EBIE ASETENA NU DWIRƐ
‘Yehowa Yeɛ Koɛ Ne Te Ye Deɛ Ɔ’
JANUARY 28, 2010 ne, ne ɛyerɛ wɔ nu paa, na ne nwɔ Strasbourg bɔ ɔwɔ France ne. Ɛberɛ yɛ nyemene, nakoso mangɔ kyɛ mekwaanea berɛ. Na mmom, aliemaa biemɔ bɔ né basoma bɛ kyɛ bɛɛpepɛ bele Yehowa Adanzefoɛ wɔ Europe Kɔɔt Bɔ Ɔnea Sona Anwofadie So ne, né mmoka bɛ so. Edwirɛ ne yeɛ ole kyɛ, né France awaen ne pena kyɛ Yehowa Adanzefoɛ tua ɛtoɔ pirikua bie. Ɔte euro miliɔn 64 anaa dɔla miliɔn 89. Yeti né yɛkwaama kɔɔt ne nwu ye kyɛ bɔ awaen ne yɛ ne, otia mmraa. Nna esikaa ne po, yeɛ né yenwo hia yɛ ɔ, na mmom Yehowa dumaa bɔ né yenwo kɔte, dumaa pá bɔ ye mmenia konya ye, ɔne yenwo atee bɔ bekonya bɛkɔsõ ye bɔ ebiala ngɔha bɛ ne, ɛhene yeɛ né yenwo hia yɛ paa ɔ. Bɔ ɔhɔleso mmerɛ bɔ né bedi dwirɛ ne, ɔmaa yenwuni ye kyɛ amba, ‘Yehowa yeɛ koɛ ne te ye deɛ ɔ.’ (1 Sam. 17:47) Wɔde, ma mmɔ wɔ nu kãa.
Wɔ 1999 nu ne, France awaen ne hane kyɛ ndoboa bɔ Yehowa Adanzefoɛ Bɛtɛl bɔ ɔwɔ France ne anya ye fi 1993 kodwu 1996 ne, betua yenwo toɔ. Ɔwale sɔ ne, yɛfale edwirɛ ne yɛhɔle kɔɔt wɔ France, nakoso wangɔ anzi huu. Yeti yɛfa yɛhɔle kɔɔt foforɛ, na ɛberɛ koso bebuale yɛ fɔ. Yesɔ nati, awaen ne fale yesa bɔle Bɛtɛl sikaa bɔ ɔla bank nanu, na ɔyele nu kɔbo euro miliɔn nna ne bue, anaa dɔla miliɔn nzia, apee ɛyaa nza. Ɔwale sɔ ne, bɔ né waha alaa yeɛ ole kyɛ yɛkɔfa edwirɛ ne yɛkɔhɔ Europe Kɔɔt Bɔ Ɔnea Sona Anwofadie So ne berɛ. Nakoso yedwuli berɛ ne, kɔɔt ne hyɛle kyɛ koraka ɔkɔtena edwirɛ naso ne, yɛne France awaen ne lɔyafoɛ yeeyia kɔɔt ne ragistra ne ma olimoa tie edwirɛ ne.
Yeenwuni kyɛ sɛ yɛne ragistra ne koyianu a, annea a ɔkɔhã kyɛ yetua esikaa ne bie yɛma awaen ne. Nakoso né yɛse kyɛ aliemaamɔ yeɛ bafi b’ahone nu baye sɔ ndoboa ne kyɛ bɛfa bɛboka Yehowa soen ɔ. Yeti sɛ yɛpene so yetua kaprɛ po yɛma awaen ne a, né Yehowa nye ngɔgye yenwo koraa. (Mat. 22:21) Nakoso, ɔnate obuo bɔ yele yɛma kɔɔt nati, yɛne bɛ yeeyiale nu.
Aliemaamɔ bɔ mene bɛ hɔle Europe Kɔɔt Bɔ Ɔnea Sona Anwofadie So ne, mene bɛ gyi kɔɔt sua ne nyunu wɔ 2010 nu
Yɛyɛle nhyiamu ne wɔ kɔɔt sua kõ bie bɔ nu yɛ nyemene paa nanu. Ragistra ne dwirɛ bɔ olimoa hane ne, wanyɛ yɛ fɛ koraa. Ɔɔhã ma yetie a, yenwa odikyɛ Yehowa Adanzefoɛ nemɔ tua ɛtoɔ ne bie ma awaen ne. Ɛberɛ ala yeɛ yebisale ye kyɛ, “Ɛse kyɛ awaen ne alimoa aye euro miliɔn nna ne bue wafi yɛ sikaa bɔ ɔla bank nanu hɔ ɔ?”
