Wisu Mutapu wa Kupwish Kulik Kwovijan kwa Michid?
MU Espagne ntakel umwing wa masengan (arbitre) wakaturija masengan ma ndundu. Mulong wak? Mulong in kutal avud amupepa masaal mwin kusengan umwing wa mu Cameroun ni wasota kudiokal mu chiwandj cha ndundu. Mu Russie kuyipompat nich chisum in Afrik, in Aziy, ni in Amerik wa Kurul kwavulijan kal; mu muvu wa 2004, mu Russie, kuyirishish antu a ulombu wa chikit ukwau kwashikedin mu kulet yak 394 mu chilik cha 55 pa chitot mu muvu wa 2005. Mu Grande-Bretagne muntu umwing pa in Aziy asatu ni antu ajal akwila ku yipul ya in kukimbijol alondin anch washadisha mudimu mulong wa katond ka ulombu wa chikit. Yilakej yiney yilejen yisadikina mu mangand.
Kulik kwovijan pakach pa michid—kusambishin nich masaal ap kudiburil yovil ya michid yikwau kushik ni ku kusal usu wa kusot kujiyish yisak ya michid yikwau kwikal mudi politik wa ngand.a Wisu musul wa kulik kwovijan kwa michid? Mutapu ik wa kupwish kulik kwovijan kwa michid? Ov, choviken kuchingejin anch dichuku dimwing majuku ma antu awonsu makez kushakam pamwing mu chisambu? Bibil uletin chitongijok chiwamp pa milong yiney.
Kumeshan Mar ni Rukis
Bibil ulondil anch “yitongijok ya muchim wa muntu yayipa kal kwau kudiok ku kukul kwend.” (Disambishil 8:21) Chawiy lel, antu amwing akat kusangar kuyimesh akwau mar. Bibil ulondil kand anch: “Chad namana kand kuzengol kusadikina pa mangand. Antu azengodilau ading ni kudil mulong kakwetingap muntu mwin kuyongoj. Kikwadingap mwin kuyikwash mulong in kuyizengol awiy kand adinga akwet usu.”—Mulej 4:1.
Bibil ulejen kand anch kukisijan kwa muchid kwasambisha pakur. Chilakej, mu chitot cha 18 kurutu kwa chirung chetu, Farao mwin Idjibit wamutazuka Jakob mwin Hebreu ni dijuku diend dijim kwez kushakam mu Idjibit. Pakwez, kwinyim kwa mivu, Farao mukwau wiyova kwikal mu chak kudi chisak chinech chijim cha angendj. Mudi chibudikin rusang rilondil anch: “Ndiy wayileja antwend anch: ‘Talany, in Isarel avul kal nakash kupandakan dikand. Chifanyidin tuyibabelany ap ez avulijan.’ . . . Chad ayitekina in Isarel amakurump in kuyilam kwakuyimesh mar ni yisend yilimina.” (Kubudik 1:9-11) In Idjibit apana ap mbil ya kuyijip an amakundj awonsu akuvadika a mu dijuku dia Jakob.—Kubudik 1:15, 16.
Wisu Musul wa Kulik Kwovijan?
Marelijon ma mu mangand makat yisu yimwing kupan ukwash mu kulik kwovijan kwa michid. Chikalap nchik chakin anch amwing ayijipa mulong wa kuyilikish ayimeshina akwau mar, marelijon mu uvud wam mawonsu kusu mading yisu yivud ku mutambu wa in kumeshan mar. Mwamu muchadinga mu États-Unis, mwakasikeshau kuyiyikel antu ajal kusutil ku yijil ni ku kujipan, ni yijil yajidika kwatijan ni michid yikwau yadandamena djat mu 1967. Mwamu chadia kand mu Afrik wa Kurul mu chirung cha aparteid (katond ka michid ya ulombu wa chikit windjing), padinga kachisak kakemp ka antu ni kuchidij ndond yau ya winyikel nich kutek yijil pamwing nich chijidik cha kwatijan ni antu a michid yikwau. Mu chilakej chimwing ni chimwing, antu a chisak kanang cha muchid adinga ayikisina akwau adinga antu akata kulembil nakash.
