ADESŨA 18
DWEIN 65 Kɔ W’anim!
Aliemaa Mmrandeɛmɔ, Ɛmɔsuesua Marko Ne Timoteo
“Fa Marko boka wɔ nwo so bra, ofikyɛ ye nwo hia me paa wɔ ɛsolɛ adwuma ne anu.”—2 TIM. 4:11.
BƆ ADESŨA NE KƆHÃ YENWO DWIRƐ Ɔ
Bɔ Marko ne Timoteo yɛle ne, yɛkɔnea kyɛbɔ ɔkɔhora kɔboka mmrandeɛ bɔ bɛwɔ asafo nanu ne maa bekotu bɛnwo bekosie berɛ, ná baboka aliemaamɔ ɔ.
1-2. Nningyein benimɔ yeɛ ahaa ɔkɔmaa ɔkɔyɛ se kɔma Marko ne Timoteo kyɛ, bekotu bɛnwo bekosie berɛ bɛkɔboka aliemaamɔ ɔ?
ALIEMAA mmrandeɛmɔ, ɛmɔpena kyɛ ɛmɔfa ɛmɔ mmerɛ pee bɛsõ Yehowa, na ɛmɔ boka aliemaamɔ bɔ bɛwɔ ɛmɔ asafo nanu ne anaa? Yedé yedi kyɛ sɔ yeɛ ɛmɔpena kyɛ bɛyɛ ɔ. Ɔyɛ yɛ fɛ paa kyɛ yele mmrandeɛ bɔ bekuro kyɛ bekotu bɛnwo bekosie berɛ bɛkɔboka aliemaamɔ ɔ! (Edw. 110:3) Nakoso sɛ ɛte abrandeɛ a, nningyein biemɔ kɔhora kosi w’atee. Ebie yeɛ ole kyɛ, ɔnate kyɛ ɛnze bɔ ɔkɔto wɔ kyẽabie nati, ebiaa esuro kyɛ ɛkɔfa wɔ mmerɛ pee kɔsõ Yehowa. Anaa bɛfale adwuma bie bɛmane wɔ, nakoso né enwu wɔnwo kyɛ ɛngɔhora ye yɛ, yeti ne ɛtwetwe wɔnwo. Sɛ sɔ a, yede kae kyɛ nna wɔ ngome yeɛ ɛhe bie ato wɔ ɔ.
2 Marko ne Timoteo koso ebie tole bɛ. Nakoso bamma ɛhene anzi b’atee kyɛ bɛkɔfa bɛ mmerɛ pee bɛkɔsõ Yehowa ne beliemamɔ. Ɔkɔyɛ kyɛ mmerɛ bɔ somafoɛ Pɔɔlo ne Banaba maa Marko ɔɔbokale bɛ so wɔ bɛ nzɛmbatrɛlɛ akwanduo bɔ olimoa nanu ne, ɔne ye maame yeɛ né bɛte ɔ, na né hwee nhia ye. (Aso. 12:12, 13, 25) Nakoso ɔyakyili ɛhe mukoraati guale berɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔfa ye mmerɛ pee kɔyɛ asɛnga adwuma ne ɔ. Ɔne Pɔɔlo ne Banaba limoa hɔle Antiokia, na siɛ ye ɔne bɛ toale so hɔle nguro foforɛ so. (Aso. 13:1-5) Timoteo koso, mmerɛ bɔ Pɔɔlo hane kyɛ ɔɔboka ye so maa bɛyɛ asɛnga adwuma ne, ɔkɔyɛ kyɛ né ɔne ye awofoɛ yeɛ né bɛte ɔ. Né Timoteo te abrandeɛ, na né olle suahu biala. Yeti né ahaa ɔkɔhora konya adwene kyɛ ɔne Pɔɔlo ngɔhora ngɔyɛ sɔ adwuma ne. (Fatoto 1 Korintofoɛ 16:10, 11 ɔne 1 Timoteo 4:12 nanwo.) Nakoso ɔne ye hɔle, na ɛhene maa onyane nhyiraa pee.—Aso. 16:3-5.
