“Ayifunda Kutulej Nich Etu”
“KWIKIL disudiel dia kufund mikand.” (Mulej 12:12) Jinsangu jivud japalangeshinau kal jidaku ilel jilejen uyakin wa mazu minam ilel mudi kand pa chisu chamafundau. Mutapu ik lel, ukutwishay mwin kutang ukweta jingunin kukwat mupak wa yom yifanyidinay kuta muchim?
Patadiningau buku utongidinau anch ndiy winou ufanyidinau kutang, in kutang avud asotining kwijik chom kanang piur pa nfund a buku winou. In kupalangesh akutwish andjikamu paragraf mwiswimp mudia dijin dia musumb wa nfund a buku, shikol yilejay, ni dipang dia mabuku mapalangeshay kal. Chidi cha usey kumwijik nfund a buku, mudi muchimekena anch mu yitot ya mivu ya kusambish, anfund a mband ipila dijin dia ikundj chad lel afunda chakwel in kutang kangal amupipesha buku mulong kwau kusu anch amufunda kudi mband.
Cha ushon, mudi mutwamana kal mu mutu wa mulong wasambelang ou, antu amwing alenguril Mifund ya Hebreu mulong itiyijin anch Nzamb wisambidinau mwinimwa udi mwin chisum wadinga ni kuyishesh akankuny nend pakad riy.a Tushinshikinany katat yilondila Mifund ya Hebreu ni Mifund ya Grek ya Ukristu ayinay piur pa Nfund a Bibil.
Nfund a Bibil
Kukwatijan nich Mifund ya Hebreu, Nzamb wauleja muchid wa Isarel anch: “Am, yam [Yehova]. Kinikarumukinap.” (Malakiy 3:6) Pa kusut kwa mivu 500, nfund a Bibil Yakob wafunda piur pa Nzamb anch udi: “Wakad kukarumuk, ap urel wakad kushemunikang.” (Yakob 1:17) Ov, mulong wak lel, chimeken kudi antu amwing mudi anch Nzamb wisambidinau mu Mifund ya Hebreu ushalijadin ni Nzamb wisambidinau mu Mifund ya Grek ya Ukristu?
Chakul chidi anch mitapu kushalijan ya untu wa Nzamb ayisambidin mu yikunku kushalijan ya Bibil. Mu buku wa Disambishil kusu, amurumburil mudi anch wovil “ushon mu muchim wend,” mudi “watanga diur ni divu,” ni mudi “nkalansambu wa mangand mawonsu.” (Disambishil 6:6; 14:22; 18:25) Ov, yirumburil yiney yawonsu kushalijan yisambidin Nzamb ndiy umwing? Inge.
Chilakej: Nkalasambu wa pol pen ukutwish wijikan kudi antu arumburishay mudi mukash mwin kulondul chijil. Pakwez, an end, akutwish amuman mudi tatuku mwin rukat, mwin muchim wa kupan. Arund nend a piswimp akutwish amuman anch udi murund muwamp ni mwin masip. Nkalansambu, tatuku, ni murund yawonsu yiney yisambidin muntu umwing. Ngikadil yiney kushalijan yimekedin kwau mu mikadila kushalijan.
Chawiy chimwing, Mifund ya Hebreu yimurumburil Yehova mudi “Nzamb wa ranaken ni mwin riy, wakad kwovang ujim swa, wizwila sens nich rukat ni uyakin.” Pakwez, twilej kal kand anch “pakwez, . . . kakez kumuyingishap muntu mwin kufa nich.” (Kubudik 34:6, 7) Ngikadil yiney yaad yisambidin kurumburik kwa dijin dia Nzamb. “Yehova” dirumburikin anch “Ukat Kwikadish Chikala.” Chawiy, Nzamb ukat kwikal chawonsu chisotinay kwikal mulong wa kuwanyish kushilamu kwend. (Kubudik 3:13-15) Pakwez ushadil Nzamb ching ndiy umwing. Yesu walonda anch: “[Yehova] Nzamb wetu, . . . udi umwing.”—Marko 12:29.
Ov, Mifund ya Hebreu Ayiswinkana?
Chidiap cha pachipatu ilel kuswinkesh yafundau mu mabuku anch yikimbijol ya katat yikalaku ap anch yitongijok ya antu yikarumuk. Ov, Mifund ya Grek ya Ukristu yaswinkana Mifund ya Hebreu mwi njil yiney? Bwat.
