Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e

Yenga ti 2-8 mars

ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 22-23

“Nzapa atara bê ti Abraham”

(Genèse 22:1, 2) Na pekoni, tâ Nzapa atara bê ti Abraham; lo iri Abraham, lo tene: “Abraham!” Abraham ayeda, lo tene: “Mbi la!” ² Nzapa atene: “Pardon, mû Isaac, molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo so mo ye lo mingi, na mo gue na sese ti Moriah; kâ, mû lo na sandaga so a zö ni agbi kue na ndö ti mbeni oko ti ahoto so mbi yeke fa na mo.”

w12 1/7 l. 23 par. 4-6

Ndali ti nyen Nzapa ahunda lani na Abraham ti mû molenge ti lo na sandaga?

Mä tënë so Jéhovah atene na Abraham, lo tene: “Mo kamata molenge ti mo, molenge ti mo ngengele oko, lo so mo ndoye lo, même Isaac; . . . mo mû lo kâ tongana offrande so a-zo-na-wa.” (Genèse 22:2). Mo bâ ge, Jéhovah atene tënë ti Isaac atene, “lo so mo ndoye lo”. Jéhovah ahinga lani so Abraham aye tënë ti Isaac mingi. A yeke nga tongaso ti Jéhovah na Molenge ti lo, Jésus. Ndani la si fani use lo tene tënë so na ndo ti Jésus, lo tene, “Molenge ti mbi so mbi ndoye lo mingi.”​—Marc 1:11; 9:7.

Bâ nga so, na yanga ti Hébreu so a sû na atënë ni so, lani tongana Jéhovah ahunda na Abraham ti mû Isaac na sandaga, lo hunda ni na tenengo “pardon”. Mbeni zo so ahinga ye na ndo ti Bible atene so tenengo pardon aye ti fa so “SEIGNEUR ahinga so kete ye la ni hunda na Abraham ti sara so pëpe.” Hundango Abraham ti mû Isaac na sandaga adoit ti zia vundu na bê ti lo, Abraham ni, mingi. Ti Jéhovah nga a yeke tongaso. Vundu adoit ti hon ndo ti lo lani mingi na ngoi so lo bâ Molenge ti lo so lo ye lo mingi ayeke bâ pasi na akui. Kite ayeke pëpe so lâ oko Jéhovah asara vundu ngangu tongaso ape, na mbeni ye nde ti kiri ti zia vundu na bê ti lo mingi tongaso ayeke duti dä pëpe.

Biani, même tongana e gi li ti e peut-être gbä na ye so Jéhovah ahunda lani na Abraham ti sara, a yeke nzoni e girisa pëpe so Jéhovah azia si Abraham ague ngbii afâ molenge ti lo ni pëpe. Lo ye si mara ti mawa so ababâ ayeke sara ndali ti kuâ ti amolenge ti ala asara Abraham pëpe, ni la lo bata Isaac na fini. Me ti Jéhovah, “lo zi Molenge ti lo na yâ ti kpale pëpe, me lo zia lo na lê ni ndali ti e kue”. (aRomain 8:32). Ndali ti nyen Jéhovah ayeda ti tene mara ti ngangu ye tongaso asi na lo? Lo sara tongaso si “e lingbi ti wara fini”. (1 Jean 4:9). Biani, ye so afa so Nzapa aye e mingi. E nga kue e ye ti fa so e ye lo, ni la ape?

(Genèse 22:9-12) Tongana ala si na ndo so tâ Nzapa afa na lo, Abraham aleke mbeni gbalaka kâ, na lo leke keke ti wâ ni na ndö ni. Lo kanga maboko ti molenge ti lo Isaac nga na gere ti lo, lo zia lo na ndö ti keke ti wâ ni. ¹⁰ Na pekoni, Abraham ayôro maboko ti lo, lo mû zembe ti fâ molenge ti lo. ¹¹ Me ange ti Jéhovah angbâ na yayu kâ, lo iri lo, lo tene: “Abraham, Abraham!” Abraham ayeda, atene: “Mbi la!” ¹² Ange ni atene: “Sara sioni na molenge ni pëpe, sara ye oko na lo pëpe, teti fadeso mbi hinga so mo kpe mbeto ti Nzapa, ndali ti so mo gbanzi molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo, na mbi pëpe.”

(Genèse 22:15-18) Ange ti Jéhovah angbâ na yayu kâ, lo iri Abraham ti fani use ni, ¹⁶ lo tene: “Jéhovah atene: ‘Mbi deba na iri ti mbi wani mbi tene, ndali ti so mo sara ye so, na mo gbanzi molenge ti mo pëpe, oko molenge ti mo, ¹⁷ ti tâ tënë ni, mbi yeke iri ande tënë nzoni na ndö ti mo, ti tâ tënë ni, mbi yeke sara ande si hale ti mo awu mingi tongana atongoro ti yayu nga tongana mbutu ti yanga ti ngu-ingo. Hale ti mo ayeke mû yanga ti gbagba ti awato ti lo ti ga ti lo. ¹⁸ Na lege ti hale ti mo, amara kue ti sese ayeke wara ande tënë nzoni ndali ti ala wani ngbanga ti so mo mä yanga ti mbi.’”

w12 15/10 l. 23 par. 6

Mä Nzapa na wara nzoni na lege ti abä so lo dë

⁶ Ndali ti nzoni ti azo so siokpari ayeke na tere ti ala, Jéhovah Nzapa asara nga kusala na dengo bä na lege ti atënë tongana ‘ti tâ tënë ni, so mbi Jéhovah, Seigneur ti dunia kue mbi yeke na fini so.’ (Ézéch. 17:16, FD). Na yâ ti Bible, Jéhovah Nzapa adeba yanga ti lo ahon 40 na angoi nde nde. Peut-être ti so azo ahinga ni mingi ayeke so lo deba yanga ti lo lani na Abraham. Teti angu mingi, Jéhovah amû azendo mingi na Abraham. Azendo so afa so Ngongoa so a mû zendo ti lo ayeke ga ande na lege ti Isaac, molenge ti Abraham (Gen. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12). Jéhovah ahunda na Abraham ti sara mbeni ngangu ye, lo hunda na lo ti mû molenge ti lo so lo ye lo mingi na lo na sandaga. Hio, Abraham amä yanga ti Nzapa na a yeke na ngoi so lo ye ti mû Isaac na sandaga la ange ti Nzapa akanga lege na lo. Na pekoni Nzapa adeba, lo tene: “Mbi deba na iri ti Mbi mveni, teti mo sara ye so, mo gbanzi molenge ti mo pëpe, molenge ti mo ngengele oko, biani fade Mbi iri tënë nzoni na ndo mo, na fade Mbi sara si ahale ti mo awu tongana atongoro ti yayu, na tongana mbutu so ayeke na tere ti kota ngu ti ingo; fade ahale ti mo akamata yanga ti kodoro ti awato ti ala. Na yâ ahale ti mo fade amara kue ti sese awara tënë nzoni, teti mo mä yanga ti Mbi.”​—Gen. 22:1-3, 9-12, 15-18.

Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible

(Genèse 22:5) Abraham atene na azo ti kua ti lo: “Ala ngbâ ge na kororo ni, me mbi na molenge ni e yeke gue kâ ti voro Nzapa, na e yeke kiri ti wara ala ge.”

w16.02 l. 11 par. 13

Jéhovah airi lo ‘kamarade ti Mbi’

¹³ Kozo ti tene Abraham azia azo ti kua ti lo so amû peko ti ala ti hon, lo tene na ala: ‘I duti na ndo so na lele ni; fade mbi na molenge ni, e gue kâ; e sambela si e kiri na i.’ (Gen. 22:5). Abraham aye ti tene lani nyen? Lo hinga so lo gue ti mû Isaac na sacrifice me lo tene na azo ti kua ti lo so Isaac ayeke kiri, mvene la lo tene na ala so ape? Ên-ën. Bible afa na e mbeni ye so Abraham ayeke pensé na ni lani. (Diko aHébreu 11:19.) Abraham ayeke “tene [lani] na bê ti lo so Nzapa ayeke na ngangu ti zingo Isaac même na kuâ”. Biani, Abraham amä na bê lani na zingongo ti akuâ. Lo hinga so Jéhovah amû lani na lo ngangu ti dü molenge atâa so lo na Sara aga lani mbakoro awe (aHéb. 11:11, 12, 18). Abraham ahinga so mbeni ye ti kara Jéhovah ayeke dä ape. Tongaso, lo yeke lani na confiance so atâa nyen la asi na lango ni so, Jéhovah ayeke kiri na molenge ti lo so lo ye lo mingi na fini, tongaso si azendo kue so Jéhovah amû alingbi ti ga tâ tënë. Ndani la a iri Abraham “babâ ti ala kue so ayeke na mabe”.