3. (a) Nzu yeɛ ɔmaa yenwu kyɛ né Pɔɔlo kuro Marko ne Timoteo dwirɛ ɔ? (2 Timoteo 4:6, 9, 11) (Nea foto ne koso.) (b) Edwirɛ benimɔ yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesua he anu ɔ?
3 Ɔwɔ nu, né Marko ne Timoteo te mmrandeɛ, nakoso dwumadie pee bɔ bɛfa bewurale bɛsa ne, bele bɛtole nu, na ɛhene maa benyane suahu. Né Pɔɔlo kuro sɔ mmrandeɛ nemɔ dwirɛ alaa maa ɔka kãa maa owu ne, ɔtole bɛ ngraa kyɛ bɛbra. (Kenga 2 Timoteo 4:6, 9, 11.) Yede, subaen beni yeɛ né ɔwɔ bɛnwo bɔ né ɔmaa Pɔɔlo kuro bɛ dwirɛ sɔ ne, na mmrandeɛ bɔ bɛwɔ berɛ ɛnnɛ ne, bɛkɔyɛ sɛɛ né basuesua bɛ? Afutue bɔ Pɔɔlo fa mane bɛ ne koso, sɛɛ yeɛ ɔkɔboka mmrandeɛ nemɔ ɔ?
Né Marko ne Timoteo te mmrandeɛ, nakoso dwumadie pee bɔ bɛfa bewurale bɛsa ne, bele bɛtole nu, na ɛhene maa Pɔɔlo hurole bɛ dwirɛ (Nea ngyekyɛmuɛ 3)b
SUESUA MARKO NA FI W’AHONE NU BOKA ALIEMAAMƆ
4-5. Sɛɛ yeɛ Marko fili ye ahone nu bokale aliemaamɔ ɔ?
4 Nwomaa bie kã kyɛ sɛ bɛkã kyɛ ɛsõ mmenia a, bɔ okyire yeɛ ole kyɛ “ɛkɔyere wɔnwo kɔboka bɛ, na sɛ bɛyɛ nikyee maa ɔyɛ wɔ yea po a, ɛngɔma w’aba nu ngobu.” Sɔ yeɛ Marko yɛle ɔ. Wɔ Pɔɔlo nzɛmbatrɛlɛ akwanduo bɔ ɔtɔ so nyɔ nanu ne, ɔhane kyɛ ɔne Marko ngɔhɔ, na ɔkɔyɛ kyɛ sɔ dwirɛ ne hɔle yenwo paa. (Aso. 15:37, 38) Nakoso, wamma ɛhene ammu ye aba nu ma wanga kyɛ yesɔ nati, ongofi ye ahone nu ngɔboka aliemaamɔ kõ.
5 Marko le tole nu kyɛ ɔne ye abusuaniɛ Banaba kɔɔyɛ nzɛmbatrɛlɛ adwuma ne. Kɔyɛ afoɛ 11 si ne, bɛhyele Pɔɔlo bɛtole nu wɔ Rome, na bɛbɔ né bɛboka ye wɔ berɛ ne, né Marko boka so. (Flm. 23, 24) Pɔɔlo nye sɔle bɔ Marko yɛle ne paa maa ɔhane kyɛ ɔte ‘aworakyekyerɛ ma ye.’—Kol. 4:10, 11.
6. Ɔnate kyɛ Marko fale yenwo bɔle aliemaamɔ bɔ bedi nahorɛ nati, sɛɛ yeɛ ɔbokale ye ɔ? (Kenga yebo berɛ dwirɛ ne.)
6 Marko fale yenwo bɔle aliemaamɔ bɔ bedi nahorɛ ɔ, na ɛhene bokale ye paa. Mmerɛ bɔ ɔtenane Pɔɔlo nwo kãa wɔ Rome ne, ofili berɛ ɔɔbokale somafoɛ Petro so wɔ Babilɔn. Petro oohurole ye dwirɛ paa, yeti ɔfrɛle ye “mma Marko.” (1 Pet. 5:13) Bɔ ɔhɔle so wɔ Yesu asetena nu ne, ɔkɔyɛ kyɛ Petro hane yenwo dwirɛ hyirele ye damvo Marko, na siɛ ye Marko hworɔle ye wɔ Nzɛmba bɔ ye dumaa la so nanu.a
