Mutapu ik Nifanyidina Kuman Yikunku ya Mash ni Kwokan Kwitina Kusadin kwa Mash Mam Amwinam?
Bibil uyinkishin in Kristu chijil cha “kulik mash.” (Midimu 15:20) Chawiy lel, Atuman a Yehova kakwitiyangap kuyitek mash min mawonsu ap yikunku yijim yinying ya mash—charumburik anch, globules rouges, globules blancs, plaquettes ni plasma. Kakupanangap ap kutudish mash mau mulong wa kumatekiril kand mu mujimbu.—Lev. 17:13, 14; Midimu 15:28, 29.
Yikunku ya mash yom ik, ni mulong wak ufanyidinay mwin Kristu mwawonsu kwikwatin mupak anch ukuyisadin?
Yikunku ya mash tudi tuyikunku tukemp-tukemp tudinga mu mash tukatau kudiosh kusutil ku chisal cha kwangan kachom pa kachom kasadina mash. Chilakej, plasma, chimwing cha yikunku yijim yinying ya mash, akutwish kumwangan mu yikunku yikwau yikemp-yikemp mudi: mem, piswimp 91%; maproteyin, mudi albumines, globulines, ni fibrinogène, mudi kand piswimp 7%; wa yom yikwau-yikwau, mudi nutriments, hormones, gaz, vitamines, mazoz, ni électrolytes, piswimp 1,5%.
Ov, chijil cha kulik mash chitadin kand ni kusadin kwa yikunku ya mash? Tukutwishap kwakul kamu patok ku chipul chinech. Bibil kalejenap chijil chijikena nawamp piur pa kusadin kwa yikunku ya mash.a Chakin, yikunku yivud ya mash yidiokiling ku mash mapaninau chakwel amasadina kudi amingang. Mwin Kristu umwing ni umwing ufanyidin kwikwatin mupak nich kom kend amwinend anch ukwitiyij ap bwat kusadin kwa mon yisadinau nich yikunku yiney ya mash.
Pitukwatina mipak ya mutapu winou, tufanyidin kushinshikin yipul yilondwila ey: Ov, nij anch kulik yikunku yawonsu ya mash kurumburikin anch nikez kwitiyap mon yimwing, mudi mon yikata kujip atupwapu ni mayej, ap mon yikata kukwash mash kwikwat mulong wa kwipuk kushadish mash mavud? Ov, nikutwish kumurumburil mwingang mulong wak nilikina ap mulong wak nitiyijina kusadin kwa yikunku yimwing ya mash?
Mulong wak milad yimwing yisadidilau amingang mash mam yifanyidina kwikal mupak wa muntu amwinend?
Ap anch in Kristu kakatap kupan ap kutudik mash mau ayinau mulong eza ayitekam kand, milad yimwing ya kusal ap yipim yitadina mash ma muntu yijirilap kamu mutapu umekena yijidik ya Bibil. Chawiy lel, muntu ni muntu ufanyidin kwikwatin mupak amwinend kulondwish nich kom kend anch ukwitiyij ap kulik milad kanang ya umwingang ya kusadin kwa mash mend amwinend.
Piukwatina mipak ya mutapu winou, ufanyidin kwiyipul yipul yilondwila ey: Anch andiosh mash mu mujimbu amasutishin ndond yindjing ni kusutish kwinoku kukutwish ap kwiman mu chisu kanang, ov, kom kam kantwishishin kuman anch mash minam machidi mash mam, chakwel anch ‘kamichilap pansh’? (Kuv. 12:23, 24) Ov, kom kam kafumbinau nich Bibil kakutwish kurumbangan anch pa chisu cha mulad winou wa umwingang apwit mash man mamwing, amakarumun, ni kupwa anchirishinam kand mu mujimbu? Ov, nij anch kulik milad yawonsu ya kwokan yitina kusadin mash mam kurumburikin anch nilikin kwokan mudi dialyse (mulad wa kwokan makund nich kudiosh mazoz mu mash) ap kusadin rudung ap michim yitok mulong wa kusutishinamu mash? Ov, nashinshikidin mulong winou mu malembil kurutu kwa kukwat mupak?b
Yisu mipak nikwatina amwinam?
Tal mapaper maad makweta yipul ni yakul pa mapaj malondwila. Dipaper dia Yipul ni Yakul dia 1 dilejen yikunku yimwing ya mash yidioshinau ku mash ni mutapu ukatau kuyisadin kudi amingang. Izwish ndond yidia ya wash kutond kwey anch ukwitiyij ap bwat kusadin kwa yikunku yiney ya mash. Dipaper dia Yipul ni Yakul dia 2 dilejen milad ya kwokan yimwing yijikena yitina kusadin kwa mash mey. Izwish ndond yidia ya wash kutond kwey anch ukwitiyij ap bwat milad yiney ya kwokan. Mapaper minam maad madiap ma mburamatad bwat, pakwez ukutwish wasadin yakul yey utekina pa mapaper minam mulong wa kwizwish nawamp kart wey DPA (document médical).
