Chapitre Oku

Tâ Nzapa Afa Kozoni Tene ti Zingo Azo

Esaïe 44:1-28

1, 2. (a) Jéhovah ahunda atene wa? (b) Fade Jéhovah ayeke fa tongana nyen so gi lo oko ayeke tâ Nzapa?

‘ZO WA ayeke tâ Nzapa?’ A hunda tene so na yâ asiècle mingi. Tongaso, a yeke ye ti dongo bê so na yâ buku ti Isaïe, Jéhovah mveni ahunda tene ni! Lo tisa azo ti ba ye so: ‘Jéhovah ayeke gi oko tâ Nzapa? Wala mbeni nzapa nde ayeke dä so alingbi dë kite na dutingo ti lo?’ Na pekoni so lo bi tene so, Jéhovah amu afä so ayeke na lege ni ti leke tene ti dutingo ti lo ti Nzapa. Fango nda ti ye so a mu ague na azo ti bê ti mbilimbili na tene ti nda ni oko so zo alingbi ti ke pepe.

² Na ngoi ti Isaïe, a yeke voro a-image na ndo mingi. Na yâ lisoro so afa ye polele nga na bê kue, so a sû pekoni na yâ chapitre 44 ti buku ti prophétie ti Isaïe, a fa biani buba ti vorongo yanda! Ye oko, azo ti Nzapa mveni atï na yâ gbanda ti vorongo ayanda. Tongaso, tongana ti so a ba na yâ achapitre ti Isaïe so ahon awe, a ga ndulu ti se azo ti Israël ngangu. Me na lege ti ndoye, Jéhovah adë bê ti mara ni so atä so lo yeke zia ande lege na azo ti Babylone ti gue na azo ti lo na ngba, fade lo yeke zi ala na ngoi so lo diko. Gango tâ tene ti aprophétie ti zingo zo na gbe ti ngba, na ti kiringo na vorongo ti nzoni-kue, ayeke fa ande biani so Jéhovah oko ayeke tâ Nzapa, na so ayeke zia kamela na lê ti azo kue so avoro anzapa ti amara so ayeke na fini pepe.

3. Tongana nyen atene ti prophétie ti Isaïe amu maboko na aChrétien laso?

³ Aprophétie na yâ mbage ti buku ti Isaïe so nga gango tâ tene ni giriri akpengba mabe ti aChrétien laso. Na ndo ni, atene ti prophétie ti Isaïe aga tâ tene na ngoi ti e na même na yâ ngoi ti kekereke. Na aye so andu mbeni wazingo zo na zingo ndo ti kota ahon ti so a sala tene ni kozoni awe teti azo ti Nzapa ti giriri.

Beku Teti Azo so Ayeke ti Jéhovah

4. Tongana nyen Jéhovah akpengba Israël?

⁴ Chapitre 44 ato nda ni na mbeni tene so aba ye na nzoni lê, na dango bê so Nzapa asoro Israël, a zia lo nde na amara so angoro lo ti ga wakua ti Lo. Prophétie ni atene: “Fadeso mo mä, O Jacob boi ti Mbi, na Israël, mo so Mbi hiri mo; L’Eternel, Lo so asala mo, Lo so aleke mo na yâ ti mama ti mo, Lo so asala na mo, Lo tene tongaso: Zia mbito, O Jacob boi ti Mbi, Jésurun, mo so Mbi hiri mo.” (Esaïe 44:1, 2) Jéhovah ato nda ti bata Israël na yâ mama ti lo, tongana a lingbi ti tene tongaso, ngbele ye na ngoi so Israël aga mbeni mara na peko ti sigingo na Égypte. Lo hiri bungbi ti azo ti lo “Jésurun,” so aye ti tene “Zo ti Mbilimbili,” mbeni iri so afa na gigi ndoye na songo. Iri ni adabe nga so a lingbi azo ti Israël angbâ lakue mbilimbili, ye so fani mingi ala sala pepe.

5, 6. Aye ti dengo bê wa Jéhovah aleke teti Israël, na ye ti pekoni ayeke nyen?