7. Sɛɛ yeɛ Seung-Woo suesuane Marko ɔ? (Nea foto ne koso.)
7 Marko yerele yenwo wɔ Yehowa soen nu, na osa fale yenwo bɔle bɛbɔ né bɛ́yere bɛnwo bɛsõ Yehowa ne. Yede, ɛkɔyɛ sɛɛ ne asuesua ye? Ebiaa né ɛpena yenwo atee bie wɔ asafo nanu, nakoso wɔsa nya hanne ye. Sɛ sɔ a, nnɛmaa w’aba nu bu, na mmom yere wɔnwo sõ Yehowa, na boka aliemaamɔ. Seung-Woo bɔ kesaalae ɔte asafo nu panyi ne, sɔ yeɛ ɔyɛle ɔ. Mmerɛ bɔ né ɔte abrandeɛ ne, mbanyi nemɔ fale yenwo atee biemɔ wurale ye mmango mmrandeɛ nemɔ sa, nakoso yede né onyanne bie. Yeti né ɔha ye paa. Ɔwale sɔ ne, ɔhane yenwo dwirɛ hyirele mbanyi nemɔ. Asafo nu panyi kõ hahyirele ye kyɛ, sɛ ɔtekyɛ kyɛbɔ ebiala nnwu bɔ ɔyɛ ne po a, nnɛmaa y’aba nu bu, na mmom ɔhɔso boka aliemaamɔ. Seung-Woo fale sɔ afutue ne yɛle adwuma. Yeti ɔbokale aliemaamɔ, ɔne bɛbɔ ne bayɛ mbanyi ne, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a bɛkɔhora bɛkɔhɔ adesua ɔ. Ɔhane kyɛ: “Ɔnate bɔ nyɛle nati ɔmaa menye gyele paa. Sɛ bɛkã kyɛ ɛsõ mmenia a, sɔ mmerɛ ne paa yeɛ mmandele yebo ɔ.”
Bɛbɔ bɛyere bɛnwo bɛsõ Yehowa ne, sɛ mmrandeɛ fa bɛnwo bɔ bɛ a, sɛɛ yeɛ ɔkɔboka bɛ ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 7)
SUESUA TIMOTEO NA MA MMENIA NWU YE KYƐ ƐDWENE BƐNWO
8. Nzuati yeɛ Pɔɔlo fale Timoteo bokale ye so ɔ? (Filipifoɛ 2:19-22)
8 Sɛ né Pɔɔlo sa kɔ nguro bɔ bɛtanene yenye naso a, ne okohia mmenia bɔ bele akokoduro bɔ ne ɔne bɛ kɔhɔ ɔ. Yeti ɔfale Kristoniɛ bie bɔ ɔbɔ yenwo mmɔden bɔ bɛfrɛ ye Silase bokale ye so hɔle. (Aso. 15:22, 40) Siɛ ye, ɔfale Timoteo koso bokale ye so. Yede, nzu yeɛ ɔmaa ɔfale Timoteo bokale ye so ɔ? Ofikyɛ aliemaamɔ lili yenwo adanzeɛ kyɛ ole subaen pá. (Aso. 16:1, 2) Afei koso né ɔdwene sona nwo paa.—Kenga Filipifoɛ 2:19-22.
9. Nzu yeɛ Timoteo yɛ fahyirele kyɛ ɔdwene aliemaamɔ nwo ɔ?
9 Mmerɛ bɔ Timoteo bokale Pɔɔlo so maa bɛyɛle asɛnga adwuma ne, ɔmaa ɔlale ali kyɛ ɔdwene mmenia nwo paa. Ɛhene ati yeɛ Pɔɔlo yakyili ye wɔ Bɛrea ne, ofikyɛ né ɔse kyɛ ɔkɔhyɛ aliemaamɔ ngunaen. (Aso. 17:13, 14) Sɔ mmerɛ ne, né Silase koso wɔ Bɛrea berɛ bie, yeti né Tmoteo kɔhora kosua nningyein pee kofi ye berɛ. Siɛ ye, Pɔɔlo somane Timoteo hɔle Tɛsalonika kyɛ ɔɔhyɛ aliemaamɔ ngunaen. (1 Tɛs. 3:2.) Kɔyɛ afoɛ 15 de, Timoteo maa bɛbɔ benwu amaneɛ ne nwuni kyɛ ɔdwene bɛnwo paa, na ‘bɛbɔ ne besu ne po ɔne bɛ suni.’ (Rom. 12:15; 2 Tim. 1:4) Yede, mmrandeɛ bɔ bɛwɔ asafo nanu ne, bɛkɔyɛ sɛɛ né basuesua Timoteo?