(Genèse 22:12) Ange ni atene: “Sara sioni na molenge ni pëpe, sara ye oko na lo pëpe, teti fadeso mbi hinga so mo kpe mbeto ti Nzapa, ndali ti so mo gbanzi molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo, na mbi pëpe.”

it-2 l. 642 par. 2-3

Ngangu ti hingango mbeni ye kozo si asi, lekengo mbeni ye ti tene asi ande

Nzapa ayeke soro sorongo yâ ti aye so lo ye ti hinga kozo si aye ni asi. Nde na tënë so a tene Nzapa la adiko aye kue so ayeke si, Nzapa ayeke soro sorongo yâ ti aye so lo ye ti hinga ni kozo si aye ni asi; tënë so ague oko na andia ti lo so ayeke mbilimbili nga amä terê na ye so lo fa na ndö ti lo wani na yâ ti Bible. Aversê mingi afa so tongana mbeni ye asi, Nzapa ayeke bâ yâ ti aye ni nzoni awe si lo mû desizion na ndö ni.

Tongaso, na Genèse 11:5-8, a fa so Nzapa abâ ndo na ndö ti sese, lo bâ aye so apassé na gbata ti Babel, na ngoi ni so, lo mû desizion na ndö ti ye so lo yeke sara ti buba yâ ti sioni ye so azo ni angbâ ti sara. Na peko ti so aye ti sioni amû yâ ti gbata ti Sodome na Gomorrhe, Jéhovah afa na Abraham desizion so lo mû ti gue kâ (na lege ti a-ange ti lo) ti “bâ wala ala yeke sara ye tâ tongana ti so mbi mä dema ni so. Me tongana a yeke tongaso pëpe, mbi yeke hinga ande ni.” (Ge 18:20-22; 19:1). Nzapa atene so lo ‘lë kpengba songo na Abraham’, na peko ti so angbâ kete Abraham amû Isaac na sandaga, Jéhovah atene: “Teti fadeso mbi hinga so mo kpe mbeto ti Nzapa, ndali ti so mo gbanzi molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo, na mbi pëpe.”​—Ge 18:19; 22:11, 12; bâ nga Né 9:7, 8; aGl 4:9.

Dikongo Bible

(Genèse 22:1-18) Na pekoni, tâ Nzapa atara bê ti Abraham; lo iri Abraham, lo tene: “Abraham!” Abraham ayeda, lo tene: “Mbi la!” ² Nzapa atene: “Pardon, mû Isaac, molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo so mo ye lo mingi, na mo gue na sese ti Moriah; kâ, mû lo na sandaga so a zö ni agbi kue na ndö ti mbeni oko ti ahoto so mbi yeke fa na mo.” ³ Tongaso, Abraham alondo hio na ndapre, lo leke ye ti duti na ndö ti kororo ti lo, lo mû ambeni zo ti kua ti lo use na terê ti lo nga na molenge ti lo Isaac. Lo suru keke ti wâ ti zongo na sandaga ni, na lo londo, lo mû lege ti gue na ndo so tâ Nzapa afa na lo. ⁴ Na ota lango ni, Abraham ayô lê ti lo na nduzu na lo bâ ndo ni yongoro kâ. ⁵ Abraham atene na azo ti kua ti lo: “Ala ngbâ ge na kororo ni, me mbi na molenge ni e yeke gue kâ ti voro Nzapa, na e yeke kiri ti wara ala ge.” ⁶ Tongaso, Abraham amû keke ti wâ ti zongo na sandaga ni lo mû na molenge ti lo Isaac ti yô ni, lo mû wâ na maboko ti lo nga na zembe, na ala use kue ahon legeoko. ⁷ Isaac atene na babâ ti lo Abraham: “Babâ!” Abraham atene: “Mbi la, molenge ti mbi!” Isaac ahunda lo, atene: “Wâ na keke ti wâ la, me taba ti sandaga ni ayeke na ndo wa?” ⁸ Abraham atene: “Molenge ti mbi, Nzapa wani ayeke mû ande taba ti sandaga ni.” Na ala use kue angbâ ti tambela ti gue. ⁹ Tongana ala si na ndo so tâ Nzapa afa na lo, Abraham aleke mbeni gbalaka kâ, na lo leke keke ti wâ ni na ndö ni. Lo kanga maboko ti molenge ti lo Isaac nga na gere ti lo, lo zia lo na ndö ti keke ti wâ ni. ¹⁰ Na pekoni, Abraham ayôro maboko ti lo, lo mû zembe ti fâ molenge ti lo. ¹¹ Me ange ti Jéhovah angbâ na yayu kâ, lo iri lo, lo tene: “Abraham, Abraham!” Abraham ayeda, atene: “Mbi la!” ¹² Ange ni atene: “Sara sioni na molenge ni pëpe, sara ye oko na lo pëpe, teti fadeso mbi hinga so mo kpe mbeto ti Nzapa, ndali ti so mo gbanzi molenge ti mo ti koli, oko molenge ti mo, na mbi pëpe.” ¹³ Tongaso, Abraham ayô lê ti lo na nduzu, lo bâ mbeni koli-taba so ayo na lo mingi pëpe. Mbeni kete keke so adü gbani agbu didi ti lo. Tongaso, Abraham ague, lo mû taba ni, lo zö lo na sandaga na place ti molenge ti lo. ¹⁴ Abraham azia iri ti ndo ni so Jéhovah-Jiréh. Ndani la, juska laso azo ayeke tene ka atene: “Na hoto ti Jéhovah, a yeke mû ande ye so a yeke na bezoin ni.” ¹⁵ Ange ti Jéhovah angbâ na yayu kâ, lo iri Abraham ti fani use ni, ¹⁶ lo tene: “Jéhovah atene: ‘Mbi deba na iri ti mbi wani mbi tene, ndali ti so mo sara ye so, na mo gbanzi molenge ti mo pëpe, oko molenge ti mo, ¹⁷ ti tâ tënë ni, mbi yeke iri ande tënë nzoni na ndö ti mo, ti tâ tënë ni, mbi yeke sara ande si hale ti mo awu mingi tongana atongoro ti yayu nga tongana mbutu ti yanga ti ngu-ingo. Hale ti mo ayeke mû yanga ti gbagba ti awato ti lo ti ga ti lo. ¹⁸ Na lege ti hale ti mo, amara kue ti sese ayeke wara ande tënë nzoni ndali ti ala wani ngbanga ti so mo mä yanga ti mbi.’”

Yenga ti 9-15 mars

ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 24

“Mungo wali na Isaac”

(Genèse 24:2-4) Abraham ayeke na mbeni zo ti kua ti lo so ngu ti lo ahon ti tanga ti azo ti da ti Abraham kue. Lo la lo yeke bâ lege ti aye ti Abraham kue. Abraham atene na lo: “Pardon, zia maboko ti mo na gbe ti cuisse ti mbi, ³ na mo deba yanga ti mo na iri ti Jéhovah, Nzapa ti yayu na ti sese, ti tene mo mû wali pëpe na popo ti amolenge-wali ti Canaan, so mbi sara kodro na popo ti ala, ti ga wali ti molenge ti mbi. ⁴ Me mo gue na kodro ti mbi, na ndo ti afami ti mbi, si mo mû wali na molenge ti mbi Isaac.”

wp16.3 l. 14 par. 3

“Mbi ye ti gue”

Abraham ahunda na Éliezer ti deba yanga ti lo so lo yeke soro ande pëpe mbeni wali ndali ti Isaac na popo ti awali ti kodoro ti Canaan. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so azo ti Canaan ni ayeke ne Jéhovah ape nga ala yeke voro lo ape. Abraham ahinga so Jéhovah atene ândö awe so lo yeke fâ ande ngbanga na ndo ti azo ti mara ni so ndali ti asioni sarango ye ti ala so. Abraham aye pëpe si molenge ti lo Isaac, so lo ye lo mingi, asara songo na azo ni so wala lo mû peko ti asioni sarango ye ti ala. Lo hinga nga so a yeke duti ande na lege ti hale ti molenge ti lo so si Nzapa ayeke sara si aye so lo leke ti sara aga ande tâ tënë.​—Genèse 15:16; 17:19; 24:2-4.

(Genèse 24:11-15) Tongana lo si na terê ti mbeni dû ti ngu so ayeke na gigi ti gbata ni, lo luti ti tene achameau ni awu terê ti ala. A yeke na lakui, ngoi so awali ayeke sigi ka ti tö ngu. ¹² Lo tene: “Jéhovah, Nzapa ti wa ti mbi Abraham, pardon, sara si ye so mbi ga ndali ni aga nzoni laso, nga fa tâ ndoye na wa ti mbi Abraham. ¹³ Bâ, mbi la mbi luti na terê ti dû ti ngu so, nga amolenge-wali ti gbata ni la ayeke ga ti tö ngu so. ¹⁴ Maseka-wali so mbi yeke tene na lo, mbi tene: ‘Pardon, dengi ta ti ngu ti mo, si mbi nyon mbeni,’ si lo tene: ‘Nyon ni, na mbi yeke mû ngu na achameau ti mo nga,’ andâ lo la mo soro lo na wakua ti mo Isaac. Zia si, na lege ti ye so, mbi hinga so mo fa tâ ndoye na wa ti mbi.” ¹⁵ Kozo si lo hunzi tënë ti lo, mo ye ti bâ, Rébecca ayeke ga, na ta ti ngu ti lo ayeke na ndö ti go ti lo. Rébecca ayeke molenge ti Béthuel so ayeke molenge ti Milcah ti koli, na Milcah ayeke wali ti Nahor, ita ti Abraham.

wp16.3 l. 14 par. 4

“Mbi ye ti gue”

Éliezer angbâ fadeso atene na azo so ayamba lo so, na ngoi so lo si nduru na kodoro ti Haran ni, lo sambela Jéhovah Nzapa. Lo hunda na Jéhovah, ti soro mbeni maseka-wali ti tene Isaac asara mariage na lo. Lo ye si Jéhovah asara ni tongana nyen? Éliezer ahunda na Nzapa ti sara si wali so si lo ye ti tene Isaac asara mariage na lo aga na place ti tongo ngu ni. Nga so tongana ni hunda ngu ti nyon na lo, lo yeke mû ande gi na ni ape, me lo yeke mû nga ande ni na achameau ti ni nga (Genèse 24:12-14). Me zo wa la aga na place ti tongo ngu ni na asara ye tâ gi tongana ti so Éliezer ahunda? A yeke Rébecca! Tongana Rébecca amä fade tënë so Éliezer angbâ ti tene na azo ti sewa ti lo so, tënë ti bê ti lo ayeke duti tongana nyen?