⁵ Atene ti Jéhovah so aga na pekoni amu ngia na adë bê! Lo tene: “Fade Mbi sa ngu na ndo sese so ayeke na nzala ti ngu, na fade Mbi sala si ngu asua na ndo kuru sese; fade Mbi sa Yingo ti Mbi na ndo ahale ti mo, na Mbi hiri tene nzoni na ndo amolenge ti mo. Fade ala maï na yâ ti pele legeoko tongana keke ti ngu so amaï na tele ti ngu.” (Esaïe 44:3, 4) Atä na yâ ando so ahule na ndowâ ayeke dä, abungbi ti akeke alingbi ti maï nzoni na tele ti alingu. Tongana Jéhovah amu angu ti tâ tene so amu fini na lo tuku yingo ti lo ti nzoni-kue, fade Israël amaï na ngangu, legeoko tongana akeke na tele ti dû so a zia ngu asua dä. (Psaume 1:3; Jérémie 17:7, 8) Fade Jéhovah amu na azo ti lo ngangu ti sala kusala ti ala tongana atémoin ti dutingo ti lo ti Nzapa.

⁶ Mbeni ye so aga na peko ti tukungo yingo ti nzoni-kue ayeke so ambeni zo ayeke kiri ande ti ba na nene ni songo ti Israël na Jéhovah. Tongaso, e diko: “Fade zo oko atene, Mbi yeke ti L’Eternel; fade mbeni atene, Di iri ti Jacob na li ti mbi; na fade mbeni asala iri ti L’Eternel [“Jéhovah,” NW] na mbeti na maboko ti lo, na lo di iri ti Israël na li ti lo mveni.” (Esaïe 44:5) Biani, fade a yeke duti ye ti gonda ti yö iri ti Jéhovah, teti azo ayeke ba ande so gi lo oko ayeke tâ Nzapa.

A Bi Mbeni Tene na Gbele Anzapa

7, 8. Tongana nyen Jéhovah abi tene na gbele anzapa ti amara?

⁷ Na gbe ti Ndia ti Moïse, mbeni watongo zo, mingi ni mbeni koli so ayeke tâ sewa ti zo ni, alingbi ti vo lo ti zi lo na gbe ti ngba. (Lévitique 25:47-54; Ruth 2:20) Fadeso Jéhovah afa tele ti lo tongana Watongo Israël, lo so fade ayeke ton mara ni, na bingo kota kamela na lê ti Babylone nga na anzapa ti lo kue. (Jérémie 50:34) Lo bi tene na gbele anzapa ti wataka na azo so avoro ala, na tenengo: “L’Eternel, Gbia ti Israël, na Zo Ti Ton Israël, L’Eternel Ti Sabaoth, Lo tene tongaso, Mbi yeke Lo Ti Kozoni na Lo Ti Nda Ni; mbeni Nzapa ayeke pepe, gi Mbi oko. Zo nyen ayeke tongana Mbi? zia lo sala tene, zia lo fa tene ni, zia lo fa tene ni na gigi na gbele Mbi, Mbi so Mbi créé azo ti giriri. Zia lo fa tene ti ye so ayeke ga! Zia lo fa ye so ayeke si mbeni lâ! Zia mbito asala i pepe, na tele ti i adö pepe; Mbi sala tene so na i giriri pepe? na Mbi fa ye so na i pepe? na i yeke atémoin ti Mbi. Mbeni Nzapa nde ayeke? mbeni Tênë ayeke pepe; Mbi hinga mbeni oko pepe.”​—Esaïe 44:6-8.

⁸ Jéhovah ahunda na anzapa ti ga na afä ti dutingo ti ala. Ala lingbi ti di iri ti aye so ayeke dä pepe mo ba mo tene ala yeke dä, na fango kozoni tâ na lege ni aye so ayeke si ande si zo aba atene a si awe? Gi “Lo Ti Kozoni na Lo Ti Nda Ni” si alingbi ti sala mara ti ye tongaso, lo so ayeke na fini kozoni si anzapa ti wataka kue aba gigi na fade lo yeke ngbâ lakue na ngoi so a glisa anzapa so kue awe. A lingbi azo ti lo asala mbito pepe ti sala tene ti témoin na ndo tâ tene so, teti ala yeke na maboko ti Jéhovah, lo so aluti ngangu na ayengi pepe tongana mbeni kota tênë!​—Deutéronome 32:4; 2 Samuel 22:31, 32.

