Jesuspa Chaquita Catishpa Causashunchi Yachachishunchi Tandanajuipi Yachajungapaj hojapa referenciacuna
5-11 DE FEBRERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 12, 13
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Mt 12:20pa notacuna nwtsty
huañuj huañujlla rupashpa cushnijuj micha: Punda tiempopi lamparacunaca alpahuan rurashcami carca. Chaipica aceite de oliva nishcatami churan carca. Chaimi linohuan rurashca pabiza vichai chupajpi nina japirin carca. Micha ashalaguta rupajujpimi griego shimipica ‘huañuj huañujlla rupashpa cushnijuj micha’ nin. Isaías 42:3 nishcashnaca pobre, llaquilla gentegucunata Jesús llaquishpa cushichinatami ricuchijurca.
12-18 DE FEBRERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 14, 15
“Jesusca huaquingunatalla agllashpami ashtacacunaman micuchirca”
Mt 14:21pa notacuna nwtsty
huarmicunata, huahuacunatacarin na cuentashcachu carca: Jesús rurashca milagromanda parlashpaca Mateo libropillami huarmicunata, huahuacunatacarin na cuentashcachu carca nin. Jesusca chai milagrota rurashpaca 15 mil yali gentecunamanmi micunata carashcanga.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Mt 15:7pa notacuna nwtsty
Mishqui shimi jayaj shungucuna: Griego teatrocunapi actorcunamanda parlangapami griego shimipica hypokrités nin carca. Tiempo jipaca romano actorcunamanda parlangapapashmi chai shimitaca utilizarca. Teatrocunapi trabajaj actorcunaca mascaracunatami churajun carca. Chaimi paicuna parlashca shimicunaca caru caruta uyarin carca. Jipamanga hypokrités shimitaca imatapash alishnalla rurashpa shujcunata umachij gentecunamanda parlangapami utilizai callarirca. Jesusca religionda ñaupaman pushaj Judiocunatami “mishqui shimi jayaj shungucuna” nirca (Mt 6:5, 16).
Mt 15:26pa notacuna nwtsty
huahuacuna [...] alcugucuna: Moisesman cushca Leypica alcucunataca mapa animalcuna can nin carca. Bibliapica pitapash pingaichishpa nalipi churangapallami chai shimitaca utilizan (Le 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Apoc 22:15). Shinapash Jesusca chai chimbapuraimanda parlashpaca Marcos 7:27pi, Mateo libropipash uchilla alcugucuna nircami. Jesusca chai chimbapurai ama nali uyarichunmi alcugucuna nirca. Alcugucuna nishpaca na judío gentecuna charishca alcugucunamandami Jesusca parlajushcanga. Jesusca israelitacunataca ‘huahuacunahuanmi’ chimbapurarca. Cutin ‘alcugucuna’ nishpaca na judiocunamandami parlajurca. Chai chimbapuraihuanga, picunata pundapi ayudana cashcatami Jesusca ricuchijurca. Por ejemplo huahuacunata, alcucunatapash charishpaca huahuacunamanrami pundapica micunata carana carca.
19-25 DE FEBRERO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 16-17
“¿Taita Dios pensashcashnachu pensanchi?”
w07-S 15/2 pág. 16 párr. 17
Cusacuna, Jesús quiquingunata Umashna mandajujtaca na cunganachu capanguichi
17 Shuj punllaca, Jesusca paipa catijcunamanga cashnami nirca: “Jerusalenman rinapachami cani. Chaipimi mandaj rucucunapash, curacunata mandaj curacunapash, mandashca shimita yachachijcunapash, ñucataca ninanda llaquichishpa huañuchijpi huañuna cani. Shina huañuchijpipash, quimsa punllahuanga causarishallami” nishpa. Chaita uyashpami apóstol Pedroca Jesusta shuj ladoman pushashpa cashna nirca: “Apunchi Jesús, can chashna tucuchunga, Taita Diospash ama munachun. Chai llaquica, amapacha japichun” nishpa. Apóstol Pedroca paipa yuyai nishcatalla catishpami shina nirca. Chaimi Jesusca paita consejashpa cashna nirca: ‘Ñuca ñaupamanda anchuri, Satanás. Canga, ñucata nitijachinshna pandachingapallami cangui. Canga, Taita Dios yarijunshnaca na yarijunguichu. Ashtahuangarin gentecuna yarijujtallami yarijungui’ nishpa (Mateo 16:21-23).
