Dizu dia Yehova Didi Diom
Manans Majim ma Buku wa Nehemi
MIVU dikum ni yaad yasutil kal kudiosh pa yishiken ya piswimp yafundau mu buku wa Bibil wa Ezra yisadika. Katat chisu chasej kal piswimp mulong wa “chisu chalejanau anch akez kutungiril Yerusalem”—chishiken chikala nsambishil ya mbing 70 ya mivu yatwala djat kudiay Mesia. (Daniel 9:24-27) Buku wa Nehemi ukwet rusangu ra antu a Nzamb piur pa kutunguril kwa mpwembu ya Yerusalem. Usendin chirung cha mivu 12, kudiosh mu muvu wa 456 K.C.C. djat pamwing ap kupwa kwa muvu wa 443 K.C.C.
Amufunda kudiay Nyikel Nehemi, buku winou ukwet rusangu rimwing risangareshina ra mutapu utekinau difukwil diakin piur anch kukwat mupak kukwatijadin nich kumwengamin ching Yehova Nzamb. Ulejen patok mutapu watakelay Yehova yom chakwel rusot rend riwanyina. Ukwet kand rusangu ra antakel akash ni in kuhamuk. Uruu wa buku wa Nehemi uyinkishin in kwifukwil awonsu akin ilel malejan ma usey, “Mulong dizu dia Nzamb didi diom, ni usu.”—Hebereu 4:12.
“MPWEMBU YAPWA”
(Nehemi 1:1–6:19)
Nehemi udi mu musumb wa Suz, wamusadila Mwant Aritaserisis Longuemain mu mwaz umwing wa piur. Pateshay Nehemi anch antwend “amen mar makash ni usany. Chad kand, mpwembu ya Yerusalem yawonsu yaupokin kal, ni yiy yau ayoshil shitit,” Nehemi wova ushon nakash. Wamulembila Nzamb amwinkisha umutakel. (Nehemi 1:3, 4) Pa kusut kwa chisu, mwant wamana ushon wa Nehemi, ni njil yazurika yendendiy kuya ku Yerusalem.
Pashikay kal mu Yerusalem, Nehemi washinshikina mpwembu pa uchuku, ni wayijikisha in Yuda ditenchik diend dia kutunguril mpwembu. Rutung rasambisha. Chawiy rupompat ku mudimu rasambish. Pakwez, mwishin mwa umutakel wa Nehemi ntakel mwin kuhamuk, “mpwembu yapwa.”—Nehemi 6:15.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
1:1; 2:1—Ov, “muvu wa makum maad” ujimbwilau mu maverse minam maad auchinda kudiosh pa chisu chawiy chimwing? Mwaning, muvu wa makum maad udi muvu wa winyikel wa mwant Aritaserisis. Pakwez, mutapu wa kuchind wasadilau mu ma maverse minam ushalijadin. Uman wa rusangu ujimbwil muvu wa 475 K.C.C. mud muvu waswanay Aritaserisis chipwan cha want. Mulong in kufund in Babilon achindanga mivu ya winyikel wa ant in Peris kudiosh pa Nisan (Rish/Ndol) djat ku Nisan mukwau, muvu wa kusambish wa winyikel wa Aritaserisis wasambisha pa Nisan wa muvu wa 474 K.C.C. Chawiy, muvu wa makum maad wa winyikel wisambidinau mu Nehemi 2:1 wasambisha pa Nisan wa muvu wa 455 K.C.C. Ngond wa Kislev (Kalang/Kachirikin) ujimbwilau mu Nehemi 1:1 wadinga chakin kamu Kislev wa ngond wasutina—wa muvu wa 456 K.C.C. Nehemi wisambidin ngond winou mud mwawilay mu muvu wa makum maad wa winyikel wa Aritaserisis. Pamwing ap pa chinech, ndiy wachinda mivu kudiosh pa dichuku dia kuswan kwa mwant. Chitwishikin kand kwikal anch Nehemi wachinda chisu nich kusadil chitazukinau ilel in Yuda anch muvu usambishininga pa musaj a ruvul djat pa musaj a ruvul ukwau (année civile), ukata kusambish pa ngond wa Tishri, wilikena nich Mwinses/Mwinkind. Chikalap nchik, dizu dia kuya kutunguril Yerusalem diabudika mu muvu wa 455 K.C.C.