10. Sɛɛ yeɛ aliemaa bie bɔ bɛfrɛ ye Woo Jae suane kyɛ ɔkɔmaa aliemaamɔ konwu kyɛ ɔdwene bɛnwo ɔ?
10 Aliemaa bie bɔ bɛfrɛ ye Woo Jae suane kyɛ ɔkɔmaa aliemaamɔ konwu kyɛ ɔdwene bɛnwo. Mmerɛ bɔ né ɔte abrandeɛ ne, né ɔyɛ se ma ye kyɛ ɔne aliemaamɔ bɔ bayɛ mbanyi ne kɔbɔ ngɔmmɔ. Yeti sɛ onwu bɛ wɔ Ahennie Asa so na ɔkyea bɛ yie alaa pɛ a, né wahɔ ye nekaa bie. Asafo nu panyi bie hahyirele ye kyɛ, sɛ ɔpena kyɛ ɔne sɔ aliemaa nemɔ bɔ ngɔmmɔ a, nikyeebie bɔ okuro ye wɔ bɛnwo ne, ɔhahyire bɛ. Osa maa onwuni kyɛ, ɛyɛ a ɔpena nikyee bɔ bɛnye kɔgye yenwo kyɛ bɛne ye kɔbɔ yenwo ngɔmmɔ ɔ. Woo Jae fale sɔ afutue ne yɛle adwuma. Kesaalae waayɛ asafo nu panyi, na bɔ ɔhane ɛhe: “Afei de, ɔnyɛ se mma me kyɛ mene aliemaamɔ kɔbɔ ngɔmmɔ, ɔmva yenwo kyɛ bɛte ngwalaa anaa mbanyi ne, na ɔyɛ me fɛ paa kyɛ mekora meyɛ sɔ ɔ. Kesaalae, bɔ bɛfa nu ne, mete yebo, yeti mekora meboka bɛ.”
11. Nningyein beni yeɛ mmrandeɛ mɔ kɔhora kɔyɛ na wamaa aliemaamɔ anwu kyɛ bɛdwene bɛnwo ɔ? (Nea foto ne koso.)
11 Aliemaa mmrandeɛmɔ, ɛmɔ koso ɛmɔkɔhora bɛkɔmaa aliemaamɔ konwu kyɛ ɛmɔdwene bɛnwo. Sɛ ɛkɔ adesua a, bɔ mmɔden kyɛ ɛne mbanyi ne ngwalaa mukoraati kɔbɔ ngɔmmɔ. Ɛyɛ a bisa bɛ kyɛbɔ bɛnwo si te ɔ, na sɛ bedwudwo a, yɛ konn tie bɛ. Ɛhene kɔmaa ekonwu kyɛbɔ ɛkɔboka bɛ ɔ. Sɛ ɛyɛ sɔ a, ekonwu kyɛ sãa aliemaa bie ne ɔye bɔ bayɛ mbanyi ne, bekohia ebie bɔ ɔkɔboka bɛ maa bekonwu JW Library® nanu ɔ. Anaa ebiaa bekohia ebie bɔ bɛne ye kɔhɔ asɛnga ɔ. Sɛ enwu ye sɔ a, aso ɛkɔhora kɔboka bɛ maa bekonwu kyɛbɔ bɛkɔfa bɛ fon anaa bɛ tablɛt bɛkɔyɛ adwuma, anaa ɛkɔyɛ nhyehyɛɛ na ɛne bɛ ahɔ asɛnga hɔ ɔ? Sɛ ɛboka mmenia a, ɔkɔmaa aliemaamɔ koso kosuesua wɔ.
