Chapitre Omene

Jéhovah: “Nzapa ti Mbilimbili, na Sauveur”

Esaïe 45:1-25

1, 2. Abeku wa amu na yâ Esaïe chapitre 45, na e yeke ba ande ahundango tene wa?

A LINGBI ti zia bê na azendo ti Jéhovah. Lo yeke Nzapa ti fango nda ti ye na gigi na Nzapa so aleke aye kue. Fani mingi lo fa na gigi so lo yeke mbeni Nzapa ti mbilimbili, na wasongo azo ti amara kue. Aye so ayeke ambeni ti abeku so amu wâ na bê, so a wara na yâ Esaïe chapitre 45.

² Na ndo ni, Esaïe chapitre 45 ayeke na mbeni kpengba tapande ti ngangu ti Jéhovah ti fa prophétie. Yingo ti Nzapa amu lege na Isaïe ti bi lê na ndo akodoro so ayö na ti gi nda ti aye so ayeke si na yâ asiècle mingi so ayeke ga ande, na a pusu lo ti fa peko ti mbeni ye so gi Jéhovah, Nzapa ti tâ prophétie, alingbi ti fa kozoni tâ na lege ni. Ye ni so ayeke nyen? Tongana nyen a ndu azo ti Nzapa na ngoi ti Isaïe? A ye ti tene nyen teti e laso? Zia e gi nda ti atene ti prophète ni.

Nengo Tene ti Jéhovah na Tele ti Babylone

3. Na lege ti apendere tene wa Esaïe 45:1-3a afa peko ti hongo na ngangu ti Cyrus?

³ “L’Eternel asala tene na Cyrus, lo so A sa mafuta na li ti lo, L’Eternel atene tongaso, Mbi gbu maboko ti lo ti koti ti kinda amara na gbele lo, na fade Mbi lungula ceinture ti agbia; fade Mbi lungula porte ti yanga ti kodoro na gbele lo, na a lingbi kanga yanga ti kodoro ni pepe. Fade Mbi gue na gbele mo, na Mbi sala si ahoto aga kpangbala sese; fade Mbi fâ porte ti gengere ndulu ndulu, na Mbi fâ yâ ti barre ti wen nga. Fade Mbi mu na mo mosoro so ayeke na yâ bingo, na ye so azo ahonde na ndo ti lingo.”​—Esaïe 45:1-3a.

4. (a) Ngbanga ti nyen Jéhovah ahiri Cyrus “lo so A sa mafuta na li ti lo” teti Nzapa? (b) Tongana nyen Jéhovah ayeke sala ande si Cyrus ahon na ngangu?

⁴ Na lege ti Isaïe, Jéhovah asala tene na Cyrus mo ba mo tene lo yeke na fini awe, atä so na ngoi ti Isaïe ade ti dü Cyrus pepe. (aRomain 4:17) Teti ngoi mingi kozoni Jéhovah ahiri Cyrus na kusala ti sala mbeni mbilimbili kua, a lingbi ti tene so Cyrus ayeke “lo so A sa mafuta na li ti lo” teti Nzapa. So Nzapa ayeke fa lege na lo, fade lo yeke ga na amara na gbe ti lo, na salango si agbia awoko na alingbi pepe ti sala mbeni ye na gbele lo. Tongaso, na ngoi so Cyrus aga na bira na ndo Babylone, Jéhovah ayeke ba ande si ayanga-da ti gbata ni ayeke polele, na salango si ala ga asenge ye tongana ayanga-da so yâ ni afâ. Fade lo gue na gbele Cyrus, na zingo aye kue so akanga lege. Na nda ni, aturugu ti Cyrus ayeke hon ande gbata ni na ngangu na amu ‘mosoro so a honde,’ so abata na yâ akpengba ndo so avuko. A yeke ye so Isaïe asala tene ni kozoni. Atene ti lo aga tâ tene?

5, 6. Lawa na tongana nyen prophétie na ndo tingo ti Babylone aga tâ tene?

⁵ Na ngu 539 K.N.E., ndulu na angu 200 na pekoni so Isaïe asû na mbeti prophétie so, Cyrus aga biani na tele ti agbagba ti Babylone ti tiri bira na gbata ni. (Jérémie 51:11, 12) Ye oko, azo ti Babylone agi bê ti ala dä pepe. Ala ba so zo alingbi ti mu gbata ti ala lâ oko pepe. Agbagba ti lo so ayö na nduzu aluti ngangu na ndo akota kanivo so alï mingi, so Ngu ti Euphrate aga asi yâ ni. Ye so ayeke mbeni mbage ti bungbi ti aye ti batango gbata ni. Teti angu ahon ngbangbo oko, wato oko alingbi pepe ti ga na bira na ti mu Babylone! Biani, Belshatsar, gbia so ayeke na gbata ti Babylone na ngoi ni kâ, aba so ye oko alingbi ti sala lo pepe, tongaso lo yeke sala matanga na azo ti yangbo ti lo. (Daniel 5:1) Na bï ni so, bï ti lango 5 ti si na lango 6 ti octobre, Cyrus ahunzi mbeni kpengba kusala ti turugu.