(Mateo 16:24, NM) “Jesusca, paipa yachajujcunataca cashnami nijurca: Maijan cashpapash ñucata catingapaj munashpaca paipa causaita na llaquishpa, paipa racu caspita aparinshna ñucata catihuachun”.
w06-S 1/4 pág. 23 párr. 9
‘Gentecunaman villachishpa, ñucapa yachajujcuna tucuchun bautizana canguichi’
9 Jesuspa shimicunata pactachingapaca ¿imatata rurana capanchi? Jesusca paipa catijcunataca nircami: “Maijan cashpapash ñucata catingapaj munashpaca paipa causaita na llaquishpa, paipa racu caspita aparinshna ñucata catihuachun” nishpa (Mateo 16:24, NM). Cai textopica quimsa yuyaicunamandami Jesusca parlarca. Primero, ‘ñucanchi causaita na llaquina’. Chai shimicunaca ñucanchi nali munaicunata pactachishpa causanapa randica, Bibliapa consejocunatara ñucanchi causaipi pactachina cashcatami ricuchin. Segundo, ‘ñucanchi racu caspita aparina’. Jesuspa punllacunapica racu caspita aparinaca sufrijushcata, pinganai cashcatapashmi ricuchijurca. Ñucanchicunapash Taita Diospa ali villaicunamanda sufrina cashpapash villachishpami catina capanchi (2 Timoteo 1:8). Jesuspa ejemplota catishpami ‘nalicachishpa rimanajujpipash na pinganayachishpa’ aguantashpa catina capanchi. Diospa munaita pactachijuimandami cushilla sintirinchi (Hebreos 12:2, NM). Tercero, Jesusta ‘catishpami’ causana capanchi (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Mt 16:18pa notacuna nwtsty
Pedromi cangui ninimi, cai rumipimi huasichinshna mirachisha: Griego shimipica pétros shimica “rumi” nisha ninmi. Juan 1:42pica gentecunapa shutimanda parlangapami Jesusca pétros shimita utilizarca. Chaimi Simón runagutaca Pedro nishpa rijsin carca. Shinallata pétra shimica “jatun rumi” nisha ninmi. Pétra shimica Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8pimi ricurin. Jesusca paipa catijcunata tandachishpami huasichinshna shuj jatun rumipi shayachigrijurca. Apóstol Pedroca chai rumi pai cashcataca na crircachu. Chaimi 1 Pedro 2:4-8pica apóstol Pedroca cashna escribirca, ‘huasichi callaringapaj pirca tigranapi churana rumica’ Taita Dios agllashca Jesusmi can nishpa. Apóstol Pablopashmi cashna nirca: “Jatun rumipash”, ‘Diospa jatun rumipash’ ‘Cristomi carca’ nishpa (1Co 3:11; 10:4). Jesusca chai shimicunata utilizashpaca apóstol Pedromanga caita nijun cuendami carca: ‘Can Pedro o jatun rumica ñuca pipacha cashcataca cunanmi ali intindishcangui. ‘Ñucata crishpa tandanajujcunata’ ‘huasichi callaringapaj pirca tigranapi churana rumimi cani’’ nishpa.
congregación: Ekklesía griego shimica cai textopimi primera vez ricurin. Cai shimica ishcai shimicunamandami shamun. Ek shimica “canllapi” nisha ninmi. Cutin kaléo shimica “cayana” nisha ninmi. Ekklesía shimica imatapash rurangapapacha cayashca ashtaca gentecunatami ricuchin. Jesusca paita catij congregación callarina cashcatami villarca. Chaipica ungidocunami cana carca. Paicunami “causaita caraj rumishna” ‘Diospa espíritu causajuj huasipi’ huasichi tucunajun (1Pe 2:4, 5). Hebreo shimipi congregacionmanda parlangapami ekklesía griego shimitaca Septuaginta nishca libropi utilizan. Casi siempremi congregación nishpaca Taita Dios agllashca Israel llactamanda parlan (Dt 23:3; 31:30). Shinallata ‘cai pachapajtalla rurashpa causajpuramanda agllashcacunapashmi’ ‘tandanajuj Taita Diospalla tucushca crijcuna can’ (1Pe 2:9; Jn 15:19; 1Co 1:2).
