Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
Yenga ti 13-19 avril
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 31
“Jacob na Laban ate mbeni mbele ti siriri”
(Genèse 31:44-46) Fadeso, zia mbi na mo e te mbele; na mbele ni ayeke duti ande tongana témoin na popo ti e.” 45 Tongaso, Jacob amû mbeni tênë, lo kpo ni na nduzu tongana pilier. 46 Jacob atene na aita ti lo: “Ala ro atênë!” Tongaso ala mû atênë ala dö ni na ndö ti terê. Na pekoni, ala te kobe na ndö ti atênë so ala dö so.
it-1 l. 943 par. 7
Galéed
Jacob na Laban aleke tënë so alondo na popo ti ala na yâ ti siriri, nga ala te mbele na popo ti ala. Ti sara tongaso, Jacob akpo mbeni tênë na nduzu tongana pillier nga lo tene na “aita” ti lo ti dö atênë na ndö ti terê peut-être ti tene aga tongana mbeni table si ala te kobe ti mbele na ndö ni. Tongaso, Laban airi ndo so a dö atênë ni dä so na yanga ti Araméen (Syrien) “Yegar-Sahadoutha,” me Jacob airi ni “Galéed” na Hébreu so ague oko na ni. Laban atene: “Atênë so a dö ni so [Na Hébreu, gal] ayeke témoin [Na Hébreu, ʽédh] na popo ti mbi na mo laso.” (Ge 31:44-48). Atênë so a dö ni so (nga na tênë so a kpo ni na nduzu tongana pillier so) ayeke tongana mbeni témoin na lê ti azo kue so ayeke hon si abâ ni. A yeke tongana ti so versê 49 atene: “Tour ti bâ ndo [Na Hébreu, mitspah],” afa polele so Jacob na Laban ayeda ti duti na siriri na popo ti ala nga na sewa ti ala oko oko (Ge 31:50-53). Na ambeni ngoi na pekoni, a sara nga kua na atênë na oko fason ni so, tongana atémoin so ayeke sara tënë ape.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
(Genèse 31:47-50) Laban airi ni Jégar-Sahadutha, me Jacob airi ni Galéed. 48 Laban atene: “Atênë so a dö ni so ayeke témoin na popo ti mbi na mo laso.” Ndani la lo iri ni Galéed, 49 nga Tour ti bâ ndo, ngbanga ti so lo tene: “Zia Jéhovah angbâ ti bâ mbi na mo na ngoi so e yeke na ndo so e lingbi ti bâ terê pëpe. 50 Tongana mo sara pasi na amolenge ti mbi nga tongana mo komanse ti mû ambeni wali na ndö ti ala, atâa tongana zo abâ ni pëpe, girisa pëpe so Nzapa ayeke témoin na popo ti mbi na mo.”
it-2 l. 1089
Tour ti bâ ndo
Jacob adö atênë na ndö ti terê nga lo iri ni “Galéed” (so aye ti tene “Atênë so a dö na ndö ti terê so ayeke témoin”) nga “Tour ti bâ ndo.” Na pekoni, Laban atene: “Zia Jéhovah angbâ ti bâ mbi na mo na ngoi so e yeke na ndo so e lingbi ti bâ terê pëpe.” (Ge 31:45-49). Atênë so a dö na ndö ti terê so ayeke fa polele so Jéhovah ayeke bâ wala Jacob na Laban ayeke sara ye alingbi na mbele ti siriri so ala te na popo ti ala.
(Genèse 31:51-53) Laban akiri atene na Jacob: “Atênë so a dö ni so la, nga pilier so mbi kpo na nduzu na popo ti mbi na mo la. 52 Atênë so a dö ni so ayeke témoin, nga pilier ni ayeke témoin, so mbi yeke hon ande atênë so pëpe ti gue ti sara sioni na mo, nga so mo yeke hon ande atênë so na pilier so pëpe ti ga ti sara sioni na mbi. 53 Zia Nzapa ti Abraham na Nzapa ti Nahor, so ayeke Nzapa ti babâ ti ala, afâ ngbanga na popo ti e.” Me Jacob adeba yanga ti lo na iri ti Lo so babâ ti lo Isaac akpe mbeto ti lo.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
(Genèse 31:19) Andâ Laban ague fade ti fâ kuä ti terê ti ataba ti lo. Na yâ ti ngoi ni so, Rachel anzi astatue ti téraphim ti babâ ti lo.
