Mutapu wa Kumukwash Murund Uyedila
OV, WASHADISHIN kal mazu ma kumulej mukadivar uyedila nakash? Ijik anch ukutwish kwikal nich chikokujol chinech. Ov, mutapu ik? Kwikil yany yitekinau ya kulondul. Chikutwish kwimedin pa kushalijan kwa mashakamin. Mikadil ya antu yikutwish kand kushalijan nakash. Chawiy lel, chimusangareshina muyej kanang chikutwishap kumukwash mukwau. Mikadil ni yovil yikutwish kushalijan nakash dichuku ni dikwau.
Chawiy lel, cha usey nakash chiufanyidina kusal chid anch ufanyidin kupakish kwitek amwiney pa ndond yend ni kukimb yisotinay chakin kamu ni yiswiridinay kudi ey. Ov, mutapu ik ukutwisha kusal mwamu? Yiyul yikemp yimedina pa yany ya Bibil yawiy ey.
Ikal mwin kutesh muwamp
YANY YA BIBIL:
“Muntu mwawonsu atesha swa, alonda pakemp pakemp.”—JAKOB 1:19.
“Kudi chirung . . . Kudi chisu chimwing cha kuninet, kudi chisu chikwau cha kulond.”—MULEJ 3:1, 7.
◼ Piuyila kumutal murund uyedina, mutesha nawamp ni ranaken. Kangal waswapal kumwinkish chiyul ap kumwinkish chitongijok chakwel anch ey ukupwish mulong. Mukusot kulond swa, ukutwish kushiken kukulond pakad kuchingejin yom yikutwisha kumwovish kuyip. Murund ney uyedila kakezap kusot ching umwakula pakwez ukez kutesh nich muchim ni manangu madia zwaang.
Mulika murund ney alonda patok. Kangal wamukatul, ukumekesh mudi mwikadil wend udi wakad usey kudi ey. Emilioa walonda anch: “Nading ni mayej makash ma menejit ni nashikena ku kushadish mes mam. Yisu yimwing niyova kuziy chakin kamu, arund apakisha kwinkasikesh ni kulond anch: ‘Chidiap ching amwiney ukweta milong. Kudi antu akweta milong yikash kukupandikenamu.’ Pakwez, akemp awiy akwijika anch kupipesh mwikadil wam kukutwishap kwinkwash. Pakwez, kuletining yibudikin yiyimp, kukat kwinziyish.”
Mulika murund ney amekesha yovil yend ya mu muchim patok pakad wom wa kwel anch akez kamulond kuns. Anch wakulej anch wovil wom, itiyij yovil yend pandond pa kumulej kusu anch kafanyidinap kwakam. Eliana urishina ni cancer ulondin anch “Pinovila ushon mulong wa mwikadil wam kupwa nasambish kudil, chinech chirumburikinap anch nikatap kumuchingejin Nzamb bwat.” Sal usu wa kumuman murund ney mudi mu usotina kumuman ikala. Vurik anch mazu mey makutwish kumwovish kuyip ni chidingap chaku chend. Ikal mwin kushimpish. Mutesha—ap anch chifanyidin kutesh yom yimwing tupamp tuvud. (1 Ant 19:9, 10, 13, 14) Ukutwish kwikal nich kuswir kwa kukulej yom yamushikena.
Ikal mwin ranaken ni mwin kubangin
YANY YA BIBIL:
“Sangarany nau akusangar, dilany nau akudila.”—ROM 12:15.
“Yom yawonsu yiwovilany ing antu akusadilangany en, niyen yisadilany kand mwamu awiy.” —MATEU 7:12.
◼ Iteka pa ndond ya murund ney uyedila. Anch wirijekin mulong wa kumubaril, kulondul mwon, ap ukat kuchingel yibudikin ya ma chipim chamusalau, ukutwish kusambish kwakam ni kwov runeng swa. Pakish kwitiyij yom yiney ni shakam kwambatan nich mwikadil wend wa katat. Chidiap chisu cha kumwipul yipul yivud, nakash yimutadila amwinend.
Ana Katalifós psychologue umwing wa ku rupital ulondin anch: “Yinkisha ayej chisu cha kwisambin piur pa mayej mau pa chisu chisotinau ni mu mutapu ukatishinau kulond. Pasotinau kwambamb, ambamb nau pa mutu wa mulong wawonsu ukutwishau kutond. Pakwez ang kasotinap kwau kulond, ukutwish kushakam zoong, ni ukwash wa urund ukutwish kwikal ni yibudikin yamushena. Ap ukutwish kujingunin anch yawonsu yisotinau yidi kudil nau pamwing.”