Mt 16:19pa notacuna nwtsty
jahua pachapi Dios mandajuj llactagupa llavecuna: Bibliapica ninmi, pipash llavecunata chasquishpaca autoridadta chasquishcatami ricuchin nishpa (1Cr 9:26, 27; Isa 22:20-22). Chaimandami “llave” shimica autoridadta charishcata, imapash responsabilidadta chasquishcata ricuchin. Apóstol Pedroca chai ‘llavecunata’ utilizashpami judiocuna, samaritano gentecuna, na judiocunapash Diospa espíritu santota chasquishpa jahua cieloman rina oportunidadta charichun ayudarca (Hch 2:22-41; Hch 8:14-17; Hch 10:34-38).
26 DE FEBRERO—4 MARZO
BIBLIAPA VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 18, 19
“Ñucanchipash ama nitijaringapaj, shujcunatapash ama nitijachingapaj esforzaripashunchi”
Mt 18:6, 7pa notacuna nwtsty
molino jatun rumi: Cai shimica burrogu muyuchina molino jatun rumi nisha ninmi. Chai molino jatun rumica casi 1,2 metromanda 1,5 metrocamanmi medin cashcanga. Chai rumi llasha llasha cajpimi, muyuchingapaca shuj burroguta utilizan carca.
nitijachijcuna: Griego shimipi skándalon, shimica “nitijachij cosascuna” nisha ninmi. Shinallata cai shimitaca trampa ningapajpashmi utilizan cashcanga. Huaquingunaca ninmi, skándalon nishpaca trampa caspimandami parlajushcanga nishpa. Jipamanga pitapash urmachij o nitijachij cosascunamanda parlangapami skándalon shimitaca utilizan carca. Nitijachijcuna nishpaca nali ruraicunapi, juchapi urmachij imapash ruraicunamandami parlajun. Mateo 18:8, 9pi skandalízo shimica, “pitapash nitijachina” o “pitapash juchapi urmachina” nisha ninmi.
dibujocuna, videocuna nwtsty
Molino jatun rumi
Molino jatun rumicunapimi granocunata, aceiteta llujchingapaj aceituna nishcacunatapash cutan carca. Huaquin rumicuna uchilla cajpimi maquihuanlla muyuchishpa cutan carca. Cutin shuj rumicuna llasha llasha cajpimi animalcunata utilizan carca. Filisteocunaca, Sansón runagutaca shuj molino jatun rumipi cutachunmi churarca. Sansón runagu muyuchishca molino rumica cai dibujopi rumishnami cashcanga (Jue 16:21). Animalcuna muyuchina molino jatun rumicunapica israelitacunallaca na cutanllu carca. Roma llactamanda gentecunapashmi shinallata ruran carca.
Cutangapaj ishcai jatun rumicuna
Chashna jatun rumicunata muyuchingapaca fuerzata charij animalcunatami utilizan carca. Por ejemplo, burrogucunatami utilizan carca. Chai rumicunapica granocunata, aceituna nishcacunatapashmi cutan carca. Chai rumicunamanda shujca casi 1,5 metrocunatami medin carca. Cutin chai rumi jahuapi churashpa cutana rumica ashtahuan uchillami carca.
(Mateo 18:9, NM) “Shinallata canba ñavi, imatapash nalita ricushpa rurachingapaj munajpica surcushpa shitangui. Chashna shujlla ñavihuan causaita causangapaj rinami, canbaca ashtahuan ali. Ashtahuangarin Gehena nishcaman ishcandi ñavihuan shitai tucunaca napacha alichu”.
Mt 18:9pa notacuna nwtsty
Gehena: Gueh Hinnóm nishca hebreo shimimandami Gehena shimica shamun. Gueh Hinnóm shimica ‘Hinón shuti pugru pamba’ nisha ninmi. Chai pambaca Jerusalén llacta ladollapimi carca (sgd-S, sección 16, mapa “Jerusalén y alrededores” nishcata ricupangui). Jesuspa punllacunapica basuratami chai pushtupica rupachin carca. Chaimi “Gehena” shimica para siempre tucuchi tucuna cashcata ricuchijurca.