it-2 l. 1062
Téraphim
Aye so azo ti gingo aye na gbe ti sese na Mésopotamie nga na ando so ayeke nduru na ni awara afa so tongana mbeni sewa ayeke na statue ti atéraphim, a yeke sara mbeni ye na ndö ti zo so ayeke wara ye ti héritage ti sewa ni. Ti gue oko na tablette so a wara na Nouzi, tongana mbeni koli asara mariage na mbeni wali so sewa ti lo ayeke na astatue ti anzapa, na astatue ni aga ti lo; na yâ ti ambeni ye, tongana kogara ti lo akui, koli ni alingbi ti gue na astatue ni na gbele ngbanga ti hunda ti mû aye ti peko ti kogara ti lo ni (Ancient Near Eastern Texts, so Pritchard asû na ngu 1974, lembeti 219, 220, kete tënë na gbe ni 51). Peut-être ye so ayeke lani na yâ ti li ti Rachel la, lo bâ so lo yeke na droit ti mû atéraphim ni ndali ti so babâ ti lo asara ye na handa na mbage ti koli ti lo Jacob. (Bâ Ge 31:14-16.) Atéraphim ayeke kota ye mingi tongana andu tënë ti adroit ti héritage; a yeke ndani la Laban agi bê ti lo mingi juska lo mû aita ti lo ala tomba peko ti Jacob ala sara tambela ti lango mbasambala ti mû atéraphim ni (Ge 31:19-30). Biani, Jacob ahinga ye oko ape na yâ ti ye so Rachel asara so (Ge 31:32), nga ye oko afa ape so lo gi ti sara kua na atéraphim ni ti wara na aye ti héritage ti amolenge ti Laban. Jacob ayeke na ye oko ape ti sara na ayanda so. Ambeni ngoi na pekoni, atéraphim so agirisa na ngoi so Jacob ahonde anzapa kue ti awande so a mû na lo na gbe ti kota keke so ayeke nduru na Sichem.—Ge 35:1-4.
(Genèse 31:41, 42) A sara ngu 20 awe la mbi yeke na yâ ti da ti mo. Mbi sara kua na mo ngu 14 ndali ti amolenge ti mo ti wali use so, mbi bata anyama ti mo ngu 6, na mo changé futa ti mbi fani bale-oko. 42 Tongana fade Nzapa ti babâ ti mbi, Nzapa ti Abraham na Lo so Isaac akpe mbeto ti lo, ayeke na mbi pëpe, ka mo zia mbi, mbi hon maboko senge. Nzapa abâ mawa ti mbi nga na ngangu kua so mbi sara, ni la lo suku na mo na bï so.”
(1 Pierre 2:18) Zia azo ti kua awoko terê ti ala na gbe ti awa ti ala na sarango mbeto ti ala na lege ni, ala woko terê ti ala gï pëpe na gbe ti awa ti ala so ayeke nzoni si ayeke sara ye na lege ni, me ala woko terê ti ala nga na gbe ti ala so sarango kua na gbe ti ala ason mingi.
Jéhovah ayeke ndo ti duti ti e
8 Na ngoi so Jacob asi na Haran, Laban, ita ti mama ti lo, ayamba lo nzoni na pekoni lo mû na Jacob Léa na Rachel ti ga awali ti lo. Me asi na mbeni ngoi, Laban agi ti wara go na ndo ti Jacob, na lege so lo changé futa ti Jacob lege bale-oko (Gen. 31:41, 42). Ye oko, Jacob akanga bê na yâ ti aye so kue, lo hinga na bê ti lo so Jéhovah ayeke ngbâ ti bâ lege ti lo, na Jéhovah asara ni. Na ngoi so Nzapa atene na Jacob ti kiri na Canaan, Jacob ayeke na “akota kundu nde nde, na angba-wali na angbâa, na achameau na alele.” (Gen. 30:43). Jacob akiri singila mingi na Jéhovah na lo sambela, lo tene: “Mbi lingbi pëpe na nzobe ti Mo kue na be-biani ti Mo kue, même kete mbage ni, so Mo sara ni na boi ti Mo; mbi fâ Ngu ti Jourdain so giriri gi na keke so ayeke na maboko ti mbi, na fadeso mbi yeke na kando use.”—Gen. 32:10.