Limish milong yimutadila murund ney amwinend. Mwin kufund Rosanne Kalick, wikala nich Cancer tupamp twad wafunda anch: “Pakwel ujingunina mutapu ukutwisha kumukwash muyej, ufanyidin kwijik anch yikulejinay yidi ya ujindj. Anch kakwitinap chakwel wikala ntimesh wa dijuku, kangal walejan milong. Mwipula muyej chom ik chisotinay kulond.” Edson wapanda mu mayej ma cancer, ulondin anch: “Murund umwing wapalangesha jinsangu anch nadinga ni cancer ni anch kinikezap kushakam machuku mavud. Ndiy wijika anch nading ni cancer, ashikena ku kukwinbaril. Nadinga nij anch nikwet cancer, pakwez nading nikat kuchingejin yibudikin ya biopsie. Kwadingap kupalangan kwa cancer mu mujimbu. Pakwez, nova kuyip mulong wa kupalangesh kwa rusangu riner. Amuziyisha mukajam nich mazu makad manangu ni yipul ya antu akwau.”
Anch murund ney ufanyidin kutong mutapu chifanyidina kumwok, kangal walond swa yiukutwisha kusal anch mwikadil winou wakushiken. Mwin kufund Lori Hope, wapanda ku cancer, ulondin anch: “Kurutu kwa kumutumin muntu uyedina cancer ap wapanda ku mayej minam, chiwapidil kwipul anch akusot kutambul jinsangu ja mutapu winou. Chikwau kand, rusot rey ra kumukwash rikutwish ku mwovish murund ney kuyip, ni ukeza kujingunin.” Kadiap muntu mwawonsu usotininga kutambul jinsangu jivud nakash piur pa mitapu kushalijan ya kwokan kwa umwingang.
Ap anch udi murund wa piswimp, kangal walab nakash piukata kumwendil. Kumwendil kwey kudi kwa usey, pakwez murund ney kakutwishap pamwing ap kusanger urund winou. Ndiy ukutwish waziy ni kukangany usu wa kukulej yom ap wa kukutesh pa chisu chilemp. Chikwau kand, ufanyidinap kumekesh anch usotin kumulik swaa. Murund ney ukusot kuman anch umubangidin nakash.
Kumubangin muntu kwitin kwikal wisikena ni chitongijok chiwamp. Chilakej, kurutu kwa kumwisukin murund uyedila yakudia ap kumutwadin yisalamb, ufanyidin kwipul piur pa yom yilikina kusot mujimbu wend. Anch uyedil, pamwing ap nich mashik, chom cha rukat chiufanyidina kusal, chingel djat ni piukeza kutesh nawamp kurutu kwa kumwendil murund ney.
Ikal mwin kukasikesh
YANY YA BIBIL:
“Pakwez jindim ja in manangu jikat kwokan.”—JINSWIR 12:18.
“Lik kulond kwen kwikala ni ranaken machuku mawonsu, kutadila mudi mungu.”—KOLOSAY 4:6.
◼ Anch ukwet chitongijok chiwamp piur pa murund ney uyedila, mazu mey ni yisal yey yikez kumekesh patok chitongijok chinech. Tongin piur pa murund ney mudi mudingay ni ngikadil ya chilik chimwing yasadina anch wikala piswimp nend pandond ya kusambish. Isamba nend, kangal wisambin ching pa mayej mend. Anch wisambin ni murund ney mudi muwisambina ni muntu uswiridina ukwash, ukutwish kwiman amwinend mudi muntu uswiridina ukwash. Roberta wadinga ni mayej ma mafut ma chivadikin ulondin anch: “Shakamany ni am mudi mukatau kushakam ni muntu wakad mayej. Ap anch nikwet chilim, pakwez nikwet yitongijok ni rusot ram. Kangal wantalany ni mes ma riy. Kangal wisambany nam mudi nadinga chisup.”
Vurik anch chidiap ching kusu yiulondina pakwez mutapu ulejena yom. Ap anch kwovakan kwa dizu diey kukutwish kwikal ni yibudikin. Kupwa kwa kujingunin anch wadinga ni cancer, Ernesto amutazuka ku telefon kudi murund nend, wamuleja anch: “Nikutwishap kwitiyij anch ukwet cancer!” Ernesto uvurikin anch: “Mutapu walonday murund nam anch ‘ey’ ni ‘cancer’ wangovisha kuyip nakash.”
Mwin kufund Lori uletin chilakej chikwau anch: “Kwipul anch ‘Nchik?’ kukutwish kurumburik yom yivud yishalijadina kudi muyej. Kwambatan ni dizu, mutapu wa kulond, urund, chilik cha urund wa piswimp, ap chisu chipwilau, yikutwish kumukasikesh, kumwovish kuyip, ap kukudish wom wadingay nich.”
Murund uyedila usotining kuman anch akat kumubangin, kumutesh, ni kumulimish. Chawiy lel, mukasikesha muntu anch ndiy ukwet usey nakash kudi ey ni ukudandamen kumukwash. Rosemary muyej ukweta chom chinanina ku wong, ulondin anch: “Chankasikesha chakin kamu chidi chom chalondau arund nam anch ankatin ni akez kwintal chikalap nchik chikeza kushiken.”—Jinswir 15:23; 25:11.
