Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Yohan
YOHAN—“Mwin kwilej ukatilay Yesu”—udi muntu wa nsudiel wafunda rusangu rapepilau ra mwom ni mujikit wa Kristu. (Yoh. 21:20) Amufunda piswimp mu muvu wa 98 C.C., Rusangu Ruwamp ra Yohan richirikidin yom yikemp kusu yisambidinau mu Jinsangu Jiwamp jikwau.
Kambuy Yohan wafunda Rusangu Ruwamp rend nich rutong rijikena. Piur pa yom yafunday, ulondil anch: “Yiney ayifundil chakwel en witiyijany anch: Yesu ndiy Kristu, Mwan a Nzamb; ni mu ritiy riner en wez utambwilanyiku mwom mu dijin diend.” (Yoh. 20:31) Chakin, uruu wend udi wa usey kudi etu.—Heb. 4:12.
“TALANY MWAN A MUKOKU WA NZAMB”
(Yoh. 1:1–11:54)
Pamumanay Yesu, Yohan Mubabatish walejana nich kashinsh anch: “Talany Mwan a mukoku wa Nzamb, ukata kusend yitil ya mangand!” (Yoh. 1:29) Mudi mwadingay Yesu ni kwendangan mu Samaria, Galaliya, Yudea, ni ngand ya kwingangel kwa Yordan—wakuna dizu, walejan, ni wasala midimu ya usu ukash—‘antu avud eza kudiay ndiy ni amwitiyija.’—Yoh. 10:41, 42.
Chimwing cha yilay yikash yasalay Yesu chidi kuvumbuk kwa Lazar. Antu avud amwitiyija Yesu pamumanau ikundj wafa pasutil kal machuku manying wavumbuk wikal mwom. Pakwez, in kupesh ajim ni Afaris, akwata mpung ya kumujip Yesu. Chawiy, Yesu wadiokala kwinikwa ni waya “mwi mpat piswimp ni mwi mpay ku ul upidilau anch Efraim.”—Yoh. 11:53, 54.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Yoh. 1:35, 40—Kuwejin padiay André, kambuy ik mukwau wadinga pamwing ni Yohan Mubabatish? Mwin kushimunin wisambidin chisu chawonsu padiay Yohan Mubabatish mudi “Yohan” ni kandikal iyijikish pa dijin mu Rusangu Ruwamp rend. Chawiy lel, kambuy wakadiau kujimbul dijin udi kamu win wafunda Rusangu Ruwamp ra Yohan.
Yoh. 2:20—Tempel ik “yatungau mivu makum manying ni musamban”? Ayuda adinga ni kwisambin tempel watungirilay Zorobabel pa chisu cha Mwant Herod wa Yudea. Kukwatijan nend Joseph mwin kwilej jinsangu ja pasak, mudimu wasambisha mu muvu wa 18 wa winyikel wa Herod, ap anch mu muvu wa 18/17 K.C.C. Dizang dia tempel ni tupalakany tukwau atutunga mu mivu chinan. Pakwez, mudimu ukash wa tempel wadandamena djat ni kusut pa Pasak wa muvu wa 30 C.C., palondau Ayuda anch mivu 46 yasuta mu kutung tempel.
Yoh. 5:14—Ov, mayej madiokil ku kusal chitil? Kichidiap mwamu chisu chawonsu. Ikundj wokay Yesu wadinga muyej mu mivu 38 mulong wa kuburen kuwanyin kwaswanay. (Yoh. 5:1-9) Chom ik chasotay kulond Yesu palonday anch amulikishina katat ikundj winou, wadinga ufanyidin katat kulondul njil ya dilikishin ni anch wasal chitil chom chiyimp chipandakenamu mayej chikumushiken. Ikundj wela kufa nich anch wasala chitil chakad kutwish kumulikishin, cha kulet rufu rakad kutwish kuvumbuk.—Mat. 12:31, 32; Luka 12:10; Heb. 10:26, 27.
Yoh. 5:24, 25—Anany ‘asutila mu rufu ez ku kupand’? Yesu wisambidin piur pa antu adinga afu muspiritu pakwez pateshau mazu mend amwitiyija ni alika kwendil mwi njil ya chitil. Awiy ‘asutila mu rufu ez ku kupand’ charumburik anch kufishiu nich rufu akudiosha padi awiy, ni ayinkish ruchingej ra mwom wa chikupu mulong wa ritiy rau mudiay Nzamb.—1 Pita 4:3-6
Yoh. 5:26; 6:53—Chirumburikin ik kwikal nich ‘mwom mu amwiney’? Kudi Yesu Kristu, chirumburikin kutambul kudiokal kudi Nzamb ukaliweny waad—ukaliweny wa kuyinkish antu mwikadil uwamp ku mes kwa Yehova ni usu wa kuyinkish mwom kusutil ku kuyivumbul afu. Kudi in kwilej a Yesu, ‘kwikal nich mwom mu ayinau’ kurumburikin kwandam mu mwom win kamu wakin. In Kristu azizidilau many andaminamu payivumbwilau chakwel atambul mwom wa mwiur. Kudi antu ashinshamena akweta ruchingej ra pa divu akez kutan mwom wakin ching anch asut choziu cha nsudiel chikeza kusadik kwinsudiel kwa Winyikel wa Mivu Kanan.—1 Kor. 15:52, 53; Kubur. 20:5, 7-10.
