Ye wa ayeke bungbi azo kue ti duti beoko?

TI MO, dutingo “beoko” aye ti tene nyen? Ti ambeni zo, dutingo beoko aye gi ti sara tënë ti ngoi so azo atiri na popo ti ala pëpe. Na tapande, tongana akodoro use wala mingi asû maboko ti ala na gbe ti mbeni mbeti nga ala yeda ti duti na siriri na popo ti ala, a lingbi ti tene so ala duti beoko. Me, so ayeke biani dutingo beoko? A yeke lakue tongaso pëpe.

Gbu li ti mo na ndo ti ye so: Teti angu mingi, azo asû maboko ti ala na gbe ti ambeti mingi mingi ti duti na siriri na popo ti ala. Ye oko, ala sara ye alingbi na ni pëpe. Ndali ti nyen? Fani mingi a yeke ndali ti so amokonzi ti sese ayeke bi bê ti ala mingi na ndo ti komandema ti ala wani ahon ti bi bê ti ala na siriri nga na dutingo beoko. Na ndo ni, ambeni kodoro ayeke na mbeto mingi ndali ti ye so alingbi ti si tongana aturugu ti ala ayeke na angangu ye ti bira pëpe tongana ti aturugu ti ambeni kodoro.

Ni la, tongana akodoro use atiri na popo ti ala pëpe, ye so aye biani pëpe ti tene so ala duti na siriri na popo ti ala. Na tapande, tongana akoli use akpo yanga ti ngombe na tere ti mba me ala pika ni pëpe, ye so aye ti tene so ala duti na siriri? Zo oko ayeke bâ ni tongaso pëpe! Ye oko, a yeke mara ti ye so akodoro mingi ayeke sara laso. Teti so azo mingi ayeke zia bê ti ala pëpe na amba ti ala, ye so asara si ala yeke na mbeto ti tene mbeni lâ ambeni abi kota lê ti ngombe na ndo ti amba ti ala. Ye wa a sara ti kanga lege na mara ti sioni ye tongaso?

Sigingo na anene lê ti ngombe akanga lege na azo ti duti beoko

Azo mingi azia beku ti ala na ndo ti mbeti so a iri ni Traité de non-prolifération nucléaire (TNP). Na ngu 1968, azo asû maboko ti ala na gbe ti mbeti so ti kanga lege na akodoro kirikiri ti sigigi na anene lê ti ngombe, nga ti sara si akodoro so ayeke na alê ti ngombe ni so asara si a mû ndo pëpe. Nda ni so a sigigi na TNP, so akodoro 180 ayeda na atënë so ayeke na yâ ni, ayeke ti zi asioni lê ti ngombe so kue na tïtî akodoro so ayeke na ni.

Atâa so a lingbi ti gonda ye so TNP ayeke gi ti sara, ambeni zo akasa ni atene so TNP ayeke gi ti kanga lege na akodoro so ayeke na anene lê ti ngombe pëpe ti sigigi na ni. Tongaso, azo ayeke na mbeto ti tene ambeni kodoro so asû maboko ti ala na gbe ti mbeti so achangé desizion so ala mû. Biani, ti ambeni kodoro, ala bâ so a yeke na lege ni oko pëpe ti tene a kanga lege na ala ti sigigi na anene lê ti ngombe so amû lege na ala ti bata na kodoro ti ala.

Ye so asara si tënë so akiri amû mbeto mingi, na so peut-être alingbi ti zia fini ti azo na yâ ti kota kpale, ayeke so a kanga lege na mbeni kodoro oko pëpe ti wara ngangu kuran. Ye so asara si ambeni kodoro ayeke na mbeto ti tene akodoro so ayeke sara kua na ngangu kuran so ti sara anzoni ye alingbi nga ti mû ni ti leke na asioni lê ti ngombe so na hondengo ni.

Même akodoro so ayeke na anene lê ti ngombe ayeke sara peut-être ye alingbi na atënë ti yâ ti TNP pëpe. Ambeni zo atene so a yeke ngangu ti ku ti tene akodoro so ayeke na aye ti bira mingi mingi afuti aye ti bira ni wala akiri na wungo ni na gbe ni. Mbeni mbeti atene so “ti pusu akodoro so ayeke na aye ti bira mingi mingi ti sara tongaso, . . . a hunda ti tene akodoro so ayeke ke tere agi ti duti na nzoni songo nga ti mä tere nzoni. Ye oko, a yeke ngangu ti tene mara ti ye tongaso asi ande.”

Angangu so azo ayeke sara ti duti beoko, atâa ala sara ni na bê ti ala kue, ayeke gi senge senge. Ye so adö pëpe bê ti azo so ayeke manda Bible ndali ti so Bible atene: “A yeke na bê ti zo so atambela ti fa lege na gere ti lo nga pëpe.” (Jérémie 10:23). Bible akiri atene polele: “Mbeni lege ayeke so ayeke nzoni na lê ti zo, me nda ti lege so ayeke lege ti si na kui.” (aProverbe 16:25). Ngangu so angorogbia ti azo ayeke sara ti tene azo aduti beoko ayeke na katikati ni. Ye oko, e yeke lakue na beku.