Dikongo Bible
(Genèse 31:1-18) Mbeni lâ, Jacob amä tënë so amolenge ti Laban ti koli ayeke tene: “Jacob amû aye ti babâ ti e kue awe; nga a yeke na lege ti aye ti babâ ti e la lo wara mosoro so kue.” 2 Tongana Jacob abâ lê ti Laban, lo bâ so bango ndo ti Laban na mbage ti lo achangé awe. 3 A si na mbeni ngoi, Jéhovah atene na Jacob: “Kiri na kodro ti akotara ti mo, na ndo ti afami ti mo, na mbi yeke ngbâ na mo.” 4 Tongaso, Jacob atokua ndo ti iri Rachel na Léa si ala ga awara lo na ndo so lo yeke bata anyama ti lo dä, 5 na lo tene na ala: “Mbi bâ so bango ndo ti babâ ti ala na mbage ti mbi achangé awe; me Nzapa ti babâ ti mbi ayeke na mbi. 6 Ala wani ala hinga so mbi sara kua na babâ ti ala na ngangu ti mbi kue. 7 Babâ ti ala ahanda mbi nga lo changé futa ti mbi fani bale-oko, me Nzapa azia lege na lo pëpe ti sara sioni na mbi. 8 Tongana lo tene: ‘Anyama so terê ti ala ayeke top top ayeke ga ande futa ti mo,’ anyama ni kue adü anyama so terê ti ala ayeke top top. Me tongana lo tene: ‘Anyama so terê ti ala ayeke rayé rayé ayeke ga ande futa ti mo,’ anyama ni kue adü anyama so terê ti ala ayeke rayé rayé. 9 Tongaso, Nzapa amû anyama ti babâ ti ala lo mû ni na mbi. 10 Mbeni lâ, na ngoi so anyama ni awara nzara ti montengo terê, mbi yeke bâ li ti mbi. Na yâ ti bango li ni, mbi yô lê ti mbi na nduzu, mbi bâ so akoli-ngasa so ayeke monté amama ni, terê ti ala ayeke rayé rayé wala terê ti ala ayeke top top. 11 Ange ti tâ Nzapa airi mbi na yâ ti bango li ni, lo tene: ‘Jacob!’ na mbi yeda, mbi tene: ‘Mbi la!’ 12 Lo tene: ‘Pardon, yô lê ti mo na nduzu, mo bâ, akoli-ngasa kue so ayeke monté amama ni, terê ti ala ayeke rayé rayé wala terê ti ala ayeke top top, teti mbi bâ aye kue so Laban ayeke sara na mo. 13 Mbi yeke tâ Nzapa so asi na mo lani na Béthel, ndo so mo tuku mafuta na ndö ti mbeni pilier nga so mo mû zendo na mbi dä. Fadeso, londo, zia sese so, mo kiri na kodro so a dü mo dä.’” 14 Na mango tënë so, Rachel na Léa atene na lo: “Mbeni ye so e lingbi ti wara na peko ti babâ ti e so angbâ na yâ ti da ti lo ayeke dä? 15 Lo bâ e tongana awande ape? teti lo kä e, na lo ngbâ gï ti te nginza ti peko ti e. 16 Amosoro kue so Nzapa amû na terê ti babâ ti e ayeke ti e na amolenge ti e. Tongaso, ye kue so Nzapa atene na mo, sara gï ni.” 17 Jacob alondo, lo zia amolenge ti lo na awali ti lo na ndö ti achameau; 18 anyama ti lo kue nga na aye ti lo kue so lo wara na Paddan-Aram, lo mû ni na lo tï na lege ti gue na ndo ti babâ ti lo Isaac na sese ti Canaan.
Yenga ti 20-26 avril
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 32-33
“Mo yeke tiri ti wara tufa?”
(Genèse 32:24) Jacob angbâ gï lo oko. Na pekoni, mbeni koli aga akomanse ti tiri na lo juska ndo aga nduru ti han.
Mo yeke gi na bê ti mo kue Jéhovah?
Mbeti ti Nzapa asi singo na atapande ti ala so amû ngangu ti ala kue ti gi na Jéhovah. Mbeni oko ti ala ayeke Jacob so atiri ngangu ti gbu mbeni ange ti Nzapa so amû tele ti zo, na lo sala ni juska na yanga ti ndapelele. Ye ti pekoni ayeke so a mû na Jacob iri ti Israël (Zo ti tiri na Nzapa) ngbanga ti so lo “tiri” na Nzapa, wala lo ngbâ lakue na tele ti lo, lo hule na tele ti lo. Ange ni ahiri deba nzoni na ndo lo teti angangu so lo sala na bê ti lo kue.—Genèse 32:24-30.