Mmrandeɛ kɔhora kɔboka aliemaamɔ wɔ atee pee so (Nea ngyekyɛmuɛ 11)
SUA NIKYEE FI PƆƆLO AFUTUE NANU
12. Pɔɔlo afutue bɔ ɔfa mane Timoteo ne, sɛɛ yeɛ ɔkɔboka mmrandeɛ bɔ bɛwɔ berɛ ɛnnɛ ne ɔ?
12 Pɔɔlo tuli Timoteo foɛ. Né sɔ afutue ne kɔboka ye maa yenye kɔgye, na wahora koso wayɛ asɛnga adwuma ne. (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5) Sɛ ɛte abrandeɛ a, wɔ koso Pɔɔlo afutue ne kɔhora kɔboka wɔ. Atee beni aso? Ngrataa nyɔ bɔ Pɔɔlo hworɔ mane Timoteo ne, sɛ ɛ́kenga a, fa ye kyɛ wɔ yeɛ wahworɔ wabrɛ wɔ ɔ, na nea kyɛbɔ ɛkɔfa nu dwirɛ ne kɔbɔ wɔ bra ɔ. Yede ɛmɔma yɛnea sɔ ngrataa nanu dwirɛ kãa.
13. Sɛ yɛkɔhora yɛkɔbata Yehowa nwo a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ?
13 “Bɔ nyamesom paa nwo mmɔden.” (1 Tim. 4:7b) Sɛ bɛkã nyamesom pá a, yeɛ ole nzu? Yeɛ ole kyɛ ebie kɔfa yenwo kɔbata Yehowa nwo, ná wayɛ bɔ okuro ɔ. Nakoso ɔnate kyɛ bamva ɛhe banwo yɛ nati sana yesua. Yede yɛkɔyɛ ye sɛ? Edwirɛ, “bɔ mmɔden” bɔ Pɔɔlo hane ne, bɛbɔ betu amirika nanwo dwirɛ yeɛ ne ɔwɔ ye tianu ɔ. Sɛ sɔ mmenia nemɔ kwaatu amirika a, bedimoa bɛyɛ trenin, na ɛyɛ a ne ɔlla ase. Yeti odikyɛ bemia bɛnye. Sɔ ala yeɛ yɛ koso, sɛ yɛkɔhora yɛkɔbata Yehowa nwo a, sana yemia yɛnye ɔ.
14. Sɛ yɛ́kenga Bible ne a, nzu yeɛ odikyɛ yɛkae ɔ? Ma yenwo mvandoho.
14 Ɛyɛ a ɛmɔkenga Bible ne daa, na ɛmɔkae kyɛ bɔ yeti yeɛ ɛmɔkenga yeɛ ole kyɛ ɛmɔkopingye Yehowa. Ngɔmmɔ bɔ Yesu ne abrandeɛ sikaniɛ ne bɔle ne, fa ye kyɛ ɛkenga yenwo dwirɛ. (Mak. 10:17-22) Né sɔ abrandeɛ ne se kyɛ Yesu yeɛ ole Mɛsaya ne, nakoso wangora wanni ye si, ofikyɛ né olle gyidie. Ɛhe mukoraati si ne, Yesu hurole ye dwirɛ na ɔtole yeboase ne ye dwudwole. Né ɔpena kyɛ abrandeɛ ne nye gye, na sɔ ala yeɛ né Yehowa koso pena kyɛ abrandeɛ ne nye gye ɔ. (Yoh. 14:9) Kyɛbɔ Yesu ne ye dwudwole ne, aso ɔnyɛ wɔ nyemene? Sɛ ɛdwenedwene sɔ dwirɛ he anwo a, bisa wɔnwo kyɛ, ‘Nzu yeɛ odikyɛ meyɛ na wamaa mahora mapingye Yehowa na maboka aliemaamɔ ɔ?’