Zo so ayeke sara si azo aduti biani beoko

Na yâ ti Bible, a yeke wara azendo so Nzapa amû atene fade azo kue ayeke duti beoko, me pëpe na lege ti ngangu so azo ayeke sara. Wasarango ye, so aleke lani ti tene azo aduti na siriri na ndo ti sese kue, ayeke sara ande ye so zo alingbi pëpe ti sara ni. Na ambeni zo, ye so alingbi ti si pëpe. Ye oko, ngbene ye na ngoi so Nzapa acréé azo, lo leke ti tene azo kue aduti na siriri nga ala mä tere na popo ti ala.a Aversê mingi na yâ ti Bible afa so Nzapa aye lakue ti tene azo kue aduti beoko. Zia e bâ gi ambeni ti aversê so:

• “Ga, i bâ kusala ti L’Eternel, bâ lege so Lo futi ndo na sese so. Lo sara si bira awe juska na nda ti sese; Lo fâ ngindi, na Lo fâ yâ ti likongo; Lo zö apuse ti mbarata na wâ.”​—PSAUME 46:9, 10.

• “Fade a sara ye ti ngangu, wala a futi ye pëpe na Hoto ti Mbi ti nzoni-kue; teti fade sese ni asi na ndara ti L’Eternel, legeoko tongana kota ngu ti ingo asi na ngu.”​—ESAÏE 11:9.

• “Lo hunzi kui teti lakue lakue; fade Seigneur L’Eternel ambô ngule na lê ti azo kue; na fade Lo lungula zonga ti azo ti Lo na ndo sese kue, teti L’Eternel asara tënë so awe.”​—ESAÏE 25:8.

• “Me na lege ti zendo ti Lo, e yeke ku ayayu ti fini na sese ti fini so mbilimbili aduti na yâ ni.”​—2 PIERRE 3:13.

• “Fade [Nzapa ambô] ngule kue na lê ti ala, na kui ayeke mbeni pëpe. Vundu, wala toto, wala sana, ayeke mbeni pëpe teti kozo ye ni ahon awe.”​—APOCALYPSE 21:4.

Zo alingbi biani ti zia bê ti lo na ndo ti azendo so. Ndali ti nyen? Ndali ti so Jéhovah Nzapa so ayeke Wasarango ye ayeke na ngangu nga na kode so a hunda ti sara si azo aduti beoko (Luc 18:27). Lo yeke nga na nzara ti sara tongaso. Biani, Bible atene so Nzapa ‘aye ti bungbi ye kue na yâ Christ, ye ti ayayu, na ye ti sese.’​—aEphésien 1:8-10.

Nzapa amû zendo ti “sese ti fini so mbilimbili aduti na yâ ni.” Na zendo so ayeke pëpe gi mbeni senge tënë so anzere na zo (2 Pierre 3:13). Na ndo ye so Jéhovah Nzapa amû zendo ni, lo tene: “Fade tënë ti Mbi akiri na Mbi senge pëpe, me a sara ye so Mbi ye, na fade tënë ni awu na kusala so Mbi to lo dä.”​—Esaïe 55:11.

Bible asara si azo aduti beoko

Tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon, fani mingi, abungbi ti nzapa asara si azo akangbi tere ahon ti sara si ala duti beoko. A yeke nzoni e gbu li na ndo ti tënë so nzoni, ndali ti so tongana e yeda so mbeni Wasarango ye ayeke dä, a yeke na lege ni ti ku ti tene azo so ayeke voro lo aduti na siriri nga na beoko na popo ti ala. Kite ayeke dä pëpe so mo yeda na tënë so.

Abungbi ti nzapa ayeke sara si azo akangbi tere, na a lingbi azo abâ ye so pëpe tongana mbeni ye so alondo na Jéhovah nga na Mbeti ti lo. Nde na so, a yeke ye so afa so Nzapa ayeda pëpe na abungbi ti nzapa so agi ti maï akode so azo asigigi na ni ti sara si azo aduti beoko ahon ti sara ye ague oko na ye so lo leke na bê ti lo ti sara. Jésus airi amokonzi-nzapa ti ngoi ti lo “awandendia,” nga lo tene na ala, lo tene: “Tënë so Esaïe afa na iri ti Nzapa ngbanga ti i ayeke mbilimbili, lo tene, Azo so ayekia Mbi na yanga ti ala, me bê ti ala azia Mbi yongoro. Ala sambela Mbi senge senge, teti tënë so ala fa na azo ayeke ndia ti azo.”​—Matthieu 15:7-9.