(Genèse 32:25, 26) Tongana koli ni abâ so lo sö benda na ndö ti Jacob pëpe, lo ndu Jacob na ndo so cuisse ti lo na bassin ti lo atingbi terê dä. Ndo so cuisse ti Jacob na bassin ti lo atingbi terê dä azi na ngoi so lo yeke tiri na lo. 26 Na pekoni, lo tene: “Zia mbi, mbi gue; bâ, ndo ahan awe.” Lo tene: “Mbi yeke zia mo pëpe juska mo iri tufa na ndö ti mbi si.”
it-1 l. 356
Zo so gere ti lo abuba
Jacob atambela tongana zo so gere ti lo abuba. Na ngoi so Jacob ayeke na ngu 97 tongaso, lo tiri na mbeni bï kue na mbeni ange ti Nzapa so amû terê ti zo. Lo sö benda na lege so lo kanga lege na ange ni juska ange ni asara tufa na ndö ti lo. Na ngoi ti tiri ni, ange ni andu Jacob na ndo so cuisse ti lo na bassin ti lo atingbi terê dä, na ndo ni so azi na lê ti terê. Ye ti peko ni ayeke so Jacob atambela na dengingo ni (Ge 32:24-32; Os 12:2-4). A komanse na lango ni so, ye so adabe ti Jacob so atâa so lo “tiri na Nzapa [ange ti Nzapa] nga na akoli ngbii [lo] sö benda,” tongana ti so ange ni atene, ti tâ tënë ni lo sö benda pëpe na ndö ti ange ti Nzapa so ayeke ngangu mingi. A yeke Nzapa la aye, nga lo la lo zia lege si Jacob atiri na ange ni ti fa polele so Jacob abezoin biani ti wara tufa ti Nzapa.
(Genèse 32:27, 28) Tongaso, lo hunda lo, lo tene: “Iri ti mo ayeke zo wa?” Lo tene: “Jacob!” 28 Lo tene: “Iri ti mo ayeke Jacob encore ape, me a yeke Israël, ndali ti so mo tiri na Nzapa nga na akoli ngbii mo sö benda.”
it-1 l. 1212
Israël
1. A yeke iri so Nzapa amû na Jacob na ngoi so lo yeke na ngu 97 tongaso. A yeke na bï so Jacob afâ yâ ti popo-hoto ti Jabboc ti gue ti tingbi na ita ti lo Ésaü la lo komanse ti tiri na mbeni zo, so na pekoni lo ga ti bâ so ayeke mbeni ange. Teti so Jacob agbu ngangu na yâ ti tiri ni, a changé iri ti lo aga Israël ti fa so Nzapa asara tufa na ndö ti lo. Ti dabe na ye so apassé so, Jacob airi place ni so Peniel wala Penuel (Ge 32:22-31). Mbeni ngoi na pekoni, na Béthel, Jéhovah ayeda na fini iri ni so na ti londo na ngoi ni so juska na ngoi so lo kui, mingi ni, a yeke iri Jacob Israël (Ge 35:10, 15; 50:2; 1Ch 1:34). Me a sara kua na iri Israël ahon 2500 na yâ ti Bible ti sara tënë ti ahale ti Jacob tongana mbeni mara.—Ex 5:1, 2.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
(Genèse 32:11) Mbi voro yanga na mo, zi mbi na maboko ti ita ti mbi Ésaü, ndali ti so mbi yeke na mbeto ti tene lo ga, lo sara sioni na mbi, na amama ni nga na amolenge ti ala.
(Genèse 32:13-15) Lo ngbâ lo lango na ndo so na bï ni so. Na pekoni, lo mû ambeni ye ti lo ti mû na matabisi na ita ti lo Ésaü: 14 awali-ngasa 200 na akoli-ngasa 20, awali-taba 200 na akoli-taba 20, 15 amama ti chameau 30 na amolenge ti ala so angbâ ti nyon me, awali-bagara 40 na akoli-bagara 10, awali-kororo 20 na akoli-kororo 10.
Sarango tënë na nzoni bê amaï nzoni songo
10 Sarango tënë na nzoni bê nga nzoni lisoro ayeke sara si azo aduti na nzoni songo so aninga. Biani, ti sara kue ti tene songo ti e na amba ti e akiri aga nzoni ahon ti kozo ayeke sara nga si nzoni lisoro aduti na popo ti e na ala ahon ti kozo. Ti gi na bê kue ti sara aye ti nzoni ndali ti amba ti e alingbi ti zi lege na e ti sara lisoro na ala. A yeke aye tongana: gingo alege ti mû maboko na ala, mungo na ala ambeni matabisi na bê kue, nga yambango ala. Sarango tongaso a yeke mo bâ mo tene e yeke ‘bungbi alê ti wâ’ na ndo ti mbeni zo na alingbi ti pusu zo ni ti sara ye nzoni. Ye so ayeke zi nga lege ti sara lisoro polele na ndo ti tënë ni na ti leke ni.—aRom. 12:20, 21.
