Jesuspa Chaquita Catishpa Causashunchi Yachachishunchi tandanajuipi yachajungapaj hojapa referenciacuna
13-19 DE ABRIL
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 31
“Jacob y Labanga paicunapura ali tucungapami shuj tratota rurarca”
it-1-S 986
Galaad
1 Jacob y Labán runacunaca paicuna charishca problemacunata aliguman arreglashca jipami, paicunaca shuj tratota rurarca. Chaimandami Jacob runaguca rumicunahuan shuj columnata cuenda rurarca. Shinallata Jacobca paipa familia ucupuramanda jaricunataca, rumicunata tandachichunmi mandarca. Chai tandachishca rumicunaca shuj mesa cuendami cashcanga. Chaimandami Jacobpash y Labanbash tratota rurashcamanda chai rumicunapa jahuapi shuj micunata micurca. Chaimandami Labán runaca chai pushtutaca arameo (sirio) shimipi, “Jegar-sahadutá” nishca shutita churarca. Cutin Jacobca hebreo shimipimi “Galaad” nishca shutita churarca. Labán runaca cashnami nirca: ‘Cai rumi mundunga [heb. gal] canhuan, ñucahuan ari ninajushcata ricuchij’ [heb. ʽedh] cachunmi can nishpa (Gé 31:44-48). Shinaca chai rumi mundunbash, chai rumihuan rurashca columnapash gentecuna yalishpa, chai pushtupi shuj tratota rurashcata yachachunmi sirvirca. Imashinami versículo 49pica ricuchin, chai pushtutaca “La Atalaya” o “Mizpa” nishca shutitami churarca (heb. mits·páh). Chai pushtumi Jacobpa y Labanba familiacunapash randimanda ali tucushcata gentecuna ricuchun sirvirca (Gé 31:50-53). Chaimandami huaquin huatacuna jipaca, huaquin gentecunaca shuj pushtupi imata pasashcata gentecuna yachachun rumicunata utilizan carca (Jos 4:4-7; 24:25-27).
it-1-S 246 párr. 9
Mizpa
Jacob runaguca rumicunatami tandachirca. Chai tandachishca rumicunataca “Galaad” nishca shutitami Jacob runaguca churarca. Galaad nishpaca “villaj rumi mundun” nisha ninmi. Cutin Labán runaguca chai rumi mundundaca “Mizpa” nishpami churarca. Chaimandami Labán runaguca cashna nirca: “Caishujmanda chaishujmanda ñucanchi shicanyashpa rijpica candapash, ñucatapash Mandaj Diosllata ricushpa cuidapachun” nishpa (Gé 31:45-49). Chai rumi mundunga Jacobpash y Labanbash rurashca tratota Jehová Dios ricujushcatami ricuchijurca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
it-2-S 1105 párr. 1
Terafim o yanga dioscuna
Arqueológo nishcacuna Mesopotamia llactapi, shinallata chai llactapa ladolla llactacunapimi terafim o yanga dioscunata tarirca. Chai terafim nishcacunata charinaca familiapa herenciata pi chasquina derechota charishcatami ricuchin carca. Arqueológo nishcacunaca Nuzi llactapi alpa turuhuan rurashca tablatami tarirca. Chaipica mashacuna terafimgunata o yanga dioscunata charijushpaca suegro huañujpi, suegropa alpacunata dueñoyanalla cashcatami ricuchijurca (La Sabiduría del Antiguo Oriente, edición de J. B. Pritchard, 1966, págs. 196, 197, y nota). Chaimandami Raquel huarmiguca paipa taita Labanba terafimgunata shuhuashpaca alitami rurajuni yashcanga. Shinapash ¿imamandata shina yuyashcanga? Labán runaguca Jacobta umachishcamandami Raquelca paipa taitapa terafimgunataca shuhuashcanga (Gé 31:14-16huan chimbapurashpa ricupangui). Shinaca chai terafim nishcacunata pipash charishpaca familiapa herenciahuanmi quidaita ushana carca. Chaitaca Labán runaca alimi yachashcanga. Chaimandami Labanga paipa familia ucupuracunata tandachishpa, 7 punllacunata rishpa Jacobta mascangapaj rirca (Gé 31:19-30). Shinapash Raquel terafim nishcacunata shuhuashcataca Jacobca na yacharcachu (Gé 31:32). Shinallata Labanba churicunapa herenciata Jacob quichungapaj munashcataca Bibliapica ni maipi na ninllu. Jacobca yanga dioscunata adorangapaca nimamanda na munarcachu. Chaimandami Jacobca paipa familia charishca yanga dioscunatapash, terafim nishca yanga dioscunatapash Siquem pushtupi tiashca shuj jatun quiru ucupi pambashpa saquirca (Gé 35:1-4).
