Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Kusambish wa Jinsangu
MIVU 77 yasuta kudiosh pachirikau in Yuda mwi ngand yau kudiokal mu uyong mu Babilon. Tempel watungirilau kudiay Nyikel Zorobabel wasadil kal mivu 55. Diyingish dijim dia kuchirik kwa in Yuda diadinga dia kuchirish kand difukwil diakin mu Yerusalem. Pakwez, antu aburena mushiku wa difukwil dia Yehova. Kudi maswir makash mulong wa kukasikesh, ni diawiy kamu dipaninay buku wa Bibil wa Kusambish wa Jinsangu.
Kudioshaku jinsangu ja kuvarikan, buku wa Kusambish wa Jinsangu wisambidin chirung cha mivu 40, kudiosh ku rufu ra Mwant Saul djat ku rufu ra Mwant David. Chitiyikin anch mwin kupesh Ezra ndiy wafunda buku winou mu muvu wa 460 K.K.C. Buku wa Kusambish wa Jinsangu udi wa ukwash kud etu mulong utwinkishin chitokish cha difukwil diasadika ku tempel ni kulet jinsangu jikemp-jikemp piur pa majuku mwavadikinay Mesia. Mud chikunku cha Dizu diapepidilau dia Nzamb, uruu wach ukasikeshin ritiy retu ni kuwapish chovu chetu cha Bibil.—Hebereu 4:12.
DIPANG DIPANDAKENA KUWAP DIA MAJIN
(1 Jinsangu 1:1–9:44)
Dipang dia kamwing ku kamwing dia majuku ma muchid diapangay Ezra didi dia usey mulong wa mayingish masatu: kulet kashinsh anch ching kusu amakundj inkishau mbil awiy asadila mu win kupesh, chakwel kukwash kwijik uswan wa muchid, ni kulam rusangu ra majuku ma muchid washikija kudiay Mesia. Rusangu ra majuku ma muchid rilejena rusangu ra in Yuda awonsu kuchirik kwinyim djat kudiay ikundj wa kusambish. Kudi yizaz dikum kudiokal kudiay Adam kushik kud Nowa, ni yikwau dikum yitushikijin kudiay Aburaham. Kupwa kwa kuyifund an a Ishimael, an enday Ketura wadinga mband wa kuns wenday Aburaham, ni an enday Esau, rusangu risambidin dijuku dia an 12 a Isarel.—1 Jinsangu 2:1.
Rusangu ra usey ridi ra an a Yuda mulong awiy abudisha dijuku dia Mwant David. Kudi yizaz 14 kudiokal kudiay Aburaham kushik kudiay David, ni yikwau 14 kushik payitwalau ku Babilon. (1 Jinsangu 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Mateu 1:17) Kupwa Ezra waleta dipang dia majuku ma michid yidia mutambu wa kwingangel kwa Yordan, palondul majuku ma an a Levi. (1 Jinsangu 5:1-24; 6:1) Kupwa Ezra waleta diswipish dia jinsangu ja michid yimwing yidia kurand kwa Kawit Yordan ni ra dijuku dia Benjamin kamwing ku kamwing. (1 Jinsangu 8:1) Wajimbula kand majin ma antu a kusambish kushakam mu Yerusalem kupwa kwa uswik wa Babilon.—1 Jinsangu 9:1-16.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
1:18—Nany Wading Tatukwend a Shela—Ov, Kayinan bil anch Aripakishad? (Luka 3:35, 36) Aripakishad wadinga tatukwend a Shela. (Disambishil 10:24; 11:12) Dijin “Kayinan” didia mu Luka 3:36 dikutwish kwikal kujimbul kuyimp kwa dijin “in Kalidey.” Anch mwamu chidia, mufund wa kusambish chitwishikin adinga kuutang anch, “mwan wa mwin Kalidey Aripakishad.” Ap chitwishikin kwikal anch majin Kayinan ni Aripakishad madi ma muntu ndiy umwing kusu. Kitufanyidinap kupipesh uyakin anch mazu “mwan wa Kayinan” mamekenap mu mamaniskri mamwing.—Luka 3:36, note.
2:15—Ov, David wadinga mwan wa sambwad wenday Yese? Bwat. Yese wadinga ni an chinan, ni David ndiy wadinga kasulans. (1 Samwel 16:10, 11; 17:12) Chimeken anch umwing wa an a Yese wafa pakad kusha an. Mulong mwan winou kelap kwikal nich usey mu jinsangu ja majuku ma muchid, Ezra wadioshaku dijin diend.
