“Zia e haka aversê ti Bible na aversê ti Bible”

MBENI koli awara lani mbeni kete mbeti ti nzapa na yâ ti mbeni train so ayeke gue na gbata ti New York City, na Amerika. Mbeti ni atene so ‘âme ayeke kui.’ Koli ni ayeke mbeni pasteur, na tënë ni apika bê ti lo mingi, tongaso lo to nda ti diko ni. Bê ti lo apika mingi ndali ti so, kozo, lo bâ ti lo so tënë so atene âme ayeke kui pëpe ayeke gi tâ tënë. Lo hinga zo so asû mbeti ti nzapa ni so pëpe. Ye oko, lo bâ so atënë so a fa na yâ ti mbeti ni ayeke tâ tënë nga ague legeoko na aversê ti Bible na a hunda ti manda ye na ndo ni nzoni.

Pasteur ni so ayeke George Storrs. Ye ni so asi na lo na ngu 1837, ngu so Charles Darwin asû ti kozoni na mbeti atënë ti bê ti lo so na pekoni ayeke na gunda ti tënë so atene zo aga na lege ti nyama. Na ngoi ni kâ, gbâ ti azo angbâ lani ti ye tënë ti nzapa mingi nga ala yeda so Nzapa ayeke dä. Mingi ti ala ayeke diko Bible nga ayeke bâ ni na nene ni.

Na pekoni, George Storrs aga ti hinga so a yeke Pakara Henry Grew ti gbata ti Philadelphie na Amerika si asû kete mbeti ti nzapa so. Grew amä na bê ngangu na tënë so atene “aversê ti Bible . . . si ayeke fa nda ti ambeni versê ti Bible nzoni mingi”. Grew na amba ti lo amanda lani Bible ti tene ala sara ye alingbi na awango so ayeke na yâ ni. Ye so ala manda asara si ala hinga ambeni pendere tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible.

Mbeti ti Grew so apusu lani George Storrs ti gi yâ ti Bible nzoni ti bâ ye so Bible ni atene na ndo tënë ti âme nga lo sara lisoro na ndo ni na ambeni mba ti lo pasteur. Na peko ti ngu oku so lo mû ti manda ye nzoni na yâ ti Bible, George Storrs amû desizion ti sigigi na afini pendere tâ tënë so ayeke na yâ ti Bible so lo mveni lo wara. Kozoni, lo leke mbeni diskur ti mû ni na mbeni dimanche ti ngu 1842. Ye oko, lo bâ so a yeke nzoni ti sara ambeni diskur tongaso si tënë so lo ye ti fa asigigi kue. Na nda ni, lo sara adiskur omene na ndo tënë ti âme so ayeke kui; lo sigigi na adiskur so na yâ ti mbeni brochure. George Storrs ahaka aversê ti Bible na aversê ti Bible tongaso si lo sigigi na apendere tâ tënë so azo so atene ala yeke ti Christ ahonde ni na gbe ti atënë ti mvene so agonda Nzapa pëpe.

Bible afa so âme ayeke kui pëpe?

Ti adisciple ti Jésus so a sa yingo na ndo ti ala, Bible atene so a yeke mû na ala tere so alingbi ti kui pëpe tongana matabisi ti peko ti dutingo be-ta-zo ti ala (1 aCorinthien 15:50-56). George Storrs atene na bê ti lo so tongana tere so alingbi ti kui pëpe ayeke matabisi so a mû na adisciple be-ta-zo, a ye ti tene so âme ti azo ti sioni ayeke kui. Ahon ti ngbâ gi na ndo ti ye so lo pensé na bê ti lo, lo gi ti bâ ye so Bible atene. Lo bâ Matthieu 10:28 so atene: “I kpe mbeto ti Lo so alingbi futi âme na tere kue na ndo-ti-wa.” Lo bâ so a lingbi ti futi âme. Na pekoni, lo bâ Ezéchiel 18:4 so atene: “Âme so asara siokpari, fade a kui.” Tongana zo agi ti bâ aversê ti Bible kue, apendere tâ tënë so ayeke na yâ ni asigigi polele. George Storrs atene: “Tongana tënë so mbi fa ni ayeke tâ tënë, tongaso gbâ ti aversê ti Bible so a honde ni na gbe ti tënë so atene âme ayeke kui pëpe asigigi polele, anzere na zo, nda ni alï mingi nga a yeke na ngangu.”