Ufanyidin kukwat mipak amwiney ni yifanyidinap kwikal yimedina pa kom ka muntu mukwau. Chawiy chimwing, muntu ap umwing kafanyidinap komb nfik piur pa mipak yikwatinay mwin Kristu mukwau. Mu milong yiney, “muntu mwawonsu ukez kasend chisend chend amwinend.”—Gal. 6:4, 5.
[Footnotes]
a Jinsangu ja ukwash piur pa mutu wa mulong winou jidi mu Chinong cha Kalam cha Kalol 15, 2004, paj wa 29-31, (Français).
b Ukutwish kutan jinsangu jikwau ja ukwash mu Chinong cha Kalam cha Mwinkind 15, 2000, paj wa 30-31 (Français), ni mu mavideo ap DVD Des alternatives à la transfusion — Documentaires.
[Caption on page 1]
[Footnotes]
[Caption on page 3]
[Picture on page 3]
LAM
[Caption on page 5]
[Picture on page 5]
Dipaper Dia Yipul Ni Yakul Dia 1
YILIKINAU IN KRISTU
MASH MA MITAPU YAWONSU
PLASMA
GLOBULES ROUGES
GLOBULES BLANCS
PLAQUETTES
[Caption on page 1]
MUPAK WEY AMWINEY YIKUNKU Yiuswiridina Kutond
ALBUMINE—KUSHIK KU 4% WA PLASMA
Albumine udi proteyin udinga mu plasma. Mitapu ya ma albumine yiding kand mu mitond, mu yakudia mudi mayel, may, ni mu mayel ma maku wamwishina. Albumine wa mash akat kumusadinang chisu chimwing mulong wa kuwejin uvud wa mash chakwel kumwok muntu ushadishina mash ni utemina kasu. Uvud wa mash winou ukutwish kwikal nich mwayen wa 25 pa chitot wa albumine. Tu ma albumine tukemp tukemp akat kutusadin mu kubudish kwa mon yikwau yivud, ni mu kubudish kwa proteyin utazukinau anch érythropoïétine (EPO).
IMMUNOGLOBULINES—KUSHIK KU 3% WA PLASMA
Akutwish kusadin yikunku yikwau ya ma proteyin mu mon yimwing yikata kujip maviris ni kupwish mayej, mudi diphtérie, tétanos, hépatite viral, ni rangul. Akutwish kuyisadin kand mulong wa kukangesh ubaj wa mon wa umwingang piur pa mwan uchidia mwivumu, kukangesh usu wa ulemb wa nnak ap wa ntandawaj.
TUYIKUNKU TUKEMP TWA MASH TUKAT KUKWATIJAN NI KUVULIJAN—MWISHIN MWA 1% WA PLASMA
Kudi ma proteyin kushalijan makata kukwash mash kukwatijan mulong wa kwimik kudja kwa mash mu mujimbu. Mamwing amapanin kudi ayej adinga aswapela kushadish mash mau. Akat kumasadin kand pakatau kwok yitat ni kupwa kwa kumubaril muntu mulong wa kwimik mash. Kubomb kumwing kwa tuyikunku twa mash tukata kukwatijan ni kuvulijan akutazukining anch cryoprécipité (mon ukata kutalesh mash). Chiyul: Yikunku yimwing ya mash yikwatijadina akat kuyisal katat kusutil ku yom yakad kwikal ya mash.
HÉMOGLOBINE—33% WA GLOBULES ROUGES
Proteyin ukata kusendang oxygène kumutwal mu mujimbu ni dioxyde mu michim yitok. Mon yirijekinau nawamp nich hémoglobine wa muntu ap wa nnam akutwish kuyisadin mulong wa kwok ayej ayedina ashadishina mash mapandakena kuvul.
HÉMINE—MWISHIN MWA 2% WA GLOBULES ROUGES
Enzyme inhibiteur udi proteyin ukangeshina usu wa mon udiokila ku hémoglobine usadinau mulong wa kwok mayej ma mash ma kuvadik (majimbwilau anch porphyrie) makata kulet mayej ma mwivumu, mutu, ni kwend kwa mash mu mujimbu.
INTERFÉRONS—KACHIKUNKU KAKEMP KA GLOBULES BLANCS
Ma proteyin makat kurishish mayej maletinau kudi maviris ni kanser. Ma interférons mavud madiokilap ku mash bwat. Mamwing akat kumasal kusutil ku yikunku ya ma globules blancs ma muntu.
Ilel unou, kwikil chikunku ap chimwing cha ma plaquettes chitekinau pa achinach chakwel kuchisadin mulong wa kwok kwa umwingang.