3:17—Ov, mulong wak Luka 3:27 umujimbwil Jowanan mwan wa Sheyalitiel mud mwan wa Neri? Jowanan wadinga tatukwend a Sheyalitiel. Pakwez, chimeken anch Neri wamupangisha mwanend mband kudiay Sheyalitiel. Luka wisambidin tatuwenend a Neri mud mwan wa Neri mud kamu mwasalay pa mulong wenday Yosef, wamutazuka mud mwan wa Heli, tatukwend a Mariy.—Luka 3:23.
3:17-19—Ov, mutapu ik uvarikenau Zorobabel, Pedaja, ni Sheyalitiel? Zorobabel wadinga mwan wa Pedaja, yayend a Sheyalitiel. Pakwez, pa kusut kwa chisu Bibil umutazukin Zorobabel anch mwan wa Sheyalitiel. (Mateu 1:12; Luka 3:27) Chitwishikin kwikal mwamu mulong Pedaja wafa ni Sheyalitiel wamulila Zorobabel. Pamwing ap mulong Sheyalitiel wafa wakad mwan, Pedaja wamwata mwadiamufu wenday Sheyalitiel, ni Zorobabel wadinga kabuzivumu wa uruw winou.—Kuvurik Yijil 25:5-10.
5:1, 2—Charumburika ik kudiay Josef kutambul mbil ya wanat? Chirumburikin anch Yosef watambula yikunku yaad ya uswan. (Kuvurik Yijil 21:17) Wikala tatuku wa michid yaad—wa in Efraim ni wa in Manas. An akwau a Isarel avala muchid umwing-umwing kusu.
Malejan kud Etu:
1:1–9:44. Majuku ma michid ya antu akin mamekeshin anch dirijek diawonsu dia kabuj dia difukwil diakin diengamidin, chidiap pa rungany, pakwez pa uyakin.
4:9, 10. Yehova wakula ku malembil makin ma Jabes mulong wa kutanduril teritwar wend mu chisambu chakwel anch uyiwanyina nawamp antu amwovila Nzamb wom. Niyetu tuswiridin kulembil malembil madiokila mu muchim mulong wa kuya kurutu kwa difukwil dia Nzamb pitusadila nich mushiku mudimu wa kwikadish in kwilej.
5:10, 18-22. Mu machuku ma Mwant Saul, tubil twa kwingangel kwa Yordan twarisha njit nau in Hagar ni ayiwina in Hagar ap anch adinga avud tupamp 2 ap 1 kuyipandakanamu. Chadinga mwamu mulong amakundj ayifuvu a tubil twinetu amuchingejina Yehova ni akimba ukwash wend. El tutekany ruchingej retu rawonsu mudiay Yehova pitudandamedina kurish njit ja muspiritu pantaliken nau akankuny avud kutupandakanamu.—Efes 6:10-17.
9:26, 27. In Levi alamanga yis adinga nich chisend chijim nakash. Ayinkisha nfungul ya chis cha kwandam mwi ndond jitumbila ja tempel. Ayichingejina kusal nawamp mudimu wa kwanzuril yis dichuku ni dichuku. Antwinkisha kal chisend cha kuyendil antu adia mu teritwar wetu ni kuyikwash eza kumwifukwil Yehova. Ov, kitufanyidinap kwimekesh kwikal kamu in kusal yituchingejinau kusal ni in uyakin mud mwadingau in Levi alamanga yis?
DAVID UYIKEDIL MUD MWANT
(1 Jinsangu 10:1–29:30)
Rusangu risambishin nich rusangu ra Mwant Saul ni anend asatu afa mwi njit jasau nau in Filistin ku Mukandu Gilibowa. David, mwan wa Yese, amuswanish kwikal mwant wa kabil ka Yuda. Amakundj a tubil twawonsu eza ku Heberon ni amudisha want wa Isarel mwawonsu. (1 Jinsangu 11:1-3) Kupwa, wakwata Yerusalem. Kwinyim, in Isarel aleta mushet wa manswik ku Yerusalem “nich disok dia musangar, ni chidjimin cha jimpuny . . . ni manchakay, abulanga tudiad ni jinkumbu.”—1 Jinsangu 15:28.