⁶ Na li ti ngu ti Babylone, awakode-kua ti Cyrus azi dû ayö na tele ti Ngu ti Euphrate, ala sala si angu ni ahon nde si a sua mbeni pepe na mbage ti mbongo ti si na gbata ni. Ngoi mingi pepe na pekoni, sukungo ti ngu ni na yâ ti Babylone nga na gigi ni akiri na gbe ni ngangu si aturugu ti Cyrus alingbi ti tambela na yâ ngu ni, ti si na bê ti gbata ni. (Esaïe 44:27; Jérémie 50:38) Ye ti dongo bê ni ayeke so, gi tongana ti so Isaïe asala tene ni kozoni, ayanga-da so ayeke na tele ti ngu ni angbâ senge. Aturugu ti Cyrus alï gbâ ni na yâ Babylone, amu da ti gbia ni, na afâ Gbia Belshatsar. (Daniel 5:30) Gi na bï oko, hongo na ngangu ni ahunzi. Babylone atï awe, na prophétie ni aga tâ tene na yâ anzene nzene ye kue.

7. Tongana nyen aChrétien awara ngangu na lege ti gango tâ tene so ayeke nde ti prophétie ti Isaïe na ndo Cyrus?

⁷ Gango tâ tene ti prophétie so kue akpengba mabe ti aChrétien laso. A mu na ala kota nda ti ye ti hinga biani so a lingbi ti zia bê kue na aprophétie ti Bible so ade ti ga tâ tene pepe. (2 Pierre 1:20, 21) Awavorongo Jéhovah ahinga ye so tingo ti Babylone aduti fä ni na ngu 539 K.N.E., tingo ti “Babylone ti Kota,” asi awe na ngu 1919. Ye oko, ala yeke ku kungo futingo ti bungbi ti alege ti vorongo ti laso, nga zendo ti lungula bungbi ti aye ti poroso so ayeke na gbe ti ngangu ti Satan, bingo Satan na gbukulugbu ti bingo, nga gango ti afini yayu na mbeni fini sese. (Apocalypse 18:2, 21; 19:19-21; 20:1-3, 12, 13; 21:1-4) Ala hinga so aprophétie ti Jéhovah ayeke pepe asenge zendo, me a yeke afango peko ti ambilimbili ye so ayeke si ande na yâ ngoi ti kekereke. Ziango bê na aprophétie so atâ Chrétien ayeke na ni akiri akpengba tongana ala dabe na gango tâ tene ti anzene nzene ye kue ti prophétie ti Isaïe na ndo tingo ti Babylone. Ala hinga so Jéhovah ayeke sala lakue si tene ti lo aga tâ tene.

Nda ni so Fade Jéhovah Asala Be-nzoni na Cyrus

8. Mbeni oko ti anda ti tene so Jéhovah amu lege na Cyrus ti hon Babylone na ngangu ayeke so wa?

⁸ Na pekoni so lo fa zo wa ayeke hon ande Babylone na ngangu nga tongana nyen a yeke sala ye so, Jéhovah angbâ ti fa mbeni oko ti anda ti tene so a yeke mu hongo na ngangu na Cyrus. Na lege ti prophétie, Jéhovah atene na Cyrus so a yeke ti tene “mo lingbi hinga a yeke Mbi, L’Eternel Nzapa ti Israël, so adi iri ti mo.” (Esaïe 45:3b) A yeke na lege ni so mokonzi ti osio ngangu ti komande sese kue ti mbaï ti Bible ahinga so hongo na ngangu ti lo ti kota ahon aga ndali ti mungo maboko ti mbeni zo so ayeke kota ahon lo, Jéhovah, Kota Gbia ti Ndagigi. A lingbi Cyrus ayeda so lo so a hiri lo, wala amu kusala na lo, ayeke Jéhovah, Nzapa ti Israël. Tondo ti Bible afa so Cyrus ayeda biani so kota hongo na ngangu ti lo alondo na Jéhovah.​—Esdras 1:2, 3.