[Picture on page 5]
Nitiyijin albumine
ap
Nilikin albumine
[Picture on page 5]
Nitiyijin immunoglobulines
ap
Nilikin immunoglobulines
[Picture on page 5]
Nitiyijin mash madiokila ku yikunku ya mash makwatijadina
ap
Nilikin mash madiokila ku yikunku ya mash makwatijadina
[Picture on page 5]
Nitiyijin hémoglobine
ap
Nilikin hémoglobine
[Picture on page 5]
Nitiyijin hémine
ap
Nilikin hémine
[Picture on page 5]
Nitiyijin mash madiokila ku ma interférons
ap
Nilikin mash madiokila ku ma interférons
[Caption on page 6]
[Picture on page 6]
DIPAPER DIA YIPUL NI YAKUL DIA 2 MUPAK WEY AMWINEY MITAPU YIVUD YA KUSADIN MASH MEY MULONG WA KWOKAN KWA UMWINGANG *Chiyul: Mitapu ya kusadin milad ya kwok yiney yawonsu yishalijadin kulondwish nich mulad wa kwok kwa mwingang umwing ni mukwau. Ufanyidin kumwipul mwingang wey chakwel akurumburila nawamp yom yikwatikena ni mulad win wawonsu ulejenay kusadin chakwel kushinshikin anch wambaten nich yany ya Bibil ni kom key.
MULAD WA KWOKAN
UKWASH
Yiuswiridina Kutond
(Ukutwish kusot kwambamb ni mwingang wey kurutu kwa kwitiy ap kulik mitapu yiney yawonsu ya kwokan.)
Kukepish kusheshik kwa mash. Pakatau kumubaril muntu akat kumudiosh mash mu mujimbu ap mu mujir. Akat kumowish ap kumawapish ni kupwa, pakad kwimik, akat kumachirish mu mujimbu wa muyej.
Kukepish kusheshik kwa mash. Pakatau kumubaril muntu akat kumudiosh mash ni kumutek mem mavud. Chad, mash makata kushal mu mujimbu wa muyej makutwish kubombakan nich mem minima chisu chimubarilau, ni kwikal nich maselil makemp ma mash masunz matazukinau anch ma globule rouge. Chisu chimubarilau ap kupwa kwa kumubaril akat kumuchirishin muyej mash mend.
Kulam kwend kwa mash mu mujimbu. Akat kusutishin mash mu rudung ra kusal kudi antu/ap mashiny udia mudi muchim utok ukweta rinkind ra kupim nich nawamp ujimbwilau anch oxygène ni kuchirik kand mu mujimbu wa muyej.
Kusal mudimu mudi wa chid cha mujimbu. Mu mutapu wa kwokan winou utazukinau anch hémodialyse, mash makat kwendin mu mashiny makata kumowish kurutu machirika mu mujimbu wa muyej.
Kwimik kusheshik kwa mem ma mu mwingong. Mash makemp ma muyej amatekin mu usongisong wa mu mwingong. Akat kukusadinang chakwel kufung ndond yidiokila mem mu mwingong.
Kwok mayej kanang. Akat kudiosh mash ni kumwowish mulong wa kudiosh chikunku cha mash chijimbwilau anch plasma. Akat kuwej ku mash plasma mukwau, ni kumachirish mu mujimbu wa muyej. Amingang amwing akutwish kusot kusadin ma plasma ma muntu mukwau ni kumatek mu mash ma muyej. Anch chidi mwamu, mutapu winou wa kusal mwin Kristu kafanyidinap kwitiy.
Kujingunin ni kwok mayej kanang. Akat kudiosh mash mamwing, kumabomb ni mon, ni kupwa kumachirish mu mujimbu wa muyej. Kulep kwa chisu chikusal mash ma muntu pol pa mujimbu chikutwish kushalijan.
Mon wa kosh mu chitat, kukepish kubudik kwa mash. Akat kudiosh mash mamwing ni kumatek ndond yikwau ni kuwejamu mon yikweta ma plaquettes mavud ni ma globules blancs. Mon yiney akuyitek pa ndond pabarilau ap pa yitat. Chiyul: Mu mitapu yimwing ya kusal, akat kusadinang yikunku yikwau ya mash ma ngomb.
[Picture on page 6]
KUKING KWA MASELIL
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
HÉMODILUTION
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
KUSUTISHIN MASH POL PA MUJIMBU
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
DIALYSE (KULAM NI KOWISH MASH MU MASHINY)
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
BLOOD PATCH (PANSEMENT SANGUIN) ÉPIDURAL
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
PLASMAPHÉRÈSE
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
CHIKWASHINA KUJINGUNIN MAYEJ
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin
[Picture on page 6]
GEL PLAQUETTAIRE AUTOLOGUE
(CHARUMBURIK ANCH “YIDIOKILA KU MASH MEY AMWINEY”)
[Picture on page 6]
Nitiyijin
Nikutwish kwitiy*
Nilikin