ENGANÎRO Z’AKALAMO K’ABANTU
Ntasag’iyusa Okuyiga
NAMVUGE Yehova omunkwa oku lukengwa ngwerhe lw’okuba naye nka ‘Mwigiriza [Mukulu].’ (Iz. 30:20) Anayigirize abakozi bage kugerera Akanwa kage Bibliya, obulemi bwage bw’okusomeza, n’ikubuliro lyage. Anakolese n’abirhu bene bantu, ko kuderha, bene wirhu na bali birhu b’ekiroho ly’arhuyigiriza. Ciru akaba nkola ngwerhe hofi myaka igana, ncigendekire nayunguka n’enyigirizo za Yehova muli ezo njira zoshi. Lekagi mpugûle gurhi bibamwo ntyo.
Haguma n’omulala gwani omu mwaka gwa 1948
Naburhagwa omu mwaka gwa 1927 omu vile nsungunu hofi n’e Chicago, omu Illinois, e États-Unis. Larha na Nyâma babusire bana barhanu: Jetha, Don, nie, Karl, na Joy. Rhweshi rhwal’ihizire okukolera Yehova n’obuguma-guma bwirhu boshi. Jetha ajire okw’isomo lya kabirhi ly’Amasomo g’Egileadi omu mwaka gwa 1943. Don ajire oku Beteli omu Brooklyn, e New York omu mwaka gwa 1944, Karl akuja omu mwaka gwa 1947, na Joy omu mwaka gwa 1951. Olwiganyo lwabo lwinja n’olw’ababusi birhu lwanshumize bwenene.
OKU OMULALA GWIRHU GWAYIGAGAMWO LUGENDA YEHOVA
Larha na Nyâma bali basomi b’Ebibliya bal’izigire Mungu banarhuma nirhu rhwe bana babo rhwaba n’obo buzigire. Cikone Larha arhacigendekeraga asima eby’idîni enyuma z’okukola nka musoda e Bulaya amango g’Ivita lya Burhanzi ly’Igulu. Bulya Nyâma avuzire omunkwa okubona Larha agalusire aha kâ anacizine amubwira ntya: “Karl, leka rhuje omu misa nk’oku rhwanayorhaga rhujira.” Larha ashuza ntya: “Namulusa yo ci ntajemwo.” Nyâma amudosa ntya: “Bulya gurhi orhajemwo?” Ashuza erhi: “Amango g’ivita, abakulu b’amadîni bali b’omw’idîni liguma cikone bali omu bigusho byakag’ilwisanya, bakag’igisha abasoda n’ebikolanwa byabo by’okulwa ivita! Luhande luhi Mungu al’ilunzire okuboko?”
Enyuma z’aho erhi Nyâma ali ebwa kanisa, Bahamirizi babirhi ba Yehova barhulambagirira. Baha Larha amabugu abirhi g’ecitabu c’okuyiga Ebibliya cakag’ihamagalwa Light (Bumoleke) cal’iganirire ecitabu c’Amafulûlo. Larha asimisibwa anayemera ebyo bitabu. Erhi Nyâma abona ebyo bitabu, arhondera okubisoma. Enyuma z’aho, lusiku luguma abona itangazo omu jurnale y’omu eneo yirhu yal’ilalisire abantu basimisibwe okuyiga Ebibliya kugerera amabugu gombi g’ecitabu Light. Ahiga okuja yo. Erhi ahika yo, mukazi muguma ayigula olumvi. Oyo mukazi al’ifumbasire ibugu liguma ly’eco citabu. Nyâma amudosa ntya: “Ka hano ho muli mwayigira eci citabu?” Oyo mukazi amushuza erhi, “Neci mwîra wani, rhukuyegerezize.” Omugobe gwakulikiraga, Nyâma arhuhêka rhwe bana bage, n’enyuma z’aho rhwakaja yo ngasi mango.
Oku ntimanano nguma, owakag’ilongoza ambwira nsome olwandiko lw’Ennanga 144:15, ludesire oku abantu baharamya Yehova baba ba mwishingo. Olo lwandiko lwampuma oku murhima bwenene, nk’oku agandi mandiko abirhi gajiraga: olwandiko lwa 1 Timoteyo 1:11, NWT, ludesire oku Yehova aba “Mungu w’obushagaluke,” n’olwandiko lw’Abefezi 5:1, lurhuyinginzire ‘rhuciseze okushusha Nnâmahanga.’ Nahugûkwa oku nal’ishinganine mbe n’omwishingo omu kukolera Omulemi wani n’okumuvuga omunkwa oku lukengwa ampire lw’okumanya okuli kwayishir’ilongoza akalamo kani.