David wamekesha impu ya kumutungin Nzamb wakin chikumbu. Yehova wamutekina Salomon chisend chinech, wasuka manswik nend David mulong wa Want. Chadingay David ni kudandamen kurish nau akankuny a in Isarel, Yehova wamwinkisha mutapu wa kuyiwin tupamp tuvud. Ruchind rakad kwambatan nich mbil raleta rufu ra antu 70 000. Kupwa kwa kutambul umutakel wa mwangel wa kumutungin Yehova chintamb, David walanda ndond kudiay Ornan mwin Jebus. David wasambisha ‘kukumangej yom ya rutung yivud’ mulong wa kutung “chikumbu . . . cha ufun nakash” cha Yehova pa ndond yiney. (1 Jinsangu 22:5) David warijeka midimu ya in Levi, yisambidinau nakash kachom ni kachom mu 1 Jinsangu kupandakanamu mwi ndond jikwau mu Mifund. Mwant ni antu apana milambu yivud mulong wa tempel. Kupwa kwa winyikel wa mivu 40, David wafa “mu upal uwamp, wa dipit nich kalimish. Mwanend Salomon waswana pa ditand diend.”—1 Jinsangu 29:28.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
11:11—Ov, mulong wak muril wa antu ajipau udi wa 300 kiudiap wa 800 mud muudia mu rusangu rawiy rumwing mu buku wa 2 Samwel 23:8? Mukurump wa amakundj asatu ayilabu a David wadinga Jashobeyam, ap anch Joshepe-Basebete. Amakundj akwau aad ayilabu adinga Eleazar ni Shama. (2 Samwel 23:8-11) Diyingish dia kushalijan mu jinsangu jinej jaad ditwishikin kwikal anch isambina piur pa yisal kushalijan yasalay ikundj ndiy umwing.
11:20, 21—Mwaz ik wadingay nich Abishay pantaliken nau amakundj asatu ayilabu a kusambish a David? Abishay kadingap umwing wa amakundj asatu ayilabu amusadila David. Pakwez, mud mulondilau mu 2 Samwel 23:18, 19, ndiy wadinga mukurump wa in kwas njit 30 ni wadinga wijikena nakash kuyipandakanamu awonsu. Ntumb ya Abishay yashejina piswimp ni ya antu ayilabu a kusambish asatu mulong wasala chisal chikash mud chasalay Jashobeyam.
12:8—Mu mutapu ik mwis mwa in kwas njit a in Gad mwadinga mud ‘mwis mwa antambu’? Amakundj inay ayilabu adinga ku tubet twa David mwi mpay. Nswich jau jalepa nakash. Chikalau ni dizang diayimekesha chifu cha kuswej, chifu mud cha ntambu.
13:5—“Kawit wa Idjibit” chom ik? Antu amwing atonga anch dizu dined disambidin mwan wa kawit wa Kawit wa Nil. Pakwez, choviken nakash anch isambidin “kawit wa Idjibit”—nkurubuk yilemp yadinga mwimbu wa kurul ni kwingangel ya Ngand ya Kushilamu.—Kuchind Michid 34:2, 5; Disambishil 15:18.
16:30—Mazu “zalany kurutu kwend” marumburikin ik piur pa Yehova? Dizu “zalany” adisadidil pinap mu chifanikesh mulong wa kumekesh wom wa kalimish ni kalimish kakurikina kud Yehova.
16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Ditenchik ik diashala disadila mulong wa difukwil mu Isarel kudiokal pa chisu chaletau Mushet wa Manswik ku Yerusalem djat ni patunginau tempel? Paletay David, Mushet wa Manswik ku Yerusalem ni kuutek mwi ntent yasalay, Mushet wa Manswik wadingap mu dizang mu mivu yivud. Kupwa kwa kuushemunin kuutwal mu Yerusalem, Mushet wa Manswik washala mwi ntent yiney mu Yerusalem. Dizang diadinga mu Gabayon, kwadingay Mwin Kupesh Mujim Zadok ni anamakwend awanyisha yisend ya milambu yading yitinau mu Chijil. Ditenchik dined diadandamena djat papwishau tempel mu Yerusalem. Chisu chapwa tempel, asenda dizang kudidiosh ku Gabayon kuditwal ku Yerusalem, ni Mushet wa Manswik auteka mwi ndond Yitumbila Nakash ya tempel.—1 Ant 8:4, 6, New World Translation of Holy Scriptures.
Malejan kud Etu:
13:11. Pa ndond pa kujiman ni kumufish nich Yehova pitukata kukangany mu usu tusadila, tufanyidin kushinshikin mwikadil ni kupakish kukimb kujingunin chitukangeshina. Pakad kwidjidjek chawiy chasalay David. Wilejina ku kurumbuk kwend ni kwinyim pasadilay mulad ufanyidina watwisha kulet Mushet ku Yerusalem.a
14:10, 13-16; 22:17-19. Tufanyidin kumushejin Yehova chisu chawonsu mu malembil ni kumwit umutakel wend kurutu kwa kusal chom chawonsu chikeza kwikal nich usu pa mwom wetu wa muspiritu.
16:23-29. Difukwil dia Yehova diawiy tufanyidina kubangin cha kusambish mu mwom.