Mmerɛ bɔ awaen ne lɔyafoɛ nemɔ le tole nu kyɛ bɔ yɛkã ne te nahorɛ ne, ɔyɛle ragistra ne nwanwa paa. Ɛberɛ nala né ɛkora nwu ye kyɛ adwene bɔ ole ye wɔ edwirɛ nanwo ne asesã. Yeti ɔfɛle lɔyafoɛ nemɔ so yaa paa, na ɔpɛle nhyiamu naso. Ɛhene maa nwuni kyɛ Yehowa afa yenwo ale edwirɛ nanu, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a yekoli ngunim ɔ. Bɔ ɔhɔleso ne de, nahorɛ nu ne ɔyɛ nwanwa, yeti yefi berɛ ne, né yɛnye agye paa.
Wɔ June 30, 2011 nu ne, gyɛɛgyefoɛ bɔ bɛwɔ Europe Kɔɔt Bɔ Ɔnea Sona Anwofadie So namu b’adwene yɛle ko, na belili dwirɛ ne bɛmane yɛ. Bɛhane kyɛ ɛtoɔ bɔ awaen ne nwa yetua ne, otia mmraa, yeti bésa bɛfa yɛ sikaa bɛma yɛ, na bɛfa nzihoɛ bɛboka so. Sɔ gyinayɛɛ bɔ kɔɔt ne sili ne, wabɔ Yehowa Adanzefoɛ bɔ bɛwɔ France nanwo waen wɔ mmraa atee so waadwu ɛnnɛ. Sɔ dwirɛ bɔ ɔpene yɛ tianu maa yebisale ye komapɛ ne, ɛhene yeɛ ɔmaa nikyeebiala sesane ɔ. Né waayɛ kyɛ nyɔboɛ bɔ Dawide tole maa oowurale Goliate tianu huni ye ne. Yede nzu yeɛ ɔmaa yelili ngunim ɔ? Kyɛbɔ Dawide hahyirele Goliate ne, ‘Yehowa yeɛ koɛ ne te ye deɛ ɔ.’—1 Sam. 17:45-47.
Nna ɛhe ngome yeɛ ole ngunim bɔ yali ye wɔ kɔɔt ɔ. Ɔbaadwu bekye, awaen ne soen biemɔ bɛtane yɛnye paa, nakoso kɔɔt mbiri bɔ bɛwɔ maen 70 so, ɔne kɔɔt foforɛ biemɔ bɔ bɛwɔ maen ahoroɛ so ne, bali edwirɛ 1,225 bama yɛ. Sɔ ngunim bɔ yali ne, wamaa yanya fanwodie wɔ nningyein pee nu. Ebie yeɛ ole kyɛ, ɔmaa bede yɛ soen ne bɛto nu wɔ mmraa atee so, na ɛhene maa yɛkora yɛyɛ asɛnga adwuma ne wɔ nekaa biala bɔ yekuro ɔ. Afei koso, dwumadie biemɔ bɔ mmenia yɛ fakyire kyɛ bɛdɔ bɛ maen ne, ɔboka yɛ maa yɛmva yɛnwo yenwura nu bie, na osa boka yɛ maa yɛkora yesi gyinayɛɛ kyɛ yengole mogya.
Né meyɛ adwuma wɔ Ewiase Mukoraati Adwumayɛbeati bɔ ɔwɔ New York, U.S.A ne. Yede, Yehowa Adanzefoɛ dwirɛ bɔ né bédi ye wɔ Europe ne, ɔyɛle sɛɛ yeɛ menwo wale nu bie ɔ?