9. Teti nda ti tene use wa Jéhovah aga na Cyrus ti hon Babylone na ngangu?

⁹ Jéhovah afa use nda ti tene ni so lo ga na Cyrus ti hon Babylone na ngangu: “Teti wakua ti mbi Jacob na teti Israël, lo so mbi soro lo, mbi to nda ti hiri mo na iri ti mo; mbi to nda ti mu na mo mbeni kota iri, atä so mo hinga mbi la ni pepe.” (Isaïe 45:4, NW) Hongo na ngangu ti Cyrus na ndo Babylone ayeke tâ kota ye mingi. A duti fä ti tingo ti mbeni ngangu ti komande sese kue nga londongo ti mbeni nde, na a sala ye ngangu na ndo mbaï teti awagame so ayeke ga na peko. Ye oko, bê ti azo ti amara so ayeke ndulu, so aba aye ni na gingo bê, ayeke dö ti hinga so aye ni kue asi ndali ti mbeni kete wungo ti ‘asenge zo’ so ague na ala na ngba na Babylone, aJuif so ayeke ahale ti Jacob. Ye oko, na lê ti Jéhovah, azo so ayeke sö kuâ ti mara ti Israël ti giriri ayeke senge ye oko pepe. Ala yeke “wakua” ti lo. Na popo ti amara kue ti sese, ala yeke ‘lo so Lo soro lo.’ Atä so Cyrus ahinga Jéhovah kozoni pepe, Jéhovah asala kusala na lo tongana zo so Lo sa mafuta na ndo lo ti kinda gbata so ake ti zi angba ti lo. Nzapa aleke pepe ti tene azo ti lo, so lo soro ala, angbâ teti lakue lakue na kodoro wande.

10. Nda ti tene ti kota ahon kue so Jéhovah asala kusala na Cyrus ti futi Ngangu ti Komande Sese Kue ti Babylone ayeke nyen?

¹⁰ Mbeni nda ti tene ti ota ni ayeke dä, so ayeke même kota mingi ahon, so ndali ni Jéhovah asala kusala na Cyrus ti kinda Babylone. Jéhovah atene: “Mbi yeke L’Eternel [“Jéhovah,” NW], na mbeni ayeke pepe; mbeni Nzapa ayeke pepe, gi Mbi oko. Même tongana mo hinga Mbi pepe, fade Mbi yü mo na ngangu tongana ceinture, tongaso azo na mbage so lâ alondo dä, na ala so ayeke na mbage ti do, ala lingbi hinga mbeni Nzapa ayeke pepe, gi Mbi oko; Mbi yeke L’Eternel, mbeni ayeke pepe.” (Esaïe 45:5, 6) Biani, tingo ti Ngangu ti Komande Sese Kue ti Babylone ayeke mbeni fango na gigi dutingo ti Jéhovah tongana Nzapa, fä teti azo kue so gi lo oko alingbi na vorongo. Teti a zi azo ti Nzapa, azo ti amara mingi, a londo na tö ti si na do, ayeke ga ande ti yeda so Jéhovah ayeke gi oko tâ Nzapa.​—Malachie 1:11.

11. Tongana nyen Jéhovah afa so lo yeke na ngangu ti sala si ye so lo leke teti Babylone aga tâ tene?

¹¹ Dabe mo so a sû prophétie ti Isaïe so ndulu na angu 200 kozoni si aye ni asi. Na mango ni, ambeni zo alingbi ti hunda tele ti ala: ‘Jéhovah ayeke biani na ngangu ti sala si a ga tâ tene?’ Tongana ti so mbaï afa, lo sala ni biani. Jéhovah afa ngbanga ti nyen a yeke na lege ni ti mä na bê so lo lingbi ti sala ye so lo tene: “Mbi leke lumière, na Mbi créé bingo; Mbi sala siriri, na Mbi créé ye ti vundu; Mbi yeke L’Eternel so asala ye so kue.” (Esaïe 45:7) Aye kue na yâ création, a londo na lumière ti si na bingo, nga aye kue na yâ mbaï, a londo na siriri ti si na ye ti vundu, ayeke na gbe ti ngangu ti Jéhovah. Legeoko tongana ti so lo créé lumière ti kota lâ na bingo ti bï, fade lo ga na siriri teti Israël na ye ti vundu teti Babylone. Jéhovah ayeke na ngangu ti créé ndagigi, na lo yeke na ngangu nga ti sala si aprophétie ti lo aga tâ tene. So ayeke ye ti dengo bê teti aChrétien laso, ala so amanda na bê kue tene ti prophétie ti lo.

12. (a) Jéhovah asala si ayayu nga sese na lege ti fä asigigi na ye wa? (b) Zendo wa so alungula vundu ayeke na yâ atene ti Esaïe 45:8 teti aChrétien laso?