18:3. Yehova udi mwin Kuwanyish kushilamu kwend. Kusutil kudiay David, wawanyisha kushilamu kwend kwa kupan ngand yawonsu ya Kanan ku majuku ma Aburaham, “kudiokal ku wit udia ku Idjibit djat ni ku wit mujim wa Eferat.”—Disambishil 15:18; 1 Jinsangu 13:5.
21:13-15. Yehova wamuleja mwangel kwimik chipupu mulong Ndiy ukat kwov kuswan pa mar ma antu end. Chakin kamu, “ranaken rend ridi rujim nakash.”b
22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Ap anch katambulap mbil ya kutung tempel wa Yehova, David wamekesha spiritu wa kupan. Ov, mulong wak? Mulong wading wij anch yawonsu yapitay wayipita mulong wa kuwap kwa muchim wa Yehova. Yovil ya kujikitish ya chilik chimwing yifanyidin kutubachik niyetu kwikal nich chaku cha kupan.
24:7-18. Ditenchik dia yirund 24 ya in kupesh yatenchikay David diadinga disadil kamu pa chisu chamekanay mwangel wa Yehova kudiay Zakariy, tatukwend a Yohan Mubabatish, ni wamwijikisha kuvadik kwa Yohan. Chadingay chid cha “ku mutambu wa Abija,” Zakariy wadinga usadil pa chisu chinicha mudimu pa ndond yend ku tempel. (Luka 1:5, 8, 9) Difukwil diakin disambidin rusangu—kangal yishimu ya chamwamu—ya antu. Yiyukish yidiokil ku kusadil pamwing ni “kashalapol ushishamena ni kubabal” mu kulondulijan nich ditenchik diwamp dia difukwil dia Yehova ilel.—Mateu 24:45.
Musadilany Yehova “Nich Mupim Usangera”
Buku wa Kusambish wa Jinsangu kisambidinap ching kusu milong ya majuku. Ushimunin kand mutapu waletay David mushet wa manswik ku Yerusalem, kuwin kwend kujim, kwirijek mulong wa kutung tempel, ni kutenchik kwa yirund ya mudimu wa win kupesh wa in Levi. Yom yiney yawonsu yisambidinay Ezra mu buku wa Kusambish wa Jinsangu yadinga chakin kamu ya ukwash kudiau in Isarel, yayikwasha kuchirish kand mushiku wau mulong wa difukwil dia Yehova ku tempel.
Chilakej chiwamp mud ik chashay David cha kutek bil difukwil dia Yehova pa ndond ya kusambish mu mwom wend! Pa ndond pa kwikimbin yisend ya pakampwil, David wakimba ching kusal rusot ra Nzamb. Tudi akasikeshinau kusadil chiyul chend cha kumusadil Yehova “nich muchim umwing ni mupim usanger.”—1 Jinsangu 28:9, NW.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Mulong wa malejan makwau madiokila ku usu wasalay David chakwel kusend Mushet wa Manswik kuutwal ku Yerusalem tal Chinong cha Kalam cha Français, cha Ndol-Mem 15, 2005, paj wa 16-19.
b Mulong wa malejan makwau piur pa ruchind pakad mbil rasalay David, tal Chinong cha Kalam cha Français cha Ndol-Mem 15, 2005, paj wa 16-19.
[Tablo/Chipich chidia pa paj wa 8-11]
(Chakwel kutan mazu mawonsu, tal mu mukand)
Kudiokal kud Adam djat kud Nowa: yizaz chidivu (mivu 1,056)
4026 K.C.C. Adam
Mivu 130 ⇩
Set
105 ⇩
Enosh
90 ⇩
Kenan
70 ⇩
Mahalalel
65 ⇩
Jered
162 ⇩
Enok
65 ⇩
Metushela
187 ⇩
Lamek
182 ⇩
2970 K.C.C. Kuvadik kwa NOWA
Kudiosh pa Nowa djat kud Aburaham yizaz dikum (mivu 952)
2970 K.C.C Nowa
Mivu 502 ⇩
Sem
100 ⇩
MABEB MA MEM 2370 K.C.C.
Aripakishad
35 ⇩
Shelak
30 ⇩
Eber
34 ⇩
Peleg
30 ⇩
Rehu
32 ⇩
Serug
30 ⇩
Nahor
29 ⇩
Tera
130 ⇩
2018 K.C.C. Kuvadik kwa ABURAHAM
Kudiosh kud Aburaham djat kud David: yizaz 14 (mivu 911)
2018 K.C.C. Aburaham
Mivu 100 ⇩
Isak
60 ⇩
Jacob
c.88 ⇩
Yuda
⇩
Peres
⇩
Hesiron
⇩
Ram
⇩
Aminadab
⇩
Nashon
⇩
Salmon
⇩
Boaz
⇩
Obed
⇩
Yese
⇩
1107 K.C.C. kuvadik kwa DAVID