BƐTETELE ME WƆ NZƐMBATRƐLƐFOƐ AWURO
Me baba dumaa li George, yeɛ me maame koso li Lucille. Bɛhɔle Gilead Sukuu bɔ ɔtɔ so 12 ne bie. Mmerɛ bɔ bɛwole me wɔ afoɛ 1956 nu ne, ne bɛ́sõ wɔ Ethiopia. Bɛfale me bɛtole nzɛmbahaniɛ Filipo bɔ yenwo dwirɛ wɔ Bible nu ne. (Aso. 21:8) Ye afoɛ bɔ oliberɛ ne, awaen ne brale Yehowa Adanzefoɛ wɔ maen nanu. Ɔwɔ nu kyɛ né nde akwalaa, nakoso mekae paa kyɛ né m’awofoɛ fea bɛnwo yɛ adesua. Ɔnate kyɛ né menze bɔ ɔkɔso nati, beyia nu sɔ a, mede né menye agye. Bɔ ɔyɛ aworabɔ yeɛ ole kyɛ, wɔ 1960 nu ne, awaen mbanyi nemɔ hane kyɛ yefi maen nanu.
Aliemaa Nathan H. Knorr waanea y’abusua ne boso wɔ Addis Ababa, Ethiopia wɔ 1959 nu. Ye yeɛ ɔte bɛen so dɔ paa ne
Mmerɛ bɔ yetu yɛhɔle Wichita, Kansas bɔ ɔwɔ U.S.A. ne, m’awofoɛ hɔleso fale anwokeka yɛle asɛnga adwuma ne tekyɛ mmerɛ bɔ né bɛte nzɛmbatrɛlɛfoɛ nala. Bɛfale nahorɛ ne bɛbɔle bɛ bra, na bɛfa bɛtetele me ne nniema brasua panyi Judy, ɔne nniema brienzua kaamba Leslie. Bɛ koso bɛwole bɛ wɔ Ethiopia berɛ ala. Nyane afoɛ 13 ne yeɛ mmɔle asu ɔ. Ye afoɛ nza si ne, yetu yɛhɔle nekaa bɔ behia adawurubɔfoɛ pee maa bɛkã nzɛmba ne wɔ Arequipa bɔ ɔwɔ Peru ne.
Wɔ 1974 mmerɛ bɔ ne mali afoɛ 18 ne, Peru Bɛtɛl ne maa me ne aliemaa mmrienzua nna biemɔ yɛɛyɛle ateepakyelɛfoɛ titire. Bɛfale yɛ bɛhɔle Central Andes mmokaa naso dɔ. Né bɛhanne nzɛmba ne wɔ berɛ lle, yeti né odikyɛ yɛkã nzɛmba ne yekyire Quechuafoɛ ne Aymarafoɛ bɔ bɛwɔ berɛ ne. Kar bɔ né yɛfa yetu atee yɛkɔkã nzɛmba ne, ne yasiesie nu yafa yayɛ yɛ sua. Ɔnate kyɛbɔ né osi te nati, ne yɛfrɛ ye “Alaka.” Né mefa Bible ne meboka mmenia bɔ bɛwɔ berɛ ne maa benwu ye kyɛ ɔngɔhyɛ Yehowa kɔye ehiaa, anwonyerɛ, ɔne ewue kofi berɛ. Ɛnnɛ sɛ mekae sɔ dwirɛ ne a, né menye agye sɔa. (Nye. 21:3, 4) Bɛbɔ yɛhane nzɛmba ne yehyirele bɛ ne, benu pee bɛɛsone Yehowa.
Kar bɔ ne yɛfrɛ ye “Alaka Ne,” 1974 nu
NGƆLE EWIASE MUKORAATI ADWUMAYƐBEATI
Wɔ 1977 nu ne, Aliemaa Albert Schroeder bɔ né ɔte Akwangyerɛ Kue nanuniɛ ne wale Peru, na ɔhyɛle me ngunaen kyɛ nhyehyɛ Bɛtɛl fɔɔm na ngɔnyɛ adwuma wɔ ewiase mukoraati adwumayɛbeati berɛ. Yeti nyɛle sɔ, na wɔ June 17, 1977 nu ne, nyane yenwo atee ngɔnyɛle adwuma wɔ Brooklyn Bɛtɛl. Bɛbɔ besiesie Bɛtɛl berɛ, ɔne nningyein bɔ wasɛkye wɔ berɛ ne, né mmoka bɛ so, na mvale kɔyɛ afoɛ nna yeɛ nyɛle sɔ adwuma ne ɔ.