Ikal mwin ukwash
YANY YA BIBIL:
“Kangal kwikatilany mu mazu ap mu jindim, pakwez ching mu midimu ni mu uyakin.” —1 YOHAN 3:18.
◼ Maswir makez kushalijan pakatay murund ney kudiokal ku kujingunin mayej ni ku kumwok. Pakwez pa chisu chinech chawonsu, ukutwish kwikal nich kuswir kwa kumukwash. Pandond pa kupan ukwash wa piur piur mudi kulond anch:—“Anch uswiriding chom ap chimwing, ntazuka,”—pakish kumukwash kachom pa kachom. Kumukwash mu mijikit ya dichuku ni dichuku mudi kumwisukin yakudia, kwowish, kutut, kukom, kumukwash kuya kwindond kanang, kumulandin yom, ni kumwendish murund ney mu motak mu kumutwal ap kudiokal nend kurupital, yawiy mitapu ya kusadil chakwel kumekesh anch ukat kumubangin. Sal yisotinay ni pa chisu chifanyidina. Lam dizu diey, ni wanyish kushilamu kwey.—Mateu 5:37.
Mwin kufund Rosanne Kalick ulondin anch: “Yawonsu yiusadina, yikalap yijim ap yikemp, yikat kupwish ukankuny udia pakach pa kuyel kwa muyej ni ukash wa mujimbu yikez kwikal ya ukwash.” Sílvia, wapanda tupamp twaad nich cancer, witiyijin anch: “Kwikal ni arund ashalijadina adinga ni kwintwal dichuku ni dichuku ku musumb ukwau kwadingau ni kwingok kwanding ni kwinletin chisambu ni dikasikesh dikash! Dichuku dimwing, twading tukat kwisambin piur pa yom kushalijan, ni kupwa kwa kwingok, twadinga ni kwiman pa ndond palandishinau kafe. Chinech chasala anch niyova kand nawamp.”
Pakwez, kangal watong anch wij nawamp yisotinay murund ney. Kalick ulejen anch: “Ipul, ipul, ipul.” Ni kuwejaku anch: “Piusotina kumukwash, kangal washinshikin kachom pa kachom. Chikutwish kumwovish kuyip. Anch wanlikidil chakwel nisala chom, chitwishikin kulond anch nikutwishap kusal chom. Niswiridin kwiyov anch nitwishin kusal chom kanang. Niswiridin kwiyov anch nikwetap mulong. Nkwasha chakwel nisala yinikutwisha kusal.”
Murund ney uswiridin kwiyov anch ukutwish kusal chom kanang. Adilson, wadinga ni SIDA, ulondin anch: “Piuyedina, ukutwisha kusot anch akuteka kuns, mudi muntu wakad usey ap wakad kutwish kusal chom kanang. Ukusot anch akukwasha, ap anch chifanyidin kusal tumidimu tukemp. Chiwapidil kwijik anch ukutwish kusal kand chom kanang! Chikutwish kukukasikesh chakwel udandamena kwikal ni mwom. Nikatin anch antu anshila ndond ya kukwat mipak amwinam—ni kulimish mipak nikwatina. Kuyel kurumburikinap anch tukutwishap kudandamen kuwanyish chisend chetu cha utatuku, cha umaku, ap yisend yikwau.”
Ikal piswimp ni murund ney
YANY YA BIBIL:
“Murund [wakin] ukata kumekesh rukat machuku mawonsu, mwanamaku wavadika mu yom yikash.”—JINSWIR 17:17.
◼ Anch utwishinap kumwendil muruney mulong udi kulemp ap mulong wa mikadil yikwau yimwing, ukutwish kumutazuk nich mambamb ma urund, kumufundin mukand pa dipaper, ap ku ordinater. Ov, chom ik ukutwisha kumufundin? Alan D. Wolfelt, mwin kupan yiyul mulong wa mar, ulondin anch: “Vurik piur pa yisu yisangareshina yiwasala nend pamwing. Pan kushilamu anch ukez kamufundin . . . kand piswimp ap—ni kupwa sal yom kwambatan nich kushilamu kwinoku.”
Ufanyidinap kulik kumukasikesh murund uyedila mulong wa kwakam anch ukutwish kulond yom yiyimp ap kurumbuk. Yisu yivud, ukwash wey uding chakin kamu wa usey. Lori Hope wafunda mu Buku wend anch: “Etwawonsu tukat kulond ni kusal yom yikutwishau kwov nayimp ap yikutwisha mu mutapu ukwau kwiyovish antu akwau kuyip. Kwikil kwau mulong. Mulong usambishining anch wov wom wa kurumbuk ni washakam kulemp nakash ni muntu uswiridina ukwash wey.”
Murund uyedila nakash ukutwish kwikal nich kuswir kweyey katat kupandakenamu pasak. Mekesh anch udi “murund [wakin].” Usu usadininga mulong wa kumukwash ukutwishap kupwish mar mend, pakwez ukutwish kumukwash mukatish ney ajijamana mu mwikadil wend ukash.
[Dizu didia kwishin kwa paj]
a Majin mamwing amaswimpin.