Me, ti ambeni versê a yeke tongana nyen? Na tapande, Jude 7 so atene: “Azo ti Sodome na Gomorrhe, na ti akodoro so ayeke na tere ni asara legeoko tongana ala so asara, ala mû tere ti ala mveni ti sara ye ti pitan, ala gue na peko ti mitele nde nde, na ala ga tapande na gbele azo na lege ti wara ngbanga ti wâ ti lakue lakue.” Na dikongo versê so, ambeni zo alingbi ti tene so âme ti ala so a fâ ala lani na Sodome na Gomorrhe angbâ ti bâ pasi teti lakue lakue na lê ti wâ. George Storrs atene: “Zia e haka aversê ti Bible na aversê ti Bible.” Tongaso, lo fa peko ti 2 Pierre 2:5, 6 so atene: “Na tongana Lo bata sese ti giriri pëpe, me Lo bata Noé, . . . na lâ ni so Lo to moa na ndo sese ti azo so ake Nzapa; na tongana Lo fâ ngbanga ti futi na ndo Sodome na Gomorrhe, na Lo sara si akodoro so aga mbi-wa si ala ga tapande teti azo so aduti na lege ti ke Nzapa.” Biani, Sodome na Gomorrhe aga lani mbi-wa, so ti tene a futi kodoro ni na azo ni biani biani.

George Storrs atene so “Pierre afa nda ti Jude versê 7 so. Tongana e haka aversê use so na mba, ala fa polele ngonzo so Nzapa asara lani na tere ti awasiokpari. . . . Ngbanga so lo dë lani na ndo sese ti giriri, na ndo Sodome na Gomorrhe aduti tongana mbeni ‘tapande’ ti gbotongo mê so angbâ ‘lakue lakue’ ndali ti azo kue juska ti si na futingo ti sese so.” Tongaso, Jude atene wâ so afuti Sodome na Gomorrhe, a futi ni teti lakue lakue, so ti tene biani biani. Tënë ti Jude so ague nde pëpe na tënë so atene âme ayeke kui.

George Storrs ahaka lani pëpe gi aversê so ague oko na tënë ti bê ti lo na lo dö ambeni lo zia. Lo bâ lani atënë so angoro tere ti aversê oko oko kue; lo bâ nga mama-tene ti yâ ti Bible. Tongana lo bâ lo tene mbeni versê ague nde na ambeni, Storrs agi yâ ti Bible ti wara tâ nda ti tënë ni.

Aye so Russell amanda na yâ ti Bible

Na popo ti azo so amû lani peko ti George Storrs, a yeke wara mbeni maseka-koli so lo zia na sese mbeni bungbi ti azo ti mandango Bible na gbata ti Pittsburgh, na Amerika. Iri ti lo ayeke Charles Taze Russell. Mbeni oko ti akozo article so Russell asara ni na ndo akota tënë ti yâ ti Bible asigigi na yâ ti mbeni périodique (Scrutateur de la Bible) so ayeke ti George Storrs. Russell ayeda so akozo wamandango Bible asara ye mingi ngbanga ti lo. A yeke lo si asigigi na Tour ti Ba Ndo, na lo kiri singila mingi ndali ti maboko so George Storrs amû na lo atâa na lege ti atënë ti yanga wala na lege ti alettre.