Mt 18:10pa notacuna nwtsty
ñuca Taitapa ñavitami ricunajun: Angelcunallami Taita Diospa ñaupajpi caita ushan. Chaimi paicunalla jahua pachapi Taita Diospa ñavitaca ricui ushan (Éx 33:20).
w10-S 1/11 pág. 16
¿Angelcunaca ñucanchita ayudanllu?
Taita Diosta sirvij gentecunata Diospa ñaupajpi ali ricurichun ayudana responsabilidadtami angelcunaca charin. Chaimi Jesusca paipa catijcunataca nirca, cangunapa huauquipanicuna nali sintirichunga ima nalitapash na ruranachu canguichi. Paicunataca ‘jahua pachapi tiajuj ñuca Taitapa ñavita ricushpa tianajun angelcunami’ cuidanajun nishpa (Mateo 18:10). Chai shimicunata nishpaca, cada unota shuj ángel cuidajushcataca na nijunllu. Jesusca chai shimicunata nishpaca, angelcuna Taita Diospa mandashcata pactachishpa Diosta sirvijcunata ayudajushcatami ricuchijurca.
Bibliapa Valishca Yuyaicunata Mascashunchi
Mt 18:22pa notacuna nwtsty
canchis chunga canchis viaje: Cai shimicunaca “setenta viaje siete” ningapami munan. Cai shimica “setenta más siete” (77 viaje) o “setenta por siete” (490 viaje) cashcatapashmi ricuchin. Génesis 4:24ta hebreomanda griego shimiman traducijushpaca “setenta y siete veces” nijujpica, Septuaginta nishca libropica ‘canchis chunga canchis’ nishpami churashca. Cutin cutin siete nishpaca ‘ima horapash na tucurina’ cashcatami ricuchijurca. Apóstol Pedroca canchiscamanllami perdonana can nircami. Cutin Jesusca canchis chunga canchistapash yalishpami perdonana cangui nircami. Jesús shina nishpaca pipash pandarijpica mashnacamanbash perdonanalla cashcatami paipa catijcunamanga intindichingapaj munarca. Shinapash Talmud Babilonio (Yoma 86b) nishca libropica na shina ninllu. Chai libropica ninmi: “Pipash shuj viajeta pandarijpica perdonanallami can. Ishcai viajeta pandarijpipash perdonanallami can. Quimsa viajeta pandarijpipash perdonanallami can. Cutin chuscu viajeta pandarijpica ñana perdonanachu can” nishpa.
Mt 19:7pa notacuna nwtsty
jichushpa saquina carta: O “divorciaringapaj carta”. Moisesman cushca Leypi nishca shinaca, pipash divorciaringapaj munashpaca papelcunata nara rurashpallatami ancianocunahuanra parlana cashcanga. Chaimi aliguta pensarishpa imatapash rurachun ayudan carca. Moisesman cushca Leyca ama yangamanda divorciarichunmi ayudarca. Shinallata chai Leyca huarmigucunata cuidangapajpashmi carca (Dt 24:1). Shinapash Jesuspa punllacunapi religionda ñaupaman pushajcunaca, yangamanda gentecuna divorciarichun saquinllami carca. Apostolcunapa punllacunapi causashca Josefo historiador runaca fariseomi carca. Paica divorciarishca caimandami cashna nirca: ‘Imacunamandapash divorciarinalla cajpimi gentecunaca yangamanda divorciarinlla’ nishpa.
dibujocuna, videocuna nwtsty
Divorciaringapaj carta
Chai divorciaringapaj cartaca arameo shimipi huata 71pi o 72pi llujchishca cartami can. Chai cartataca uadi Murabbaat chaquishca huaicupimi tarirca. Chai huaicuca Judea llactapa chaquishca pambacunapimi can. Chai cartapica, Jesús cai Alpaman shamushca jipa huata 6pi judiocuna Roma llactapa contra tucushcatami ricuchijun. Caitapashmi nin, chai huatapillatami Naqsán runagupa José shuti churica, Jonatán runagupa Míriam shuti ushimanda divorciarirca. Joseca Masada shuti llactapimi causarca nishpa.