Ecigamba ca hofi cali oku bilometre 32 kurhenga emwirhu kuja e Chicago. Ciru akaba ntyo, rhwakag’ija oku ntimanano, n’obumanye bwani bw’Ebibliya bwagendekera bwayushûka. Nkengire oku mango maguma owakag’ilongoza abwira Jetha ahâne ishuzo. Omu kuyumva ishuzo lyage, narhanya ntya: ‘Nal’ilimanyire. Nakahizire okuboko enyanya lyo nshuza.’ Narhondera nakarheganya n’okuhâna agani mashuzo. Akantu k’obulagirire bwenene, nakula kiroho haguma na mukulu wani na mulumuna wani na bali birhu bombi. Nabatizibwa omu mwaka gwa 1941.
OKUYIGIRIZIBWA NA YEHOVA OKU NTIMANANO NKULU
Nkengire bwenene entimanano nkulu y’omu mwaka gwa 1942 yajiriragwa omu Cleveland, e Ohio. Abantu b’omu gandi maeneo g’e États-Unis galushire 50 bal’icilunzire kuli yo kugerera etelefone. Omulala gwirhu haguma n’eyindi milala minji yal’ibêzire omu mahema hofi n’aha eyo ntimanano yajiriragwa. Ago mango Ivita lya Kabirhi ly’Igulu lyal’idarhabire, n’okuhagalika Abahamirizi ba Yehova kwayushûka bwenene. Bijingo, nabona ebigusho bya bene wirhu bayimanzize emituga yabo n’amatara gayo gayerekire embuga z’ako kambi kirhu k’amahema. Boshi bal’iyumvikine oku omu ngasi mutuga mukabêra muntu mulebe nka mulanzi obudufu boshi. Erhi hakabire kantu kalebe kayerekine oku hali amazibu, bene wirhu bal’igwasirwe bayase amatara gabo lya bahusa abal’ijira ecirhero n’okushurha esoné. Muli ntyo, abandi bakalibirhire yo duba-duba lyo barhabala. Nakarhanya erhi, ‘Abantu ba Yehova baba bacirheganyize bwinja oku ngasi kantu!’ Nta kantu kabi kabire, na bulya nakag’iciyumva ndi omu bulanzi, naba n’obulyo bw’okuj’irô.
Miaka milebe enyuma z’aho, omu kurhanya kw’eyo ntimanano, nahugûkwa oku Nyâma arhal’ihangayisire ciru n’ehitya nisi erhi kuyoboha. Al’ilangalire Yehova loshi-loshi n’ikubuliro lyage. Ntakayibagira ciru n’ehitya olwiganyo lwage lwinja.
Kasanzi kasungunu embere z’eyo ntimanano nkulu, Nyâma aba painiya w’akasanzi koshi. Muli ntyo akasegeza obwenge bwenene oku hotuba zakag’iganirira omukolo gw’akasanzi koshi. Erhi rhuli omu njira y’okugaluka e kâ, aderha ntya: “Nakalonzize ngendekeze omukolo gw’obupainiya, cikone ntakahash’ijira ntyo ngalihasha okushibirira enyumpa yirhu.” Buzinda arhudosa erhi rhwanamurhabala. Rhwayemera, na muli ntyo agabira ngasi muguma wirhu cumpa ciguma erhi bibirhi akakoropa embere z’okulya ebiryo by’esezi. Enyuma zirhu okuja e masomo, akag’ilabiriza erhi enyumpa ecîre enali mpange bwinja, n’enyuma z’aho akag’ija omu mukolo gw’amahubiri. Ali mukazi wagwerhe binji bya kujira, cikone nta lusiku alesire okushibirira abana bage. Amango rhwakag’igaluka aha kâ lyo rhulya ebiryo by’omushi n’enyuma z’amasomo, ensiku zoshi akag’iba aliho ly’arhushibirira. Nsiku nguma na nguma enyuma z’amasomo, rhwakag’ija haguma naye omu mukolo gw’amahubiri, n’oko kwarhurhabala okuhugûkwa bici okuba painiya kuhugwîre.