Anch Yesu wadinga uchingejin anch rusangu ra mudimu wend ni yafundau in kwilej end yiswikana Mifund ya Hebreu, ing wachilejana kamu patok. Pakwez, piur pa Yesu kurutu kwin kamu akandama mwiur, rusangu ra Luka rilondil anch: “Wasambisha ku Moses ni ku aprofet awonsu [mu Mifund ya Hebreu] ndiy wayirumburila [in kwilej end aad] yawonsu yimulondidilau mu mukand wa Nzamb yend amwinend.” Kupwa, wamekana kudi atwimbuy end ni akwau ashinshamena. Rusangu ridandamedin anch: “Chad wayilej anch: Mazu mam nakulejanya pasak pinadinga nen mawiy am anch, Yom yawonsu yafundau yamam awapidil kuyiwanyish bil, ya mu yijil ya Moses ni aprofet ni Kuseng.” (Luka 24:27, 44) Ov, mulong wak Yesu wasadila Mifund ya Hebreu kwisudiel kwa mudimu wend wa pa divu anch yadinga yasika kal?
Kupwa kwa kwimik chikumangen cha Ukristu, in kumulondul Yesu adandamena kusadil Mifund ya Hebreu mulong wa kukasikeshin uprofet wadinga ufanyidina kuwanyin, yijil ya mu Chijil cha Moses yikweta malejan ma usey, ni jinsangu ja atushalapol a pasak a Nzamb in yilakej yiwamp yiyikasikeshina in Kristu kushal ashinshamena. (Midimu 2:16-21; 1 Korint 9:9, 10; Hebreu 11:1–12:1) Kambuy Paul wafunda anch: “Mazu mawonsu ma Mukand wa Nzamb madiokala ku [s]piritu wa nzamb” madi ma ukwash.b (2 Timote 3:16) Ov, mutapu ik Mifund ya Hebreu yidia ya ukwash ilel?
Chiyul cha Mwom wa Pichuku-Pichuku
Tushinshikinany mulong wa katat wa kasolikany ka michid. Mu musumb umwing wa Mwimputu wa Kwikangel, ikundj mwin Etiopi wa mivu 21 ulondil anch: “Anch twasot kuya mu kwipuwangesh, tufanyidin kuya ching chisak. Pamwing anch atuman chisak kakutusarumunap.” Udandamedin anch: “Kitwadingap kuya kwendangan kupwa kwa saa ya 6 urel, pakampwil mwi ndjandj mwa mashuw. Pakatau antu kututal, amening ching kusu ulombu wetu.” Ov, Mifund ya Hebreu yisambidin mulong winou ukash?
In Isarel a pasak ayileja anch: “Anch mweny ushich ni yenen mwi ngand yen, kangal wez wamumeshany mar. Mulong mweny ushicha ni yenen ukez kwikal kudi en mudi mwin ngand. Ukez kumukatany mudi ayinen, mulong ni yen wadingay aeny mwi ngand ya Idjibit. Am nidi [Yehova] Nzamb wen.” (In Levi 19:33, 34) Inge, mu Isarel wa pasak chijil chayivurisha kuyilimish angez, ap anch “mweny ushich ni yenen mwi ngand yen,” ni chijil chinech chidi mu Mifund ya Hebreu. Ov, witiyijinap anch yijidik yilamidinau mu chijil chinech yikutwish kwikal mufulandal mulong wa kupwish mulong wa kasolikany ka michid ilel?
Ap yitulejinap kachom ni kachom piur pa yiyul ya kulam nfalang, Mifund ya Hebreu yikwet umutakel usadila mulong wa mutapu uwamp wa kusadil nfalang. Chilakej, tutangin mu Jinswir 22:7, anch: “Mwin kusondam ukat kwikal muswik wa mwin kumusondjik.” In kupan yiyul avud piur pa kulam nfalang itiyijin anch kulandang yom ya kusondam kukutwish kushikij ku kushadish nfalang.
Chikwau, kusot mapit kwikalap nchik yibudikin yawonsu—kupalangena mu mangand ma katat ma kusot mapit—ayirumburila nawamp kudi ikundj umwing mpich wa pasak, Mwant Salomon. Ndiy wafunda anch: “Ukatila nfalang, kajikwetap jiwanyidina, ni ukatila mapit mavud kakumawanyishap. Yawonsu yidi yamwamu.” (Mulej 5:10) Chiyul cha manangu mudi ik!
Ruchingej ra Dikez
Bibil mwawonsu ukwet mutu wa mulong umwing: Kuchidij mbil ya ukaleng wa Nzamb ni kutumbish dijin Diend kusutil ku Want wa Yesu Kristu.—Daniel 2:44; Kuburik 11:15.
Kusutil ku Mifund ya Hebreu, twilejin mutapu ukeza kwikal mwom mu Want wa Nzamb utwongojina ni kutushejish piswimp ni Musul wa rungoj, Yehova Nzamb. Chilakej, muprofet Isay wasambela kulond anch kukez kwikal chisambu pakach pa annam ni antu: “Kangol ni mukoku akez kashakam pamwing nich chisambu. Chisump ukez kalal pamwing ni mwan a mpemb. Mwan a ngomb, ni mwan a ntambu akez kayilam.” (Isay 11:6-8) Ruchingej ramushena mudi ik!
