ඉන්කාවරුන්ට තම රන්වන් අධිරාජ්‍යය අහිමි වූ අන්දම
පෙරූහි පිබිදෙව්! වාර්තාකරු විසින්
හිරු උදාව. උදෑසන අහස් කුසට විදුලි වේගයෙන් විහිදෙන ආලෝක දහරාවන්ගෙන්, හිමෙන් වැසුණු ඇන්ඩීස් කඳු පෙළ සුමුදු ලෙස නැහැවී ගොසින්. ඉන්දියානු ජනයා අතුරින් හිමිදිරියේ අවදි වූවන්, මීටර් 4,300ක උසකදී ශීත රාත්‍රියේ ශීතලය පලවාහැරියාවූ උණුසුමේ පහස භුක්ති වින්දා. කෙමෙන්, කෙමෙන්, ඉන්කා අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර වන කූස්කෝ (තේරුම “ලොවේ පෙකණිය”) මැද පිහිටි සූර්ය දේවස්ථානයත් හිරු රැස්වලින් නැහැවී ගියා. රන්වන් බිත්ති හිරු රැස් පරාවර්තනය කළා. දේවස්ථානයේ ඉදිරිපිට ඉන්කාa අධිරාජ්‍යයාගේ උයනේ තනි රත්තරනින් නිම වූ ලාමා, වයිකූනා සහ කෝන්ඩෝ ප්‍රතිමා කාන්තියෙන් බැබළුණා. යන එන මඟීන්, තමන්ගේ හිරු දෙවියාට තම හාදු වාතයට මුසු කළේ නමස්කාර ක්‍රියාවක් වශයෙනුයි. ඔවුන්ගේ විශ්වාසය පරිදි, ජීවත්ව සිටීමත්, දිවි රැක දුන් සූර්යයාගේ ආශීර්වාද ලැබීමත් සම්බන්ධයෙන් ඔවුන් මොනතරම් කෘතඥපූර්වක වුණාද!
දාහතරවන සහ 16වන සියවස් අතරතුරේදී, දකුණු අමෙරිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරය දිගේ මහත් රන්වන් අධිරාජ්‍යයක් බලපවත්වමින් තිබුණා. අතිදක්ෂ ගෘහ නිර්මාණ සහ තාක්ෂණික ශිල්පීන්ගේ පාලනය යටතේ සිටි ඉන්කාවරුන්, සමාජීය වශයෙන් තම තත්වය වැඩිදියුණු කිරීමට සංවිධානය වූ ජනතාවක් වුණා. අතිවිශිෂ්ට ඉන්කා අධිරාජ්‍යය එහි දේශ සීමාවන් කිලෝමීටර් 5,000කට ආසන්න දුරකට විහිදෙව්වා; එය වර්තමාන කොලොම්බියාවේ දකුණු කොටසේ සිට ආර්ජන්ටිනාව දක්වා තරම් දුරකට විහිදී ගියා. ඇත්තෙන්ම “ඉන්කාවරුන් විශ්වාස කළේ ඔවුන් මුළු ලෝකයම පාහේ පාලනය කළ බවයි.” (නැෂනල් ජියෝග්‍රැෆික්) තම අධිරාජ්‍යයේ සීමාවන්වලින් ඔබ්බට, යටත් කරගැනීමට තරම් වටිනා කිසිවක් නොතිබුණු බව ඔවුන් විශ්වාස කළා. එහෙත්, මෙම අධිරාජ්‍යය පැවති බවවත් සෙසු ලෝකය දැන සිටියේ නැහැ.
ඉන්කාවරුන් කවුද? ඔවුන්ගේ මූලාරම්භය කුමක්ද?
ඉන්කාවරුන්ට කලින් සිටියේ කවුද?
ඉන්කාවරුන් මහාද්වීපයේ මුල්ම වැසියන් නොවූ බව පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම්වලින් හෙළි වෙනවා. ඔවුන්ට අවුරුදු සියගණනක සිට දහස්ගණනකට කලින්, හොඳින් සංවර්ධනය වූ සංස්කෘතීන් පැවතුණා. ඒවා පුරාවිද්‍යාඥයන් වර්ගීකරණය කර තිබෙන්නේ, ලාම්බායෙකෙ, චාවීන්, මෝචීකා, චීමූ හා ටීආහ්වානාඛෝ සංස්කෘතීන් හැටියටයි.
