Chapitre Bale Oko Na Ndo Ni Oko

Vundu na Azo ti Kpengba-li!

Esaïe 9:7 (9:8, NW)​–10:4

1. Kota siokpari wa Yarobam asala?

TONGANA yâ ti mara ti mbele ti Jéhovah akangbi na royaume use, royaume ti banga ti akete mara bale oko aduti na gbe ti komandema ti Yarobam. Fini gbia ni ayeke la ni mbeni mokonzi so alingbi na ayeke na wâ. Ye oko, lo yeke na tâ mabe na Jéhovah pepe. Ye so ague na lo ti sala mbeni kota siokpari so asala ye ti sioni mingi na yâ mbaï kue ti royaume ti banga. Na gbe ti Ndia ti Moïse, amu giriri yanga na azo ti Israël ti gue fani ota na yâ ti ngu oko na temple na Jérusalem, so ayeke fadeso na Juda, royaume ti mbongo. (Deutéronome 16:16) Teti so mbito asala lo so na guengo kâ lakue azo ti lo alingbi ti gi ti bungbi oko mbeni na aita ti ala ti mbongo, Yarobam ‘asala abagara use ti lor, na lo sala tene na azo, I gue na Jérusalem alingbi awe! O i azo ti Israël, i ba anzapa ti i so asala si i sigigi na sese ti Egypte. Na lo zia oko na Béthel, na lo zia mbeni na Dan.’​—1 aGbia 12:28, 29.

2, 3. Aye ti sioni wa atï na ndo Israël ngbanga ti kota siokpari ti Yarobam?

² Teti kete ngoi, a ba a tene ye so Yarobam aleke atambela nzoni. Yeke yeke mara ni azia ti gue na Jérusalem na lo to nda ti voro na gbele abagara use ni. (1 aGbia 12:30) Ye oko, kusala ti vorongo so ake mabe abuba lege ti royaume ti amara bale oko. Angu mingi na pekoni, atä Yéhou, so aduti giriri na wâ mingi na bubango lege ti vorongo Baal na Israël, angbâ ti kuku na gbele abagara ti lor ni. (2 aGbia 10:28, 29) Ambeni ye wa aga ndali ti sioni lege so Yarobam asoro? Lutingo nzoni pepe na lege ti poroso nga na pasi na popo ti azo ni.

³ Teti so Yarobam ake tene ti mabe awe, Jéhovah amu yanga so fade hale ti lo ayeke komande pepe na ndo kodoro ni, nga so na nda ni royaume ti banga ayeke wara mbeni kota ye ti vundu. (1 aGbia 14:14, 15) Tene ti Jéhovah aga tâ tene. Agbia mbasambala ti Israël akomande a si na ngu use pepe wala même na gbe ni, ambeni akomande gi teti mbeni kete lango. Mbeni gbia oko afâ tele ti lo, na akoli so agi ti mu trône ni afâ na ngangu agbia omene. Mbilimbili na peko ti komandema ti Yarobam II, so ako nda ni ndulu na ngu 804 K.N.E. na ngoi so Ouzziya ayeke komande na Juda, wusuwusu, ye ti ngangu, na fango zo abuba yâ ti Israël. A yeke na yâ mara ti dutingo tongaso si, na lege ti Isaïe, Jéhovah atokua mbeni ngangu gbotongo mê, mbeni “tene,” na royaume ti banga. “Seigneur ato tene na Jacob, na tene so aga na ndo Israël.”​—Esaïe 9:7 (9:8, NW).a

Baba na Kpengba Bê Azingo Ngonzo ti Nzapa

4. Jéhovah ato “tene” wa na tele ti Israël, na ngbanga ti nyen?

⁴ Fade zo oko ayeke glisa pepe “tene” ti Jéhovah. “Fade azo kue ahinga, même Ephraïm na awakodoro ti Samarie, ala so asala tene na baba na kpengba bê, ala tene.” (Esaïe 9:8 [9:9, NW]) Atene “Jacob,” “Israël,” “Ephraïm,” na “Samarie” kue aba gi Israël, royaume ti banga, so Éphraïm aduti kota mara ni na Samarie kota gbata ni. Tene ti Jéhovah na tele ti royaume so ayeke mbeni fango ngbanga ti ngangu, teti bê ti Éphraïm akpengba na yâ kengo mabe, na lo sala kpengba bê na kamela oko pepe na mbage ti Jéhovah. Fade Nzapa ayeke zi pepe azo ti Israël na gbe ti aye so ayeke si ndali ti asio lege ti ala. Fade a yeke gbu ala na ngangu ti mä tene ti Nzapa, ti bi bê na ndo ni.​—aGalate 6:7.