¹² Tâ na lege ni, Jéhovah asala kusala na aye so ayeke si lakue na yâ création ti fa aye so ayeke ku aJuif so ayeke na ngba: “I ayayu, i sala si nduzu asa, zia nduzu asa ye ti mbilimbili; zia sese alungula si salut ambumba na mbilimbili asigigi; A yeke Mbi L’Eternel so acréé ye so.” (Esaïe 45:8) Legeoko tongana ti so atâ yayu asala si ngu-nduzu so amu fini atï, fade Jéhovah asala si angangu ti mbilimbili alondo na ayayu na lege ti fä ti tuku na ndo azo ti lo. Nga legeoko tongana ti so tâ sese azi yanga ti lo ti lë gbâ ti ale-kobe, fade Jéhovah apusu sese na lege ti fä ti sigigi na aye so ague legeoko na ye ti mbilimbili so lo leke ti sala, so ti tene salut ti azo ti lo so ayeke na ngba na Babylone. Na ngu 1919, Jéhovah asala si ‘yayu’ na “sese” asigigi na mara ti aye tongaso ti zi azo ti lo. Bango mara ti aye tongaso asala si aChrétien laso aduti na ngia. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so aye so akpengba mabe ti ala na ngoi so ala yeke ku kungo ngoi so ayayu na lege ti fä, Royaume ti Nzapa, ayeke ga ande na adeba nzoni na mbeni sese ti mbilimbili. Na ngoi ni kâ mbilimbili nga na salut so ayeke londo na yayu nga na sese ti fä, ayeke duti ande kota ahon ti ngoi so a kinda Babylone ti giriri. So pendere ndangba gango tâ tene ande ti atene ti Isaïe!​—2 Pierre 3:13; Apocalypse 21:1.

Adeba Nzoni so Aga na Peko ti Yengo Dä na Kota Yanga-ti-komande ti Jéhovah

13. Ngbanga ti nyen a yeke ye ti buba teti azo ti dë kite na aye so Jéhovah aleke ti sala?

¹³ Na peko ti fango apendere deba nzoni so ayeke ga ande, kode ti fango prophétie ni agbian na ngangu, na Isaïe afa vundu so yâ ni ayeke use: “Vundu aga na zo so atiri na Lo so asala lo! zo ayeke fango ta na popo ti afango ta ti sese! Fade ndô atene na wasongota, Mo sala nyen? Wala kusala atene na zo so asala kusala ni, Maboko ti mo ayeke pepe? Vundu aga na zo so atene na babâ ti lo, Mo dü nyen? Wala a tene na wali, Gua ate mo na mo dü nyen?” (Esaïe 45:9, 10) A lingbi ti tene so amolenge ti Israël ake ye so Jéhovah asala tene ni kozoni. Peut-être ala mä na bê pepe so fade Jéhovah ayeke zia si azo ti lo ague na ngba. Wala peut-être ala kasa bibe so atene fade a yeke zi Israël na lege ti mbeni gbia ti mbeni mara ti apaïen, ahon ti tene a duti na lege ti gbia ti da ti David. Ti fa buba ti mara ti kengo ye tongaso, Isaïe ahaka awakengo ye ni na afango mbage ti ndô na ti ta so ayeke dë kite na ndara ti wasalango ala. Fadeso tâ ye so wasongota aleke ayeke tene wasongota ni ayeke pepe na maboko wala ngangu ti leke ye. So ye ti buba! Awakengo ye ayeke tongana akete molenge so ayeke na mbito pepe ti kasa ngangu ti komande ti ababâ na mama ti ala.

14, 15. Atene “Lo Ti Nzoni-kue” na ‘Lo so asala ye’ afa nyen na ndo Jéhovah?

¹⁴ Isaïe afa kiringo tene ti Jéhovah na mara ti awakengo ye tongaso: “L’Eternel, Lo Ti Nzoni-kue ti Israël, Lo so asala lo, Lo tene tongaso, I yeke hunda Mbi tene ti ye so ayeke ga? i komande Mbi tene ti amolenge ti Mbi, na kusala ti tïtî Mbi? Mbi sala sese na Mbi créé zo na ndo ni; a yeke Mbi, même tïtî Mbi, so agbala ayayu; na Mbi komande ye kue ti nduzu. Na lege ti mbilimbili ti Mbi, Mbi sala si Cyrus alondo, na Mbi sala si lege ti lo kue aga mbilimbili; fade lo sala kodoro ti Mbi, na fade lo zi azo ti Mbi so ayeke angba, me teti futa wala matabisi pepe, L’Eternel Ti Sabaoth atene tongaso.”​—Esaïe 45:11-13.