එම මුල් කණ්ඩායම් විවිධාකාර සතුන්ට—ජගුවරයන්, පූමාවන් හා මත්ස්‍යයන්ට පවා—වන්දනාමාන කළා. ඔවුන් අතර කඳුකරයේ දෙවිවරුන්ට ගරු බුහුමන් දැක්වීම පුළුල්ව පැතිරුණා. ඇතැම් ගෝත්‍ර ලිංග නමස්කාරයෙහි නිරත වූ බව ඔවුන්ගේ මැටි බඳුන් පෙන්නුම් කළා. පෙරූ සහ බොලීවියාව අතර දේශ සීමාවේ ඉමහත් උසක පිහිටි ටිටිකාකා විල අසල ගෝත්‍රයක්, පුරුෂ ලිංග සලකුණු සහිත දේවස්ථානයක් ඉදි කළ අතර, පාචා-මාමා නොහොත් “මාතෘ භූමියෙන්” හොඳ අස්වැන්නක් සහතික කරගැනීමට පැවැත්වූ සරුබවේ වතාවත්වලදී එම සලකුණුවලට වැඳුම් පිදුම් කරනු ලැබුවා.
මිථ්‍යාව සහ යථාර්ථය
ඉන්කාවරුන් දසුනට අවතීර්ණ වුණේ 1200දී විතර වගෙයි. ඉන්කා කුමරියකගේ සහ ස්පාඤ්ඤ නයිට්වරයෙකු මෙන්ම ඉඩම් හිමියෙකුගේ පුත්‍රයා වූ ගාර්තීලාසෝ දේ ලා බාගාට අනුව, මිථ්‍යාවෙහි පැවසෙන පරිදි, මාන්කෝ කාපාක් යන මුල්ම ඉන්කාවරයාව, ඔහුගේ සොහොයුරිය/මනාලිය සමඟ හිරු-දෙවියා වූ ඔහුගේ පියා විසින් ටිටිකාකා විල වෙතට යවනු ලැබුවේ, සියලුම ජනයා හිරු නමස්කාරයට යටත් කරගැනීමේ අදහසිනුයි. අදදින, තවමත් මෙම ප්‍රබන්ධ කථාව සමහර පාසැල්වල ළමුන්ට පවසනු ලබනවා.
කෙසේවෙතත්, මිථ්‍යාව පසෙක තැබුවත්, ඉන්කාවරුන් ඇතැම්විට ටීආහ්වානාඛෝ යන ටිටිකාකා විලේ එක් ගෝත්‍රයකින් පැමිණුණා විය හැකියි. කල් යත්ම, ව්‍යාප්ත වෙමින් පැවති අධිරාජ්‍යය යටත් කරනු ලැබූ ගෝත්‍ර බොහොමයකගේ හොඳින් සංවිධානය වූ හස්ත කර්මාන්ත භාරගත් අතර, ඒ වන විටත් ඉදි කර තිබූ ඇළවල් සහ මළු පුළුල් කරමින් වඩාත් සම්පූර්ණ තත්වයකට ගෙන ආවා. ඉන්කාවරුන් දැවැන්ත ව්‍යූහයන් ඉදි කිරීමෙහි නිපුණයන් වුණා. උස් සානුවකින් උස්ව පිහිටි කූස්කෝ නගරය දෙස බලද්දී පෙනෙන සාක්සාහ්වාමාන් බලකොටුව සහ දේවස්ථානය ඉදි කිරීමට ඔවුන්ගේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීන් සමත් වුණ ආකාරය සම්බන්ධයෙන් බොහෝ අදහස් තිබෙනවා. ටොන් 100ක දැවැන්ත තනි ගල් කුට්ටි එකට සම්බන්ධ කරනු ලැබුවා. ඒවා සම්බන්ධ කිරීමට කිසිම බදාමක් භාවිත කළේ නැහැ. පුරාණ කූස්කෝ නගරයේ බිත්තිවල දැකගත හැකි හොඳින් සවි වූ ශිලා නිර්මාණ ශිල්පයට භූමිකම්පා බලපෑම් කර නැති තරම්.