(Genèse 24:58) Ala iri Rébecca na ala hunda lo, atene: “Mo ye ti gue na koli so?” Lo tene: “En, mbi ye ti gue.”

(Genèse 24:67) Na pekoni, Isaac ague na Rébecca na yâ ti tente ti mama ti lo Sara. A yeke tongaso si lo mû Rébecca ti ga wali ti lo. Isaac aye lo mingi, na lo wara dengo bê na peko ti kuâ ti mama ti lo.

wp16.3 l. 14 par. 6-7

“Mbi ye ti gue”

Na ayenga so ahon, Éliezer ahunda lani mbeni tënë na Abraham, lo tene: “Ka tongana wali ni ake ti tene mbi na lo e ga?” Abraham akiri tënë na lo atene: “Mo yeke na gbe ti bä so encore ape.” (Genèse 24:39, 41, FD). Azo ti da ti Bethuel nga kue aye ti mä tënë ti yanga ti maseka-wali ni so na ndo ti tënë ni so. Teti so tere ti Éliezer anzere mingi ndali ti so lo wara ye so lo ga ngbanga ni awe, na ndade ni, lo hunda ti tene lo na Rébecca akiri na kodoro ti Canaan. Me, azo ti sewa ti Rébecca ni aye ti tene lo ngbâ na ala lango bale-oko si. Na nda ni, ala leke tënë ni na lege so, ala tene: “Fade e iri pendere wali ni, e hunda tënë na yanga ti lo.”​—Genèse 24:57.

Fadeso, Rébecca atingbi na mbeni kota tënë so andu gigi ti lo. Tënë ti nyen la lo yeke tene ande? Eskê lo yeke luti na ndo ti ndoye so babâ ti lo na ita ti lo ti koli ayeke na ni na mbage ti lo ti hunda ti tene lo sara voyage ni so ape? Wala eskê lo ye ti mû ande mbage na yâ ti ye so afa polele so Jéhovah la ayeke fa lege na ni? Na yâ ti kiringo tënë ti lo, lo fa bango ndo ti lo na ndo ti aye so alondo ti si gi gbâgbruru na yâ ti gigi ti lo so. Lo tene: “Mbi ye ti gue.”​—Genèse 24:58.

Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible

(Genèse 24:19, 20) Tongana lo mû na lo ngu ni awe, lo tene: “Mbi yeke tö nga ngu na achameau ti mo ngbii alingbi na ala.” ²⁰ Hio, lo tuku ngu ti ta ti lo na yâ ti ye ti nyongo ngu ti anyama, lo mû loro lo gue na dungu ni ti tö ngu. Lo gue lo ga, lo gue lo ga, lo tö ngu ni ndali ti achameau ni kue.

wp16.3 l. 12-13

“Mbi ye ti gue”

Na mbeni lakui, na peko ti so lo tö ngu na yâ ti ta ti lo awe, mbeni mbakoro-koli amû loro aga na mbage ti lo. Lo tene na Rébecca: “[Pardon,] Mbi hunda mo, mo mû na mbi kete ngu na ta ti mo, mbi nyon.” A yeke nga kota ye la koli ni ahunda na lo so ape, na lo hunda ni na mbeni nzoni fason! Rébecca abâ so koli ni alondo ayo. Tongaso, lo descend ta ti ngu ti lo ni, na lo zia koli ni anyon ni, gi kete ape me lo zia lo nyon ngu so adë pendere so alingbi na nzara ti lo. Lo bâ nga so koli ni ayeke na achameau bale-oko, so aduti nduru na tere ti mbeni place ti nyongo ngu ti anyama so ngu ayeke na yâ ni ape. Peut-être lo yeke bâ tongana nyen la koli ni so ayeke bâ lo na sarango aye ni so, nga lo ye ti sara ye kue so lo peut ti sara ti fa nzoni bê ti lo na mbage ti koli ni so. Lo tene: “Fade mbi to ngu teti achameau ti mo nga juska ala nyon [alingbi na ala].”​—Genèse 24:17-19.

Rébecca amû gi lani kete ngu ti nyongo na achameau bale-oko so ape, me lo mû na ala ngu alingbi na nzara ti ala. Tongana nzara ti ngu agbu mbeni chameau mingi, lo peut ti nyon litre ti ngu 95! Tongana a yeke fade achameau bale-oko ni kue la si nzara ti ngu asara ala so, ka fade Rébecca ayeke mû al’heure mingi ti tö ngu na ala. Me, âmanke nzara ti ngu asara lani achameau ni so mingi ape. Me, eskê Rébecca ahinga ni lani tongaso na ngoi so lo hunda ti tö ngu na achameau ni so? Ên-ën. Lo ye gi ti sara ye kue so lo peut ti sara ti fa bibe ti yambango agene na mbage ti mbakoro-koli so. Koli ni ayeda ti tene lo tö ngu na achameau ni. Na pekoni, koli ni aduti kpô ayeke bâ gi lo na ngoi so lo yeke lo gue lo ga, lo gue lo ga, ti tö ngu ti tuku ni na yâ ti ye ti nyongo ngu ti anyama ni.​—Genèse 24:20, 21.

wp16.3 l. 13, kete tënë na gbe ni

“Mbi ye ti gue”

Ndo avuko lani awe. Mbaï ni afa ape so Rébecca angbâ aninga na yanga ti dungu ni. A tene nga ape so azo ti sewa ti lo alango awe na ngoi so lo hunzi tongo ngu ni wala a tokua mbeni zo ti ga ti bâ ngbanga ti nyen la lo ninga na place ti tongo ngu ni tongaso.

(Genèse 24:65) Lo hunda zo ti kua ni, lo tene: “Koli wa la ayeke tambela na yâ ti ngonda kâ ti ga so?” Zo ti kua ni atene: “Wa ti mbi la.” Tongaso, Rébecca amû voile, lo bi na li ti lo.

wp16.3 l. 15 par. 3

“Mbi ye ti gue”

E si fadeso na lango so e sara fade tënë ni na tongo nda ni. Tongana ala yeke hon na yâ ti Négueb, lâ akomanse ti linda awe. Rébecca abâ mbeni koli so angbâ ti fono na yâ ti yaka. Koli ni ayeke pensé mingi, nga lo yeke tambela ti bâ ndo. Bible atene: “[Rébecca azu] na sese,” peut-être même kozoni si chameau so lo duti na ndo ni akuku na sese. Lo hunda koli so ayeke fa lege na ala, lo tene: “Zo so atambela na yaka ti të e ayeke zo nyen?” Na ngoi so lo hinga so ayeke Isaac la, lo ngbâ lo bi voile na li ti lo (Genèse 24:62-65). Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lo ye ti fa so lo ne zo so ayeke ga ande koli ti lo. Laso, ambeni zo apeut ti tene so mara ti sarango ye ni so aga ngbene ye awe. Me, a yeke nzoni akoli na awali amanda ti sara tere kete tongana ti Rébecca. Zo wa la aye ti duti na mara sarango ye ni so ape?