11 Jacob ahinga tënë so nzoni. Esaü, mbage ti ngbo ti lo, asara lani ngonzo ngangu na tere ti lo. Ye so asara si Jacob akpe ndali ti so lo pensé so Esaü ayeke fâ lo. Angu mingi na pekoni, Jacob akiri. Esaü aga na akoli 400 na tere ti lo ti tingbi na Jacob. Jacob asambela Jéhovah ti mû maboko na lo. Na pekoni lo tokua kundu ti gbâ ti anyama tongana mbeni matabisi na Esaü. Matabisi so adë bê ti Esaü. Na ngoi so ala tingbi tere, bango ndo ti Esaü achangé, na lo mû loro na lo gbu Jacob na kate ti lo.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Genèse 33:20) Lo leke mbeni gbalaka na ndo so, na lo iri ni Nzapa ayeke Nzapa ti Israël.
it-1 l. 641
Nzapa ayeke Nzapa ti Israël
Na peko ti so Jacob atingbi na ange ti Jéhovah na Peniel, a mû na lo iri ti Israël, nga na peko ti so lo wara terê na ita ti lo Ésaü na yâ ti siriri, lo sara kodro na Succoth nga na pekoni na Sichem. Na Sichem, lo vo mbeni mbage ti sese ti amolenge ti Hamor na lo sara tente ti lo na ndö ni (Ge 32:24-30; 33:1-4, 17-19). “Lo leke mbeni gbalaka na ndo so, na lo iri ni Nzapa ayeke Nzapa ti Israël.” (Ge 33:20). So Jacob azia iri Israël, fini iri so a mû na lo na ndö ti gbalaka ni, lo fa so lo yeda na iri ni nga lo yeda na fango lege ti Nzapa so akiri na lo na nzoni terê na Sese ti Zendo. Tënë “Nzapa ayeke Nzapa ti Israël” asigi gï fani oko na yâ ti Bible.
Dikongo Bible
(Genèse 32:1-21) Jacob amû lege lo hon, na a-ange ti Nzapa awara lo. 2 Gï so Jacob abâ ala, lo tene: “So ayeke camp ti Nzapa la!” Tongaso lo iri ndo ni so Mahanaïm. 3 Na pekoni, Jacob atokua azo na ita ti lo Ésaü na kodro ti Séir, na sese ti Édom, 4 na lo mû yanga na ala, lo tene: “Ala tene na Ésaü seigneur ti mbi, ala tene: ‘Zo ti kua ti mo Jacob atene: “Mbi sara kodro na ndo ti Laban, mbi ninga kâ juska fadeso. 5 Mbi wara abagara, akororo, ataba nga azo ti kua ti koli na ti wali, na mbi tokua ndo ti sara tënë ni na mo seigneur ti mbi, si mbi nzere na lê ti mo.”’” 6 Na pekoni, awatokua ni akiri na Jacob, ala tene: “E wara ita ti mo Ésaü; lo yeke ga ti wara mo, lo na akoli 400.” 7 Mbeto asara Jacob ngangu nga lo gi bê ti lo mingi. Tongaso lo kangbi yâ ti azo so ayeke na terê ti lo, ataba na angasa, abagara nga na achameau na camp use. 8 Lo tene: “Tongana Ésaü aga na ndö ti mbeni camp ni ti futi ni, tanga ti camp ni ayeke kpe na maboko ti lo.” 9 Na pekoni, Jacob atene: “Nzapa ti babâ ti mbi Abraham nga Nzapa ti babâ ti mbi Isaac, Jéhovah, mo so mo tene na mbi, mo tene: ‘Kiri na kodro ti mo nga na ndo ti afami ti mo, na mbi yeke sara nzoni na mo,’ 10 mo fa tâ ndoye na mbi wakua ti mo nga mo ngbâ ti duti be-ta-zo na mbi atâa so mbi lingbi na ni pëpe, teti mbi fâ lani Ngu ti Jourdain so gï na keke ti mbi oko, me fadeso mbi ga camp use. 11 Mbi voro yanga na mo, zi mbi na maboko ti ita ti mbi Ésaü, ndali ti so mbi yeke na mbeto ti tene lo ga, lo sara sioni na mbi, na amama ni nga na amolenge ti ala. 12 Nga, mo tene: ‘Ti tâ tënë ni, mbi yeke sara nzoni na mo, na mbi yeke sara si ahale ti mo aga tongana mbutu ti ngu-ingo, so a lingbi ti diko ni pëpe ndali ti so a yeke mingi mingi.’” 13 Lo ngbâ lo lango na ndo so na bï ni so. Na pekoni, lo mû ambeni ye ti lo ti mû na matabisi na ita ti lo Ésaü: 14 awali-ngasa 200 na akoli-ngasa 20, awali-taba 200 na akoli-taba 20, 15 amama ti chameau 30 na amolenge ti ala so angbâ ti nyon me, awali-bagara 40 na akoli-bagara 10, awali-kororo 20 na akoli-kororo 10. 