OKURHONDERA OMUKOLO GW’AKASANZI KOSHI
Narhonderaga omukolo gw’obupainiya erhi ngwerhe myaka 16. Ciru akaba Larha arhal’iciba Muhamirizi wa Yehova ago mango, akag’ishagalukira obushiru bwani omu mukolo gw’amahubiri. Bijingo biguma, namubwira oku ciru akaba nakag’icihangana bwenene, nta muntu nal’icipata wal’ilonzize okuyiga Ebibliya. Enyuma z’okuhulika hitya, namudosa ntya: “Ka wanayemera okuyiga Ebibliya haguma na nani?” Arhanya hisungunu anashuza erhi, “Ntabwini erhi hali ecakarhuma ntajira ntyo.” Kobinali, Larha ye wabire mwanafunzi wani murhanzi w’Ebibliya. Olo lwali lukengwa lunene bwenene!
Rhwayiga ecitabu “La vérité vous affranchira.” Oku ifunzo lirhu lyakag’igendekera, nahugûkwa oku Larha akag’intabala lyo mba mwanafunzi mwinja bwenene na mwalimu mwinja bwenene. Kwa lwiganyo, bijingo biguma, enyuma z’okusoma ecifungo aderha ntya: “Mbwine ebi ecitabu cidesire. Cikone gurhi omanyiremwo oku eci citabu cidesire okuli?” Ntal’icirheganyize kw’er’idoso, muli ntyo naderha ntya: “Ntankahash’ikuha ishuzo ly’obwalagale buno, cikone hano rhucib’iyiga, nshinganine mbe n’ishuzo.” Nanaba nalyo. Napata amandiko gal’ilunzire okuboko omwanzi rhwakag’iganirira. Enyuma z’aho, nakacirheganya bwinja bwenene lugenda ifunzo lirhu, nayiga okujira obusagasi. Oko kwantabala nie na Larha okukula kiroho. Akakolesa ebi akag’iyiga anabatizibwa omu mwaka gwa 1952.
NAGENDEKIRE NAYIGA OKU BETELI
Narhengaga aha kâ erhi ngwerhe myaka 17. Hofi n’ago mango, Jethaa aba misiyonere, na Don aja oku Beteli. Bombi bal’izigire emikolo yabo n’oko kwampa omurhima bwenene. Muli ntyo, nayunjuza efomu y’okuj’ikolera oku Beteli n’ey’okusoma Amasomo g’Egileadi nanaleka byoshi omu maboko ga Yehova. Gurhi byabire? Nalalikwa oku Beteli omu mwaka gwa 1946.
Omu myaka minji, nabire na mikolo minji eri lubero oku Beteli, na ntyo naba n’obulyo bw’okuyiga bintu binji bihyahya. Nkola ngwerhe myaka 75 ndi nakolera oku Beteli, mw’eyo myaka nayizire okucapa ebitabu n’okujira eby’ensabu (comptabilité). Kandi nayizire okugula ebintu rhulagirireko oku Beteli n’okurhuma ebintu ahandi hantu. Na kulusha byoshi, nanshagalukire bwenene enyigirizo z’Ebibliya rhuhâbwa oku Beteli amango g’enterekêro y’esezi n’ezindi hotuba ziyimangire oku Bibliya.
Ndi nayigiriza oku masomo g’abagula b’ecigamba
Kandi hali ebindi bintu nayizire kugerera mulumuna wani Karl, wayishaga oku Beteli omu mwaka gwa 1947. Ali mwanafunzi na mwalimu mwinja bwenene w’Ebibliya. Mango maguma namuhûna oburhabale lyo ngeza bwinja ehotuba nahâbagwa. Nabwira Karl oku napatire myanzi minji bwenene lugenda ehotuba yani cikone nahabire gurhi nayikolesa. Antabala lyo manya oku najira omu kundosa idoso liguma, “Joel, ecirhwe c’ehotuba yawe ciri cihi?” Nahugûkwa duba-duba ebi al’ilonzize okumbwira: Nal’ishinganine nkolese emyanzi yantabala okuhugûla ecirhwe c’ehotuba yani n’okuleka eyindi. Ntayibagiraga er’isomo ciru n’ehitya.