Pakwez, Bibil ulejen diyingishin dia kukisijan kwa michid. Urumburil mulong wak yisak yimwing ya michid yiyimeshin yikwau mar. Bibil ulondil anch: “Ndiy wakad kukatan kamwijip Nzamb; mulong Nzamb udi rukat. Anch muntu walond anch: ‘Am nimukatil Nzamb,’ umukisil mwanamakwend, ndiy udi mukamakasu; mulong ndiy wakad kumukat mwanamakwend umenayiku ni mes, kakutwiship kumukat Nzamb wakad kumanay ku mes.” (1 Yohan 4:8, 20) Mazu minam malejen musul wa kukisijan kwa michid. Antu akat kukisijan—ap anch alond anch adi in kulembil ap bwat—mulong kamwijap kwau ni kumukat Nzamb.
Kumwijik Nzamb —Mufulandal wa Kwovijan kwa Michid
Ov, kumwijik ni kumukat Nzamb kuletining nchik kwovijan kwa michid? Ronganyin ik ridia mu Dizu dia Nzamb rikata kuyikangesh antu kuyisal nayimp antu ashalijadina nau? Bibil ulondil anch Yehova ndiy Tatukwau wa antu awonsu. Bibil ulondil anch: “Kudi etu kudi Nzamb umwing kusu, Tatuku, kwadiokala yom yawonsu.” (1 Korint 8:6) Ulondil anch: “Nzamb watanga muntu umwing, chadi ku muntu umwing kwawiy kwadiokala michid yawonsu.” (Midimu 17:26, Manswik Masu) Komb, antu in awonsu, adi an akamuntu.
Yisak yawonsu ya antu yikutwish kuzangam mulong wa Nzamb ndiy wayinkisha mwom, pakwez awonsu akwet kand chom cha kwinanin piur pa nshakur wau. Paul nfund a Bibil wafunda anch: “Chitil chandama mu mangand mulong wa muntu umwing.” Chawiy, “antu awonsu asala yitil, kawanyidinip ku uyaj wa Nzamb.” (Rom 3:23; 5:12) Yehova udi Nzamb ukatininga yom kushalijan—kwikil yitang yaad yifanikena chimwing ni chikwau. Chikwau kand, ndiy kinkishap chisak cha muchid ap chimwing musul wa kwiyov kwikal chipandikenamu yikwau. Yovil yipalangena anch chisak cha muchid wetu chawiy chipandikenamu kuwap kusutamu yikwau yengamidinap pa uyakin udia mu Bibil. Choviken patok anch, ronganyin ritwinkishinay Nzamb riletin uumwing pakach pa michid.
Nzamb Uyibangidin Michid Yawonsu
Antu amwing alondining anch Nzamb ndiy wakasikeshina kukisijan kwa michid mulong wayikata pakampwil in Isarel ni kuyilej anch afanyidin kwiyauril nich michid yikwau. (Kubudik 34:12) Pa chisu chimwing, Nzamb wautonda muchid wa Isarel mudi muchid wend wa pakampwil mulong wa ritiy rikash radingay nich Aburaham nshankur wa Isarel. Nzamb amwinend wamutakela Isarel wa pasak, wayitondila anyikel au ni wayinkisha yijil. Pa chirung chinicha in Isarel itiyija ditenchik dinidia, antu akwau atwisha kuman yibudikin ya kulondul umutakel wa Nzamb kushalijan nich yibudikin ya winyikel wa antu ndond yikwau. Yehova wayileja kand in Isarel a pasak piur pa maswir ma kupesh yakupesh mulong wa kuuchirish muchid wa muntu mu urund uwamp ni Nzamb. Chawiy lel, michid yawonsu yatanidinamu mu yisal ya Yehova pantaliken nau in Isarel. Chom chinech chadinga chambaten nich yom yamulejay Aburaham anch: “Ku a majuku mey kwawiy kukez kuyukila michid yawonsu ya pansh mulong ey waziyil kal dizu diam.”—Disambishil 22:18.