4:17, 18—Ov, mutapu ik welay muntu kutwish kusal mudimu wa kutunguril nich chikas chimwing kusu? Chom chinech chadingap chiyikasikedina antu adinga nich mafund malimina. Anch itwik mafund pa mitu yau ap pa makij mau, chayiswapela kumakwat nich chikas chimwing ‘ni ku chikas chikwau akwatin yom ya njit.’ In kutung adinga aswiridina kusadil makas mau mawonsu maad mulong wa kusal mudimu ‘adjala mpak jau ja musamun mwi mbund, padingau nikutung.’ Adinga tayad kurish anch mukankuny wayisarumun.
5:7—Mu mutapu ik wasambishay Nehemi ‘kuyibarokin amakurump ni ayilol’? Amakundj adinga nikuyifutish ambay nau in Yuda diyanzukesh mu kujiril Chijil cha Moses. (In Levi 25:36; Kuvurik Yijil 23:19) Chikwau kand, diyanzukesh diadingau nikwit in kusondjikan nfalang diadinga dikash. Anch ading nikwit pa ngond, “chikunku chimwing cha chitot” diela kwilikan nich uvud wa 12 pa chitot pa muvu. (Nehemi 5:11) Chadinga chisum kuyishindil antu amena mar ma yitad yilimina ni chipupu cha nzal. Nehemi watana ulim kudiay mpich mu kusadil Chijil cha Nzamb mutapu winou, chawiy wayipupa ni kuyiswejen ni wamekesha patok yisal yau yiyimp.
6:5—Mulong mikand ya ujindj adinga nikuyitek mwi nsapu ya kufung, ov, mulong wak Sambalat wamutumina Nehemi “mukand wa kutanguril”? Sambalat wakimba kupalangesh milong ya makasu yadinga mu mukand wa kutanguril kud antu awonsu. Pamwing ap wachingejina anch chinech chikumwovish Nehemi ujim nakash chakwel alika mudimu wa kutung eza ichidija amwinend. Ap Sambalat watonga anch yitongijok yafunday mu mukand yela kuyovish in Yuda wom ni kuyilikish kusal mudimu pamwing. Nehemi walika kumwovish wom ni wadandamena kamu pakad wom kusal mudimu wamwinkishau kud Nzamb.
Malejan kud Etu:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Piturishina nich mikadil yikash ap pa kukwat mipak yikash, tufanyidin ‘kudandamen mu kulembil’ ni kusal kwambatan nich umutakel wa uteokras.—Rom 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehova ukat kwakul ku malembil makin ma atushalapol end.—Kuseng 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Ap anch Nehemi wadinga ikundj mwin riy, washa chilakej mud ikundj mwin kusal wadinga ujijamen mulong wa kutentam.
1:11–2:3. Musul ujim wa musangar wa Nehemi kiwadingap mwaz wend mud nfansey. Wadinga kuya kurutu kwa difukwil diakin. Ov, difukwil dia Yehova ni yom yawonsu yiditwadila kurutu yikal yom yetu ya kusambish kubangin ni musul wetu ujim wa musangar?
2:4-8. Yehova wamubachika Aritaserisis amwinkisha Nehemi mbil ya kuya ni kutunguril mpwembu ya Yerusalem. Jinswir 21:1 jilondil anch, “Muchim wa mwant udi mu chikas cha [ Yehova] mudi mem ma mukwaku.” ‘Yehova ukat kuukarumwin kwawonsu kukatinay.’
3:5, 27. Kitufanyidinap kuman mudimu wa makas wasalau mulong wa yisakin ya difukwil diakin kwikal wa pansh ku mes kwetu, mud mwasalau “ayilol” in Tekowa. Pakwez, tufanyidin kuyimburij in Tekowa akwau ipana nakash ayinau.
3:10, 23, 28-30. Ap anch amwing atwishin kushemunikin kudia kuswir kukash kwa atutwambil a Want, avud pakach petu akwashin difukwil diakin piswimp ni pol pau. Mwamu tufanyidina kusal kusutil ku kusal mudimu wa Rutung ra Yot ya Want ni kusal usu wa kuyikwash adia mu chak pakwez chakusambish kusutil ku kusal mudimu wa kulejan Want.