¹⁵ Fango Jéhovah tongana “Lo Ti Nzoni-kue,” agboto lê na ndo dutingo ti lo ti nzoni-kue. Hiringo lo ‘Lo so asala ye,’ agboto lê na ndo droit ti lo tongana Wasalango ye ti mu desizion na ndo lege so aye ayeke tambela ande. Jéhovah ayeke na ngangu ti fa na amolenge ti Israël aye so ayeke ga ande na ti bata kusala ti maboko ti lo, so ti tene azo ti lo. A kiri afa so akpengba-ndia ti création ague oko na fango nda ti ye na gigi. Teti lo yeke Wasalango ndagigi kue, Jéhovah ayeke na droit ti fa lege na aye ti gue oko na desizion ti lo. (1 Chronique 29:11, 12) Na yâ ye so a yeke manda, Gbia Mokonzi amu desizion awe ti yä Cyrus, mbeni païen, tongana wazingo Israël. Gango ti Cyrus, atä so ayeke na yâ ngoi so ayeke ga, ayeke tâ ye tongana ti so yayu na sese ayeke tâ ye. Tongaso, molenge ti Israël wa ayeke tara ande ti kasa Babâ ni, ‘Jéhovah ti aturugu’?

16. Ngbanga ti nyen a lingbi awakua ti Jéhovah amä yanga ti lo?

¹⁶ A-oko versê ti Isaïe so ayeke na mbeni nda ti tene nde so afa ngbanga ti nyen a lingbi awakua ti Nzapa amä yanga ti lo. Adesizion ti lo ayeke lakue teti nzoni ti awakua ti lo. (Job 36:3) Lo lu andia ti mu maboko na azo ti lo ti wara nzoni dä ala mveni. (Esaïe 48:17) A-Juif na ngoi ti Cyrus, so ayeda na kota yanga-ti-komande ti Jéhovah, aba so a yeke tâ tene. Cyrus, na salango kusala alingbi na mbilimbili ti Jéhovah, ato ala na gigi ti Babylone ti kiri na kodoro si ala lingbi ti leke temple ni. (Esdras 6:3-5) Tongaso nga laso, azo so asala ye alingbi na andia ti Nzapa na yâ fini ti ala ti lâ oko oko na aduti na gbe ti kota yanga-ti-komande ti lo ayeke wara adeba nzoni.​—Psaume 1:1-3; 19:8 (19:7, NW); 119:105; Jean 8:31, 32.

Adeba Nzoni Teti Ambeni Mara Nde

17. Nde na Israël, azo wa ayeke wara ande anzoni na lege ti kusala ti Jéhovah ti sö zo, na tongana nyen?

¹⁷ Israël ayeke duti ande pepe gi oko mara so ayeke wara nzoni na lege ti tingo ti Babylone. Isaïe atene: “So ayeke tene so Jéhovah atene: ‘Asenge zo ti kua ti Égypte so a futa ala pepe na awadengo buze ti Ethiopie na azo ti Saba, ayongoro zo, ayeke ga ande na mo, na ala ga aye ti mo. Fade ala tambela na peko ti mo; fade ala ga na yâ zingere, na ala zuku ande na gbele mo. Fade ala sambela na mo, ala tene, “Biani Nzapa ayeke na yâ mo, na mbeni zo nde ayeke dä pepe; mbeni Nzapa nde ayeke dä pepe.” ’ ” (Isaïe 45:14, NW) Na ngoi ti Moïse, “azo mingi ti amara nde nde” so ayeke ti Israël pepe ague oko na amolenge ti Israël na ngoi so ala sigigi na Égypte. (Exode 12:37, 38) Legeoko nga, fade awande ayeke gue oko na aJuif so ayeke angba, ti londo na Babylone ti kiri na kodoro. Fade a yeke gbu pepe na ngangu aGentil ti gue me ‘ala mveni aga.’ Tongana Jéhovah atene, “ala zuku ande na gbele mo” na “ala sambela na mo,” lo yeke sala tene ti mungo tele nga dutingo na bê kue ti awande so na mbage ti Israël. Tongana ala yü zingere, a yeke duti ande ye so alondo na bê ti ala, so afa na gigi dutingo ti ala ndulu ti sala na azo ti mbele ti Nzapa, so fade ala yeke tene na ala: “Nzapa ayeke na yâ mo.” Fade ala yeke voro Jéhovah tongana a-prosélyte, na gbe ti aye so mbele ti lo na Israël aleke.​—Esaïe 56:6.