5. Tongana nyen azo ti Israël afa so akusala ti fango ngbanga ti Jéhovah andu ala pepe?

⁵ Tongana aye ayeke ga sioni ahon, mara ni aglisa ye mingi; lo glisa mbilimbili ada ti lo, so fani mingi a sala na abiriki ti potopoto nga na asenge keke. Bê ti azo ti Israël aga nzoni na peko ti aye so? Fade ala yeke mä aprophète ti Jéhovah na ala kiri na tâ Nzapa?b Isaïe afa peko ti kiringo tene ti azo ni na lege ti kpengba bê: “Biriki ni atï awe, me fade e kiri e sala na tênë so a dë tele ni; a fâ keke ti sycomore na sese awe, me fade e zia keke ti cèdre na place ni.” (Esaïe 9:9 [9:10, NW]) Azo ti Israël adë kite na Jéhovah na ala ke aprophète ti lo, so ayeke fa na ala nda ti akpale ti ala. A lingbi ti tene azo ni abi bê tongaso: ‘Biani e glisa ada ti biriki so asala na potopoto so ayeke buba hio na so asala na asenge keke, me fade e yeke kanga ndo ti aye so kue na lekengo ada na anzoni ye ti kusala, atênë so aleke ni na kode na keke ti cèdre!’ (Ba Job 4:19.) Ala sala si Jéhovah alingbi ti sala mbeni ye nde pepe, gi ti ngbâ ti se ala.​—Ba Esaïe 48:22.

6. Tongana nyen Jéhovah akanga lege na ye so Syrie na Israël aleke ti sala na tele ti Juda?

⁶ Isaïe angbâ ti tene: “L’Eternel ayä awato ti Retsin ti ke ala.” (Esaïe 9:10a [9:11a, NW]) Gbia Péqah ti Israël na Gbia Retsîn ti Syrie ate mbele na popo ti ala. Ala wa tele na popo ti ala ti mu na ngangu royaume ti Juda, ti akete mara use, na ti zia na ndo trône ti Jéhovah na Jérusalem mbeni gbia so ayeke zo ti ala, mbeni koli so ahiri lo “molenge ti Tabéel.” (Esaïe 7:6) Ye oko gbengo lingo ti ala atï na ngu. Retsîn ayeke na angangu wato, na fade Jéhovah ayeke ‘yä’ awato na tele ti “ala,” Israël. ‘Yango’ awato aye ti tene lo mu lege na ala ti hon na ngangu na yâ bira so na nda ni ayeke buba mango tele ti ala na ye so ala leke ti sala.

7, 8. Tongana Assyrie ahon Syrie na ngangu, a ye ti tene nyen teti Israël?

⁷ Bubango yâ ti mbele so ato nda ni na ngoi so Assyrie asala bira na Syrie. “Gbia ti Assyrie ague ti sala bira na Damas [kota gbata ti Syrie], lo kamata kodoro ni, lo gue na azo ni na ngba na sese ti Kir, na lo fâ Retsin.” (2 aGbia 16:9) Teti so Péqah aglisa ngangu zo so lo te mbele na lo, aye so lo leke ti sala na tele ti Juda aga nde. Biani, kete na peko ti kui ti Retsîn, Hoshéa, so agbu trône ti Samarie na ngangu, afâ Péqah.​—2 aGbia 15:23-25, 30.

