28:16). Na shuj carcelpipacha cashpapash apóstol Pabloca paita cuidajuj soldadopa maquimandaca cadenashcami carca. Shina cashpapash apóstol Pabloca Diospa Reinomanda villachinataca imahorapash na saquircachu. Roma llactaman chayashca quimsa punllacuna jipallami judiocunata mandaj rijsishca runacunataca tandanajuchun cayarca. Chaimi paicunamanbash villachi callarirca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
bt-S 212 párr. 6, 7
6 Chai jipaca apóstol Pablo paihuan rijcunapash, Capua llactaman chayangapaca 50 kilometrocunatashnami purishcanga. Chai pushtumanda Roma llactaman chayangapaca Vía Apia nishcata catishpami rirca. Cai ñanga rumicunahuan rurashca, ali, sumaj, anchomi carca. Cai ñanda rijushpaca Italia llactapi tarpushca pambacunata, huaquin partecunapicarin mar Mediterráneo nishcatapashmi ricui usharin carca. Lagunas Pontinas nishcacunatapashmi cai ñanga catin carca (Roma llactamanda caicamanga 60 kilometrocunashnami carca). Chaipimi Mercado o Apio plaza shuti pueblo carca. Lucas runaguca cashna nishpami catin: “Roma pueblopi causanajuj crijcunaca, ñucanchi shamunajun nijta uyashpami, Apio Plaza shuti pueblopipash, Quimsa Mingarina shuti pueblopipash, ñucanchitaca tuparimurca” nishpa. Cai pushtucunamanda Roma llactacamanga 50 kilometrocunami carca. Huauquipanicuna apóstol Pablota tuparingapaj caruta rishcata yachanaca paita ninanda juyashcatami ricuchin (Hech. 28:15.)
7 Apio Plaza shuti puebloca, chai ñanda purijcuna ali samai ushachunga na ashta alichu carca. Chaimandami Roma llactamanda Horacio shuti rijsishca poeta, pingaichingapajlla escribij runaca Apio Plazamanda parlashpaca cashna nirca: “Apio Plaza pushtulla, cai pushtupica marinero nishcacuna, yanga purij gentecunapash jundami can” nishpa. Shinallata “yacupash na alichu can” chaipica micuitallapash na usharinllu nishpami quejarirca. Cai pushtu shina cajpipashmi, Roma llactamanda huauquipanicunaca cushijushpa apóstol Pablota, paita cumbajcunatapash tuparingapaj llujshirca. Chai pushtumandami cutin purishpa Roma llactacaman tigrana carca.
Hch 28:11pa notacuna nwtsty
Zeús nishcapa Churicuna: Griegocuna, romanocunaca Cástor nishca, Pólux nishca gemelocunaca “Zeuspa Churicuna” (griego shimipica Dióskouroi) cashcatami crin carca. Cai gemelocunaca Zeús (Júpiter) yanga diospa, Esparta llactamanda Lena shuti reinahuan charishca churicunami can nishpami gentecunaca crin carca. Gentecunaca Cástor nishca, Pólux nishcacunaca marpi barcocunata manejajcunatami, imapash nalicunamanda salvanata yachan ninmi carca. Chaica apóstol Pablo rijushca barco pundapi Cástor y Pólux nishcacunapa ñavicuna rurashca cashcata apóstol Pablota cumbashpa rijuj paipash ricushcatami ricuchin.