w13-S 15/3 21 párr. 8
Jehová Diosmi ñucanchi pacajuna pushtushna can
8 Jacob runaguca Harán llactaman chayashpa paipa tío Labanga alimi chasquirca. Shinallata jipamanga Leata y Raqueltapashmi paipa huarmicuna cachun curca. Shinapash tiempohuanga Labán runaca, Jacobta umachirca. Shinallata 10 viajecunatami pagana cashcatapash na pagarca (Gén. 31: 41, 42). Labán shina llaquichijpipash Jacobca, Jehová Dios paita cuidashpa catinata confiashpami aguantashpa catirca. Jehová Dios cuidashcamandami Canaán alpacunaman tigrashpaca ‘ashtaca llamacunata, servij huarmicunata, servij jaricunata, camellocunata, burrocunatapash charirca’ (Gén. 30:43). Chaimi Jacobca ninanda agradicishpa Jehová Diostaca cashna nirca: “Ñucata ninanda llaquihuachunga, ima alitapash na rurashcanichu. Shina cajpipash cambajta rurajmanmi, na llullashpa alita rurapashcangui. Cai Jordán yacutaca, ñuca tauna caspihuanllami yalircani. Cunanga, ishcai ladomanmi carpacunata charini” nishpa (Gén. 32:10).
20-26 DE ABRIL
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 32, 33
“Jehová Diospa bendicionda chasquingapaj ninanda esforzaripashunchi”
w03-S 15/8 25 párr. 3
¿Jehová Diospa bendicionda chasquingapaca tucui shunguhuan esforzarinajupanchichu?
Bibliapica ashtaca gentecuna Jehová Diospa bendicionda chasquingapaj ninanda esforzarishcatami parlan. Por ejemplo, shujca Jacobmi carca. Paica Taita Diospa shuj angelhuanmi tuta entero macanajurca. Chaimandami Jacobtaca Israel shutiman cambiarca. Israel shutica “Dioshuan macanajuj” nijunmi. Taita Dioshuan macanajurca nishpaca, Jacob Taita Diospa bendicionda chasquingacaman ninanda esforzarishcamandami shina nin. Jacob shina esforzarishcamandami chai angelca paitaca bendiciarca (Génesis 32:24-30, nota).
it-1-S 501
Janga, suchu
Jacobca janga tucurca. Jacobca noventa y siete huatacunata charishpami, Taita Diospa shuj angelhuan tuta entero macanajurca. Jacobca angelhuan na shaijushpa macanajuimandami chai angelpa bendicionda chasquirca. Jacobhuan macanajui horaspica, chai angelca Jacobpa huasha changa angupi huajtarca. Chaimi Jacobca suchu quidarca (Gé 32:24-32; Os 12:2-4). Suchu quidashpami Jacobca angelpa nishcataca yaria causashcanga. Chai angelca Jacobtaca cashnami nirca: Taita Diospa angelhuan, “runacunahuan macanajushpa can mishashcamandami, chashna canga” nishpa. Shinapash Jacobca Taita Diospa angeltaca na misharcachu. Taita Dios macanajuchun saquishcamandami Jacobca na shaijushpa angelhuan macanajurca. Shinami Taita Diospa bendicionda chasquingapaj ninanda munashcata Jacobca ricuchirca.
it-1-S 1263
Israel
1. Jacob noventa y siete huatacunata charijpimi Jehová Diosca Jacobtaca Israel shutita churarca. Jacobca paipa huauqui Esauhuan tuparingapami Jaboq shuti jatun larcata yalirca. Chai tutami Jacobca shuj angelhuan macanajurca. Jacobca na shaijushpami chai angelhuan macanajushpa catirca. Chaimandami Taita Diosca Jacobta bendiciashpa Israel shutita churarca. Chai pushtupi ima pasashcata yaringapami Jacobca chai pushtutaca Peniel o Penuel nishpa churarca (Gé 32:22-31; JACOB núm. 1 nishcatapash ricupangui). Jipamanga Taita Diosca Betel pushtupimi Jacobta Israel shutiman cambiashcata yarichirca. Chaimandami Jacob huañungacaman Jacobtaca Israel nishpa rijsin carca (Gé 35:10, 15; 50:2; 1Cr 1:34). Bibliapica Israel shutitaca 2.500 yali viajecunatami escribishca can. Shinallata Jacobpa miraicunamanda parlangapami Israel shutitaca utilizan (Éx 5:1, 2).