Tongana Charles Russell ayeke lani na ngu 18, lo leke mbeni bungbi ti azo ti mandango Bible nga lo zia na sese kode ti mandango Bible ni. Alexander Macmillan, mbeni oko ti ala so amanda lani Bible legeoko na Russell afa kode so ala yeke manda na Bible ni, lo tene: “Mbeni zo oko ayeke fa mbeni hundango tënë na ala kue ayeke sara lisoro na ndo ni. Ala yeke gi ti bâ aversê kue so andu tënë ni, na pekoni tongana ala kue ayeda so aversê ni ague oko, ala yeke fa kiringo tënë ni na ala sû ni na mbeti.”

Russell ahinga biani so tongana a mû Bible kue, a lingbi ti wara na yâ ni mbeni tokua so atënë ti yâ ni kue ague gi oko nga alingbi na asarango ye ti tere ti Nzapa so lo yeke Wa ti Bible ni. Tongana Russell abâ so a yeke ngangu ti gbu nda ti ambeni versê, lo hinga so ambeni versê ayeke dä ti fa nda ni nzoni.

Kode ti hakango aversê ayeke fini ye pëpe

Ye oko, a yeke pëpe Russell wala George Storrs wala Henry Grew si ayeke akozo zo so ahaka aversê ti Bible na ambeni versê ni nde. Kozo zo so asara kusala na kode so ayeke Jésus Christ, lo so azia gere ti vorongo Nzapa ti aChrétien. Lo sara kusala na aversê ti Bible mingi ti fa tâ nda ti mbeni versê. Na tapande, tongana aFarizien akasa lani adisciple ti lo ndali ti so ala kö lê ti blé ti te na lâ ti Sabbat, Jésus amû versê ti 1 Samuel 21:6 ti fa tongana nyen a lingbi a sara kusala na ndia so andu lâ ti Sabbat. A-Farizien ahinga lani mbaï so nzoni mingi. A yeke mbaï ti David na azo ti lo so ate lani mapa ti nzoni-kue. Na pekoni, Jésus afa peko ti aversê ti Ndia ti Moïse so atene gi Aaron na amolenge ti lo si ayeke te ni (Exode 29:32, 33; Lévitique 24:9). Ye oko, a mû lege na David ti te amapa so. Jésus ahunzi tënë ti lo so zo alingbi ti dë kite na ni pëpe na fango peko ti mbeni versê ti mbeti ti Osée, so atene: “Tongana i hinga nda ti tënë so, Mbi ye be-nzoni, me Mbi ye sacrifice pëpe; ka i fâ ngbanga pëpe na li ti ala so tënë ayeke na li ti ala pëpe.” (Matthieu 12:1-8). So ayeke tâ mbeni pendere tapande ti hakango mbeni versê na ambeni nde ti gbu nda ti tënë ni nzoni!

Adisciple ti Jésus nga asara legeoko. Tongana bazengele Paul ayeke fa ye na azo ti Thessalonique, “lo wa ala na lege ti Mbeti ti Nzapa, lo lungula nda ti tënë ni, lo fa na ala [“na lege ti aversê”, NW ] a yeke ngbanga ti Christ ti hu pono, na ti londo na popo ti awakinda.” (Kusala 17:2, 3). Nga, na yâ ti ambeti ti lo so lo sû na gbe ti yingo ti Nzapa, Paul asara kusala na aversê ti fa nda ti ambeni versê. Na tapande, tongana lo sû mbeti na aHébreu, Paul amû gbâ ti aversê ti fa so Ndia ti Moïse ayeke gi gbede ti anzoni ye so ayeke ga.​—aHébreu 10:1-18.

Tongaso, ti londo na peko ti ngu 1830 ti ga na ngu 1900 tongaso, atâ wamandango Bible amû tâ gi peko ti ye so akozo Chrétien asara. Tour ti Ba Ndo angbâ ti sara kusala na kode ti hakango aversê ti Bible na ambeni versê ni nde (2 aThessalonicien 2:15). Tongana ala yeke gi nda ti mbeni versê, aTémoin ti Jéhovah ayeke sara kusala na oko kode so.