Ɛlɛho bɔ yegyale ne, 1979 nu
Wɔ June 1978 nu ne, ngɔle maenmaen nhyiamu bie wɔ New Orleans bɔ ɔwɔ Louisiana, na ɛberɛ yeɛ nyiale Elizabeth Avallone ɔ. Ye koso, né ye awofoɛ mva Yehowa soen nni angorɛ. Né wafa afoɛ nna wayɛ ateepakyelɛ adwuma ne, na ne yenye gye mmerɛ mukoraati soen adwuma nanwo paa. Yɛɛyɛle adamvoa, na siɛ ye yeehurole yɛnwo paa. Yeti wɔ October 20, 1979 nu ne yegyale, na ɔɔbokale me so wɔ Bɛtɛl berɛ.
Asafo bɔ yelimoa yɛhɔle nu yeɛ ole Brooklyn Spanish, na né aliemaamɔ kuro yɛ dwirɛ paa. Ɛhene si ne, yesa yɛhɔle asafo foforɛ nza nu, na ɛberɛ koso aliemaamɔ hyirele bɛ dɔ, na bɛhyɛle yɛ ngunaen maa yɛhɔle so yɛyɛle Bɛtɛl adwuma ne. Yɛnye sɔ bɛ mmokalɛ ne paa. Yɛ damvomɔ ne y’abusuafoɛ bɔ bɛbokale yɛ maa yɛneane y’awofoɛ mmerɛ bɔ bɛyɛle mbanyi ne koso, yɛda b’ase.
Bɛtɛlfoɛ bɔ né bɛwɔ Brooklyn Spanish Asafo nu, 1986
NGƆNYƐLE ADWUMA WƆ NEKAA BƆ BƐNEA MMRAA NWO DWIRƐ SO WƆ BƐTƐL
Wɔ January 1982 nu ne, bɛhane kyɛ ngɔnyɛ adwuma wɔ nekaa bɔ bɛnea mmraa nwo dwirɛ so wɔ Bɛtɛl berɛ, na ɔyɛle me nwanwa paa. Afoɛ nza si ne, bɛhane kyɛ ngɔ lɔyafoɛ sukuu ná mmanyɛ lɔyaniɛ. Ngɔle sɔ sukuu ne, nwuni kyɛ edwirɛ bɔ Yehowa Adanzefoɛ afa ahɔ kɔɔt maa bali ngunim ne, ɔboka so bie yeɛ wamaa mmenia bɔ bɛwɔ United States ne maen foforɛ so ne, banya fanwodie bɔ bɛkora bɛyɛ nningyein pee ne, na ɛhe yɛle me nwanwa paa. Né yɛtaa yesua sɔ dwirɛ nanwo nikyee yɛkɔ siɛ.
Wɔ 1986 nu mmerɛ bɔ ne mali afoɛ 30 ne, bɛyele me kyɛ nekaa bɔ bɛnea mmraa nwo dwirɛ so wɔ Bɛtɛl berɛ ne, ngɔnna bɛnoa. Ɔwɔ nu, ɛhene maa menye gyele, nakoso né mekunu tete me. Ofikyɛ ne nyinni pee, na nningyein pee koso wɔ berɛ a, né menze.
Wɔ 1988 nu ne, manyɛle lɔyaniɛ. Nakoso né menze kyɛ sãa sukuu bɔ ngɔle ne, ɔpena sɛkye mene Yehowa afia ɔ. Sɛ ebie kɔ sukuu kɔ moa a, ɔkɔhora kɔmaa ɔkɔhoɔhoa yenwo, na wanya adwene kyɛ odi mu tra bɛbɔ benyanne nimdeɛ bɔ wanya ye ne bie ne. Elizabeth bokale me paa, ofikyɛ nningyein biemɔ bɔ né ɔmaa mene Yehowa afia yɛ kama kora yeɛ mekɔ sukuu ne, ɔbokale me maa nza nhyɛle yebo. Ahyɛaseɛ ne de né ɔlla ase, nakoso ngakangaka mene Yehowa afia sa yɛle kama. Ngɔhora ngɔhã ye pein kyɛ, nimdeɛ bɔ ebie kɔhɔ sukuu koonya ye ne, nna ɛhene yeɛ yenwo hia paa wɔ asetena nu ɔ. Bɔ yenwo hia paa yeɛ ole kyɛ ebie ne Yehowa afia kɔyɛ kama, na wanya ɔdɔ wama ɔne ye mmenia.