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
w10-S 15/6 22 párrs. 10, 11
Tucuicunata “ali shimicunahuan” parlashpaca alimi llevarishun
10 Si shujcunata ali tratashpa paicunahuan imagumandapash parlashpaca, paicunahuanga tranquilo alimi causaita ushashun. Shinapash shujcunahuan na parlashpa ñucanchilla tranquilo ali causaitapash usharinmi. Pero jipamanga talvez pihuanbash parlanaca ashata dificilmi tucunga. Shujcunata ali tratashpa, imagupipash ayudashpa, imagutapash carashpa o paicunata mingachishpaca, paicunahuan ali llevarishpami imagumandapash tranquilo parlaita usharinga. Shinaca pihuanbash shuj problemata charishpa y ñucanchi paicunata ali tratashpaca, paicunaca “ninanda llaquirishpa nalita rurashcamandaca, pingai tucungami”. Shinami paicunaca ali tucushpa, tranquilo paicunahuanga parlaita usharinga. Shinallata ima problemacunatapash arreglai usharinga (Rom. 12:20, 21).
11 Jacob runaguca shujcunata ali tratanataca alipachami yacharca. Shinapash paipa huauqui Esaú ninanda culira caimanda paita huañuchinata manllashpami, Jacobca shuj ladoman causangapaj rirca. Shinapash ashtaca huatacuna jipami Jacobca, Esaupaman cutin tigrarca. Esauca Jacobta tuparingapaj 400 jaricunahuanmi llujshirca. Chaimi Jehová Diostaca cuidahuangui nishpa Jacobca mañarca. Shinallata Jacobca paipa huauqui Esauman ashtaca animalcunata carachunmi cacharca. Esaú runaguca Jacob imata rurashcata ricushpami shungu ucupi ninanda llaquirishpa Jacobta ugllaringapaj calparca (Gén. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10).
it-1-S 700
Dios, Israelitacunapa Taita Dios
Jacobca Peniel pushtupimi Jehová Diospa angelhuan macanajurca. Chaimandami Jehová Diosca, Jacobtaca Israel shutiman cambiarca. Chai jipami Jacobca paipa huauqui Esauhuan tuparirca. Jipamanga Sucot nishca llactapi, shinallata Siquem nishca llactapimi Jacobca causangapaj rirca. Jacobca Siquem llactapi, Hamor runapa churicunapa pambata randishpami Jacobca chaipi causai callarirca (Gé 32:24-30; 33:1-4, 17-19). “Chaipimi, shuj altarta rurarca. Chai altartaca, “Elelohe-Israel” shutitami shutichirca”. “Elelohe-Israel” nishpaca: “Dios, Israelitacunapa Taita Dios” nisha ninmi (Gé 33:20). Jacobca, Taita Diospa altartaca paipa mushuj shuti Israeltami churarca. Shina rurashpami Jacobca Taita Dios paipa shutita cambiashcata alicachishcata, shinallata Taita Dios paita mandachun saquishcatami ricuchijurca. Jacobtaca, Taita Diosmi pai carasha nishca alpacunaman ali chayachun ayudarca. “Elelohe-Israel” nishcaca shuj viajellami Bibliapica ricurin.
27 DE ABRIL–3 DE MAYO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | GÉNESIS 34, 35
“Nali amigocunamandami llaquicunaca tian”
w97-S 1/2 30 párr. 4
Siquem llacta
Siquem llactamanda jovengunaca, jarihuan na tacarishca Dina cuitsagutaca ¿imashinashi ricun carca? Siquem llactata mandajpa churimi: “Dina shuti cuitsata japirca. Shina japishpa paihuan siririshpami, chai cuitsataca huaglichirca [o violarca]”. Dina cuitsaguca ¿imamandata Canaán llactamanda huainayaj cuitsacunahuan tandanajui callarirca? ¿Talvez Dinaca paipa edadta charij cuitsacunahuan tandanajungapaj munashpachu chai llactamanda cuitsacunahuan tandanajui callarirca? ¿Dinaca paipa huaquin turicunashnachu na cazushpa, paipa munashcata rurangapaj munarca? Dina cuitsaguta ima pasashcata yachangapaca Génesis libropimi liita ushapangui. Shinallata Dina cuitsagu cutin cutin Siquem llactaman rin cashcamanda, paipa taitamamacuna Jacob y Lea imamanda llaquilla sintirishcata, shinallata imamanda pingai tucushca sintirishcata ricupangui (Génesis 34:1-31; 49:5-7; La Atalaya, 15 de junio de 1985, página 31 nishcatapash ricupangui).
“Huainayana juchamanda caruyapangui”
14 Siquemga normalmi can yashpami, Dinata munaimandaca ‘Dinata [violarca]’ (Génesis 34:1-4, liipangui). Chaimi Dinapash, paipa familiapash shuj shuj llaquicunata chari callarirca (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).
w09-S 1/9 21 párrs. 1, 2
Nalita rurashcamanda chashnallata tigrachinaca ¿alichu can?