15. Sɛ ɛte abrandeɛ a, nzuati yeɛ odikyɛ enya subaen pá ɔ? Kyirekyire nu. (1 Timoteo 4:12, 13)
15 ‘Yɛ nhwɛsoɛ ma agyidifoɛ.’ (Kenga 1 Timoteo 4:12, 13.) Pɔɔlo hyɛle Timoteo ngunaen kyɛ, osua kyɛbɔ bɛkenga na bekyirekyire yé ɔ. Osa maa onwuni kyɛ ɔma ye abrabɔ nwo te, ná onya ɔdɔ ne gyidie. Yede nzuati yeɛ ɔhane sɔ ɔ? Ofikyɛ ɛngɔhora ngɔhã kyɛ ebie yɛ nikyeebie mmerɛ bɔ wɔbɔbɔ ɛnyɛ sɔ nikyee ne ɔ. Fa ye kyɛ bama wɔ dwudwolɛ bie bɔ ɔfa kyɛbɔ yɛkɔyere yɛnwo yɛkɔyɛ asɛnga adwuma nanwo. Sɛ ɛte ebie bɔ ɛyere wɔnwo yɛ asɛnga adwuma ne a, ɔkɔmaa ɛkɔhora kofi w’ahone nu kodwudwo. Bɛbɔ betie wɔ ne koso, ɔngɔyɛ se kyɛ bɛkɔfa bɔ ɛkã ne bɛkɔyɛ adwuma ɔ.—1 Tim. 3:13.
16. (a) Mmrandeɛ bɔ bɛwɔ asafo nanu ne, nningyein nnu beni yeɛ bɛkɔhora bɛkɔyɛ, na wamaa aliemaamɔ asuesua bɛ ɔ? (b) Abrandeɛ bie kɔyɛ sɛɛ né ɔnate yenoa dwudwolɛ so wayɛ nhwɛsoɛ wama aliemaamɔ?
16 Wɔ 1 Timoteo 4:12 ne, Pɔɔlo hane nningyein nnu bɔ abrandeɛ bie kɔhora kɔyɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, mmenia kosuesua ye ɔ. Ɛkɔhora kɔfa ye ngokõ, na asua yenwo nikye. Wɔde ma yɛfa wɔnoa “dwudwolɛ” yɛyɛ nhwɛsoɛ. Ɛkɔyɛ sɛɛ né amaa mmenia asuesua wɔ? Pena atee bɔ ɛkɔfa so kɔfa wɔ noa dwudwolɛ kɔhyɛ mmenia ngunaen ɔ. Sɛ ɛne w’awofoɛ yeɛ ɛte a, nningyein bɔ bɛyɛ bɛma wɔ ne, aso ɛkɔhora kɔla b’ase? Sɛ ebie yɛ asamɛnt yie a, aso ɛkɔhora kɔhã bɔ wɔnye gyele yenwo nanwo dwirɛ kohyire ye mmerɛ bɔ ɛmɔ apɔno adesua ne? Bɔ mmɔden kyɛ ɛkɔfa wɔ bɔbɔ wɔ dwirɛ kɔma mmuayɛɛ. Sɛ ɛnate wɔnoa dwudwolɛ so yɛ nhwɛsoɛ ma aliemaamɔ a, ɔkɔmaa bekonwu ye kyɛ ɛbɔ wɔnwo mmɔden wɔ Yehowa soen nu.—1 Tim. 4:15.
17. Nzu yeɛ ɔkɔboka abrandeɛ bie maa okodwu bɔ wafa wasie yenye so wɔ Yehowa soen nu nanwo ɔ? (2 Timoteo 2:22)
17 “Twe wɔ nwo fi mmerandeɛ nu akɔnnɔ nwo, ná fa wɔ nye sie tenenee so.” (Kenga 2 Timoteo 2:22.) Pɔɔlo tuli Timoteo foɛ kyɛ, nikyee biala bɔ ɔkɔsɛkye ɔne Yehowa afia, anaa ɔkɔmaa ɔkɔyɛ se kyɛ okodwu bɔ wafa wasie yenye so nanwo ne, ɔhwe yenwo fi yenwo. Ebiaa ahyɛ ye nzorɛ kyɛ nningyein biemɔ wɔ berɛ a ahaa ɔtte bɔne, nakoso ɔkɔhora kole mmerɛ bɔ ɛfa so Yehowa ne. Bɔ yɛkã ye, ebie yeɛ ole mmerɛ bɔ ɛfa di angorɛ, bɔ ɛfa kɔ intanɛt so, ɔne bɔ ɛfa bɔ game ne. Mmerɛ dodoɔ bɔ ɛfa yɛ sɔ ne, ɛkɔhora kɔte so, na anya bie ayɛ nningyein bɔ ɔfa Yehowa soen nwo ne anaa? Bɔ ɛkɔhora kɔyɛ ne bie ole kyɛ, ɛkɔboka maa bekosiesie nningyein bɔ wasɛkye wɔ Ahennie Asa so, anaa ɛkɔfa trɔg kooli adanzeɛ wɔ badwanu. Sɛ ɛyɛ sɔ a, ɛkɔhora konya nnamvoa bɔ bɛkɔboka wɔ maa ekodwu bɔ afa asie wɔnye so wɔ Yehowa soen nu nanwo.