Buba ti Vorongo Yanda

9. A yeke sioni la ni teti azo ti Israël ti sala image kue ti mbeni ye so ayeke na fini? Fa nda ni.

⁹ Tene so Jéhovah abi na gbele anzapa ti wataka adabe na use ni ti aKomandema Bale Oko. Komandema so atene polele: “A lingbi mo sala mbeni yanda so a leke na kode teti mo mveni pepe, wala mbeni ye so akpa ye ti yayu na nduzu, wala a kpa ye ti sese na gbe ti yayu, wala a kpa ye ti ngu na gbe ti sese. A lingbi mo kuku tele ti mo na gbele ye tongaso pepe, na mo sala na ala pepe.” (Exode 20:4, 5, NW) Biani, kengo ye so aye pepe ti tene so a lingbi azo ti Israël asala a-image pepe teti lekengo aye pendere. Jéhovah mveni amu yanga ti tene a zia a-image ti keke, ti anyama, na ti achérubin na yâ tabernacle. (Exode 25:18; 26:31) Ye oko, a gonda ni wala a voro ni pepe. A lingbi zo oko pepe asambela wala amu asadaka na a-image so. Komandema so a mu na gbe ti yingo ti Nzapa ake salango mbeni mara ti image kue ti ga mbeni ye ti vorongo. Vorongo a-image wala kukungo na gbele ala ti gonda ala ayeke vorongo yanda.​—1 Jean 5:21.

10, 11. Ngbanga ti nyen Jéhovah aba a-image tongana ye ti kamela?

¹⁰ Fadeso Isaïe afa buba ti a-image so ayeke na fini pepe nga na kamela so ayeke ku azo so asala ala: “Azo so aleke ayanda na kode, ala kue ayeke ye pepe, na ye so ala wara ngia dä amu ye na ala pepe; atémoin ti ala mveni aba ye pepe, na ala hinga ye pepe, si kamela agbu ala. Zo nyen aleke mbeni nzapa, wala asala mbeni yanda ti wen? so amu ye na zo pepe. Ba, fade kamela agbu afon ala kue; na azo so asala ayanda so ayeke gi azo! Zia ala kue abungbi na ndo oko, zia ala luti; fade mbito agbu ala, na fade kamela agbu ala kue.”​—Esaïe 44:9-11.

¹¹ Ngbanga ti nyen Nzapa aba a-image so tongana ye ti kamela mingi? Kozoni kue, a lingbi pepe ti sala mbilimbili image ti Lo ti Ngangu Ahon Kue na lege ti aye ti mitele. (Kusala 17:29) Na ndo ni, ti voro ye so a leke ni lekengo ahon ti voro Wasalango ye ayeke mbeni zonga teti dutingo ti Jéhovah tongana Nzapa. Nga a yeke kiri biani pepe na peko nengo ti zo, lo so a sala lo na “image ti Nzapa”?​—Genèse 1:27; aRomain 1:23, 25.

12, 13. Ngbanga ti nyen zo ayeke na ngangu pepe ti leke mbeni image na kode so alingbi na vorongo?

¹² Na mbeni lege nde, ye ti mitele alingbi ti wara mbeni dutingo ti nzoni-kue ngbanga ti so a leke lo na kode ti ga mbeni ye ti voro ni? Isaïe adabe ti e so salango mbeni image ayeke gi kusala ti zo. Agbakuru ni na akode ti wasalango image ayeke legeoko na ti so mbeni wakode nde asala na kusala: “Zo ti ndao aleke dö, lo sala kusala na lê ti wâ. Lo leke wen ni na marteau, na lo sala kusala ni na tïtî lo ti ngangu. Me nzala asala lo, na ngangu ti lo awe; lo nyon ngu pepe, na lo nze. Charpentier aha keke na kamba, lo marké keke ni na crayon; lo leke tele ni na ciseau, lo marké na compas, lo leke keke ni tongana tele ti zo, alingbi na pendere ti zo, si a duti na yâ da.”​—Esaïe 44:12, 13.