18. Azo wa laso awara nzoni na lege ti so Jéhovah azi “Israël ti Nzapa,” nga tongana nyen?

¹⁸ Ngbele ye na ngu 1919, tongana a zi “Israël ti Nzapa” na gbe ti dutingo ngba na lege ti yingo, atene ti Isaïe aga tâ tene mingi ahon ti ngoi ti Cyrus. Azo kutu mingi na ndo sese afa na gigi dutingo ti ala ndulu ti sala na Jéhovah. (aGalate 6:16; Zacharie 8:23) Legeoko tongana “asenge zo ti kua” na “awadengo buze” so Isaïe asala tene ni, ala mu na bê kue angangu ti ala ti mitele na amosoro ti ala ti mu maboko na tâ vorongo. (Matthieu 25:34-40; Marc 12:30) Ala mu tele ti ala mveni na Nzapa na ala tambela na ndo alege ti lo, na gango angba ti lo na ngia na bê. (Luc 9:23) Ala voro gi Jéhovah, na warango adeba nzoni na lege ti bungbingo oko na “ngba ti be-ta-zo na ti ndara,” so ayeke na songo ti mbele so ayeke nde na Nzapa. (Matthieu 24:45-47, NW; 26:28; aHébreu 8:8-13) Atä so ala mu mbage pepe na yâ fini mbele so, “asenge zo ti kua” na “awadengo buze” so awara nzoni na lege ni na ala yeda na andia so ague oko na ni, na tenengo na mbito pepe: “Mbeni Nzapa nde ayeke dä pepe.” So ye ti mu ngia na bê ti ba na lê laso kota guengo na li ni ti mara ti azo tongaso, so amu mbage ti tâ vorongo na bê kue!​—Esaïe 60:22.

19. Fade ye wa ayeke si na azo so angbâ lakue ti voro ayanda?

¹⁹ Na peko ti fango na gigi so fade azo ti amara ayeke bungbi na yâ vorongo Jéhovah, prophète ni adekongo: “Biani, Mo yeke Nzapa so ahonde Mo mveni, O Nzapa ti Israël, Sauveur.” (Esaïe 45:15) Atä so Jéhovah agbanzi tele ti lo ti fa na gigi ngangu ti lo fadeso, na yâ ngoi so ayeke ga fade lo yeke honde tele ti lo mbeni pepe. Fade lo fa lo mveni tongana Nzapa ti Israël, Wasongo azo ti lo. Ye oko, fade Jéhovah ayeke duti pepe Wasongo azo so azia bê na ayanda. Na ndo azo tongaso, Isaïe atene: “Biani, fade kamela agbu ala, fade kamela asala lê ti ala kue; fade a bi kamela na lê ti azo kue so asala ayanda.” (Esaïe 45:16) Kamela ti ala ayeke duti ande kota mingi. A ye ti tene ande kui: ye so ayeke nde na so Jéhovah amu zendo ni na pekoni na Israël.

20. Na yâ lege wa Israël ayeke wara ande “salut teti ngoi so afa hunzingo ni pepe”?

²⁰ “Ti Israël, fade a sö lo na yâ songo na Jéhovah na lege ti mbeni salut teti ngoi so afa hunzingo ni pepe. Fade kamela agbu i pepe, wala kamela asala lê ti i pepe teti ngoi ti lakue lakue so a fa hunzingo ni pepe.” (Isaïe 45:17, NW) Jéhovah amu zendo ti salut ti lakue lakue teti Israël, me a luti na ndo mbeni ye. A lingbi Israël angbâ “na yâ songo na Jéhovah.” Tongana Israël afâ yâ ti songo so na kengo Jésus tongana Messie, mara ni ayeke glisa ande beku ti lo ti “salut teti ngoi so afa hunzingo ni pepe.” Ye oko, ambeni zo ti Israël ayeke fa ande mabe na gigi na yâ Jésus, na fade ala ga gunda ti Israël ti Nzapa, so ayeke mu place ti Israël ti mitele. (Matthieu 21:43; aGalate 3:28, 29; 1 Pierre 2:9) Fade kamela agbu lê ti Israël ti yingo lâ oko pepe. A yeke mu lo ande na yâ “mbele ti lakue lakue.”​—aHébreu 13:20.

Na yâ Création nga na yâ Fango Ye na Gigi, A Lingbi ti Zia Bê na Jéhovah

21. Tongana nyen Jéhovah afa lo mveni so a lingbi ti zia bê kue na lo na yâ création nga na yâ fango nda ti ye na gigi?

²¹ A-Juif alingbi ti zia bê na zendo ti Jéhovah ti salut ti lakue lakue teti Israël? Isaïe akiri tene: “Ba ye so Jéhovah atene, Wasalango ayayu, Lo so ayeke tâ Nzapa, Wasalango sese nga Walekengo ni, Lo so aleke gere ni, so acréé ni teti ye senge pepe, lo leke ni ti tene azo aduti dä: ‘Mbi yeke Jéhovah, na mbeni zo nde ayeke dä pepe. Mbi sala tene pepe na lingo, na mbeni ndo ti sese so avuko; wala mbi tene pepe na ahale ti Jacob, “I gi mbi gi teti ye senge,” Mbi yeke Jéhovah, lo so ayeke sala tene ti ye so ayeke mbilimbili, so afa tene ti ye so ayeke na lege ni.’” (Isaïe 45:18, 19, NW) Ti fani osio ni na ti ndangba ni na yâ chapitre so, Isaïe ato nda ti mbeni kpengba tene ti prophétie na tene so: “Ba ye so Jéhovah atene.” (Esaïe 45:1, 11, 14) Jéhovah atene nyen? So na yâ création nga na fango ye na gigi, a lingbi ti zia bê na lo. Lo sala sese “teti ye senge pepe.” Legeoko nga, lo hunda pepe na azo ti lo, Israël, ti gi lo “teti ye senge.” Legeoko tongana ti so ye so Nzapa aleke teti sese ayeke ga ande tâ tene, fade ye so Nzapa aleke teti azo ti lo so lo soro ayeke ga tâ tene nga. Nde na atene so ayeke polele pepe ti azo so asala na anzapa ti wataka, Jéhovah afa atene ti lo polele. Atene ti lo ayeke mbilimbili, na fade a yeke ga tâ tene. Azo so asala na lo ayeke sala ande pepe na lo teti ye senge.