Yoh. 6:64—Ov, Yesu wadinga wij kwinsambishil pamutonday Yudas Isakariyot anch ndiy ukeza kumutungun? Chimeken mudi anch kijikap. Pakwez, dichuku dimwing mu muvu wa 32 C.C., Yesu wayileja atwimbuy end anch: ‘Umwing wen ukez kanjingunish.’ Chitwishikin anch, pa chisu chinech Yesu wajingunina mudiay Yudas Isakariyot “nsambishil,” ya muchim uyimp.—Yoh. 6:66-71.
Malejan Kudi Etu:
Yoh. 2:4. Yesu wadinga ni kumulej Mariy anch chidiay Mwan a Nzamb, wababatishau kal ni wazizidinau kal many, ukulondul ching umutakel wa Tatukwend wa mwiur. Ap anch Yesu wadinga uchisambishin mujikit wend, ndiy wadinga wij nawamp win kamu chisu chend, ap anch muten, wa kusal mudimu wend wamwinkishau, pamwing ni chisu cha rufu rend ra kwipan. Kwadingap chid cha dijuku cha piswimp ap mudi Mariy wadinga nich mbil ya kwandamin mu kusal kwend rusot ra Nzamb. Mwamu niyetu mutufanyidina kumusadil Yehova Nzamb.
Yoh. 3:1-9. Chilakej cha Nikodemus, mukurump wa pa mitu ya Ayuda, chitulejin malejan maad. Dia kusambish, Nikodemus wamekesha kwikepish, njingunin, ni wajingunina maswir mend ma muspiritu, wamwitiyija mwan a musong-a-mabay mudi mulej watumau kudi Nzamb. In Kristu ilel aswiridin kwikepish kwakin. Dia kaad, Nikodemus kikalap mwin kwilej wa Yesu padingay pa divu. Pamwingap chadinga mulong wa kuyov antu wom, kulamat ku ndond yend yadingay nich mu Sanedrin, ap pamwing ap mulong wa kukat mapit mend. Tukutwish kutaninaku dibabesh dia usey: Kitufanyidinap kuyilikidil yitongijok mudi yiney yituchirisha kwinyim tulika ‘kusend mutond wetu wa mar ni tumulondul Yesu pakad kuziy.’—Luka 9:23.
Yoh. 4:23, 24. Chakwel anch Nzamb itiyija difukwil dietu, difanyidin kwambatan nich uyakin udia mu Bibil ni spiritu utumbila ufanyidin kukutakel.
Yoh. 6:27. Kusadil mulong wa “yakudia yishicha ni kushik ku mwom wa chikupu” kwitin kusal usu wa kuwanyish maswir ma muspiritu. Tuyukin anch twasal mwamu.—Mat. 5:3.
Yoh. 6:44. Yehova amwinend utubangidin. Ndiy watupwitina kudi Mwanend ku kutukwat kusutil ku mudimu wa kulejan ni ku kutukwash chakwel tutesha kurumburik ni tusadil uyakin wa muspiritu kusutil ku spiritu Wend utumbila.
Yoh. 11:33-36. Kumekesh yovil yetu kudiap chijingidij cha kuziy.
‘DANDAMENANY KUMULONDUL’
(Yoh. 11:55–21:25)
Mudi muwadinga piswimp musambu wa Kusut kwa Yehova wa mu muvu wa 33 C.C., Yesu wachirikina ku Betaniya. Pa Nisan 9, weza ku Yerusalem, wadinga pa mwan a chimbur. Pa Nisan 10, Yesu weza kand ku tempel. Pa kumwakul ku malembil mend masalay chakwel dijin dia Tatukwend ditumba, dizu diambudika mwiur dialonda anch: “Naditumbisha kal, nikez kaditumbish kand!”—Yoh. 12:28.