¹³ Tâ Nzapa aleke aye kue so ayeke na fini na ndo sese, so zo ayeke na popo ni. Fini so ayeke na hingango ndo ayeke mbeni pendere tene ti témoin teti dutingo ti Jéhovah tongana Nzapa, me biani, ye kue so Jéhovah acréé ayeke na gbe ti lo. Lege ayeke dä ti tene zo alingbi ti sala ye nzoni ahon so? Lo lingbi ti sala mbeni ye ti ga kota ahon lo mveni, kota ahon lo mingi si a lingbi ti tene lo voro ni? Tongana mbeni zo asala image, lo nze, nzala ti kobe na ti ngu asala lo. So ayeke akatikati ti zo, me a fa kamême so zo ni ayeke na fini. Image so lo leke alingbi ti kpa zo. A lingbi même ti duti pendere. Me a yeke na fini pepe. Na yâ aye kue, a-image ayeke mbeni nzapa pepe. Na ndo ni, mbeni image oko so a leke ni na kode ‘alondo lâ oko pepe na yayu atï na sese,’ mo ba mo tene a londo na mbeni ndo nde na zo so ayeke kui.​—Kusala 19:35.

14. Tongana nyen awasalango image asala ye gi ndali ti Jéhovah?

¹⁴ Isaïe ato nda ti fa so awasalango image asala ye gi na lege ti tambelango ti aye ti ndagigi nga ti aye so Jéhovah acréé: “Zo afâ keke ti cèdre na sese, lo kamata keke ti rouvre na keke ti chêne, keke so bê ti lo aye na popo ti keke ti ngonda; lo lu keke ti pin, na ngu-nduzu asala si a maï. Na nda ni, a ga keke so zo alingbi sala wâ na ni; lo kamata mbeni mbage ti keke ni ti sala na wâ ti duti na tele ni, na lo kamata mbeni ti sala wâ ti tö na kobe, na lo kamata tanga ti keke ni, lo sala mbeni nzapa ti sambela, lo tï na sese na gbele yanda so. Mbage oko ti keke ni, lo zia na wâ; na mbeni mbage ti keke ni, lo zö nyama na ni, lo te alingbi na nzala ti lo. Biani, lo [pê] wâ ni, lo tene, Aha, tele ti mbi amu wâ, teti mbi ba wâ awe. Lo sala mbeni nzapa na tanga ti keke ni, so ayeke yanda ti lo; lo tï na sese na gbele yanda so, lo sambela, lo hunda lo, lo tene, Mo zi mbi teti mo yeke nzapa ti mbi.”​—Esaïe 44:14-17.

15. Tongana nyen mbeni wasalango a-image afa so lo gbu nda ti ye oko pepe?

¹⁵ Mbeni keke ti wâ so ade asala kusala na ni pepe alingbi ti zi zo? Biani oko pepe. Gi tâ Nzapa si alingbi ti zi zo. Tongana nyen azo alingbi ti voro aye so ayeke na fini pepe? Isaïe afa so tâ kpale ni ayeke na yâ bê ti zo: “Ala hinga pepe, ala bi bê ti ala dä pepe, teti lê ti ala akanga si ala ba ndo pepe, na bê ti ala ane si ala lingbi hinga nda ti ye pepe. Zo oko adabe lo dä pepe, lo hinga ye pepe wala lo hinga nda ti ye pepe si lo tene, Mbi zia mbage ti keke so na wâ si a gbi; biani, mbi tö kobe na ndo lê ti wâ ni; mbi zö nyama na mbi te; fade mbi sala si tanga ni aga ye ti sioni mingi? fade mbi tï na sese na gbele ndulu yanga ti keke? Lo te mbi-wa, bê ti lo ahanda lo ti gue kirikiri. Lo lingbi zi âme ti lo pepe, na lo lingbi tene na bê ti lo pepe, Ye ti mvene ayeke na maboko ti mbi ti koti pepe?” (Esaïe 44:18-20) Biani, ti bi bê so vorongo yanda alingbi ti ga na mbeni ye ti nzoni na lege ti yingo ayeke tongana tengo mbi-wa ahon ti te nzoni kobe.

16. Vorongo yanda ato nda ni tongana nyen, na ye wa amu lege na ni ti si?

¹⁶ Vorongo yanda ato nda ni biani na yayu tongana mbeni zo ti yingo so ayeke na ngangu mingi, so aga Satan, asala kota bê ti vorongo so alingbi gi na Jéhovah. Nzala ti Satan ayeke kota la ni mingi si a gue na lo yongoro na Nzapa. So ayeke la ni biani tongo nda ti vorongo yanda, teti bazengele Paul atene so salango bê ayeke legeoko tongana vorongo yanda. (Esaïe 14:12-14; Ezéchiel 28:13-15, 17; aColossien 3:5) Satan ahanda kozo koli na kozo wali ti maï abibe ti kion. Ève asala bê ti ye so Satan aye ti mu na lo: “Fade lê ti i alungula, na i ga tongana Nzapa, i hinga nzoni na sioni.” Jésus afa so tene ti salango bê alondo na bê ti zo mveni. (Genèse 3:5; Marc 7:20-23) Vorongo yanda alingbi ti si tongana bê ti zo abuba. Ni la, so kota ye teti e kue ti ‘bata bê ti e,’ na ziango lege lâ oko pepe na mbeni zo wala mbeni ye ti mu mbilimbili place ti Jéhovah na yâ ni!​—aProverbe 4:23; Jacques 1:14.