⁸ Syrie, zo so ate mbele giriri na Israël, ayeke fadeso na gbe ti ngba ti Assyrie, kota ngangu so akomande ndo ni. Isaïe afa kozo tongana nyen Jéhovah ayeke sala kusala na fini lege ti poroso so: “[Jéhovah a] zingo awato ti ala [Israël], azo ti Syrie na mbage ti tö na aPhilistin na mbage ti do [“na peko ti ala,” NW]; na fade ala lungula yanga ti ala, ala te azo ti Israël. Kamême, na yâ ye so kue, ngonzo ti Lo ade pepe, Lo ngbâ ti ye tïtî lo.” (Esaïe 9:10b, 11 [9:11b, 12, NW]) Tongaso, Syrie aga fadeso wato ti Israël, na a lingbi Israël aleke tele ti luti na gbele bira so Assyrie na Syrie ayeke sala na lo. Ala mu kodoro ni biani. Hoshéa, so agbu trône na ngangu, aduti fadeso na gbe ti Assyrie so ahunda na lo ti futa mbeni kota nginza tongana lampo. (Ambeni ngu mingi kozoni, Assyrie awara mbeni kota wungo ti nginza na tïtî Gbia Ménahem ti Israël.) Tongaso tene ti prophète Hoshéa ayeke mvene pepe tongana lo tene la ni: “Awande ahunzi ngangu ti lo [ti Éphraïm] awe”!​—Osée 7:9; 2 aGbia 15:19, 20; 17:1-3.

9. Ngbanga ti nyen a lingbi ti tene so aPhilistin asala bira na mbage ti “peko” ti Israël?

⁹ Isaïe atene nga pepe so fade aPhilistin ayeke li na yâ ti kodoro ni “na peko ti ala”? Biani. Kozoni si azo asala boussole, aHébreu ayeke fa andagoro osio ti sese na bango ndo na mbage so lâ alondo dä. Tongaso, “tö” ayeke na gbele ala, na do, ndo so aPhilistin alango dä na yanga ti ngu, “ayeke na peko ti ala.” Peut-être “Israël” so asala tene ni na Esaïe 9:11 (9:12, NW) andu nga Juda ge, teti aPhilistin alï giriri na sese ti Juda na ngoi ti komandema ti Ahaz, so aduti na fini na ngoi oko na Péqah, ala gbu na ala duti na yâ ti ambeni kodoro na agbada ti bira ti Juda. Legeoko tongana Éphraïm na mbage ti banga, Juda alingbi na sengo ndo ti Jéhovah so, teti kengo tene ti mabe amu nga yâ ti kodoro ni kue.​—2 Chronique 28:1-4, 18, 19.

Na ‘Li Asi na Damba Ni’​—Mbeni Mara ti Kpengba-li

10, 11. Teti so ala ngbâ na yâ kpengba-li ti ala, fade sengo ndo wa Jéhovah ayeke ga na ni na ndo azo ti Israël?

¹⁰ Atä asana kue so lo wara, nga akpengba tene ti aprophète ti Jéhovah, royaume ti banga angbâ lakue ti sala kpengba-li na Jéhovah. “Azo ni akiri pepe na Lo so apika ala, na ala gi L’Eternel Ti Sabaoth pepe.” (Esaïe 9:12 [9:13, NW]) Tongaso, prophète ni atene: “Tongaso na lâ oko, fade L’Eternel alungula li na damba, tikeke ti mburu na pepe na yâ Israël. Ancien na zo so azo ayä iri ti lo ayeke li ni, na prophète so awa azo na wataka ayeke damba ni. Teti zo so afa lege na azo so, lo sala si ala gue kirikiri; na ala so ague na peko ti lo, ye ahunzi ala.”​—Esaïe 9:13-15 (9:14-16, NW).

¹¹ “Li” na “tikeke” aduti fä ti “ancien na zo so azo ayä iri ti lo,” amokonzi ti mara ni. “Damba” na “pepe” asala tene ti aprophète ti wataka so ayeke fa anzerengo tene na amokonzi ti ala. Mbeni wagingo nda ti Bible asû na mbeti: “A hiri aProphète ti wataka damba ni, teti na lege ti salango ye ala yeke sioni ahon azo kue, na teti ala yeke azo so amu peko na asala ndendia na amokonzi ti sioni.” Wafango ye Edward J. Young atene na ndo aprophète ti wataka so: “Ala yeke giriri amokonzi oko pepe me, na mungo peko ti amokonzi na ndo kue so ala gue dä, tongana damba so amu peko ti mbo, ala yeke gonda ala na vorongo tele.”​—Ba 2 Timothée 4:3.