බැබළෙන සූර්ය දේවස්ථානය
කූස්කෝ නමැති රාජකීය නගරයේ, ඔප දැමූ ශිලා දේවස්ථානයක, ඉන්කාවරුන් සූර්ය නමස්කාරය සඳහා පූජක තන්ත්‍රයක් සංවිධානය කළා. අභ්‍යන්තර බිත්ති තනි රනින් සහ රිදීවලින් අලංකරණය කරනු ලැබුවා. පූජක තන්ත්‍ර සමඟ, ලීමාවලින් ටිකක් එපිටින් තිබෙන පාචාඛාමාක් සූර්ය දේවස්ථානයෙහි නැවත ඉදි කර ඇති මඩම වැනි විශේෂ මඩම් පිහිටුවනු ලැබුවා. කැපීපෙනෙන රූපශ්‍රීයකින් හෙබි කන්‍යාවන්, අවුරුදු අටක තරම් ළාබාල වයසක සිට ‘සූර්යයාගේ කන්‍යාවන්’ වීමට පුහුණුව ලැබුවා. ඉන්කාවරුන් මිනිස් පූජා ඔප්පු කළ බවත් පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂිවලින් ඇඟවෙනවා. ඔවුන් දරුවන්ව ආපුස් නොහොත් කඳුකරයේ දෙවිවරුන්ට පූජා කළා. ඇන්ඩීස් කඳු මුදුන්වල තිබී ඇතැම් දරුවන්ගේ මිදුණු සිරුරු සොයාගෙන තිබෙනවා.
ඉන්කාවරුන්ට සහ කලින් සිටි ගෝත්‍රිකයන්ට ලිවීමේ ශිල්පය ගැන දැනුමක් නොතිබුණත්, ක්විපූ යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන ක්‍රමය භාවිතයෙන් වාර්තා තැබීමේ ක්‍රමයක් ඔවුන් බිහි කළා. මෙය, බඩු ලැයිස්තු සහ වාර්තා තැබීම සඳහා පැවරුම් ලැබූ අයට මතක තබාගැනීමට උපකාරයක් වශයෙන් “ඉපැරණි පෙරූ ජාතිකයන් විසින් යොදාගනු ලැබූ විවිධාකාර වර්ණවලින් යුත් ගැට යොදන ලද කුඩා රැහැන් සවි කළ ප්‍රධාන රැහැනකින් සකස් වූ උපකරණයක්.”—වෙබ්ස්ට’ස් නයින්ත් නියූ කලීජිඒට් ඩික්ෂනරි.
අධිරාජ්‍යය එකට බැඳ තැබුවේ කෙසේද?
දැඩි නීති මෙන්ම සැලසුම්ගත උපායමාර්ග මගින් තනි මධ්‍යම ආණ්ඩුව හොඳින් ස්ථාපිත වුණා. සියලුදෙනාම ඉන්කාවරුන්ගේ භාෂාව වූ කෙචූආ ඉගෙනගැනීම මුල් අවශ්‍යතාවක් වුණා. “දකුණු අමෙරිකාවේ උපභාෂා අතුරින්, කෙචූආ වඩාත්ම පුළුල් මෙන්ම විවිධාකාර වූ එක වශයෙන්” සැලකෙන බව එල් කෙචූආ ආල් ආල්කාන්සෙ ඩෙ ටෝඩෝස් (සියලුදෙනා අබියස ඇති කෙචූආ) යන පොත පවසයි. එය තවමත් පෙරූ කඳුකරයේ සිටින දශලක්ෂ පහක් පමණ ජනකායක් විසිනුත්, අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් වී ඇති රටවල් පහක තවත් දශලක්ෂ ගණනක් විසිනුත් භාවිත කරනු ලබනවා. ටිටිකාකා විලට ගිනිකොන දෙසින් සිටින කණ්ඩායමක් තවමත් ඉන්කා යුගයට කලින් කෙචූආවලින් කැඩී ආ භාෂාවක් වන අයිමාරා කතා කරනවා.