Dikongo Bible

(Genèse 24:1-21) Abraham aga mbakoro awe, ngu ti lo ague na li ni mingi; Jéhovah airi tënë nzoni na ndö ti lo na yâ ti aye kue. ² Abraham ayeke na mbeni zo ti kua ti lo so ngu ti lo ahon ti tanga ti azo ti da ti Abraham kue. Lo la lo yeke bâ lege ti aye ti Abraham kue. Abraham atene na lo: “Pardon, zia maboko ti mo na gbe ti cuisse ti mbi, ³ na mo deba yanga ti mo na iri ti Jéhovah, Nzapa ti yayu na ti sese, ti tene mo mû wali pëpe na popo ti amolenge-wali ti Canaan, so mbi sara kodro na popo ti ala, ti ga wali ti molenge ti mbi. ⁴ Me mo gue na kodro ti mbi, na ndo ti afami ti mbi, si mo mû wali na molenge ti mbi Isaac.” ⁵ Me zo ti kua ni ahunda Abraham, atene: “Ka tongana wali ni ake ti tene mbi na lo e ga juska na kodro so, mbi sara tongana nyen? Mbi kiri gï na molenge ti mo ni na kodro so mo londo dä so?” ⁶ Abraham atene na lo: “Sara hange si mo gue na molenge ti mbi kâ pëpe! ⁷ Jéhovah, Nzapa ti yayu, so amû mbi lani na da ti babâ ti mbi nga na kodro ti afami ti mbi, asara tënë na mbi nga lo deba na mbi, lo tene: ‘Mbi yeke mû sese so na ahale ti mo.’ Lo la lo yeke tokua ande ange ti lo ti fa lege na mo, na mo yeke mû ande wali kâ na molenge ti mbi. ⁸ Me tongana wali ni ake ti tene mo na lo aga, mo yeke na gbe ti bä so encore ape. Me gue na molenge ti mbi kâ pëpe.” ⁹ Tongaso, zo ti kua ni azia maboko ti lo na gbe ti cuisse ti wa ti lo Abraham, na lo deba na lo na ndö ti tënë so. ¹⁰ Zo ti kua ni amû achameau ti wa ti lo bale-oko nga na anzoni ye nde nde kue ti wa ti lo, na lo gue. Lo mû lege ti gue na Mésopotamie, na gbata ti Nahor. ¹¹ Tongana lo si na terê ti mbeni dû ti ngu so ayeke na gigi ti gbata ni, lo luti ti tene achameau ni awu terê ti ala. A yeke na lakui, ngoi so awali ayeke sigi ka ti tö ngu. ¹² Lo tene: “Jéhovah, Nzapa ti wa ti mbi Abraham, pardon, sara si ye so mbi ga ndali ni aga nzoni laso, nga fa tâ ndoye na wa ti mbi Abraham. ¹³ Bâ, mbi la mbi luti na terê ti dû ti ngu so, nga amolenge-wali ti gbata ni la ayeke ga ti tö ngu so. ¹⁴ Maseka-wali so mbi yeke tene na lo, mbi tene: ‘Pardon, dengi ta ti ngu ti mo, si mbi nyon mbeni,’ si lo tene: ‘Nyon ni, na mbi yeke mû ngu na achameau ti mo nga,’ andâ lo la mo soro lo na wakua ti mo Isaac. Zia si, na lege ti ye so, mbi hinga so mo fa tâ ndoye na wa ti mbi.” ¹⁵ Kozo si lo hunzi tënë ti lo, mo ye ti bâ, Rébecca ayeke ga, na ta ti ngu ti lo ayeke na ndö ti go ti lo. Rébecca ayeke molenge ti Béthuel so ayeke molenge ti Milcah ti koli, na Milcah ayeke wali ti Nahor, ita ti Abraham. ¹⁶ Maseka-wali so ayeke pendere mingi, na koli ade ti bungbi na lo pëpe. Lo descend na dungu ni, lo tö ngu na yâ ti ta ti lo, na lo sigi. ¹⁷ Hio, zo ti kua ni akpe ague awara lo, na lo tene: “Pardon, mû na mbi ngu ti ta ti mo ni kete mbi nyon.” ¹⁸ Lo tene: “Nyon ni, seigneur ti mbi.” Hio, lo dengi ta ni, na koli ni anyon ngu ni. ¹⁹ Tongana lo mû na lo ngu ni awe, lo tene: “Mbi yeke tö nga ngu na achameau ti mo ngbii alingbi na ala.” ²⁰ Hio, lo tuku ngu ti ta ti lo na yâ ti ye ti nyongo ngu ti anyama, lo mû loro lo gue na dungu ni ti tö ngu. Lo gue lo ga, lo gue lo ga, lo tö ngu ni ndali ti achameau ni kue. ²¹ Na ngoi ni so kue, koli ni ayeke bâ gï lo kpô, li ti lo akpe kue, lo yeke hunda terê ti lo wala Jéhovah asara si tambela ti lo ni aga nzoni awe wala pëpe.

Yenga ti 16-22 mars

ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 25-26

“Ésaü akä droit ti lo ti kozo molenge”

(Genesis 25:27, 28) Amolenge-koli so akono, na Ésaü aga kpengba zo ti gingo nyama, lo ye ngonda mingi. Me Jacob aduti mingi ni na yâ ti atente na lo yeke zo so tënë ayeke na li ti lo pëpe. ²⁸ Isaac aye Ésaü mingi, ngbanga ti so lo yeke ga na nyama na yanga ti lo, me Rébecca aye ti lo Jacob mingi.

it-1 l. 1224

Jacob

Ésaü aye ngonda mingi, lo yeke duti ndo oko ape, lo yeke zo ti gingo nyama na babâ ti lo aye lo mingi; nde na lo, Bible atene so Jacob “aduti mingi ni na yâ ti atente na lo yeke zo so tënë ayeke na li ti lo pëpe [Na Hébreu: tam],” lo yeke bata anyama ti lo kpô nga zo alingbi ti sara confiance na lo ti sara akua na yanga-da; a yeke lo la mama ti lo aye lo mingi (Ge 25:27, 28). A sara nga kua na tënë ti Hébreu tam so na yâ ti ambeni versê nde ti sara tënë ti azo so Nzapa ayeda na ala. Na tapande, “azo so aye tukungo mênë ake zo kue so tënë ayeke na li ti lo pëpe,” me Jéhovah atene so ‘kekereke, azo so tënë ayeke na li ti ala ape ayeke duti na siriri.’ (aPr 29:10; Ps 37:37). A tene so Job ayeke be-ta-zo nga “lo yeke mbeni koli so ayeke sara ye lakue mbilimbili [Na Héb., tam]”.​—Job 1:1, 8; 2:3.

(Genèse 25:29, 30) Mbeni lâ, na ngoi so Jacob ayeke tö kobe, Ésaü alondo na ngonda aga, ngangu ahunzi na lo. ³⁰ Ésaü atene na Jacob: “Pardon, mû na mbi mbeni bengba kobe so hio si! Ngangu ahunzi na mbi awe!” Ndani la a mû na lo iri ti Édom.

(Genèse 25:31-34) Jacob atene na lo: “Kä na mbi droit ti mo ti kozo molenge si!” ³² Ésaü atene: “So mbi yeke kui kuingo so! Droit ti kozo molenge asara nyen na mbi?” ³³ Jacob akiri atene: “Deba yanga ti mo na mbi kozoni si!” Tongaso, Ésaü adeba yanga ti lo na Jacob nga lo kä droit ti lo ti kozo molenge na Jacob. ³⁴ Jacob amû mapa na kobe ti lentille na Ésaü, tongaso lo te, lo nyon. Na pekoni, lo londo lo hon ti lo. Tongaso Ésaü abâ droit ti kozo molenge tongana mbumbuse ye.

w19.02 l. 16 par. 11

Ngbanga ti nyen la a lingbi e fa singila ti bê ti e?

¹¹ Mawa ni ayeke so ambeni zo so Bible asara tënë ti ala akiri lani singila ape. Na tapande, atâa so babâ na mama ti Ésaü ayeke lani azo so aye Jéhovah nga ane lo, lo kiri lani singila pëpe ndali ti aye so ayeke nzoni-kue. (Diko aHébreu 12:16.) Bibe ti lo ti kiringo singila ape asigi lani polele tongana nyen? Sân ti gbu li, Ésaü akä na ngambe ti lo, Jacob, droit ti lo ti kozo molenge ndali ti senge sembe ti kobe (Gen. 25:30-34). Ambeni ngoi na pekoni, vundu asara Ésaü mingi ndali ti ye so lo soro lani. Me lo kiri lani singila pëpe ndali ti ye so lo yeke na ni, tongaso lo doit lani pëpe ti dema terê na ngoi so lo wara pëpe tënë nzoni so kozo molenge ayeke na droit ti wara ni.

it-2 l. 637

Kozo molenge

Na ngoi ti giriri, kozo molenge ayeke na kota ndo na yâ ti sewa nga lo la lo yeke mû place ti zo so amû li ni na yâ ti sewa ni. Lo yeke wara double ti aye so babâ ti lo ayeke na ni (De 21:17). Na ngoi ti tengo kobe, Joseph azia Ruben na place so alingbi na droit ti lo ti kozo molenge (Ge 43:33). Me ayeke pëpe lakue la si Bible ayeke mû nengo na kozo molenge na fango iri ti amolenge alingbi na molongo so a dü na ala. Fani mingi, a yeke mû kozo ndo na amolenge so iri ti ala awu wala na ala so ayeke be-ta-zo, me pëpe na akozo molenge.​—Ge 6:10; 1Ch 1:28; bâ nga Ge 11:26, 32; 12:4.

Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible

(Genèse 25:31-34) Jacob atene na lo: “Kä na mbi droit ti mo ti kozo molenge si!” ³² Ésaü atene: “So mbi yeke kui kuingo so! Droit ti kozo molenge asara nyen na mbi?” ³³ Jacob akiri atene: “Deba yanga ti mo na mbi kozoni si!” Tongaso, Ésaü adeba yanga ti lo na Jacob nga lo kä droit ti lo ti kozo molenge na Jacob. ³⁴ Jacob amû mapa na kobe ti lentille na Ésaü, tongaso lo te, lo nyon. Na pekoni, lo londo lo hon ti lo. Tongaso Ésaü abâ droit ti kozo molenge tongana mbumbuse ye.