NGYINANE PINDINN MANE NZƐMBA NE WƆ MMRAA ATEE SO
Mmanyɛle lɔyaniɛ ne, nyane yenwo atee kyɛ ngɔboka maa yɛkɔtoto mmraa nwo dwirɛ wɔ Bɛtɛl, na yasa yabɔ yenwo atee bɔ aliemaamɔ le ye kyɛ bɛkã nzɛmba nanwo waen wɔ mmraa atee so. Ɔwɔ nu adwuma ne de anigye wɔ nu, nakoso ɔnate nzakrayɛɛ bɔ ɔkɔ so wɔ ahyehyɛdeɛ nanu nati, odwu mmerɛ bie a ɛyɛ a né ɔlla ase. Ebie yeɛ ole kyɛ, dáa ne, sɛ ne yɛfa nwomaa yɛma ebie a, né yɛmaa sona ne tua ye kerɛ. Nakoso wɔ 1991 nu ne, ahyehyɛdeɛ ne hane kyɛ, aliemaamɔ bɔ bɛnea mmraa nwo dwirɛ so ne, bɛnea ma yɛyɛ sɔ nikyee nanu nzakrayɛɛ. Yeti ofi sɔ mmerɛ ne, besili gyinayɛɛ kyɛ sɛ yɛfa nwomaa yɛma ebie a, nnɛmaa yɛkã kyɛ otua yenwo kerɛ. Ɛhe maa adwuma bɔ yɛyɛ ye wɔ Bɛtɛl ne asɛnga nu ne, ɔyɛle mmerɛ. Afei koso, wamaa ɔbaadwu ɛnnɛ ne, asafo ne ndua ɛtoɔ biemɔ bɔ yenwo nhia ne kõ. Né ebiemɔ adwene yɛ bɛ kyɛ sɔ nzakrayɛɛ ne ngɔmma asafo ne ngonya esikaa bɔ ɔkɔfa kɔprente nwomaa maa mmenia konya bie kɔkenga ɔ. Nakoso wamma ye sɔ koraa, ofikyɛ ofi 1990 bɔ ɔba ne, mmenia bɔ bɛsõ Yehowa ne, wabu wabɔ yenwo. Afei koso mmeni pee nya yɛ nwomaa ne bie kenga bɔ bendua kaprɛ ɔ. Bɔ maanwu ye yeɛ ole kyɛ, akwangyerɛ bɔ akoaa nahorɛniɛ ne nworɛniɛ ne fa ma yɛ, ɔne Yehowa bɔ ɔta yɛ si ne, ɛhene yeɛ ɔmaa nzakrayɛɛ biala bɔ ahyehyɛdeɛ ne kɔyɛ ne, ɔyɛ yé ɔ.—Ɛks. 15:2; Mat. 24:45.
Nna yɛ lɔyafoɛ bɔ bɛyɛ nikyee nati yeɛ ɔmaa sɛ yɛkɔ kɔɔt a, yedi ngunim ɔ. Na mmom mmerɛ pee ne, subaen pá bɔ Yehowa Adanzefoɛ da ye ali ne, yeɛ ɔmaa awaen mbanyi nemɔ di yɛ dwirɛ ma yɛ ɔ. Me bɔbɔ medi ɛhe anwo adanzeɛ mmerɛ bɔ Akwangyerɛ Kue nanufoɛ nza ne bɛyemɔ hɔle nhyiamu titire bie wɔ Cuba wɔ 1998 nu ne. Né yɛne awaen mbanyi biemɔ ayia nu, na né yamaa banwu ye kyɛ yɛnyɛ amanyɔnzɛm. Nakoso subaen pá ne obuo bɔ sɔ aliemaa nemɔ lale ye ali mmerɛ bɔ bɛwale maen nanu ne, ɔmaa bele bɛtole nu kyɛ yɛnyɛ amanyɔnzɛm amba.
Nakoso odwu mmerɛ bie a, bɔ odikyɛ yɛyɛ yɛfa yɛpere yɛ fanwodie ala yeɛ ole kyɛ yɛkɔfa yɛ dwirɛ yɛkɔhɔ kɔɔt. Yɛyɛ sɔ yɛfa yekyire kyɛ ‘yagyina pindinn yama nzɛmba ne wɔ mmraa atee so.’ (Flp. 1:7) Sɛ ɛkɔ Europe ne South Korea sɔa a, yenwo atee bɔ ebie le ye kyɛ ɔkɔhã kyɛ ɔngɔhɔ sogya ne, né awaen ne nne ndo nu, na ɛhe hɔleso afoɛ pee. Ɔnate ɛhe ati aliemaamɔ 18,000 bɔ bɛwɔ Europe ɔne aliemaamɔ 19,000 bɔ bɛwɔ South Korea yeɛ ɔnate bɛ gyidie ti bɛfale bɛ beguale prisa ɔ.