Jéhovah Asala Tene na Bê ti Ala

17. A lingbi Israël abata tene wa na bê?

¹⁷ Na pekoni Jéhovah ahunda na azo ti Israël ti dabe so ala yeke na yâ mbeni dutingo so ayeke pendere na aga na kungba. Ala yeke atémoin ti lo! Lo tene: “Mo dabe mo na ye so, O Jacob na Israël, teti mo yeke boi ti Mbi; Mbi leke mo, mo yeke boi ti Mbi. Fade Mbi glisa mo pepe, O Israël. Mbi mbô kengo-ndia ti mo tongana mbinda ti le-nduzu, na siokpari ti mo tongana mbinda; mo kiri na Mbi teti Mbi ton mo awe. I sala bia, O ayayu, teti L’Eternel asala ye so awe; i dekongo, i ndo so i yeke na gbe ti sese; i sala bia, i ahoto; i sala bia, O ngonda na keke kue so ayeke na yâ ni, teti L’Eternel aton Jacob, na fade Lo wara gloire teti Lo mveni na yâ Israël.”​—Esaïe 44:21-23.

18. (a) Ngbanga ti nyen Israël ayeke na nda ti ye ti duti na ngia? (b) Tongana nyen awakua ti Jéhovah alingbi ti mu peko ti tapande ti lo ti be-nzoni laso?

¹⁸ Israël aleke la ni Jéhovah pepe. Lo yeke pepe mbeni nzapa so azo aleke. Nde na so, Jéhovah asala Israël ti duti wakua so Lo soro lo. Na fade lo yeke kiri ti fa na gigi dutingo ti lo ti Nzapa tongana lo zi mara ni. Lo sala tene na azo ti lo na ndoye, na dengo bê ti ala so tongana ala gbian bê ti ala, fade lo yeke kanga ndo ti asiokpari ti ala kue, na hondengo akengo-ndia ti ala mo ba mo tene na peko ti ambinda so ane ngangu. So mbeni nda ti ye teti Israël ti duti na ngia! Tapande ti Jéhovah apusu awakua ti lo ti laso ti mu peko ti be-nzoni ti lo. Ala lingbi ti sala tongaso na gingo ti mu maboko na ala so aglisa lege, na tarango ti kiri ala na nzoni dutingo na lege ti yingo tongana ala lingbi ti sala ni.​—aGalate 6:1, 2.

Ndangba Mbage ti Tara ti Dutingo ti Nzapa

19, 20. (a) Na yâ lege wa, Jéhovah aga na tene ti lo ti si na kota mbage ni? (b) Aye wa so amu ngia na bê Jéhovah asala tene ni na yâ prophétie teti azo ti lo, na fade lo yeke sala kusala na zo wa ti ga na aye so?

¹⁹ Fadeso Jéhovah aga na tene ti lo so ayeke mbilimbili na lê ti ndia na mbeni kota mbage. Lo yeke ndulu ti fa kiringo tene ti lo mveni na tara ti ngangu ahon kue ti dutingo ti Nzapa, ngangu ti fa kozoni tâ na lege ni ye so ayeke si kekereke. Mbeni wagingo nda ti Bible adi iri ti aversê oku so aga na peko ti Esaïe chapitre 44, mbeni “tene so asala na kode so afa kota ni ti dutingo ti Nzapa ti Israël,” lo so gi lo oko ayeke Wasalango ye, oko Zo so afa na gigi ngoi ti kekereke na oko beku ti zingo Israël. Aversê ni ayeke gue na li ni yeke yeke na lege so adö bê ti si na fango iri ti koli so ayeke zi ande mara ni na gbe ti Babylone.