(aHébreu 12:16) nga ala bâ si mbeni zo ti sarango lango-sioni wala mbeni zo so ayeke ne pëpe aye so ayeke nzoni-kue aduti na popo ti ala pëpe, mbeni zo tongana Ésaü so akä adroit ti lo ti kozo molenge ndali ti sembe ti kobe oko.

w17.12 l. 15 par. 5-7

Atënë so azo ahunda

Fadeso zia e kiri na ndö ti aHébreu 12:16 so atene: “Ala bâ si mbeni zo ti sarango lango-sioni wala mbeni zo so ayeke ne pëpe aye so ayeke nzoni-kue aduti na popo ti ala pëpe, mbeni zo tongana Ésaü so akä adroit ti lo ti kozo molenge ndali ti sembe ti kobe oko.” Tënë so aye ti tene nyen?

Bazengele Paul ayeke sara lani tënë na ndö ti akotara ti Messie ape. Lo mû fade wango na aChrétien ti “leke alege so ayeke nzoni ndali ti gere ti ala”. Tongana ala sara tongaso, a yeke “gbanzi [ala] na kota nzobe ti Nzapa pëpe”. A yeke gbanzi ala na ni tongana ala yeke sara lango-sioni (aHéb. 12:12-16). Tongana ala sara ni ala yeke tongana Ésaü. Lo “ne pëpe aye so ayeke nzoni-kue” nga lo ye pëpe aye ti yingo.

Ésaü ayeke lani na fini na ngoi ti giriri, peut-être na ambeni ngoi lo yeke lani na pasa ti mû asandaga na Nzapa (Gen. 8:20, 21; 12:7, 8; Job 1:4, 5). Me so Ésaü aye gï ti kaï anzara ti bê ti lo, lo zia apasa so kue ahon ndali ti sembe ti kobe oko. Peut-être lo ye pëpe ti bâ pasi so a tene ayeke si na ahale ti Abraham (Gen. 15:13). Ésaü afa so lo ye pëpe aye ti yingo, a sara si lo bâ na nene ni pëpe aye so ayeke nzoni-kue na lege so lo sara mariage na awali use so ayeke apaïen, na ye so azia vundu mingi na bê ti babâ na mama ti lo (Gen. 26:34, 35). Lo yeke tâ nde mingi na Jacob so asara kue ti sara mariage na mbeni wali so ayeke voro tâ Nzapa.​—Gen. 28:6, 7; 29:10-12, 18.

(Genèse 26:7) Akoli ti kodro ni ayeke hunda lo tënë ti wali ti lo, na lo yeke tene na ala: “Lo yeke ita ti mbi ti wali.” Lo yeke na mbeto ti tene: “Lo yeke wali ti mbi,” ndali ti so lo tene: “Peut-être akoli ti kodro so ayeke fâ mbi ande ngbanga ti Rébecca,” ndali ti so lo yeke lani pendere mingi.

it-2 255 par. 6

Mvene

Atâa so Bible ake mvene na kuru go, a ye ti tene ape so mbeni zo adoit gï ti fa na azo aye so ala yeke pëpe na droit ti hinga ni. Jésus Christ amû wango so, lo tene: “Ala mû ye so ayeke nzoni-kue na ambo pëpe, na ala tuku aperle ti ala na gbe ti acochon pëpe, tongaso pëpe, ala yeke dö ni na gere, na ala yeke tourné ti suru ala na kä.” (Mt 7:6). A yeke ndani la na ambeni ngoi, Jésus ayeke fa aye kue pëpe na ndö ti ambeni tënë so a hunda na lo wala lo yeke kiri tënë droit na ni ape tongana a lingbi ti ga na kpale senge senge (Mt 15:1-6; 21:23-27; Jn 7:3-10). E lingbi ti bâ polele so sarango ye ti Abraham, Isaac, Rahab na Élisée ague oko na wango so; ambeni na popo ti ala afa mbeni lege nde na azo so avoro Jéhovah ape, nga ambeni afa na ala pëpe aye kue na ndö ti tënë ni.​—Ge 12:10-19; chap. 20; 26:1-10; Jos 2:1-6; Jac 2:25; 2aG 6:11-23.

Dikongo Bible

(Genèse 26:1-18) Mbeni kota nzara atï na kodro ni, nde na kozo kota nzara so atï na ngoi ti Abraham; tongaso Isaac ague na Guérar na ndo ti Abimélek, gbia ti aPhilistin. ² Jéhovah asi na lo, lo tene: “Gue na Égypte pëpe. Sara kodro na sese so mbi yeke fa na mo. ³ Sara kodro tongana wande na sese ni so, na mbi yeke ngbâ na mo nga mbi yeke sara tufa na ndö ti mo, ndali ti so mbi yeke mû ande asese so kue na mo nga na ahale ti mo. Nga, mbi yeke sara ye ti peko ti bä so mbi dë lani na babâ ti mo Abraham, mbi tene: ⁴ ‘Mbi yeke sara ande si ahale ti mo awu mingi tongana atongoro ti yayu, na mbi yeke mû asese so kue na ahale ti mo; na lege ti hale ti mo, amara kue ti sese ayeke wara ande tënë nzoni ndali ti ala wani,’ ⁵ ngbanga ti so Abraham amä yanga ti mbi na lo ngbâ lani ti sara aye so mbi hunda na lo ti sara, lo bata acommandement ti mbi, ambela ti mbi nga na andia ti mbi.” ⁶ Tongaso, Isaac angbâ ti sara kodro na Guérar. ⁷ Akoli ti kodro ni ayeke hunda lo tënë ti wali ti lo, na lo yeke tene na ala: “Lo yeke ita ti mbi ti wali.” Lo yeke na mbeto ti tene: “Lo yeke wali ti mbi,” ndali ti so lo tene: “Peut-être akoli ti kodro so ayeke fâ mbi ande ngbanga ti Rébecca,” ndali ti so lo yeke lani pendere mingi. ⁸ Mbeni lâ, Abimélek gbia ti aPhilistin ayeke bâ ndo na lê ti fenêtre, na lo bâ so Isaac ayeke sara ngia na wali ti lo Rébecca. ⁹ Hio, Abimélek airi Isaac na lo tene: “Me wali ti mo la! Ka ngbanga ti nyen mo tene lo yeke ita ti mo?” Isaac atene: “Mbi tene tongaso ngbanga ti so mbi sara mbeto ti tene a fâ mbi ndali ti lo.” ¹⁰ Abimélek atene: “Nyen la mo sara na e tongaso? Gï tongana ye ti ngia, mbeni zo alingbi fade ti lango na wali ti mo, na mo ga na tënë na li ti e!” ¹¹ Abimélek amû yanga na azo ni kue, lo tene: “Zo so andu koli so wala wali ti lo, a yeke fâ lo!” ¹² Na pekoni, Isaac alu ngongoa ti kobe na sese ni; na yâ ti ngu ni, lo wara juska fani 100 ye so lo lu, teti Jéhovah airi tënë nzoni na ndö ti lo. ¹³ Tongaso lo ga zo ti mosoro, lo ga kota ahon ti kozo juska lo ga kota zo ti mosoro. ¹⁴ Lo wara ataba, abagara nga na gbâ ti azo ti kua; tongaso aPhilistin asara bê na terê ti lo. ¹⁵ A-Philistin amû hulengo sese ala kanga na adû ti ngu kue so azo ti kua ti babâ ti lo Abraham azi ni na ngoi ti babâ ti lo ni. ¹⁶ Na pekoni, Abimélek atene na Isaac: “Londo na terê ti e mo hon, ndali ti so mo ga ngangu mingi ahon e.” ¹⁷ Tongaso, Isaac alondo kâ, lo gue lo sara kodro na popo-hoto ti Guérar. ¹⁸ Isaac akiri azi adû ti ngu so a zi na ngoi ti babâ ti lo Abraham me so aPhilistin akanga ni na peko ti kuâ ti Abraham; na lo kiri lo iri adû ti ngu ni na airi so babâ ti lo airi na ni lani.