‘Awomua na Amolenge so Babâ ti Ala Ayeke Dä Pepe’ Ayeke Nga Azo ti Kpengba-li

12. Na lege wa ye ti sioni amu yâ ti Israël kue?

¹² Jéhovah ayeke Wabatango awomua na amolenge so babâ ti ala ayeke dä pepe. (Exode 22:22, 23) Ye oko, mä ye so Isaïe atene fadeso: “Seigneur [“Jéhovah,” NW] awara ngia pepe na lege ti apendere koli ti ala, na Lo sala be-nzoni pepe na awomua ti ala wala na amolenge so babâ ti ala ayeke pepe; teti azo oko oko kue ake Nzapa na ala sala sioye, na yanga oko oko kue asala tene ti buba. Kamême, na yâ ye so kue, ngonzo ti Lo ade pepe, Lo ngbâ ti ye tïtî lo.” (Esaïe 9:16 [9:17, NW]) Kengo tene ti mabe alï na popo ti azo ni kue, a ndu nga awomua na amolenge so babâ ti ala ayeke dä pepe! Na be-nze-pepe Jéhovah atokua aprophète ti lo, na kungo ti tene fade mara ni agbian alege ti salango ye ti lo. Na tapande, Hoshéa atoto na ala: “O Israël, mo kiri na L’Eternel Nzapa ti mo, teti mo tï na lege ti sioye ti mo awe.” (Osée 14:1) E lingbi ti ba na lege wa bê ti Wabatango awomua na amolenge so babâ ti ala ayeke dä pepe ayeke na vundu ti fâ nga ngbanga na ndo ala!

13. Ye wa e lingbi ti manda na ndo dutingo ti azo na ngoi ti Isaïe?

¹³ Tongana Isaïe, e duti na angoi ti kpale kozoni na lâ ti fango ngbanga ti Jéhovah na ndo azo ti sioni. (2 Timothée 3:1-5) Tongaso a yeke kota ye teti atâ Chrétien, atä dutingo ti ala na fini ayeke tongana nyen, ti duti lakue na sioni oko pepe na lege ti yingo, na lege ti salango ye, nga na lege ti bibe tongana ala ye ti bata nzobe ti Nzapa. Zia zo oko oko abata na bê kue asongo ti lo na Jéhovah. Zia mbeni oko pepe ti ala so akpe ‘Babylone ti Kota’ akiri “ti sala beoko na siokpari ti lo.”​—Apocalypse 18:2, 4.

Lege ti Vorongo ti Wataka Adü Salango Ngangu

14, 15. (a) Vorongo ayingo sioni adü nyen? (b) Na lege ti atene so Isaïe afa kozo, ambeni sana wa ayeke ngbâ ande ti si na Israël?

¹⁴ Biani, lege ti vorongo ti wataka ayeke vorongo ayingo sioni. (1 aCorinthien 10:20) Tongana ti so a fa na gigi kozoni na Kota Moa, salango ye ti ayingo sioni ayeke dü salango ngangu. (Genèse 6:11, 12) Ni la a yeke ye ti dongo bê pepe so, tongana Israël atï na yâ kengo mabe na lo to nda ti voro ayingo sioni, salango ngangu na sioye amu yâ ti kodoro ni kue.​—Deutéronome 32:17; Psaume 106:35-38.