22. (a) A-Juif so ayeke na ngba na Babylone alingbi ti hinga nyen biani? (b) A-Chrétien laso alingbi ti zia bê na nyen?

²² Teti azo ti Nzapa so ayeke na ngba na Babylone, atene so ayeke mbeni dengo bê so fade Sese ti Zendo ayeke ngbâ lakue pepe yangbato. Fade azo ayeke kiri ti duti dä. Na azendo so Jéhovah amu na ala ayeke ga tâ tene. Ti gboto yâ ni, atene ti Isaïe ayeke mbeni dengo bê teti azo ti Nzapa laso, so fade sese ayeke ga pepe yangbato: a gbi ni na wâ pepe, tongana ti so ambeni zo amä na bê dä, wala anene ngombe afuti ni pepe, tongana ti so ambeni asala mbito ni. Nzapa aleke si sese angbâ teti lakue lakue, so mbeni pendere paradis na azo ti mbilimbili ayeke duti na ndo ni. (Psaume 37:11, 29; 115:16; Matthieu 6:9, 10; Apocalypse 21:3, 4) Biani, tongana ti so a si la ni na Israël, a yeke ba ande so a lingbi ti zia bê na atene ti Jéhovah.

Jéhovah Agboto yâ ti Be-nzoni ti Lo

23. Ye wa ayeke si na nda ni na awavorongo ayanda, na ye ni ayeke duti tongana nyen teti azo so avoro Jéhovah?

²³ A gboto lê na ndo salut ti Israël na yâ tene ti Jéhovah so aga na peko: “I bungbi tele ti i, i ga, i so i kpe na tïtî amara, i kue i ga ndulu. Azo so ayö yanda ti ala ti keke so a leke na kode, na ala sambela mbeni nzapa so alingbi sö ala pepe, ala yeke na ndara pepe. I fa tene, i fa tene na gigi; biani, zia ala bungbi ti wa tele ti ala; a to nda ni na lâ ti giriri, zo nyen afa ye so? Zo nyen afa tene ni giriri kozoni? A yeke Mbi, L’Eternel, pepe? mbeni Nzapa ayeke pepe, gi Mbi oko, Nzapa ti mbilimbili, na Sauveur, mbeni ayeke pepe.” (Esaïe 45:20, 21) Jéhovah ahunda na ngangu na ‘azo so akpe’ ti haka salut ti ala na ye so asi na azo so avoro ayanda. (Deutéronome 30:3; Jérémie 29:14; 50:28) Teti azo so avoro ayanda asambela nga asala na anzapa so ayeke na ngangu pepe na so alingbi ti sö ala pepe, ala “yeke na ndara pepe.” Vorongo ti ala ayeke senge, teti ye senge. Ye oko, azo so avoro Jéhovah aba so lo yeke na ngangu ti ga na aye so lo sala tene ni “giriri kozoni,” so andu salut ti azo ti lo so ayeke angba na Babylone. Mara ti ngangu na bango ye kozoni tongaso azia Jéhovah nde na tanga ti anzapa kue. Tâ tene, lo yeke “Nzapa ti mbilimbili, na Sauveur.”

“Salut Ayeke ti Nzapa ti E”

24, 25. (a) Tisango ndo wa Jéhovah amu na azo, na ngbanga ti nyen zendo ti lo ayeke ga ande biani tâ tene? (b) Ye wa Jéhovah ahunda tâ na lege ni?

²⁴ Be-nzoni ti Jéhovah apusu lo ti mu mbeni tisango ndo: “I kiri na Mbi si i wara salut, i azo ti nda ti sese kue, teti Mbi yeke Nzapa, na mbeni ayeke pepe. Mbi deba na iri ti Mbi mveni, tene ti mbilimbili asigigi na yanga ti Mbi awe, na fade a kiri na Mbi pepe. Fade likuni oko oko kue akuku, na menga oko oko kue adeba na iri ti Mbi. Azo asala tene ti Mbi, ala tene, ‘Mbilimbili na ngangu ayeke gi na L’Eternel;’ azo kue so bê ti ala aso na tele ti Lo, fade ala ga na Lo, na fade kamela agbu ala. Fade a diko ahale ti Israël kue azo ti mbilimbili na yâ L’Eternel, na fade ala mu gloire na Lo.’ ”​—Esaïe 45:22-25.