16 Lo zia anyama ni na maboko ti azo ti kua ti lo nde nde, na lo tene na ala, lo tene: “Ala fâ ngu ni kozo ti mbi, zo oko amû anyama ti lo ahon ayo kete na mba ti lo.” 17 Nga, lo mû yanga na kozo zo ni, lo tene: “Tongana ita ti mbi Ésaü atingbi na mo si lo hunda mo, lo tene: ‘Wa ti mo ayeke zo wa? Mo yeke gue na ndo wa? Anyama so ayeke na devant ti mo so ayeke ti zo wa?’ 18 tene na lo, mo tene: ‘Ala yeke ti zo ti kua ti mo Jacob. A yeke matabisi so lo tokua na mo seigneur ti mbi Ésaü; lo wani lo yeke na peko ti e.’” 19 Lo mû yanga na use zo ni, na ota zo ni nga na ala kue so ayeke na peko ti anyama ni, lo tene: “A yeke tënë so la ala yeke tene ande na Ésaü na ngoi so ala tingbi na lo. 20 Ala tene ande nga, atene: ‘Zo ti kua ti mo Jacob ayeke na peko ti e.’” Lo tene na bê ti lo, lo tene: “Tongana matabisi so mbi tokua kozo adë bê ti lo, na pekoni tongana mbi bâ lê ti lo, peut-être lo yeke yamba ande mbi nzoni.” 21 Tongaso, azo ti kua ti lo amû amatabisi ni ala fâ ngu kozo ti lo, me ti lo, lo lango na bï ni so na yâ ti camp ni.
Yenga ti 27 avril–3 mai
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | GENÈSE 34-35
“Akpale ti peko ti sarango songo na asioni zo”
(Genèse 34:1) Dinah, molenge ti Léa ti wali so lo dü na Jacob, ayeke gue ka ti duti na amaseka-wali ti kodro ni.
w97 1/2 l. 30 par. 4
Sichem: Gbata ti popo-hoto
So molenge-wali so ade ti hinga koli ape na bango ni ayeke gue ka gï lo oko lakue na Sichem so, amolenge-koli ni kâ ayeke bâ lo tongana nyen? Mbeni molenge ti mokonzi ni “abâ Dinah, lo gbu lo na lo lango na lo na ngangu.” Ngbanga ti nyen Dinah amû li ni ti gue na lê ti kpale na sarango songo na azo ti Canaan so ayeke asioni zo? A yeke peut-être ndali ti so lo ye ti sara kamarade na amba ti lo so ayeke na oko ngu ti lo? Li ti lo akpengba nga lo ye gï ti sara ye ti bê ti lo tongana ti ambeni ita ti lo ti koli? Diko mbaï so ayeke na Genèse, na gi ti hinga kota vundu nga na kamene so adoit ti sara Jacob na Léa ndali ti sioni ye so asi na peko ti so molenge ti ala ti wali ague na Sichem.—Genèse 34:1-31; 49:5-7; bâ nga Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti juin 1985, lembeti 31, na Français.
(Genèse 34:2) Tongana Sichem, molenge ti Hamor mbeni mokonzi ti sese ni so ayeke zo ti Hévi, abâ Dinah, lo gbu lo na lo lango na lo na ngangu.
“Ala kpe yongoro na lango-sioni”
14 Na lê ti Sichem, ye so lo sara ayeke na lege ni nga ayeke nzoni. Ndali ti so Dinah ayeke pendere na lê ti lo, lo “gbu lo na lo lango na lo na ngangu.” (Diko Genèse 34:1-4.) Sioni ye so azi yanga ti ambeni sioni ye so aga na vundu na Dinah nga na sewa ti lo kue.—Genèse 34:7, 25-31; aGalate 6:7, 8.
(Genèse 34:7) Gï so amolenge ti Jacob amä tënë so, ala londo na ngonda ni ala kiri. Bê ti ala ason, na ngonzo agbu ala mingi ndali ti so lo bi nengo ti Israël na sese na lege so lo lango na molenge ti Jacob, atâa so a lingbi a sara mara ti ye tongaso pëpe.
(Genèse 34:25) Ye oko, na ota lango ni, na ngoi so kä ti ganza ni angbâ ti son ala ngangu, amolenge ti Jacob use, Siméon na Lévi, aita ti Dinah, zo oko oko amû épée ti lo, ala lï yeke na yâ ti gbata ni na ala fâ koli oko oko kue.