Padingay ni kudia yakudia ya pa musambu wa Kusut kwa Yehova, Yesu wayinkisha in kwilej end chiyul cha usey mulong wadinga piswimp ni kuyisha ni walembila mulong wau. Kwinyim kwa kumukwat, kumupak, ni kumupampin pa mutond, Yesu amuvumbula.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Bibil:
Yoh. 14:2—Mutapu ik welay Yesu ‘kuyirijekin ndond’ in kwilej end ashinshamena mwiur? Chom chinech chamwita Yesu kwitiyikish manswik masu ku kumekan kwend ku mes kwa Nzamb ni Kumwinkish usey wa mash mend. Mu kurijek kwinoku mudi kand chisu cha Kristu cha kutambul usu wa want, kupwa divumbuk dia mwiur dia in kwilej end azizidilau many dikusambish chad.—1 Tes. 4:14-17; Heb. 9:12, 24-28; 1 Pita 1:19; Kubur. 11:15.
Yoh. 14:16, 17; 16:7, 8, 13, 14—Pisambidinay piur pa mwongoj, ap anch spiritu wa uyakin, ov, mulong wak dizu ‘ndiy’ adisadil mu Yohan 14:16, 17, oku mu Yohan 16:7, 8, 13, 14 asadidil dizu “yend” ni “ukez”? Diyingish didi kwau mulong wa gramer. Mu rudim ra Grek, mwafundau Rusangu Ruwamp rafunday Yohan, dizu disadidilau mulong wa “mwongoj” didi dia kumutambu wa ikundj, pakwez dijin “spiritu” didi kwau pakach. Mu kufund mazu ma Yesu, chawiy Yohan wasadila dizu dia ku mutambu wa ikundj, mudi “ndiy” ap “yend,” pisambidinay chikezay kusal mwongoj. Dizu dia pakach “ukez” wadisadila pisambidinay yikezay kusal spiritu wa uyakin.
Yoh. 19:11—Ov, Yesu wadinga wisambidin Yudas Isakariyot pamwelay Pilat piur pa ikundj Wamupana mu makas mend? Pa ndond pa kwisambin Yudas ap muntu kanang, chimeken anch Yesu wadinga wisambidin antu awonsu afishau nich mulong wa kumujip. Mu antu inay mwadinga Yudas, “in kupesh ajim nau a mu chiyul chawonsu” cha Sanedrin, pamwing ni “yisak ya antu” alejau anch ita amulishaku Barabas.—Mat. 26:59-65; 27:1, 2, 20-22.
Yoh. 20:17—Ov, mulong wak Yesu wamwela Mariy anch kangal wampukun? Chimeken anch Mariy wamupukuna Yesu mulong wadinga utongin anch ukimbin akandama mwiur ni kakezap kumuman kand. Chakwel amwinkisha kashinsh anch chisu cha kutumbuk kandikal chiwanyin, Yesu wamwela anch alika kumupukun pakwez aya chakwel akayileja in kwilej end anch wavumbukang kal.
Malejan Kudi Etu:
Yoh. 12:36. Chakwel kwikal “an a kutok,” ap anch yimunyik, tuswiridin kwak ronganyin rakin ra Dizu dia Nzamb, Bibil. Kupwa tufanyidin kusadil ronganyin riner chakwel tuyidiosha antu akwau mu mididim ya muspiritu tuyandjika mu kutok kwa Nzamb.
Yoh. 14:6. Kwikil diyingishin dikwau dia kwitiyik kudi Nzamb ching kusutil kudi Yesu Kristu. Ching kusutil ku kumwitiyij Yesu ni kulondul chilakej chend chawiy tukutwisha kumushejin Yehova piswimp.—1 Pita 2:21.
Yoh. 14:15, 21, 23, 24; 15:10. Kuziyil ku umutakel wa Nzamb kukez kutukwash tushala mu rukat ra Nzamb ni mu rukat ra Mwanend.—1 Yoh. 5:3.
Yoh. 14:26; 16:13. Spiritu utumbila wa Yehova usadil mudi mulej ni mwin kuvurishan. Usadil kand mulong wa kujingunish uyakin. Chawiy lel, ukutwish kutukwash tukula mu ronganyin, manangu, njingunin, dirumburish, ni ukaliweny wa kutongijok. Chawiy tufanyidin kudandamen mu malembil, kwit kamu spiritu winou.—Luka 11:5-13.
Yoh. 21:15, 19. Pita amwipula anch wadinga umukatin Yesu kuyipandakanamu “inang,” charumburik, anch ansh adinga kurutu kwend. Chawiy Yesu wakasikesha maswir ma Pita ma kutong kumulondul chisu chawonsu pa ndond pa kulondul mudimu wa kuta ansh. Kupwa kwa kushinshikin jinsangu jidia mu Rusangu Ruwamp riner, el tukasikanany mu mupak wetu wa kumukat Yesu kuyipandakanamu yom yikwau yikutwisha kutuzuwol. Inge, el tudandamenany nich muchim wawonsu tumulondul ndiy.
[Chipich chidia pa paj wa 31]
Chom ik tukutwisha kwilejin ku chilakej cha Nikodemus?