¹⁵ Isaïe afa na lege ti atene so apika bê tongana nyen sioye na salango ngangu amu yâ ti Israël kue: “Sioye azö ye tongana wâ; sioye ate keki na ki; biani, a sala wâ na yâ gbako ti ngonda, na ye so amä na nduzu tongana pilier ti guru-wa. A zö sese ni na lege ti ngonzo ti L’Eternel Ti Sabaoth; na azo ni ayeke tongana keke ti wâ; zo oko asala be-nzoni na ita ti lo pepe. Fade zo oko afâ ye na koti ti lo, na lo duti na nzala; na fade zo oko ate kobe na gati, na yâ ti lo asi pepe; fade azo oko oko kue ate mi ti maboko ti ala mveni, Manassé ake Ephraïm, na Ephraïm ake Manassé, na ala use abungbi ti ke Juda. Kamême, na yâ ye so kue, ngonzo ti Lo ade pepe, Lo ngbâ ti ye tïtî Lo.”​—Esaïe 9:17-20 (9:18-21, NW).

16. Tongana nyen atene ti Esaïe 9:17-20 (9:18-21, NW) aga tâ tene?

¹⁶ Legeoko tongana mbeni wâ so ayeke tï na yâ akeki na aki na peko ti tele, salango ngangu amu ndo na loro, a lingbi ti kanga lege na ni pepe, na fade fade a mu yâ ti “gbako ti ngonda,” a ga mbeni kota wâ so agbi gbako ni kue. Awafango tene na ndo ti Bible, Keil na Delitzsch, afa kota ni so salango ngangu asi dä tongana “futingo tele ti sioni mingi na ngoi ti bira ti yâ ti kodoro so ye oko akanga lege na ni pepe. Teti ala glisa nzobe kue, ala ngbâ ti te tele na popo ti ala lakue.” A lingbi ti tene so, a fa mbilimbili tene ti akete mara ti Éphraïm na ti Manassé na yâ tene so teti a yeke ala so aduti kota fä ti royaume ti banga na, teti ala ga na lege ti amolenge ti koli use ti Joseph, ala yeke amara use na popo ti ala bale oko so songo ti ala ayeke ndulu mingi. Atä songo ti ala ti ita, ala zia ti sala ngangu na ti fâ tele na popo ti ala gi tongana ala sala bira na Juda na mbage ti mbongo.​—2 Chronique 28:1-8.

Asioni Wafango Ngbanga Atingbi na Wafango Ngbanga ti Ala

17, 18. Ye ti sioni wa aba na yâ lege ti fango ngbanga na ti komandema ti Israël?

¹⁷ Jéhovah abi fadeso lê ti lo ti wafango ngbanga na ndo awafango ngbanga na ambeni kota zo ti Israël so abuba lege ti ala. Ala sala ye ahon ndo ni na ngangu ti komande ti ala na gbungo na ngangu ye ti asenge zo na azo so aba pasi so aga na mbage ti ala na beku ti wara fango ngbanga ti mbilimbili. Isaïe atene: “Vundu aga na azo so alu ndia ti kpengba-tene ti kirikiri; vundu aga na azo so asala tene ti kirikiri na mbeti; ala so asala si a fâ ngbanga mbilimbili pepe ti azo so ye atia ala mingi; ala nzi awanzinga ti azo ti Mbi na ye so ayeke ti ala, si ala gbu ye ti awomua na ala kamata na ngangu ye ti amolenge so babâ ti ala ayeke pepe!”​—Esaïe 10:1, 2.

¹⁸ Ndia ti Jéhovah agbanzi lege kue ti kirikiri: “I sala kirikiri na lege ti fango ngbanga pepe; mo yekia wanzinga teti lê ti lo pepe, na mo yekia kota zo teti lê ti lo pepe.” (Lévitique 19:15) Ye oko, akota zo ni ague nde na ndia so, ala sigigi na “kpengba-tene ti kirikiri” ti ala mveni ti tene aba tongana lege ti ndia ye so ayeke tâ nzi ti sioni ahon: ala yeke gbu na tïtî awomua na amolenge so babâ ti ala ayeke dä pepe kete ye so ala yeke na ni. Biani, anzapa ti wataka ti Israël aba pepe ye ti kirikiri so, me Jéhovah pepe. Na lege ti Isaïe, Jéhovah abi lê ti lo fadeso na ndo asioni wafango ngbanga so.

19, 20. Fade dutingo ti awafango ngbanga ti Israël so abuba lege ti ala ayeke ga tongana nyen, na ye nyen ayeke si ande na “gloire” ti ala?