Bâ atënë so angoro tere ti versê ni

Na ngoi so e yeke diko Bible, tongana nyen e lingbi ti mû peko ti pendere tapande so Jésus na adisciple be-ta-zo ti lo azia ni? Kozoni, e lingbi ti bâ atënë so angoro tâ gi tere ti lo versê ni. Tongana nyen atënë so alingbi ti mû maboko na e ti gbu nda ti versê ni? Ti hinga ni, zia e bâ tapande ti atënë ti Jésus so ayeke na Matthieu 16:28 so atene: “Biani, Mbi tene na i, ambeni zo ayeke na popo ti ala so aluti na ndo so, so fade kui atara ala pëpe juska ala bâ Molenge Ti Zo aga na royaume ti Lo.” Ambeni zo alingbi ti bâ so atënë so aga tâ tënë pëpe teti so adisciple ti Jésus so ayeke dä lani na ngoi so lo tene tënë so akui ti ala awe kozoni si Royaume ti Nzapa ato nda ti komande na yayu. Même mbeni buku (The Interpreter’s Bible) asara tënë na ndo ti versê so, atene: “Tënë so aga tâ tënë pëpe, tongaso na pekoni aChrétien abâ so a lingbi ala tene na azo so tënë ni ayeke lani gi mbeni kode ti sarango tënë.”

Ye oko, atënë so angoro tere ti versê so nga na a-oko tënë ni so ayeke na yâ ti mbeti ti Marc na Luc ayeke mû maboko na e ti hinga tâ nda ti versê so. Matthieu atene nyen tâ gi na peko ti versê so? Lo tene: “Na peko ti lâ omene, Jésus akamata Pierre, Jacques, na Jean ita ti lo, Lo ma na ala na ndo mbeni hoto so ayo na nduzu mingi, na ndo so zo ayeke dä pëpe. Na tere ti Lo agbian na gbele ala.” (Matthieu 17:1, 2). Marc na Luc, ala use kue afa nga so atënë ti Jésus na ndo Royaume ague oko na tënë ti tere ti lo so agbian (Marc 9:1-8; Luc 9:27-36). Tere ti Jésus so agbian, so ti tene singo ti lo na yâ gloire so abazengele ota abâ, ayeke mbeni kete yanga ti gango ti lo tongana gbia ti Royaume ni. Pierre afa so ti gbu nda ti ye ni tongaso ayeke na lege ni teti na ngoi so lo yeke sara tënë ti “ngangu na singo ti Seigneur ti e Jésus Christ,” lo tingbi ni na tënë ti tere ti Jésus so agbian na so lo Pierre ni lo bâ ni.​—2 Pierre 1:16-18.

Mo yeke zia si aversê ti Bible afa nda ti ambeni versê ti Bible?

Mo lingbi ti sara nyen tongana mo gbu nda ti mbeni versê ti Bible pëpe na peko ti so mo bâ atënë so angoro tere ni? Mo lingbi ti haka versê ni so na ambeni versê, na oko ngoi ni mo bata na li ti mo mama-tene ti yâ ti Bible. Mbeni kpengba ye so alingbi ti mû maboko na mo ti sara tongaso ayeke na yâ ti Bible Les Saintes Écritures ​— Traduction du monde nouveau. Bible ni kue wala gi mbage ni asigigi fadeso na ayanga ti kodoro 57. Kpengba ye ni so ayeke aversê so ayeke tokua mo ti bâ ambeni versê ni nde. Na yâ ti Bible Les Saintes Écritures ​— Traduction du monde nouveau avec notes et références mo lingbi ti wara aversê ni so wungo ni ahon 125 000. Tënë so ayeke na lembeti 8 ti Bible ni so atene: “Tongana mo haka aversê ni so nga na ambeni kete tënë so ayeke na gbe ti alembeti ni, mo yeke bâ tongana nyen ambeti 66 ti Bible ague tâ gi oko. Ye so afa so ambeti so kue abungbi aga gi buku oko, so alondo na Nzapa.”