²⁰ “L’Eternel Zo Ti Ton mo, Lo so aleke mo na yâ ti mama ti mo, Lo tene tongaso: Mbi yeke L’Eternel so asala ye kue. Gi Mbi oko si Mbi gbala ayayu. Gi Mbi oko si Mbi gbala sese. Mbi yeke Lo so asala si fä ti azo ti wataka aga senge, na Lo so asala si awagingo bendo aga buba; Lo kiri awandara na pekoni, na Lo sala si hingango ye ti ala aga tene ti buba. Lo sala si tene ti boi ti Lo aga tâ tene, na Lo sala ye so awakua ti Lo afa tene ni kozoni; Lo sala tene ti Jérusalem, Lo tene, Fade azo aduti dä; na Lo sala tene ti akodoro ti Juda, Lo tene, Fade a sala akodoro ni, na fade Mbi kiri Mbi leke ndo so aga yangbato; Lo so atene na ngu so alï mingi, ‘Hule; na fade Mbi sala si abale ti mo kue ahule.’ Lo so atene na ndo Cyrus, ‘Lo yeke berger ti Mbi, na ye kue so Mbi wara ngia na yâ ni, fade lo sala si a ga tâ ye biani;’ même tongana Mbi tene na ndo Jérusalem, ‘Fade a kiri aleke lo;’ nga na ndo temple ni, ‘Fade alu gere ti mo.’”​—Esaïe 44:24-28, NW.

21. Atene ti Jéhovah amu dengo bê wa?

²¹ Biani, Jéhovah ayeke pepe gi na ngangu ti fa kozoni aye so ayeke si ande, me nga na ngangu ti sala si ye so lo leke ti sala, so lo fa ni na gigi kozoni, aga kue tâ tene. Tene so ayeke duti ande mbeni lingu ti beku teti Israël. A yeke mbeni dengo bê so, atä aturugu ti Babylone ayeke sala ande si kodoro ni aga yangbato, fade Jérusalem na agbata so ayeke na gbe ti lo ayeke londo, nga a yeke kiri na tâ vorongo dä. Me tongana nyen?

22. Fa tongana nyen Ngu ti Euphrate ahule.

²² Mingi ni, awagingo bendo so ayeke na yingo ti Nzapa pepe ayeke kpe ti fa anzene nzene ye na yâ atene so ala fa kozoni teti ala sala mbito ti tene ngoi afa ande so ala glisa lege. Nde na so, na lege ti Isaïe, Jéhovah afa na gigi tâ iri ti koli so lo yeke mu ande ti sala na kusala ti zi azo ti lo na gbe ti ngba si ala lingbi ti kiri na kodoro ti leke Jérusalem na temple ni mbeni. Iri ti lo ayeke Cyrus, na a hinga lo tongana Cyrus ti Kota ti Perse. Jéhovah amu nga anzene nzene ye na ndo kode so Cyrus ayeke sala na kusala ande ti lï na yâ Babylone nga na kota bungbi ti aye ti lo ti batango kodoro so a leke ni nzoni. Fade agbagba na alege ti ngu so ahon na yâ gbata ni kue nga na tele ni ayeke bata Babylone. Fade Cyrus ayeke sala si lo wara ye ti nzoni na lege ti mbeni kota mbage ti bungbi ti aye so, Ngu ti Euphrate. Na lege ti tene ti Hérodote na Xénophon, awasungo tene ti mbaï ti giriri, na mbeni ndo so ayeke na li ti ngu ti Babylone, Cyrus asala si angu ti Euphrate ahon nde juska bale ni akiri na gbe ni mingi si aturugu ti lo alingbi ti tambela na yâ ni. Na ndo tene ti ngangu ti lo ti bata Babylone, kpengba Euphrate ahule.

23. Tondo wa ayeke dä so afa gango tâ tene ti prophétie so Cyrus ayeke zi Israël?

²³ Ti zendo so atene fade Cyrus ayeke zi ande azo ti Nzapa na lo ba si a kiri aleke Jérusalem na temple ni, a yeke tongana nyen? Cyrus mveni, na yâ mbeni kota mbela so abata ni na yâ Bible, atene: “Cyrus gbia ti Perse atene tongaso: L’Eternel Nzapa ti yayu amu royaume kue ti sese na mbi; Lo komande mbi ti sala da teti Lo na Jérusalem so ayeke na sese ti Juda. Zo kue so ayeke na popo ti i kue ti azo ti lo, zia Nzapa ti lo aduti na lo. Tongaso, zia lo gue na Jérusalem, so ayeke na Juda, na lo kiri lo leke da ti Jéhovah Nzapa ti Israël, lo yeke tâ Nzapa, so ayeke na Jérusalem.” (Esdras 1:2, 3, NW) Atene ti Jéhovah na lege ti Isaïe aga tâ tene kue!