කෙචූආ භාවිත කිරීම, ආසන්න වශයෙන් යටත් කරනු ලැබූ ගෝත්‍ර 100 කෙරෙහි එක්සත් කරවන බලපෑමක් තිබූ අතර, එක් එක් කණ්ඩායම පාලනය කළ ගමේ කූරාකාහට (ස්වාමියා) එය උපකාරයක් වුණා. වගා කිරීමට බිමක් සෑම පවුලකටම පවරනු ලැබුවා. ජයග්‍රහණයෙන් පසුව, ප්‍රාදේශීය නැටුම් සහ උත්සව දිගටම පවතින්න ඉන්කාවරුන් අවසර දුන් අතර, යටත් කරනු ලැබූ සියලුම ජනයාව තෘප්තිමත්ව තබාගැනීමට නාට්‍ය සන්දර්ශන සහ ක්‍රීඩා උත්සව පැවැත්වූවා.
මීටා බද්ද
අධිරාජ්‍යය පුරාම කිසිම මූල්‍යමය ඒකකයක් තිබුණේ නැහැ; ඉන් අදහස් කළේ රත්තරන් තනිව ගත්තොත් එයින් පුද්ගලයන්ට කිසිම වටිනාකමක් නොතිබූ බවයි. එය චිත්තාකර්ෂණීය වුණේ එය සූර්යයා පරාවර්තනය කළ නිසයි. අය කරන ලද එකම බද්ද මීටා (කෙචූආ, “වාරයක්”) බද්දයි; මෙහිදී ඉන්කාවරුන් සතු මහා මාර්ග සහ ඉදි කිරීමේ ව්‍යාපෘති බොහොමයකට බලහත්කාරයෙන්ම වගේ ශ්‍රමය යෙදීමට සෑම යටත්වැසියෙකුටම තම වාරය ගැනීමට සිදු වුණා. මෙසේ ඉන්දියානු සේවකයන් දහස්ගණනක් නීතියෙන් සේවයට බඳවාගනු ලැබුවා.
මීටා සේවකයන් යොදාගනිමින්, නිපුණ ඉන්කා ඉදි කරන්නන් කිලෝමීටර් 24,000ක් ඉක්මවූ මහා මාර්ග පද්ධතියක් ඉදි කළා. කූස්කෝවලින් ඇරඹෙමින්, ඉන්කාවරුන් අධිරාජ්‍යයේ වඩාත් දුර බැහැර ස්ථාන සම්බන්ධ කරගැනීමට ගල්වලින් සෑදූ මහා මාර්ග පද්ධතියක් ඉදි කළා. චාස්කී යනුවෙන් හැඳින්වූ, පුහුණු කළ පණිවිඩකාර ධාවකයන් ඒවා භාවිත කළා. ඔවුන් කිලෝමීටර් එකක සිට තුනක පරතරයක් අතර පිහිටා තිබූ පැල්පත්වල නැවතී සිටියා. පණිවිඩයක් සහිතව චාස්කී කෙනෙකු පැමිණි විට, ඊළඟ චාස්කී ඔහුත් සමඟ හරියට මැරතන් ධාවකයෙක් මෙන් දුවන්න පටන්ගත්තා. මෙම ක්‍රමය යොදාගනිමින්, ඔවුන් දිනකට කිලෝමීටර් 240හේ දුරවල් පියෙව්වා. ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් පාලනය කරමින් සිටි ඉන්කා අධිරාජ්‍යයා තම අධිරාජ්‍යයේ සෑම කොනකින්ම වාර්තා විගස ලබාගත්තා.
ඉන්කාවරුන් මහා මාර්ග දිගේ විශාල ගබඩා පිහිටෙව්වා. යටත් කරගැනීමේ ගමන් යන අතරතුරේදී ඉන්කාවරුන්ගේ සේනාවන්ගේ භාවිතය සඳහා, ආහාර සැපයුම් සහ ඇඳුම් පැළඳුම් ඒවාවල ගබඩා කර තිබුණා. හැකි අවස්ථාවලදී ඉන්කා අධිරාජ්‍යයා යුද්ධ කිරීම මඟහැරියා. උපායමාර්ගයක් යොදාගනිමින්, හිරු නමස්කාරය පිළිගත යුතුයි යන කොන්දේසිය යටතේ ඔහුගේ පාලනය යටතට පැමිණෙන්න කියා ගෝත්‍රයන්ට ආරාධනා කරමින් දූත පිරිස් යවනු ලැබුවා. ඔවුන් ඊට අවනත වුණා නම්, පුහුණු වූ ඉන්කා උපදේශකයන්ගේ මෙහෙයවීම යටතේ, ඔවුන්ගේම ගෝත්‍රයෙහි දිගටම කටයුතු කිරීමට ඔවුන්ට අවසර ලැබුණා. ඔවුන් ප්‍රතික්ෂේප කළා නම්, දයාවිරහිත යටත් වීමකට ඔවුන් ගොදුරු වුණා. මියගිය සතුරන්ගේ හිස් කබල්, ඉරිඟුවලින් සාදා තිබුණු සැර පානයක් වන චීචා බීමට භාජන වශයෙන් යොදාගනු ලැබුවා.