Chikwau kand, in Yuda itapila dilau dia kutambul mazu matumbila ma Nzamb ni kwikal muchid mwavadikinay Mesia. Pakwez chom chinech nichawiy chadinga mulong wa michid yawonsu yitaninamu ukwash. Mu mifund ya Hebreu yayinkishau in Yuda mudi kurumburil kumwing kusangareshina muchim piur pa chisu chikeza yisak yawonsu ya michid kutambul yiyukish yijim nakash: “Antu avud akez kaya kwinikwa, akez kalond anch: ‘Ezany tukandamany pa mukandu wa [Yehova] ku chikumbu cha [Yehova], Nzamb wa in Isarel. Ndiy ukutulejin rusot rend’ . . . Kwikil muchid ukeza kapuril mpak ya musamun kurish ni muchid ukwau. Kakez kilejap kand kurish njit. Antu awonsu akez kashakam mu chisambu mu yir yau ya mitond ya nviny ni mitond ya nfung. Kwikil muntu ap umwing ukez kuyakamish.”—Mika 4:2-4.
Ap anch Yesu Kristu amwinend wayileja in Yuda, ndiy walonda kand anch: “Ni katumb kawamp ka want akez kukalejan ku mangand mawonsu, kakez kikal uman kudi michid yawonsu.” (Mateu 24:14) Kwikil muchid ukez kuburen kutesh rusangu ruwamp. Chawiy kand Yehova udi chilakej chiwamp mu mutapu wa kuyisadil pakad kasolikany yisak yawonsu ya michid. “Nzamb kakwetip kasolikany ka muntu; pakwez ukat kwitiyij kwend kudi wa muchid wawonsu ukata kumwov ndiy wom ni kusal midimu ya kutentam.”—Midimu 10:34, 35.
Yijil yawinkishau muchid wa pasak wa Isarel kudi Nzamb yilejen anch wadinga uyibangidin michid yawonsu. Shinshikin mutapu Chijil chadinga chitin yom yivud kupandakanamu kwau kusu kwovijan ni antu akad kwikal in Isarel adinga ashicha mwi ngand, palonda chijil anch: “Mulong mweny ushicha ni yenen ukez kwikal kudi en mudi mwin ngand. Ukez kumukatany mudi ayinen, mulong ni yen wadingany aeny mwi ngand ya Idjibit.” (In Levi 19:34) Yijil yivud ya Nzamb yayileja in Isarel kuyikat angez. Chawiy, chisu Bowaz, nshankur wenday Yesu, chamumanay mband ngez kazwendj ukat kupupujol kuns kwa chir, ndiy wasala kukwatijan nich yamulejau kudi Nzamb padingay ni kushinshikin anch in kwangul end adinga ni kumushil yom yivud ya kunon.—Rut 2:1, 10, 16, Les Saintes Écritures — Traduction du monde nouveau.
Yesu Ulejen Rukat
Yesu walejana ronganyin ra Nzamb kupandakanamu mutapu welay kusal muntu ap wisu. Ndiy wayileja in kumulondul end mutapu wa kuyikat antu indjing. Dichuku dimwing wisamba ni mband mwin Samariy. In Samariy adinga chisak cha muchid umwing chadinga chikisinau in Yuda avud, ni mband winou wakashimuka nakash. Pa chisu chinicha cha mambamb, Yesu wamukwasha mband nich rukat kutesh mutapu ukutwishay kutan mwom wa chikupu.—Yohan 4:7-14.