Nde na so, tâ bungbi ti vorongo Nzapa ayeke sara si azo aduti beoko. Prophète Esaïe atene: “Na lâ ti nda ni, fade tënë asi tongaso, fade A sara si hoto ti da ti L’Eternel aga li ti ahoto, na fade A yä hoto so na nduzu ahon ambeni hoto kue; na fade amara kue ague kâ tongana ngu so asua. Fade Lo fâ ngbanga na popo ti amara; fade Lo leke tënë ti azo mingi; fade ala pika épée ti ala si a ga soc, na likongo ti ala si a ga zeme ti fâ tikeke; fade mara ayä épée na tere ti mbeni mara pëpe, na fade ala manda lege ti sara bira mbeni pëpe.”​—Esaïe 2:2, 4.

Na yâ ti akodoro ahon 230, aTémoin ti Jéhovah ayeke sara ye ague oko na ye so Jéhovah Nzapa afa na ndo lege ti dutingo beoko. Ye wa asara si ala duti beoko? Bazengele Paul atene: “I yü ndoye, so ayeke kamba so alingbi kue, so atingbi i.” (aColossien 3:14). Tënë ti yanga ti Grec so Paul asara kua lani na ni ti sara tënë ti “kamba” aye ti sara tënë ti akamba ti tere ti zo. Akamba so akpengba tongana asenge kamba nga ayeke sara akota kusala use. Ala sara si aye tongana bê ti zo nga na fufu ti zo angbâ na place ni, nga ala sara si ali ti bio ti zo atingbi tere.

A yeke oko ye so ndoye ayeke sara. Ndoye ayeke kanga gi pëpe lege na azo ti fâ amba ti ala. Dutingo na mara ti ndoye so Christ ayeke na ni ayeke pusu azo so alondo na ando nde nde ti duti na siriri na popo ti ala. Na tapande, ndoye ayeke mû lege na azo ti sara ye ague oko na kpengba-ndia so Jésus afa na Matthieu 7:12, so atene: “Tongaso ye kue so i ye azo asara na i, i sara na ala tongaso nga.” Ti sara ye ague oko na kpengba-ndia so amû maboko na azo mingi ti hon ndo ti bibe so apusu azo ti ke amba ti ala.

“I ndoye tere ti i na popo ti i”

A-Témoin ti Jéhovah aleke na bê ti ala ti fa so ala yeke adisciple ti Christ na lege so ala yeke sara ye so Jésus atene na ala, lo tene: “Fade azo kue ahinga i yeke adisciple ti Mbi, tongana i ndoye tere ti i na popo ti i.” (Jean 13:35). Mara ti ndoye tongaso ayeke sigigi polele na ngoi so wusuwusu alondo ndali ti tënë ti mara nga na ngoi so tënë ti poroso aga na akpale. Na tapande, na ngoi so azo ti kodoro ti Rwanda ayeke fâ lani tere na popo ti ala na ngu 1994, aTémoin ti Jéhovah afa so ala ye tere na popo ti ala. A-Témoin ti Jéhovah ti kete mara ti Hutu azia fini ti ala na lê ti kuâ ti bata aita ti ala so ayeke ti kete mara ti Tutsi.

Ti tâ tënë ni, zo alingbi pëpe ti ku ti tene azo ti akodoro nde nde kue aduti na mbeni ndoye so ayeke sara ande si azo kue aduti beoko. Bible atene so gi Nzapa oko la alingbi ti sara ye so na ngoi so lo diko. Ye oko, même laso, azo alingbi ti sara ye na ndoye nga ti duti beoko.

Na ngu so ahon, aTémoin ti Jéhovah amû angbonga ahon ngbundangbu oko ti gue ti bâ azo ti sara lisoro na ala na ndo ti Bible nga na aye ti nzoni so zo alingbi ti wara laso dä. Tâ hingango ye na ndo ti Mbeti ti Nzapa asara si azo kutu mingi mingi aduti beoko, atâa so ambeni na popo ti ala ake ândö tere. Na popo ti azo so ake ândö tere, mo yeke wara azo tongana a-Arabo na aJuif, azo ti Arménie na azo ti Turquie, azo ti Zamani na azo ti Russie.

Mo ye ti hinga ye mingi na ndo lege so Mbeti ti Nzapa, Bible, ayeke sara si azo aduti beoko? Tongana a yeke tongaso, e wa mo ti bâ aTémoin ti Jéhovah ti ndo so mo yeke dä, wala ti sû mbeti na adresse ti biröo ti aTémoin ti Jéhovah ti kodoro so mo yeke dä, so ayeke na lembeti 2.

[Akete tënë na gbe ni]

[Kete tënë na lembeti 4]

Azo asû maboko ti ala na gbe ti ambeti mingi ti duti na siriri na popo ti ala, me ala sara ye alingbi na ni pëpe

[Kete tënë na lembeti 7]

Sarango ye alingbi na akpengba-ndia ti Bible asara ye so angorogbia ti azo alingbi pëpe ti sara

[Foto na lembeti 5]

Mbeti ti Nzapa afa Zo so ayeke sara si azo aduti biani beoko

[Foto na lembeti 7]

A-Témoin ti Jéhovah ti kete mara ti Hutu nga na ala ti kete mara ti Tutsi ayeke leke da ti bungbi