4:14. Piturishina nich rupompat, niyetu tukutwish kupandakan wom kusutil ku kumuvurik mu manangu metu “Nsalejetu, udi mujim ukwamushena.”
5:14-19. Ku mutambu wa atulam in Kristu, Nyikel Nehemi udi chilakej chijim cha kwikepish, wakad yifu, ni mwin kulam ujindj. Ap chadingay nich mushiku wa kushindil Chijil cha Nzamb, kadingap ni kuyiyikel akwau mulong wa yisakin ya yifu. Pakwez, wamubangina chimana mar ni kazwendj. Mu kuyimekeshin ngikadil ya kupan, Nehemi wayishila atushalapol awonsu a Nzamb chilakej chiwamp.
‘NVURIKAP, AMBOKU A! NZAMB WAM, MULONG WA YOM YIWAMP’
(Nehemi 7:1–13:31)
Papwishau kutung mpwembu ya Yerusalem, Nehemi watekaku yis ni kutek yitenchik ya kuking musumb. Wasambisha kufundiril majuku ma antu. Padiau akumangena antu awonsu “mu dibur dijim diadinga kurutu kwa Chis cha Mem,” Ezra mwin kupesh watang buku wa Chijil cha Moses, ni Nehemi ni In Levi ayirumburila antu Chijil. (Nehemi 8:1) Yilejau piur pa Misambu ya Antent yayishikija ku kusal musambu nich musangar.
Chikumangan chikwau chalondula, pa chinech chadingau “in Isarel” kwit dilikishin dia yitil ya muchid, In Levi achirikina yisal ya Nzamb pantaliken nich Isarel, ni antu achipa ‘kwendil mu chijil cha Nzamb.’ (Nehemi 9:1, 2; 10:29) mulong ni katat Yerusalem uchidi ni antu akemp, chawiy chatilau ubal chakwel kutond ikundj 1 pa amakundj 10 adinga pol pa musumb andama mu musumb. Cha kaad, mpwembu ayipana nich spiritu wa kwel anch “musangar wa mu Yerusalem wovakana kulemp.” (Nehemi 12:43) Mivu dikum ni yaad kwinyim kwa kwez kwend, Nehemi wadiokala ku Yerusalem wachirik ku mijikit yend yamusadilay Aritaserisis. Kwijond kwamekana kand pakach pa in Yuda. Pa kuchirik kwend kand ku Yerusalem, Nehemi wakwat mupak wa kusal chakwel kutenchik mwikadil. Mulong wendendiy amwinend, wita kwa kwikepish anch: ‘Nvurikap am, A! Nzamb wam, mulong wa yom yiwamp’—Nehemi 13:31.
Yakul ku Yipul Yipwilau Piur pa Mifund:
7:6-67—Ov, mulong wak list wa Nehemi wa antu alika kuchirik ku Yerusalem pamwing ni Zorobabel ushalijadin nich wenday Ezra pa antu amwing a mu dijuku ni dijuku? (Ezra 2:1-65) Diyingish dia kushalijan kwinoku ditwishikin kwikal anch Ezra ni Nehemi asadila misul kushalijan. Chilakej, uvud wa antu wafunday chakwel kuchirik ukutwish kushalijan nich uvud wa antu achirika chakin kamu. Jinsangu jawonsu jaad jikutwish kushalijan mulong in Yuda amwing akanganya kulejan majuku mau eza kwinyim kwijikish majuku mau. Pakwez, jinsangu jawonsu jaad, jovijadin pa dinans dimwing: uvud wa antu asambela kuchirik adinga 42360, kudioshaku aswik ni in kuwang mas.
10:34—Ov, mulong wak antu ita kuwejinaku milambu ya nkuny? Milambu ya nkuny yadingap mu Chijil cha Moses. Kwit kwinoku kwadiokala kamu nakash ku maswir. Kwikal kuswir kukash kwa nkuny ja kwosh nich milambu pa chintamb. Chimeken kamu anch, kwadingap Anetinim avud, adinga ni kusadil mud aswik in michid ku tempel. Chawiy, ata ubal chakwel kudandamen nich kupan nkuny.