SƐ ƐBOKA ALIEMAAMƆ A, WƆNYE KƆGYE
18. Nzuati yeɛ yɛkɔhora yɛkɔhã kyɛ, Marko ne Timoteo nye gyele paa ɔ?
18 Marko ne Timoteo tuli bɛnwo siele berɛ bɛbokale aliemaamɔ, na ɛhene ati anigye de né bɛfa ye mbaen. (Aso. 20:35) Marko sɔa, otuli atee hɔle maen foforɛ so kyɛbɔ ɔkɔyɛ a ɔkɔɔhyɛ aliemaamɔ ngunaen ɔ. Osa hworɔle bɔ ɔhɔle so wɔ Yesu asetena nu nanwo dwirɛ. Timoteo koso, ɔbokale Pɔɔlo maa ɔtele asafo ahoroɛ, na bɛhyɛle aliemaamɔ ngunaen. Kyɛbɔ Marko ne Timoteo tuli bɛnwo siele berɛ bɛbokale aliemaamɔ ne, ɔmaa Yehowa nye gyele paa.
19. Pɔɔlo afutue bɔ ɔfa mane Timoteo ne, nzuati yeɛ odikyɛ mmrandeɛ mɔ fa yɛ adwuma ɔ, na bɛyɛ sɔ a nzu yeɛ okofi nu kɔwa ɔ?
19 Krataa bɔ Pɔɔlo hworɔ mane ye damvo Timoteo ne, ɔmaa yenwu ye kyɛ né okuro abrandeɛ ne dwirɛ paa. Yehowa yeɛ ɔmaa ɔhworɔle ɔ. Ɛhene maa yenwu kyɛ ɛmɔ bɔ ɛmɔte mmrandeɛ ne, onni ɛmɔnwo angorɛ koraa. Ɔpena kyɛ osi ɛmɔ yé. Yeti yere wɔnwo fa Pɔɔlo afutue ne yɛ adwuma, na tu wɔnwo sie berɛ boka aliemaamɔ. Sɛ ɛyɛ sɔ a wɔnye kɔgye ɛnnɛ, na ‘wɔ sa kɔhã daa ngoa ne.’—1 Tim. 6:18, 19.
DWEIN 80 “Monka Nhwɛ na Munhu sɛ Yehowa Ye”
a Petro de sɛ yenye agye oo, ye wora abɔ oo né ɔmaa ebiala nwu ye. Ɛhene ati nna nningyein bɔ Yesu yɛle ne ngome yeɛ ɔhane yenwo dwirɛ hyirele Marko ɔ, na mmom sɛ né Yesu afɛ yaa oo, ye wora abɔ oo, ɔhane yemu. Ɔkɔyɛ kyɛ ɛhene ati yeɛ Marko hane sɔ nningyein nemɔ nwo dwirɛ wɔ ye nwomaa nanu ne.—Mak. 3:5; 7:34; 8:12.
b BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ: Marko boka Pɔɔlo ne Banaba maa benya nningyein bɔ behia mmerɛ bɔ bɛyɛ nzɛmbatrɛlɛ adwuma ne. Timoteo koso ahɔ asafo bie nu, na ɔhyɛ aliemaamɔ ngunaen.