Ayieleɛ koraa ne, wɔ July 7, 2011 nu ne, Europe Kɔɔt Bɔ Ɔnea Sona Anwofadie So ne sili gyinayɛɛ bie bɔ né ebie silli lle ɔ. Né ɔfa Aliemaa Bayatyan ne Armenia maen ne dwirɛ nanwo. Yeɛ ole kyɛ, sɛ ebie kã kyɛ ɔnate ye gyidie ti ɔngɔhɔ sogya a, ɔkɔhora kɔyɛ adwuma foforɛ. Sɔ gyinayɛɛ bɔ kɔɔt ne sili ne, né ɔkɔyɛ adwuma wɔ Europe maen pee so. Wɔ June 28, 2018 nu ne, South Korea kɔɔt bie koso sili sɔ gyinayɛɛ nala bie. Sɛ yeliema mmrandeɛ nanu kãa bie po penene so kyɛ bɛkɔhɔ sogya a, ahaa yangora yanni sɔ ngunim he.
Aliemaamɔ bɔ bɛnea mmraa nwo dwirɛ so wɔ Bɛtɛl ahoroɛ nu wɔ ewiase mukoraati ne, bɛyɛ adwuma serɛ bɛfa bɛboka aliemaamɔ maa benya fanwodie bɛfa bɛsõ Yehowa. Ɔyɛ yɛ fɛ paa kyɛ yegyina aliemaamɔ gya nu yɛpepɛ yede bɛ mmerɛ bɔ awaen bie tane bɛnye ne. Sɛ yɛfa edwirɛ bie yɛkɔ kɔɔt na yanni ngunim po a, yɛse kyɛ wamaa yanya yenwo atee yali amradomɔ, ahemvomɔ, ɔne maen mukoraa adanzeɛ. (Mat. 10:18) Tworɔnzɛm ahoroɛ bɔ sɛ yɛfa yɛ dwirɛ yɛkɔ kɔɔt a yɛtwe adwene yesie so ne, gyɛɛgyefoɛ, awaen mbanyi, nzɛndwerɛfoɛ, ɔne mmenia bɔ bɛba kɔɔt berɛ bie ne, ɛyɛ a betie bie. Ɛhe maa bɛbɔ bɛnye gye Bible nanwo ne, benya yenwo atee besua Yehowa Adanzefoɛ ne bɛ gyidie nwo nikye. Sɔ mmenia nanu biemɔ po baayɛ Yehowa Adanzefoɛ.
YEHOWA MEDA W’ASE
Kɔyɛ afoɛ 40 ɛhe yeɛ mene aliemaamɔ bɔ bɛwɔ Bɛtɛl ahoroɛ nu wɔ ewiase mukoraati ne ali ngitahoɛ yafa mmraa nwo dwirɛ ahoroɛ nwo ɔ. Masa manya yenwo atee maye edwirɛ ahoroɛ noa wɔ gyɛɛgyefoɛ ne awaen mbanyi biemɔ nyunu. Aliemaamɔ bɔ mene bɛ yɛ adwuma wɔ nekaa bɔ bɛnea mmraa nwo dwirɛ so wɔ ewiase mukoraati adwumayɛbea ti ɔne Bɛtɛl ahoroɛ nu ne, mekuro bɛ dwirɛ paa na menye sɔ adwuma serɛ bɔ bɛyɛ ne. Manya nhyiraa pee wɔ m’asetena nu, na ɛhene amaa m’ahone atɔ me kunu.
Anwonyerɛ ha Elizabeth yeti ɔmaa olle anwoserɛ pá, nakoso yemukoraati nu ne, nzue nu oo eyia oo wahɔso wagyina me si afoɛ 45 ɛhe. Ɛhene ati mete yeso a ne madwɔso!
Yaanwu ye paa kyɛ ngunim ahoroɛ bɔ yali ne, offi yɛbɔbɔ y’anwoserɛ anaa nimdeɛ bie bɔ yele ye ɔ. Kyɛbɔ Dawide hane ne, “AWURADE yeɛ ɔte ye mmenia b’anwoserɛ ɔ.” (Edw. 28:8) Nahorɛ nu ‘Yehowa yeɛ koɛ ne te ye deɛ’ amba!