Chad Mifund ya Hebreu yilondil ik piur pa antu amena mar ma kasolikany ka ulombu ap ka michid, mayej makash, kuburen kwa nfalang mulong wa mikadil yakadiau kutwish kuyikel? Mifund ya Hebreu yilondil mu uprofet piur pa Kristu Yesu anch: “Ukumukamunin chimana mar pakudilay, ni kazwazu wakad mwin kumukwash. Ukwov riy kudi atuzwazu ni ayimana mar, ni kukamunin mupim wa ayimana mar.” (Kuseng 72:12, 13) Kushilamu kwinoku kudi kwakin mulong kuyitwishishin antu akwitiyijina kuchingel dikez nich ruchingej ni kujamish.—Hebreu 11:6.
Chidiap cha kukashimuk anch kambuy Paul amupepila kufund anch: “Yom yawonsu yafundau pakuru ayifundila kutulej nich etu, chakwel tukutambul ruchingej mu kudandamen ni mu kwongoj kwa mukand wa Nzamb”! (Rom 15:4) Inge, Mifund ya Hebreu yichidi ni ilel unou chikunku cha Bibil, Dizu diapepilau dia Nzamb. Yichidi ya usey ujim kudi etu ilel. Tuchingejin anch ukusal usu wileja yom yivud piur pa yifundishinay chakin kamu Bibil mwawonsu wa kabuj ni kupwa kushejin piswimp ni Nfund wa Bibil, Yehova Nzamb.—Kuseng 119:111, 112.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Mu mutu wa mulong winou, tumujimbwil Testament Mukur mudi Mifund ya Hebreu. (Tal kamushet “Testament Mukur bil Anch Mifund ya Hebreu?” pa paj wa 6.) Mwi njil yawiy yimwing, Atuman a Yehova amujimbwiling chisu chin chawonsu Testament Musu anch Mifund ya Grek ya Ukristu.
b Mu Mifund ya Hebreu mudi yijil yivud ya usey ujim ilel. Pakwez, chifanyidin kwijik anch in Kristu kadiap mwishin mwa Chijil chapanay Nzamb ku muchid wa Isarel kusutil kudiay Moses.
[Kamushet kadia pa paj wa 6]
TESTAMENT MUKUR BIL ANCH MIFUND YA HEBREU?
Dizu “Testament mukur” didi mu 2 Korint 3:14 mu King James Version. Mu dikarumun dined, akarumwin dizu dia Grek di·a·theʹke anch: “testament.” Pakwez, yikarumun yivud ya katat, mudi New International Version, dikarumwin dizu di·a·theʹke mudi “manswik” pa ndond pa kudikarum “testament.” Mulong wak?
Nfund a dinguril Edward Robinson walonda anch: “Mulong manswik makuru madi mu mabuku ma Moses, [di·a·theʹke] didi mulong wa buku wa manswik, mafunday Moses, chilik chimwing ni chijil.” Mu 2 Korint 3:14, kambuy Paul wadinga wisambidin Chijil cha Moses, chidia chikunku cha Mifund ya kurutu kwa Ukristu.
Chad lel, dizu ik dimwing difanyidina mulong wa kujimbul mabuku 39 ma Bibil Utumbila? Pa ndond pakulond anch chikunku chinech cha Bibil chasika kal ap anch chidi chikur, Yesu Kristu ni in kwilej end ayitazukanga mifund yiney mudi “Mifund ya Nzamb” ni “Mifund yitumbila.” (Mateu 21:42, NW; Rom 1:2, NW) Chawiy lel, kukwatijan nich mazu minam mapepilau, Atuman a Yehova amutazukining Testament Mukur anch Mifund ya Hebreu mulong chikunku chinech cha Bibil achifunda nakash-nakash kwisambishil mu Hebreu. Chawiy chimwing kand atazukining chijimbwilingau anch Testament Musu anch Mifund ya Grek ya Ukristu, mulong rudim ra Grek rawiy rasadilau amakundj apepilau kudi Nzamb afunda chikunku chinech cha Bibil.
[Chipich chidia pa paj wa 4]
Muntu ukutwish kwijikan mudi nkalansambu, tatuku mukarukat, ni murund
[Chipich chidia pa paj wa 5]
Yesu wasadila Mifund ya Hebreu mu mudimu wend wawonsu wa kulejan
[Chipich chidia pa paj wa 7]
Yijil ik ya Bibil yikutwisha kumukwash muntu kukwat mipak yiwamp?