Yenga ti 23-29 mars

ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 27-28

“Jacob asara mariage”

(Genèse 27:6-10) Rébecca atene na molenge ti lo Jacob, atene: “Fafadeso mbi mä babâ ti mo asara tënë na ita ti mo Ésaü, lo tene: ⁷ ‘Ga na mbi mbeni nyama ti ngonda na tö na mbi mbeni pendere kobe, mbi te, si mbi iri tufa na ndö ti mo na gbele Jéhovah kozo si mbi kui.’ ⁸ Fadeso, molenge ti mbi, mä mbi nzoni na sara ye so mbi yeke tene na mo so. ⁹ Pardon, gue na ndo so a yeke bata anyama dä, mû akete ngasa use mo ga na ala na mbi, anzoni ni, si mbi mû ala mbi sara mbeni pendere kobe na babâ ti mo, kobe so lo ye ka ni mingi so. ¹⁰ Na pekoni, mo gue na ni na babâ ti mo si lo te, tongaso si lo iri tufa na ndö ti mo kozo si lo kui.”

w04 15/4 l. 11 par. 4-5

Rebecca: Mbeni wali so aye kua na so akpe mbito ti Nzapa

Bible afa pëpe wala Isaac ahinga so Esaü ayeke sala kusala teti Jacob. Me atâa ye wa, Rebecca na Jacob kue ahinga so deba nzoni ni ayeke ti lo, Jacob. Rebecca alondo ti sala ye hio tongana lo mä so Isaac aleke na bê ti lo ti hiri deba nzoni na ndo ti Esaü na ngoi so Esaü ayeke mû na Isaac kobe ti nyama ti ngonda. Salango ye na ngangu nga na wâ so lo yeke na ni na ngoi so lo de maseka-wali angbâ mbeni mbage ti salango ye ti tele ti lo. Lo “komande” na Jacob ti ga na lo akete molenge ti ngasa use. Fade lo yeke tö mbeni kobe so koli ti lo aye tënë ni mingi. Na pekoni, a lingbi Jacob ahanda lê ti Isaac si babâ ti lo atene lo yeke Esaü, na lo wara deba nzoni ti babâ ti lo. Jacob ayeda pëpe ti sala tongaso teti lo tene tongana babâ ti ni aga ti hinga so ni handa lo, fade lo yeke hiri deba sioni na ndo ni. Rebecca ake, na lo tene: “Zonga ti mo atï na ndo mbi, molenge ti mbi.” Na pekoni, Rebecca atö kobe, lo leke tele ti Jacob tongana ti Esaü na lo to lo na koli ti lo.​—Genèse 27:1-17.

A fa pëpe ngbanga ti nyen si Rebecca asala ye so. Azo mingi afâ ngbanga na ndo salango ye ti lo so. Ye oko, Bible ake lo pëpe, nga Isaac kue afâ ngbanga na ndo lo pëpe na ngoi so lo ga ti hinga so a yeke Jacob si awara deba nzoni ni. Ahon so, Isaac akiri azia ambeni deba nzoni na ndo ti kozoni so (Genèse 27:29; 28:3, 4). Rebecca ahinga ye so Jéhovah afa kozoni awe na ndo amolenge ti lo ti koli. Ni la lo sala ye kue ti tene Jacob awara deba nzoni so biani ayeke ti lo. A yeke polele so ye ni ague legeoko na ye so bê ti Jéhovah aye.​—aRomain 9:6-13.

(Genesis 27:18, 19) Tongaso, lo lï na ndo ti babâ ti lo na lo tene: “Babâ!” Lo yeda, lo tene: “Mbi la! Mo molenge ti mbi wa la?” ¹⁹ Jacob atene na babâ ti lo, atene: “Mbi Ésaü kozo molenge ti mo la. Mbi sara gï tongana ti so mo tene na mbi. Pardon, londo mo duti na nduzu, mo te nyama ni, si mo iri tufa na ndö ti mbi.”

w07 1/10 l. 31 par. 2-3

Atënë so azo ahunda

Bible afa pëpe anzene nzene ye kue so apusu Rébecca na Jacob ti sara ye tongaso lani, me Bible afa so ye ni asi gï hio tongaso. A yeke nzoni e hinga so Bible ayeda pëpe nga ake pëpe ye so Rébecca na Jacob asara, ti fa so ala zia tapande ti tenengo mvene wala ti sarango ye na handa. Me, Bible afa ambeni ye na ndö ti ye so asi so.

Na mbage, mbaï ni afa polele so Jacob alingbi lani ti wara tufa ti babâ ti lo; me Ésaü ape. Kozo, Jacob avo lani droit ti kozo molenge na maboko ti Ésaü, mbage ti ngbo ti lo so abâ droit ni so na nene ni ape, lo kä ni ndali ti kobe ndali ti so nzara asara lo. Ésaü “abâ droit ti kozo molenge tongana mbumbuse ye.” (Genèse 25:29-34). Ni la, so Jacob ague nduru na babâ ti lo, lo yeke gi lani ti wara tufa so lo yeke na droit ti wara ni.

(Genèse 27:27-29) Tongaso, lo ga lo su ngbangba ti lo, na Isaac amä fion ti bongo ti lo. Lo iri tufa na ndö ti lo nga lo tene: “Fion ti molenge ti mbi ayeke tongana fion ti ngonda so Jéhovah asara tufa na ndö ni. ²⁸ Zia tâ Nzapa amû na mo angu ti pere, anzoni sese ti lungo ye dä, gbâ ti alê ti kobe nga na fini vin. ²⁹ Zia azo asara kua na mo na zia amara akuku na gbe ti mo. Mo komande na ndö ti aita ti mo, nga zia amolenge-koli so mama ti mo adü akuku na gbe ti mo. Zia deba aga na ndö ti zo oko oko kue so adeba mo, nga zia tufa aga na ndö ti zo oko oko kue so airi tufa na ndö ti mo.”

it-1 l. 295 par. 6

Tufa

Na ngoi ti giriri, mbeni babâ ayeke iri tufa na ndö ti amolenge ti lo kete kozo si lo kui. A yeke lani mbeni ye so ayeke kota mingi nga so a bâ ni na nene ni mingi. Ni la, Isaac asara tufa na ndö ti Jacob ndali ti so lo pensé so ayeke kozo molenge ti lo Ésaü la. Isaac airi tufa na ndö ti Jacob ti tene a bâ lo na nzoni lê nga ti tene aye ti lo awu ahon ti ita ti lo Ésaü; kite ayeke dä ape so Isaac ahunda na Jéhovah ti sara tufa ni so, ndali ti so lo yeke mbakoro na lo yeke bâ ndo pëpe (Ge 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; aHb 11:20; 12:16, 17). Na pekoni, Isaac ayeda na tufa so lo iri na ndö ti Jacob nga lo kiri lo iri tufa mingi na ndö ti lo (Ge 28:1-4). Kozo ti tene Jacob akui, lo iri tufa kozo ni na ndö ti amolenge ti Joseph use, na pekoni na ndö ti amolenge ti lo wani (Ge 48:9, 20; 49:1-28; aHb 11:21). Legeoko nga, kozo ti tene Moïse akui, lo iri tufa na ndö ti mara ti Israël kue (De 33:1). Na yâ ti aye ni so kue, aye so asi na pekoni afa so ala yeke tene prophétie la. Na ambeni ngoi, tongana a yeke iri tufa na ndö ti mbeni zo, zo so ayeke iri tufa na ndö ti mba ti lo ayeke zia maboko ti lo na li ti zo so lo yeke iri tufa na ndö ti lo.​—Ge 48:13, 14.

Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible

(Genèse 27:46–28:2) Na peko ti ye so, Rébecca ayeke tene ka na Isaac, atene: “Nzara ti gigi ahunzi na yâ ti mbi awe ndali ti amolenge-wali ti mara ti Heth. Tongana mbeni lâ Jacob nga amû wali na popo ti amolenge-wali ti mara ti Heth so ayeke tongana ala so, so asara kodro na sese ni, nzoni ti nyen la mbi wara na gigi ti mbi?”

28 Tongaso, Isaac airi Jacob, lo iri tënë nzoni na ndö ti lo, na lo mû yanga na lo, lo tene: “Mo mû wali na popo ti amolenge-wali ti Canaan pëpe. ² Mo gue na Paddan-Aram na da ti Béthuel, babâ ti mama ti mo. Kâ, mo mû wali na popo ti amolenge ti Laban, ita ti mama ti mo ti koli.

w06 15/4 l. 6 par. 3-4

Aye so amû lege na nzoni lisoro na popo ti koli na wali

Isaac na Rebecca ahinga lani nzoni ti sara lisoro na popo ti ala? Na peko ti so molenge ti ala ti koli Esaü amû awali use ti mara ti Heth, kota tënë alondo na yâ ti sewa ni. Rebecca atene na Isaac: “Mbi nze awe, nzara ti ngbâ na fini agbu mbi mbeni pëpe tënë ti amolenge-wali ti mara ti Heth. Tongana Jacob [tanga ti molenge ti ala ni] akamata wali na popo ti amolenge ti mara ti Heth, . . . fini ti mbi asara nzoni na mbi tongana nyen?” (Genèse 26:34; 27:46). Bâ so Rebecca afa atënë ti bê ti lo tâ polele.

Isaac ahiri Jacob, mbage ti ngbo ti Esaü, na lo tene na lo ti mû wali pëpe na popo ti amolenge-wali ti Canaan (Genèse 28:1, 2). A yeke ye so Rebecca aku fade na mbage ti Isaac ti sara la. Koli na wali so asara lisoro na amä tere nzoni na ndo ti mbeni ye so alingbi fade ti ga na tënë mingi na yâ sewa ni; ye so ala sara aduti nzoni tapande teti e laso. Me ka tongana koli na wali amä tere pëpe na ndo ti mbeni tënë, ala lingbi ti sara tongana nyen?