Zia e bâ lege so sarango kusala na aversê so ayeke tokua zo na ambeni nde ayeke mû maboko na e ti gbu nda ti mbeni versê oko. Na tapande, mû mbaï ti Abram wala Abraham. Bâ hundango tënë so: Zo wa la amû li ni na ngoi so Abraham na sewa ti lo asigigi na kodoro ti Ur? Genèse 11:31 atene: “Térach akamata molenge ti lo Abram, na Lot, . . . na wogara ti lo Saraï, . . . ala londo na ala zia Ur ti azo ti Chaldée ti gue na sese ti Canaan. Ala si na Haran na ala duti dä.” Na dikongo versê so, mbeni zo alingbi ti tene so a yeke Térach babâ ti Abram si amû li ni. Ye oko, na yâ ti Bible Traduction du monde nouveau a tokua e na aversê 11 so asara tënë gi na ndo ti oko versê so. Tanga ti versê so a tokua e ti bâ ni ayeke Kusala 7:2, so asara tënë ti ye so Etienne afa na aJuif: ‘Nzapa ti gloire asi na kotara ti e Abraham, tongana lo yeke na sese ti Mésopotamie kozoni si lo duti na kodoro ti Caran (wala Haran), Lo tene na lo, Zia sese ti mo na asongo ti mo, mo gue na sese so fade Mbi fa na mo.’ (Kusala 7:2, 3). Atâa so lo tene so Nzapa asi na Abraham kozoni si lo gue na Haran, Etienne aye fade ti sara tënë ti ngoi so Abram azia kodoro ti Haran, me lo girisa yanga ti lo? Oko pëpe, teti so tënë ni ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa.​—Genèse 12:1-3.

Tongaso, ngbanga ti nyen Genèse 11:31 atene so “Térach akamata molenge ti lo Abram” nga na ambeni zo ti sewa ti lo na ala zia Ur? Térach angbâ lani babâ ti sewa ni kue nga lo yeda ti gue legeoko na Abram, ni la si versê so atene a yeke lo Térach si amû sewa ni ti gue na ni na Haran. Tongana e haka aversê so na e tingbi ni na tere ti mba, e lingbi ti bâ tâ ye so asi lani. Ye so asi ayeke so, na yekiango ndo Abram ague na babâ ti lo ti yeda ti sigigi legeoko na lo tongana ti so Nzapa ahunda na lo.

Tongana e diko mbeni versê, a lingbi e bâ atënë so angoro tere ni nga na mama-tene ti yâ ti Bible. A mû wango so na aChrétien: “E wara yingo ti sese so pëpe, me e wara Yingo so alondo na Nzapa, si e lingbi hinga ye so Nzapa amû na e senge senge. E sara tënë ti ye so nga, e sara tënë ni pëpe na tënë so ndara ti azo afa na e, me na tënë so Yingo afa na e, na e kamata tënë ti yanga ti Yingo ti fa na gigi ye ti Yingo.” (1 aCorinthien 2:11-13). Biani, a lingbi e hunda na Jéhovah ti mû maboko na e ti gbu nda ti Tënë ti lo na ti “kamata tënë ti yanga ti Yingo ti fa na gigi ye ti Yingo.” So ti tene e gi ti bâ atënë so angoro tere ti versê ni na e bâ nga ambeni versê so andu tënë ni. Na lege ti mandango Mbeti ti Nzapa, zia e ngbâ ti gi ti wara apendere tâ tënë so ayeke na yâ ni.

[Afoto na lembeti 12]

Awamandango Bible so azia aversê ti Bible afa nda ti ambeni versê: George Storrs, Henry Grew, Charles Taze Russell, Alexander Macmillan

[Lingu ti afoto]

Top: SIX SERMONS, by George Storrs (1855); second from top: Collection of The New-York Historical Society/69288

[Foto na lembeti 15]

Bazengele Paul amû lani aversê ti fa na nda ti ambeni versê