Isaïe, Cyrus, na A-Chrétien Laso

24. Kamba wa ayeke na popo ti tongo tene ti mbela ti Artaxerxès “ti kiri ti leke na ti sala Jérusalem” nga na gango ti Messie ni?

²⁴ Chapitre 44 ni ti Esaïe afa kota ti Jéhovah tongana oko tâ Nzapa na Wazingo azo ti lo ti giriri. Nga, prophétie ni ayeke na kota nda ti tene teti e kue laso. Mbela ti Cyrus ti kiri ti leke temple ni, so amu na ngu 538/537 K.N.E., ato nda ti aye so ague asi na gango tâ tene ti mbeni kpengba prophétie nde. Na peko ti mbela ti Cyrus, mbeni gbia, Artaxerxès, amu mbela ti tene a lingbi akiri aleke gbata ti Jérusalem. Buku ti Daniel afa na gigi so “a to nda ni na lâ ni so a to tene ti kiri ti leke na ti sala Jérusalem [na ngu 455 K.N.E.] juska Messie Wafango Lege ni aga,” “yenga” 69, so yenga oko ayeke ti angu mbasambala, ayeke duti dä. (Daniel 9:24, 25, NW) Prophétie so nga aga tâ tene. Tâ na ngoi ni na ngu 29 N.E., angu 483 na pekoni so ngangu ti mbela ti Artaxerxès ato nda ni na yâ Sese ti Zendo, Jésus awara batême na lo to nda ti kusala ti lo na ndo sese.a

25. Tingo ti Babylone na tïtî Cyrus aye ti tene nyen teti ngoi ti laso?

²⁵ Zingo aJuif so ayeke be-biani na gbe ti ngba, so asi ndali ti tingo ti Babylone, aduti fä ti zingo na ngu 1919 aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala na gbe ti ngba na lege ti yingo. Zingo ndo so afa polele so mbeni Babylone nde, so a fa lo tongana mbeni wali ti pitan, Babylone ti Kota, fä ti bungbi ti alege ti vorongo kue ti wataka ti sese, atï awe. Tongana ti so a fa pekoni na yâ buku ti Apocalypse, bazengele Jean aba kozoni tingo ti lo. (Apocalypse 14:8) Lo ba nga kozoni futingo ti lo so ayeke ga fade fade. Ye so Jean afa na ndo futingo ti kodoro-togbia so amu sese, so asi singo na ayanda, ague na lege ti ambeni ye oko na fango peko ti ye so Isaïe asala na ndo hongo na ngangu nzoni ti Cyrus na ndo gbata ti Babylone. Legeoko tongana ti so alege ti ngu so ayeke bata Babylone asö lo pepe na tïtî Cyrus, ‘angu’ ti azo mingi so amu mbage ti Babylone ti Kota na abata lo, ayeke ‘hule kue’ kozoni si afuti lo, ye so alingbi na lo biani.​—Apocalypse 16:12.b

26. Tongana nyen prophétie ti Isaïe na gango tâ tene ni akpengba mabe ti e?

²⁶ Na bango ndo ti e, angu ahon saki use na ngbangbo oku na pekoni so Isaïe amu prophétie ti lo, e lingbi ti ba so biani Nzapa ‘asala ye kue so awakua ti Lo afa tene ni kozoni.’ (Esaïe 44:26) Tongaso, gango tâ tene ti prophétie ti Isaïe ayeke mbeni kpengba tapande ti tâ tene ti aprophétie kue na yâ aMbeti ti Nzoni-kue.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 63]

Mbeni mbage ti keke ti wâ so ade asala kusala na ni pepe alingbi ti zi mbeni zo?

[Foto na lembeti 73]

Li ti mbeni gbia ti Iran so a sala na tênë ti marbe, peut-être ti Cyrus

[Foto na lembeti 75]

Cyrus asala si prophétie aga tâ tene na salango si angu ti Euphrate ahon nde