Huaquin gentecunaca pipash paicunata nalita rurashcamanda chashnallata tigrachishpami ali casha nishpami pensarin. Shinapash shina pensanaca ¿alichu can? Chaita yachangapaca Jacobpa churicunahuan ima pasashcata ricupashunchi. Bibliapica Canaán llactamanda Siquem runa, Dina cuitsaguta violashcatami nin. Chaita Dinapa turicuna yachai chayashpami “paicunaca llaquirishpa ninanda fiñarirca” nin (Génesis 34:1-7). Chaimi Simeón y Leví runapash paipa panita shina nalita rurashcamanda Siquem runatapash y paipa familiatapash huañuchingapaj paicunapura parlarirca. Shinami Simeonbash y Levipash, Siquem runata umachishpami huañuchirca. Shinallata Canaán llactamanda tucui jaricunatapash huañuchirca (Génesis 34:13-27).
Paicuna shina rurashpaca ¿alitachu rurarca? Chaitaca Jacob paipa churicunaman imata nishcata ricupashunchi. Jacobca cashnami nirca: “Ñucataca, cai llactapi causanajuj [...], gentecunapi millanayachi tucushpa causachun saquishpami pandachihuashcanguichi. Ñucaca, huaquinlla runacunahuan cajpimi, ñucata fiñajcunaca tandanajushpa shamushpa, ñucahuan macanajunga. Shinami ñucapash, ñuca huasi ucu purapash, tucuchi tucushun nijurcami” (Génesis 34:30). Simeón y Leví runa shina rurashpaca ashtahuan problemacunatami charirca. Jacobpa churicuna shina rurashcamandami, ladolla llactacunamanda gentecunaca Jacobpa familiata llaquichita ushanman carca. Chaimandami talvez Taita Diosca, Jacobta y paipa familiata ama imapash pasachun Betel llactaman richun mandarca (Génesis 35:1, 5).
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
it-1-S 642 párr. 5
Débora
1. Rebeca huarmiguta viñachij mama. Rebeca huarmigu, Isaac runaguhuan cazarangapaj Palestina llactaman rijujpimi Débora huarmiguca Rebecataca cumbashpa rirca (Gé 24:59). Débora huarmiguca ashtaca huatacunatami Isaacpa huasipi sirvishpa causarca. Shinapash jipamanga talvez Rebeca huarmigu huañushca jipami Débora huarmiguca, Jacobpa huasiman sirvingapaj rirca. Rebeca huarmigu, Isaac runaguhuan ña casi ciento veinticinco huatacunata cazarashca jipami Débora huarmiguca huañurca. Chaimi Débora huarmigutaca Betel llactapi tiashca shuj jatun quiru ucupi pambarca. Chai quirutaca Alón-bacut, nishca shutitami churarca. Chaica “Huacangapaj Shinlli Quiru” nisha ninmi. Chai quiruta shina shutita churashcamandami Jacobpash, paipa familiapash Débora huarmiguta ninanda juyashcata ricuchin (Gé 35:8).
Gentecunaca tapunmi
¿Israelitacunapa punllacunapica Mesiaspa punda familia cangapaca punda churichu cana carca?
Pundaca Hebreos 12:16pi shimicunata ricushpami crin carcanchi, Mesiaspa punda familia cangapaca punda churi cana cashcata. Cai textopi Mushuj Testamento Quichua Imbabura Bibliapica ninmi: Esaú runaca “Taita Dios carashapacha nishcata” yangapi churashpami, ‘punda churi cashpa’ imata japinatapash ‘shuj micunamandalla’ Jacobman jaturca nishpa. Jacobca “punda churi” cana derechota chasquishpaca, Mesiaspa punda familia cana privilegiotapash chasquishca nishpami crin carcanchi (Mateo 1:2, 16; Lucas 3:23, 34).
Shinapash Bibliapi shuj textocunaca Mesiaspa punda familia cangapaj punda churi canaca, na minishtirishca cashcatami ricuchin. Caita ali intindingapaca huaquin ejemplocunata ricupashun.
Jacobpa, Lea huarmigupa punda churica Rubén shutimi carca. Shinallata Raquel huarmiguhuan charishca punda churica Josemi carca. Rubenga shuj huarmihuanmi juchapi urmarca. Chaimi punda churi canataca José japirca (Génesis 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Crónicas 5:1, 2). Shinaca Mesiasca Rubenba, Josepa familia ucupuramandaca na carcachu. Mesiasca Jacobpa, Lea huarmigupa último churi Judapa familiamandami carca (Génesis 49:10).