Lyo rhuba n’omwishingo oku Beteli, rhushinganine rhujire binji omu mukolo gw’amahubiri, n’erhi rhwakajira ntyo, rhwanacibonera ebintu by’okuhâna omurhima. Kantu kaguma ncikengire bwenene naciboneraga kabaga oku murhondero gwa bijingo biguma omu Bronx e New York City. Nie na mwene wirhu muguma rhwalambagirira mukazi muguma wakag’iyemera embere amagazeti Ilabiro ly’Akalalizi na Amuka! Rhwarhondera rhwaganira naye omu kuderha ntya: “Mw’ebi bijingo rhuli rhwarhabala abantu okuyiga ebintu by’okuhâna omurhima kurhenga omu Bibliya.” Ashuza erhi, “Akaba biyerekire Ebibliya muyegerere.” Rhwasoma rhwanaganirira mandiko manji lugenda Obwami bwa Nnâmahanga n’igulu lihyahya lyayisha. Buzira karhinda, oko kwamushagalusa bwenene, bulya alalisire bîra bage balebe lyo bacilunga haguma na nirhu omugobe gwakulikiraga. Buzinda ye n’iba baba bakozi bishwekerezi ba Yehova.
NAYIZIRE BINJI KUGERERA MUKANIE
Nal’ikola ngwerhe myaka 10 ntya ndi nalonza omuntu naja naye omu buhya embere ntimanane na mukanie. Bici byantabire okupata omukazi mwinja? Nakag’irhanya kw’er’idoso omw’isala: ‘Bici nnonzize rhujire haguma na mukanie enyuma z’okuja omu buhya?’
Haguma na Mary omu mukolo gw’omuzunguko
Erhi rhuli oku ntimanano nkulu y’omu mwaka gwa 1953 yajiriragwa omu Yankee Stadium, narhimanana na mwali wirhu muguma wakag’ihamagalwa Mary Aniol. Ye na Jetha basomaga haguma isomo lya kabirhi ly’Egileadi, na bombi bakag’ikola haguma omu mukolo gw’obumisiyonere. Mary anganirira n’obushagaluke bunji lugenda omukolo gwage gw’obumisiyonere omu Caraïbes n’amafunzo g’Ebibliya akag’ilongoza mwaka oku gundi. Erhi rhugendekera rhwamanyana, rhwahugûkwa oku rhwagwerhe mihigo miguma y’ekiroho. Ngasi muguma wirhu azigira awabo bwenene, rhwanajira obuhya omu Mwezi gwa 4, 1955. Omu njira nyinji, Mary ayerekine oku ali ngalo kurhenga emwa Yehova na lwiganyo lwa kuyigwa. Akag’iba n’obushagaluke omu ngasi mukolo akag’ihâbwa. Akag’ikola bwenene, akag’ishibirira abandi kurhenga oku murhima, n’ensiku zoshi akag’ihira ebiyerekire Obwami oku nafasi ntanzi. (Mt. 6:33) Rhwajijire omukolo gw’omuzunguko myaka isharhu, n’omu mwaka gwa 1958 rhwalalikwa oku Beteli.
Kugerera Mary, nayizire binji. Kwa lwiganyo, oku murhondero gw’obuhya bwirhu, rhwahiga okukajira obusomi bwirhu bw’Ebibliya haguma, omu kusoma milongo hofi 15 oku lusiku. Enyuma za muguma wirhu okusoma milongo milebe, rhwakag’ihâna entanya zirhu lugenda amandiko rhwasomire n’okuganirira gurhi rhwakagakolesa omu kalamo kirhu. Kanji-kanji Mary akag’imbwira ebintu ayizire oku Masomo g’Egileadi erhi omu mukolo gwage gw’obumisiyonere. Ezo nshambalo zampa oburhimanya zanantabala okukubûla ehotuba zani n’okumanya gurhi nakakahamwo bali birhu omurhima.—Mig. 25:11.
Mukanie muzigirwa Mary afîre omu mwaka gwa 2013. Ndi nalindirira bwenene okumubona omw’igulu lihyahya! Embere ago mango gahike, mpizire okugendekera nayiga, n’okulangalira Yehova n’omurhima gwani goshi. (Mig. 3:5, 6) Nampate mwishingo munji n’oburhulirize omu kurhanya kw’ebi abantu ba Yehova bayish’ijira omw’igulu lihyahya. Buzira karhinda, oko kwayish’ihiramwo okuyiga ebintu bihyahya kurhenga emw’Omwigiriza wirhu Mukulu na lugenda ye! Kobinali, ntamanyiri gurhi nakamuvugamwo omunkwa kw’ebi amakanyigiriza n’oku lukogo lwage lunji lurhashinganinwi anyeresire.
a Olole enganîro z’akalamo ka Jetha Sunal omw’Ilabiro ly’Akalalizi ly’omu lusiku 1/3/2003, buk. 23-29 (omu Ciswahiri).