(Genèse 28:12, 13) Lo bâ li ti lo, na lo bâ mbeni escalier so alondo na sese juska na yayu; na lo bâ a-ange ti Nzapa ayeke monté na ayeke descend na ndö ni. ¹³ Jéhovah ayeke na ndö ni na nduzu. Lo tene: “Mbi yeke Jéhovah, Nzapa ti âta ti mo Abraham nga Nzapa ti Isaac. Sese so mo yeke lango na ndö ni so, mbi yeke mû ni na mo na ahale ti mo.

w04 15/1 l. 28 par. 6

Akota tënë ti buku ti Genèse​—II

28:12, 13​—“Échelle” so Jacob abâ lani na bango li aye ti tene nyen? “Échelle” so, so peut-être akpa mbeni escalier so a sala na tênë, afa so azo ti yayu alingbi ti tokua sango na azo ti sese ge. A-ange so ayeke ma nga ayeke zu na ndo ti escalier ni afa so ala yeke sala kua na mbeni lege so ayeke kota mingi na popo ti Jéhovah nga na azo so Nzapa ayeda na ala.​—Jean 1:51.

Dikongo Bible

(Genèse 27:1-23) Na ngoi so Isaac ayeke mbakoro na lê ti lo avuko si lo yeke bâ ndo pëpe, lo iri kozo molenge ti lo Ésaü, lo tene: “Molenge ti mbi!” Ésaü ayeda, atene: “Mbi la!” ² Isaac atene: “Mbi ga mbakoro awe. Mbi hinga lango ti kuâ ti mbi pëpe. ³ Tongaso, pardon, mû aye ti mo ti gingo na nyama, bozo ti kokora ti mo nga na kokora ti mo, mo gue na ngonda na mo gi mbeni nyama ti ngonda na mbi. ⁴ Tö na mbi mbeni pendere kobe so mbi ye ka ni mingi so, na ga na ni na mbi, mbi te, si mbi iri tufa na ndö ti mo kozo si mbi kui.” ⁵ Ye oko, Rébecca ayeke mä Isaac na ngoi so lo yeke sara tënë na molenge ti lo Ésaü. Ésaü asigi ague na ngonda ti gi nyama ni ti ga na ni. ⁶ Rébecca atene na molenge ti lo Jacob, atene: “Fafadeso mbi mä babâ ti mo asara tënë na ita ti mo Ésaü, lo tene: ⁷ ‘Ga na mbi mbeni nyama ti ngonda na tö na mbi mbeni pendere kobe, mbi te, si mbi iri tufa na ndö ti mo na gbele Jéhovah kozo si mbi kui.’ ⁸ Fadeso, molenge ti mbi, mä mbi nzoni na sara ye so mbi yeke tene na mo so. ⁹ Pardon, gue na ndo so a yeke bata anyama dä, mû akete ngasa use mo ga na ala na mbi, anzoni ni, si mbi mû ala mbi sara mbeni pendere kobe na babâ ti mo, kobe so lo ye ka ni mingi so. ¹⁰ Na pekoni, mo gue na ni na babâ ti mo si lo te, tongaso si lo iri tufa na ndö ti mo kozo si lo kui.” ¹¹ Me Jacob atene na mama ti lo Rébecca: “Ita ti mbi Ésaü ayeke zo so ayeke na gbâ ti kuä ti terê, me mbi, mbi yeke na ni pëpe. ¹² Ka tongana babâ ti mbi atara terê ti mbi? Lo yeke tene mbi he lo hengo la, na ahon ti tene lo iri tufa na ndö ti mbi, lo yeke deba mbi.” ¹³ Mama ti lo atene na lo, atene: “Molenge ti mbi, zia deba so a ye ti dë na li ti mo aga na ndö ti mbi. Ye oko, sara gï ye so mbi fa na mo so, gue mo ga na ala na mbi.” ¹⁴ Tongaso lo gue, lo mû angasa ni, lo ga na ala na mama ti lo, na mama ti lo asara pendere kobe so babâ ti lo aye ka ni mingi so. ¹⁵ Na pekoni, Rébecca amû bongo ti Ésaü kozo molenge ti lo, pendere ni so ayeke na lo na da, lo yü ni na Jacob tanga ti molenge ti lo. ¹⁶ Nga lo zia aporo ti akete ngasa ni na ndö ti maboko ti Jacob nga na terê ti go ti lo, na place so kuä ni ayeke dä pëpe. ¹⁷ Na pekoni, lo zia pendere kobe ni nga na mapa so lo sara na maboko ti molenge ti lo Jacob. ¹⁸ Tongaso, lo lï na ndo ti babâ ti lo na lo tene: “Babâ!” Lo yeda, lo tene: “Mbi la! Mo molenge ti mbi wa la?” ¹⁹ Jacob atene na babâ ti lo, atene: “Mbi Ésaü kozo molenge ti mo la. Mbi sara gï tongana ti so mo tene na mbi. Pardon, londo mo duti na nduzu, mo te nyama ni, si mo iri tufa na ndö ti mbi.” ²⁰ Isaac ahunda molenge ti lo, atene: “Molenge ti mbi, a sara tongana nyen si mo wara nyama ni hio tongaso?” Lo tene: “A yeke ndali ti so Jéhovah Nzapa ti mo la aga na lo na devant ti mbi.” ²¹ Isaac atene na Jacob: “Pardon, molenge ti mbi, pusu ge, mbi tara terê ti mo ti bâ wala mo molenge ti mbi Ésaü la.” ²² Tongaso Jacob apusu nduru na babâ ti lo Isaac, na Isaac atara terê ti lo; na pekoni lo tene: “Go ni atoto tongana go ti Jacob, me maboko ni ayeke maboko ti Ésaü.” ²³ Lo hinga lo tene Jacob la pëpe, ndali ti so maboko ti lo ayeke na kuä ti terê tongana ti ita ti lo Ésaü. Tongaso lo iri tufa na ndö ti lo.

Yenga ti 30 mars–5 avril

ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 29-30

“Jacob asara mariage”

(Genèse 29:18-20) Jacob atï Rachel, ni la lo tene: “Mbi yeda ti sara kua na mo ngu mbasambala ndali ti Rachel, use molenge ti mo ti wali.” ¹⁹ Laban atene: “A yeke nzoni mbi mû lo na mo ahon ti mû lo na mbeni koli nde. Mo ngbâ mo lango na ndo ti mbi ge.” ²⁰ Tongaso, Jacob asara kua ngu mbasambala ndali ti Rachel, me na lê ti lo a yeke tongana gï mbeni kete lango ndali ti so lo ye Rachel mingi.

w03 15/10 l. 29 par. 6

Jacob abâ na nene ni aye ti yingo

Lani tongana koli na wali amû yanga ti mû tele, a yeke mû nginza ti peko ti wali na sewa ti wali ni. Ndia ti Moïse afa so tongana mbeni koli ahanda bê ti mbeni maseka-wali so ade ti hinga koli pëpe, a lingbi koli ni afuta sicle ti argent 50. Mbeni wandara Gordon Wenham ayeda so a yeke lani “tanga ti kota nginza kue so a hunda ni” me mingi ni a yeke futa “kete ahon so.” (Deuteronome 22:28, 29). Jacob alingbi pëpe ti futa nginza ni. Lo hunda na Laban ti sala kua na lo teti angu mbasambala. Wenham akiri atene: “Teti so na ngoi ti Babylone ti giriri, asenge zo ti kua ayeke wara lani na popo ti ndambo nga na sicle oko na yâ ti nze oko (asicle 42 wala asicle 84 na yâ angu mbasambala), Jacob amû na Laban mbeni pendere matabisi ti kä na peko ti Rachel.” Laban ayeda na ni hio.​—Genèse 29:19.

(Genèse 29:21-26) Na pekoni, Jacob atene na Laban: “Mû na mbi wali ti mbi si mbi bungbi na lo, ndali ti so alango ti kua ti mbi ahunzi awe.” ²² Tongaso, Laban abungbi azo kue ti ndo ni na lo sara matanga na ala. ²³ Me na lakui ni, lo mû molenge ti lo Léa lo ga na lo na Jacob si lo bungbi na lo. ²⁴ Nga, Laban amû Zilpah, zo ti kua ti lo ti wali, lo mû na molenge ti lo Léa ti ga zo ti kua ti lo. ²⁵ Na ndade ni na ndapre, Jacob abâ so Léa la! Tongaso, lo hunda Laban, lo tene: “Nyen la mo sara na mbi so? Mbi sara kua na mo ndali ti Rachel. Ka mo handa mbi ngbanga ti nyen?” ²⁶ Laban atene: “Na kodro ti e ge, ngambe ayeke mû ka koli kozo ti yaya ti lo pëpe.

w07 1/10 l. 8-9

Awali use so atingbi na akpale nga so “ahale ti Israël abâ gigi na lege ti ala”

Léa agbe lingo lani ti handa Jacob? Wala lo mä gï yanga ti babâ ti lo? Ka Rachel ayeke lani na ndo wa? Lo hinga ye so ayeke passé lani so? Tongana lo hinga ni, a sara lo tongana nyen? Babâ ti lo ayeke zo so desizion kue alondo na lo; eskê Rachel alingbi lani ti sara ye ague nde na ye so bê ti babâ ti lo aye? Bible akiri tënë na ahunda so ape. Atâa pensé ti Rachel na Léa na ndö ti tënë ni ayeke so wa, ye so ason Jacob ngangu. A yeke Laban la lo dema terê na lo, me pëpe na amolenge ti lo ti wali, tongana lo tene: “Mbi sara kua na mo ndali ti Rachel. Ka mo handa mbi ngbanga ti nyen?” Laban atene nyen? “Na kodro ti e ge, ngambe ayeke mû ka koli kozo ti yaya ti lo pëpe. Sara matanga yenga oko na wali so si. Na pekoni, mbi yeke mû nga na mo ita ti lo ndali ti kua so mo yeke sara ande na mbi teti ambeni ngu mbasambala.” (Genèse 29:25-27). A yeke tongaso la Jacob asara mariage na awali use, ye so ayeke ga na kota bê na pekoni.