²⁵ Jéhovah amu zendo so fade lo yeke sö azo so ayeke na Babylone, so ayeke kiri na lo. Prophétie ti lo alingbi lâ oko pepe ti lï na ngu teti Jéhovah ayeke na nzala nga na ngangu ti zi azo ti lo. (Esaïe 55:11) Atene ti Nzapa mveni ayeke ye so zo alingbi ti zia bê dä, me zo ayeke sala tongaso mingi ahon tongana Jéhovah azia deba ti yanga ti lo na ndo ni ti kiri ti mu ngangu na ni. (aHébreu 6:13) Tâ na lege ni lo hunda na azo so aye ti wara nzobe ti lo ti mä yanga ti lo (“likuni oko oko kue akuku”) na ti mu tele ti ala na lo (“menga oko oko kue adeba”). Fade a yeke sö azo ti Israël so agbu ngangu na yâ vorongo Jéhovah. Fade ala yeke wara lege ti pika kate na ndo ye so Jéhovah asala teti ala.​—2 aCorinthien 10:17.

26. Tongana nyen “azo mingi so asi singo” ti amara kue ayeke kiri tene na tisango ndo ti Jéhovah ti kiri na lo?

²⁶ Ye oko, tisango ndo ti Nzapa ti tene azo akiri na lo angbâ pepe gi na azo so ayeke angba na Babylone ti giriri. (Kusala 14:14, 15; 15:19; 1 Timothée 2:3, 4) Tisango ndo so angbâ lakue ti tambela, na “azo mingi so asi singo . . . ti amara kue” ayeke kiri tene na ala to mbela: “Salut ayeke ti Nzapa ti e . . . na ti Molenge Ti Ngasangbaga ni [Jésus].” (Apocalypse 7:9, 10; 15:4) Na ngu oko oko, afini zo saki ngbangbo mingi akono wungo ti azo mingi so asi singo na kiringo na Nzapa, na yengo dä na kota yanga-ti-komande ti lo nga na fango na gbele azo kue mungo tele ti ala kue na lo. Na mbage, na be-biani, ala mu maboko na Israël ti yingo, “ahale ti Abraham.” (aGalate 3:29) Ala fa na gigi ndoye ti ala teti mbilimbili komandema ti Jéhovah na tongo mbela na ndo sese kue: “Mbilimbili na ngangu ayeke gi na L’Eternel [“Jéhovah,” NW].”a Na yâ mbeti ti lo na azo ti Rome, bazengele Paul asala kusala na kiringo peko ti Esaïe 45:23 na yâ Septante ti fa so na nda ni zo oko oko kue so ayeke na fini ayeke yeda na kota yanga-ti-komande ti Nzapa na ayeke sepela iri ti lo lakue.​—aRomain 14:11; aPhilippien 2:9-11; Apocalypse 21:22-27.

27. Ngbanga ti nyen aChrétien laso alingbi ti zia bê kue na azendo ti Jéhovah?

²⁷ Ngbanga ti nyen azo mingi so asi singo alingbi ti mä na bê so kiringo na Nzapa aye ti tene salut? Ngbanga ti so a lingbi ti zia bê na azendo ti Jéhovah, tongana ti so atene ti prophétie so a wara na Esaïe chapitre 45 afa ni polele. Legeoko tongana ti so Jéhovah ayeke la ni na ngangu nga na ndara ti sala ayayu na sese, lo yeke nga na ngangu na ndara ti sala si aprophétie ti lo aga tâ tene. Nga legeoko tongana ti so lo ba si prophétie na ndo Cyrus aga tâ tene, fade lo yeke sala nga si ambeni prophétie nde ti Bible kue, so angbâ ti ku ti ga tâ tene, ayeke ga tâ tene. Tongaso, awavorongo Jéhovah alingbi ti zia bê kue so na yâ ngoi kete fade Jéhovah akiri ti fa so lo yeke “Nzapa ti Mbilimbili, na Sauveur.”

[Kete tene na gbe ni]

[Afoto na lembeti 80, 81]

Jéhovah, lo so asala lumière na aleke bingo, alingbi ti sala siriri na ti leke ye ti vundu

[Foto na lembeti 83]

Fade Jéhovah asala si “ayayu” atuku adeba nzoni na “sese” na aga na salut

[Foto na lembeti 84]

A lingbi afango mbage ti ta adë kite na ndara ti walekengo ala?

[Foto na lembeti 89]

Jéhovah asala sese teti ye senge pepe