Yesu watuleja kand niyetu mutapu utufanyidina kuyisadil antu a yisak ya michid yikwau paletay chilakej cha mbay mwin Samariy. Ikundj winou wamutana mwin Yuda umwing watapau yitat nayimp kudi ambwitan amukwata. Mwin Samariy wela kutong anch: ‘Ov, mulong wak nifanyidina kumukwash mwin Yuda? In Yuda ayikisining antu a muchid wetu.’ Pakwez Yesu wamwijikisha mwin Samariy mudi muntu ukweta chitongijok chindjing padi aeny. Ap anch in kuya akwau mu weny amusengurila ikundj watapau yitat, mwin Samariy “riy ramukwata” ni wamukwasha swa. Yesu wapwisha chishimu chinech nich kulond anch muntu win mwawonsu usotila kwitiyik kudi Nzamb ufanyidin kusal mwamu.—Luka 10:30-37.
Kambuy Paul wayileja antu adinga asotina kumusangaresh Nzamb anch afanyidin kukarumun untu wau imburija mutapu ukatay Nzamb kuyisadil antu. Paul wafunda anch: “Italany anch wadjibwilany kal muntu mukuru ni yisalijok yen, ni kumudjal muntu musu, ufanakena ku ronganyin, ukweta chifu chendendiy wamutanga. Kwikil kand Mugrek ap Muyuda, ap uyila ku mukand ap wakad kuya ku mukand, muntu wamwamu, mwin Skitan . . . Ni piur pa yom yiney yawonsu djalany kand rukat, wawiy mwoj uwanyidina ukasila yawonsu pamwing mu kwovijan.”—Kolosay 3:9-14.
Ov, Kumwonganyin Nzamb Kuyikarumwin Antu?
Ov, chakin kamu kumwonganyin Nzamb kukat kukarumun mutapu ukatau antu kuyisadil antu a yisak ya michid yikwau? Tushinshikinany chilakej cha mband mwin Aziy umwing wasokina mu Canada, winana nakash pamanay katond kadinga kwinikwa. Wasankanijana ni Atuman a Yehova, ni asambisha kwilej nend Bibil. Kwinyim, wayifundina mulong wa kuyijikitish, ni walonda anch: ‘En wadingany ayindel awamp ni in rukat. Panajingunina anch ushalijadinany ni ayindel akwau, niyipula anch mulong wak. Natonga nakash kupwa nalonda anch udiany Atuman a Nzamb. Mu Bibil mufanyidin kwikal chom kanang. Namana ku yikumangan yen ayindel, antu ajal, asunz, ni a ulombu wa nkongal adinga ni michim ya ulombu umwing—ovijadina—mulong awonsu adinga akadivar ni anambaz. Katat nij chom chiyikadishina antu awamp mwamu. Udi Nzamb wen.’
Dizu dia Nzamb diasambela kwisambin chisu chikeza “ngand . . . kizul nich ronganyin ra [Yehova].” (Isay 11:9) Djat ni katat, mulong wa kuwanyin kwa uprofet winou wa Bibil, chisak chipandakena kujimb cha tutikit twa “michid yawonsu ni majuku mawonsu, antu a mangand mawonsu ni jindim jawonsu” akat kuyinungin mu kwovijan pamwing nich difukwil diakin. (Kuburik 7:9) Achingedin kuman mutapu rukat rikuswinkana rukis mu chisak cha mangand mawonsu chikeza katat kamu kuwanyish rutong ra Yehova ramulejay Aburaham anch: “Mwi mbut yey mwawiy mukez kayukilau michid yawonsu ya pansh.”—Midimu 3:25.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Dizu “muchid” disambidin chom chimwing chisadila anch antu ashalijana ni antu a ulombu windjing, ngand yindjing, relijon mukwau, rudim rikwau, ap chishankur chindjing.
[Chipich chidia pa paj wa 4]
Chijil cha Nzamb chayileja in Isarel kuyikat angez
[Chipich chidia pa paj wa 5]
Chom ik twilejidina ku chishimu cha mwin Samariy muwamp?
[Chipich chidia pa paj wa 6]
Nzamb kachinkishap chisak cha muchid ap chimwing chom cha kwibazin piur pa yikwau