it-2 l. 222 par. 5

Mariage

Matanga. Atâa so na Israël a yeke sara pëpe mbeni tâ matanga tongaso, terê ti azo ayeke nzere mingi na lango ti matanga ti mariage. Na lango ti mariage ni, mingi ni, wali so ayeke gue ti mû koli fini fini ayeke leke terê ti lo nzoni na yanga-da. Lo yeke sukula ngu kozoni kue nga lo sara mafuta so afun pendere na terê ti lo (Bâ Ru 3:3; Éz 23:40). Na ambeni ngoi, na mungo maboko ti awali so ayeke sara kua na lo, lo kanga ceinture nga lo yü mbeni vuru robe so fani mingi a kpo ni pendere, a lingbi na moyen ti lo (Jér 2:32; Apc 19:7, 8; Ps 45:13, 14). Lo yeke sara pendere na terê ti lo nga lo yeke yü abijou, tongana lo peut ti wara ni (És 49:18; 61:10; Apc 21:2), na pekoni, lo yeke kanga mbeni bongo so ayapu tongana voile so alondo na li ti lo juska na gere ti lo (És 3:19, 23). Ye so amû lege ti hinga ndani so Laban awara lege ti handa Jacob tongaso si Jacob ahinga ape so Laban amû na lo Léa, me pëpe Rachel (Ge 29:23, 25). Rébecca abi ye na li ti lo lani na ngoi so lo yeke gue ti tingbi na Isaac (Ge 24:65). Ye so afa so lo woko terê ti lo na gbe ti koli so lo yeke gue ti mû fini fini, lo woko terê na gbe ti komandema ti lo.​—1aC 11:5, 10.

(Genèse 29:27, 28) Sara matanga yenga oko na wali so si. Na pekoni, mbi yeke mû nga na mo ita ti lo ndali ti kua so mo yeke sara ande na mbi teti ambeni ngu mbasambala.” ²⁸ Jacob asara tongaso, lo sara matanga yenga oko na wali ni, na pekoni Laban amû molenge ti lo Rachel na Jacob ti ga wali ti lo.

Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible

(Genèse 30:3) Tongaso, Rachel atene: “Bâ, ngbâa ti mbi Bilhah la. Bungbi na lo, si lo dü na place ti mbi, tongaso si mbi nga kue mbi wara amolenge na lege ti lo.”

it-1 l. 49

Ti mû molenge ti mbeni zo ti tene aga molenge ti mo

Rachel na Léa use kue abâ amolenge so azo ti kua ti ala adü na Jacob tongana amolenge ti ala wani; azo ti kua ni ‘adü na place ti ala.’ (Ge 30:3-8, 12, 13, 24). Amolenge ni so awara nga ye ti héritage legeoko na amolenge so Rachel na Léa adü na Jacob. Ala yeke amolenge so ayeke na babâ, nga teti so angbâa ti ala ti wali ni ayeke aye ti Rachel na Léa, na amolenge ni ayeke ti Rachel na Léa teti so ala la ayeke na droit na ndö ti amolenge ni.

(Genèse 30:14, 15) Na ngoi ti kongo lê ti blé, Ruben ague ti fono na lo wara amandragore na ngonda. Tongaso, lo ga na ni na mama ti lo Léa. Rachel atene na Léa: “Pardon, mû na mbi ambeni mandragore ti molenge ti mo ni.” ¹⁵ Léa atene na Rachel: “So mo mû koli ti mbi awe so, mo bâ mo tene kete ye la? Fadeso mo ye ti mû nga amandragore ti molenge ti mbi?” Tongaso, Rachel atene: “Tënë ayeke dä pëpe; lo yeke lango ande na mo na bï so ndali ti amandragore ti molenge ti mo.”

w04 15/1 l. 28 par. 7

Akota tënë ti buku ti Genèse​—II

30:14, 15​—Ndani nyen Rachel ake ti bungbi lani na koli ti lo ndali ti ambeni mandragore? Giriri, a sala kusala na mandragore tongana mbeni ngangu yorö nga ti zi mbeni ye so aso sioni na yâ tele ti zo. A tene nga so mandragore ayeke na ngangu ti zingo nzara ti tele ti zo nga ti sala si azo adü mingi wala si wali amë ngo (Bia ti Salomon 7:13). Atâa so Bible afa pëpe ngbanga ti nyen Rachel ayeda ti mû mandragore ahon ti bungbi na koli ti lo, lo bâ ti lo peut-être so lê ti keke so alingbi ti mû maboko na lo ti më ngo, si azi kamene ti dutingo wali so adü pëpe na lê ti lo. Me, ye so asi angu mingi kozoni si Jéhovah ‘azi lege na lo ti më ngo.’​—Genèse 30:22-24.

Dikongo Bible

(Genèse 30:1-21) Tongana Rachel abâ so lo dü molenge oko pëpe na Jacob, lo sara mbanda na terê ti ita ti lo ti wali, si lo tene na Jacob: “Mû na mbi molenge; tongaso pëpe, mbi yeke kui.” ² Ngonzo asara Jacob ngangu na terê ti Rachel, si lo tene: “Mbi la mbi yeke na place ti Nzapa so agbanzi mo ti dü?” ³ Tongaso, Rachel atene: “Bâ, ngbâa ti mbi Bilhah la. Bungbi na lo, si lo dü na place ti mbi, tongaso si mbi nga kue mbi wara amolenge na lege ti lo.” ⁴ Ni la lo mû zo ti kua ti lo Bilhah na Jacob ti ga wali ti lo, na Jacob abungbi na lo. ⁵ Bilhah amû ngo, na pekoni lo dü molenge-koli na Jacob. ⁶ Rachel atene: “Nzapa afâ yâ ti ngbanga ti mbi awe, nga lo mä go ti mbi, si lo mû na mbi molenge-koli.” Ndani la lo zia iri ti lo Dan. ⁷ Bilhah, zo ti kua ti Rachel, akiri amû ngo, na pekoni lo dü use molenge-koli na Jacob. ⁸ Rachel atene: “Mbi tiri angangu tiri na ita ti mbi ti wali. Mbi sö benda nga!” Tongaso, lo zia iri ti lo Nephtali. ⁹ Tongana Léa abâ so lo dü encore ape, lo mû zo ti kua ti lo Zilpah na Jacob ti ga wali ti lo. ¹⁰ Na pekoni, Zilpah, zo ti kua ti Léa, adü molenge-koli na Jacob. ¹¹ Na Léa atene: “So pasa na mbi!” Tongaso lo zia iri ti lo Gad. ¹² Na pekoni, Zilpah, zo ti kua ti Léa, adü use molenge-koli na Jacob. ¹³ Léa atene: “So ngia na mbi! teti amolenge-wali ayeke tene ande so mbi yeke wali so ayeke na ngia.” Tongaso lo zia iri ti lo Aser. ¹⁴ Na ngoi ti kongo lê ti blé, Ruben ague ti fono na lo wara amandragore na ngonda. Tongaso, lo ga na ni na mama ti lo Léa. Rachel atene na Léa: “Pardon, mû na mbi ambeni mandragore ti molenge ti mo ni.” ¹⁵ Léa atene na Rachel: “So mo mû koli ti mbi awe so, mo bâ mo tene kete ye la? Fadeso mo ye ti mû nga amandragore ti molenge ti mbi?” Tongaso, Rachel atene: “Tënë ayeke dä pëpe; lo yeke lango ande na mo na bï so ndali ti amandragore ti molenge ti mo.” ¹⁶ Tongana Jacob alondo na ngonda lo yeke kiri na lakui, Léa asigi, lo mû devant ti lo, na lo tene: “A yeke mbi la mo yeke bungbi na mbi, ndali ti so mbi vo mo na amandragore ti molenge ti mbi awe.” Tongaso, lo lango na lo na bï ni so. ¹⁷ Nzapa amä Léa; na Léa amû ngo, na pekoni lo dü oku molenge-koli na Jacob. ¹⁸ Léa atene: “Nzapa amû na mbi futa, ndali ti so mbi mû zo ti kua ti mbi na koli ti mbi.” Tongaso, lo zia iri ti lo Issacar. ¹⁹ Léa akiri amû ngo, na pekoni lo dü omene molenge-koli na Jacob. ²⁰ Léa atene: “Nzapa amû mbeni ye na mbi, mbeni nzoni ye. Ti fadeso, koli ti mbi ayeke kanga bê ti lo na mbi, ngbanga ti so mbi dü na lo amolenge-koli omene.” Tongaso, lo zia iri ti lo Zabulon. ²¹ Na pekoni, lo dü molenge-wali, lo zia iri ti lo Dinah.