Tongana mbeni zo ason bê ti mo
Fani mingi, azo so ayeke gi ti kiri peko ti sioni so a sara ayeke ti tene bê ti ala so ason adë. Na tapande, Bible atene na e so na ngoi so amolenge ti Jacob so ayeke Hébreu amä so Sichem zo ti Canaan alango na ngangu na ita ti ala ti wali Dinah, “bê ti ala ason, na ngonzo agbu ala mingi”. (Genèse 34:1-7). Ti kiri na peko ti sioni ye so a sara na ita ti ala ti wali so, amolenge ti Jacob ti koli use agbe lingo na terê ti Sichem nga na azo ti da ti lo. Na sarango ye na handa, Siméon na Lévi alï na yâ ti gbata ti Canaan na ala fâ akoli kue, même Sichem kue.—Genèse 34:13-27.
Eskê mênë ti azo kue so atuku so aleke kpale ni lani? Na ngoi so Jacob amä tënë ti aye so amolenge ti lo ti koli asara, lo suku na ala, lo tene: “Ala zia mbi na yâ ti kota kpale na lege so ala sara si mbi fun sioni na hôn ti azo ti sese ni, . . . ala yeke bungbi ande oko ti tiri na mbi, na ala yeke futi mbi, mbi na azo ti da ti mbi.” (Genèse 34:30). Tongaso, ye so ala sara ti kiri na peko ti sioni na azo so aleke kpale ni ape, me a kiri aga na mbeni kpale nde; azo ti sewa ti Jacob adoit fadeso ti sara ye na hange ndali ti so azo ti Canaan so ngonzo ahon ndö ti ala apeut ti ga ti sara bira na ala. Kite ayeke dä ape so ti kanga lege na ye tongaso ti si, Nzapa amû yanga na Jacob ti mû sewa ti lo ti gue na ni na Béthel.—Genèse 35:1, 5.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
(Genèse 35:8) Na pekoni, Déborah, wali so abata Rébecca lani, akui; a lu lo nduru na Béthel na gbe ti mbeni keke ti chêne. Tongaso lo iri keke ni Allon-Bacuth.
it-1 l. 603 par. 9
Déborah
1. Lo yeke zo ti batango Rébecca. Na ngoi so Rébecca azia da ti babâ ti lo Béthuel ti gue ti sara mariage na Isaac na Palestine, Déborah ague legeoko na lo (Ge 24:59). Na peko ti so Déborah asara kua teti angu mingi na da ti Isaac, lo ga mbeni zo ti da ti Jacob, peut-être na peko ti kuâ ti Rébecca. Na bango ni, angu 125 tongaso na peko ti mariage ti Isaac, Déborah akui na a lu lo na gbe ti mbeni kota keke na Béthel. Iri so a zia na ndö ti keke ni (Allon-Bacuth, so ndani aye ti tene “Keke ti chêne so azo atoto dä) afa tongana nyen la Jacob na azo ti sewa ti lo aye Déborah mingi.—Ge 35:8.
(Genèse 35:22-26) Na ngoi so Israël ayeke sara kodro na sese ni, mbeni lâ, Ruben ague abungbi na Bilhah, mbeni wali ti babâ ti lo so ayeke na use ndo, na Israël amä tënë ni. Li ti amolenge ti Jacob ti koli ayeke 12. 23 Ala so Léa adü na Jacob ayeke: Ruben, kozo molenge, na pekoni Siméon, Lévi, Juda, Issacar na Zabulon. 24 Ala so Rachel adü ayeke Joseph na Benjamin. 25 Ala so Bilhah, zo ti kua ti Rachel, adü ayeke Dan na Nephtali. 26 Ala so Zilpah, zo ti kua ti Léa, adü ayeke Gad na Aser. Amolenge ti Jacob ti koli so a dü ala na lo na Paddan-Aram la.
Atënë so azo ahunda
Na Israël ti giriri, eskê molongo ti akotara so asi na Messie andu droit ti zo ti kozo molenge?
Na ambeni ngoi e tene tongaso. Na bango ni, tënë so e tene ague oko na ye so e diko na aHébreu 12:16. Versê ni atene so Ésaü ‘ane pëpe aye so ayeke nzoni-kue’ nga lo ‘kä [na Jacob] adroit ti lo ti kozo molenge ndali ti sembe ti kobe oko.’ Na bango ni, ye so afa so na ngoi so Jacob awara ‘adroit ti kozo molenge’ lo ga na yâ ti molongo ti akotara so asi na Messie.—Mat. 1:2, 16; Luc 3:23, 34.