13:6, NW—Machuku minch madingay Nehemi kwamwamu mu Yerusalem? Bibil ulondil kwend kusu anch ‘kurutu kwa machuku,’ ap anch ‘kwisudiel kwa machuku,’ Nehemi wamwita chakwel aya ku Yerusalem. Chawiy, chikasiken kwijik uvud wa machuku madingay kwamwamu. Chawiy, pachirikay, Nehemi watana kwikil mwin kukwash ku mudimu wa win kupesh, kwadinga kand kuziyil ku chijil cha Sabat. Antu adinga atin kal amband a michid, ni anau kadingap nikulond dizu dia in Yuda. Mulong mwikadil wayipa nakash, chimeken anch Nehemi wasala machuku mavud.
13:25, 28—Kuwejin pa ‘kuyibarokin’ in Yuda achirikina uyimp, mud mwayisalay ayilol ni amakurump, Nehemi wakwata mupak ik ukwau wa kuyipup? Nehemi ‘wayishinga’ nich mazu ma dirumburish matangay mu Chijil cha Yehova. Ndiy ‘wayibula amwing a pakach pau,’ pamwing ap kusutil ku chisal cha kuyirumburish. Mud chijingidij cha ujim wend, ndiy ‘wayibwita amwing nswich.’ Wamwopata kand mwijikur ikundj wa Mwin Kupesh Mujim Eliashib, wamwata mwanenday Sambalat mwin Horon.
Malejan kud Etu:
8:8. Mud alej a Dizu dia Nzamb, ‘tukat kudiovakesh nawamp’ kusutil ku kuditamuk nawamp ni kudikasikeshin mu kulond ni ku kurumburil nawamp Mifund, kovikesh nawamp mutapu wa kuyisadil.
8:10. “Musangar wa [Yehova]” wezining ku kujingunin ni ku kuwanyish maswir ma muspiritu ni ku kulondul umutakel wa uteokras. Chidi cha usey anch tusangera dilejan dia Bibil, kukumangan pakad kujing ku yikumangan ya Ukristu, ni kusal nich mushiku mudimu wa kulejan Want wa kwikadish in kwilej!
11:2. Kusha dipit dia uswan ni kuya mu Yerusalem kwita kwipan ni kuburen kwa yom kanang. Antu asota ayinau kusal mwamu amekesha spiritu wa kwipan. Niyetu tukutwish kumekesh spiritu winou chisu kudia kuswir kwa kusal mudimu wa kwipan mulong wa antu akwau ku yitentam ni pa yisu yikwau kand.
12:31, 38, 40-42. Kuwang mas yidi njil yiwamp ya kumushiman Yehova ni kumumekeshin kujikitish kwetu. Tufanyidin kuwang mas nich muchim wawonsu ku yikumangan ya Ukristu.
13:4-31. Tufanyidin kwilam ni kwipuk rukat ra mapit, kwijond, ni kupumbuk yisambisha pakemp-pakemp kushesh mwom wetu.
13:22. Nehemi wadinga wij nawamp anch ukupan kuchind kud Nzamb. Niyetu tufanyidin kwijik anch tukupan kuchind kud Yehova.
Chiyukish cha Yehova Chidi cha Usey!
Nfund-a-kuseng wawanga anch, “Anch [ Yehova] katungilap ku chikumbu”, “in kutung atunga kusu chamwamu.” (Kuseng 127:1) Chipandiken kuwap mud ik anch buku wa Nehemi ulejen uyakin wa mazu minam!
Dilejan kud etu dioviken patok. Anch tusotil kupandakan mu mijikit yin yawonsu yitusadila, tufanyidin kwikal nich chiyukish cha Yehova. Ov, tukutwish chakin kamu kuchingejin chiyukish cha Yehova pakad etu kutek difukwil diakin pa ndond ya kusambish mu mwom wetu? Chawiy lel, mud Nehemi, tutekany pa ndond ya kusambish difukwil dia Yehova ni yisakin yend.
[Chipich chidia pa paj wa 28]
“Muchim wa mwant udi mu chikas cha [Yehova] mud mem ma mukwaku”
[Chipich chidia pa paj wa 29]
Nehemi—ikundj wa yisal ni yovil ya riy—uyil ku Yerusalem
[Chipich chidia pa paj wa 30]
Ov, wij mutapu wa ‘kwovikesh nawamp’ Dizu dia Nzamb?