¹⁹ “Fade i sala nyen na lâ ni so Nzapa aga ti ba i? na lâ ti yangbato so fade alondo na yongoro ndo ti ga? fade i kpe na azo nyen ti sala na i? na fade i zia gloire ti i na ndo wa? Mbeni ye ti sala ayeke pepe, fade ala zuku na popo ti awakanga, na ala tï na popo ti ala so azo afâ ala.” (Esaïe 10:3, 4a) Awomua na amolenge so babâ ti ala ayeke dä pepe ayeke na anzoni wafango ngbanga pepe so ala lingbi ti gue na ala. Tongaso a yeke tâ na lege ni pepe so Jéhovah ahunda na awafango ngbanga ti Israël so abuba lege ti ala na mbage ti zo wa ala yeke gue fadeso tongana lo mveni aga ti hunda tene na ala? Tâ tene, ala yeke ndulu ti hinga so “a yeke ye ti mbito mingi ti tï na tïtî Nzapa so ayeke na fini.”​—aHébreu 10:31.

²⁰ “Gloire” ti asioni wafango ngbanga so, so ti tene yango-iri ti ala nga na ngangu so ala yeke na ni teti mosoro ti ala na kota ndo ti ala, ayeke teti kete ngoi. Fade a yeke gbu ambeni na bira, ala yeke ‘zuku’ na popo ti ambeni zo ti kanga, na ngoi so afâ tanga ti azo ti sioni so, na kuâ ti azo so akui na bira atï na ndo ti ala.“Gloire” ti ala andu nga amosoro so ala wara na lege ti nzi, so fade awato ayeke gbu ni na ngangu.

21. Tongana a ba asengo ndo so Israël awara, ngonzo ti Jéhovah ade awe na mbage ti ala?

²¹ Isaïe ako nda ti ndangba tene so na mbeni gbotongo mê so amu mbito: “Kamême, na yâ ye so kue, [ye ti vundu kue so mara ni awara awe] ngonzo ti Lo ade pepe, Lo ngbâ ti ye tïtî Lo.” (Esaïe 10:4b) Biani, ade Jéhovah ahunzi pepe tene ti lo na Israël. Lo yeke kiri ande tïtî lo na peko pepe kozo si lo pika ti ndangba ni nga ti biaku royaume ti banga so asala kpengba-li.

E Tï Lâ Oko Pepe na Gbe ti Ndendia na Bê ti Kion

22. Ye wa e lingbi ti manda na lege ti ye so asi na Israël giriri?

²² Tene ti Jéhovah so afa na lege ti Isaïe atï giriri na ngangu na ndo Israël na ‘a kiri na lo senge pepe.’ (Esaïe 55:10, 11) Mbaï asala tene ti futingo na ngangu Israël, royaume ti banga, na e lingbi gi ti bi bê kete na ndo pasi so azo ti lo aba. Legeoko nga tongaso, fade tene ti Nzapa ayeke ga tâ tene na ndo bungbi ti aye ti fadeso, mbilimbili na ndo Chrétienté so ake mabe. Tongaso a yeke kota ye ti tene aChrétien akanga mê na fango tene so ake Nzapa, fango tene ti mvene! Na lege ti Tene ti Nzapa, a ninga awe so afa na gigi akode ti mayele ti Satan, na tongaso a hunda pepe ti tene ala handa e tongana ti azo ti Israël ti giriri. (2 aCorinthien 2:11) A lingbi mbeni oko na popo ti e azia lâ oko pepe ti voro Jéhovah “na yingo na tâ tene.” (Jean 4:24) Tongaso, tïtî lo so lo ye ayeke pika ande pepe awavorongo lo tongana ti so a pika giriri Éphraïm so asala kpengba-li; nde na so, fade tïtî lo ayeke gbu ala na nzobe, na lo yeke mu maboko na ala na ndo lege so ague na fini ti lakue lakue na ndo sese so aga paradis.​—Jacques 4:8.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 139]

Sioye na salango ngangu amu yâ ti Israël tongana wâ so agbi gbako

[Foto na lembeti 141]

Fade Jéhovah ayeke hunda tene na ala so asala ngangu na amba ti ala