Ye oko, tongana e kiri e bâ ambaï ti Bible, a fa so zo ayeke na bezoin ti duti kozo molenge ti koli si lo duti kotara ti Messie ape. Zia e bâ ambeni ye so afa ni.
Ruben ayeke lani kozo molenge ti Jacob (Israël) so lo dü na Léa. Ambeni ngoi na pekoni, kozo molenge ti Jacob ti koli so lo dü na Rachel, wali ti lo so lo ye lo mingi, ayeke Joseph. Na ngoi so Ruben asara mbeni sioni ye, droit ti kozo molenge ague na Joseph (Gen. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Chron. 5:1, 2). Ye oko, Ruben na Joseph ayeke na yâ ti molongo ti akotara ti Messie pëpe. A yeke Juda osio molenge ti Jacob ti koli so lo dü na Léa la ayeke na yâ ni.—Gen. 49:10.
Dikongo Bible
(Genèse 34:1-19) Dinah, molenge ti Léa ti wali so lo dü na Jacob, ayeke gue ka ti duti na amaseka-wali ti kodro ni. 2 Tongana Sichem, molenge ti Hamor mbeni mokonzi ti sese ni so ayeke zo ti Hévi, abâ Dinah, lo gbu lo na lo lango na lo na ngangu. 3 Bê ti lo kue gï na ndö ti Dinah, molenge ti Jacob; lo ye maseka ni ngangu nga lo yeke tene anzerengo tënë na lo ti woko bê ti lo. 4 Tongaso, Sichem atene na babâ ti lo Hamor: “Mû na mbi maseka-wali so ti ga wali ti mbi.” 5 Na ngoi so Jacob amä so lo buba molenge ti lo Dinah, andâ amolenge ti lo ti koli ayeke na terê ti anyama ti lo na ngonda. Tongaso Jacob azi yanga pëpe juska ala kiri awe si. 6 Na pekoni, Hamor, babâ ti Sichem, ague ti sara lisoro na Jacob. 7 Gï so amolenge ti Jacob amä tënë so, ala londo na ngonda ni ala kiri. Bê ti ala ason, na ngonzo agbu ala mingi ndali ti so lo bi nengo ti Israël na sese na lege so lo lango na molenge ti Jacob, atâa so a lingbi a sara mara ti ye tongaso pëpe. 8 Hamor asara tënë na ala, lo tene: “Molenge ti mbi Sichem asara nzara ti molenge ti ala ti wali ni mingi. Pardon, ala mû lo na lo ti ga wali ti lo, 9 nga e na ala e mä terê ti sara mariage na popo ti e. Ala mû amolenge ti ala ti wali na e, na ala mû amolenge ti e ti wali. 10 Ala sara kodro na e, nga ala sara ye ti bê ti ala na sese ni. Ala sara kodro dä, ala dë buze dä, na ndo ni aga kodro ti ala.” 11 Na pekoni, Sichem atene na babâ ti maseka ni nga na aita ti lo: “Zia mbi nzere na lê ti ala, na mbi yeke mû na ala ye kue so ala hunda. 12 Nginza ti peko ti wali ni na aye ti peko ti lo so ala yeke hunda ni na mbi, ala diko ni gbani gbani. Mbi yeke mû na ala ye kue so ala fa na mbi. Me ala mû na mbi maseka ni ti ga wali ti mbi.” 13 Amolenge ti Jacob akiri tënë na Sichem nga na babâ ti lo Hamor na handa ndali ti so lo buba ita ti ala Dinah. 14 Ala tene na ala: “E lingbi ti yeda na aye ni so pëpe, nga e lingbi pëpe ti mû ita ti e ti wali na mbeni koli so afâ ganza pëpe, ngbanga ti so a yeke ye ti kamene ndali ti e. 15 E yeke yeda gï tongana ala sara ye so: Ala ga tongana e, ala fâ koli kue na popo ti ala na ganza. 16 Na pekoni, e yeke mû ande amolenge ti e ti wali na ala, na e yeke mû amolenge ti ala ti wali; e yeke sara kodro na ala, na e na ala e ga mara oko. 17 Me tongana ala mä e pëpe si ala ke ti fâ ganza, e yeke mû molenge ti e ti wali e hon.” 18 Tënë ti ala ni anzere na Hamor nga na molenge ti lo Sichem. 19 Maseka-koli ni alondo hio ti sara ye so ala hunda na lo, ngbanga ti so molenge ti Jacob ti wali agbu bê ti lo mingi; nga, lo yeke zo so a ne lo mingi ahon tanga ti azo kue ti da ti babâ ti lo.