ශීඝ්‍ර ලෙස එහි අධිරාජ්‍යයේ දේශ සීමා පැතිරුණෙත්, උතුරේ සිට දකුණට එහි උපරිම ප්‍රමාණය දක්වා විහිදුණෙත්, නවවන ඉන්කා වන පාචාඛූටී (1438 පටන්), ඔහුගේ පුත්‍ර ටෝපා ඉන්කා යූපාන්කී සහ ජයග්‍රාහක-රාජ තන්ත්‍රඥ හ්වීනා කාපාක් යටතෙයි. එනමුත් මෙය වැඩි කලකට පැවතුණේ නැහැ.
උතුරින් ආක්‍රමණිකයන්
එක්දහස් පන්සිය තිස්වන වසරේදී පමණ, එවකට සිවිල් යුද්ධයෙන් දෙදරා ගොස් තිබුණු මෙම නොදත් දේශයේ රන් තිබෙන බවට වාර්තා මගින් ආකර්ෂණය වූ ස්පාඤ්ඤ ජයග්‍රාහක ෆ්‍රාන්සීස්කෝ පිසරෝ සහ ඔහුගේ සෙබළුන් පැනමාහි සිට පැමිණියා. සිහසුනේ නීතික උරුමක්කාර හ්වාස්කාර් කුමරුව අගනුවර වෙත ගමන් ගනිමින් සිටි ඔහුගේ අර්ධ සහෝදර ආටහ්වාල්පා විසින් පරදවා සිරගත කර තිබුණා.
කාහමාර්කා නමැති අභ්‍යන්තර නගරය තුළට අසීරු ගමනක නියැලීමෙන් පසු, පිසරෝ සහ ඔහුගේ සෙබළුන්ව බලය පැහැරගත් ආටහ්වාල්පා විසින් සාදරයෙන් පිළිගනු ලැබුවා. කෙසේවෙතත්, ද්‍රෝහීව කටයුතු කිරීම මගින් ඔහුව තම දෝලාවෙන් ඉවතට ගෙන වහලෙකු හැටියට තබාගන්න ස්පාඤ්ඤයන් සමත් වූ අතර, ඒ අතරවාරයේදීම, පුදුමයට පත් ඔහුගේ සූදානම් නොවූ යුද්ධ භටයන් දහස් ගණනාවක්වම ඔවුන් ඝාතනය කළා.
එහෙත්, වහලෙකුව සිටියත්, ආටහ්වාල්පා සිවිල් යුද්ධය දිගටම ගෙන ගියා. තම අර්ධ සහෝදර ඉන්කා අධිරාජ්‍ය හ්වාස්කාර්ව මෙන්ම රාජකීය පවුලේ සියගණනක් මරුමුවට පත් කරන්න ඔහු පණිවිඩකරුවන්ව කූස්කෝ වෙතට යැව්වා. නොදැනුවත්වම, ඔහු පිසරෝගේ ජයග්‍රහණ සැලසුම් සරල කළා.
රන් සහ රිදී සඳහා ස්පාඤ්ඤයන්ට තිබූ ගිජුකම දුටු ආටහ්වාල්පා, තම නිදහසට වන්දියක් වශයෙන් විශාල කාමරයක් රන් සහ රිදී ප්‍රතිමාවලින් පුරවන්න පොරොන්දු වුණා. එනමුත් එයින් ඵලක් වුණේ නැහැ. නැවතත් සිදු වුණේ ද්‍රෝහිකමක්! පොරොන්දු වූ වන්දිය ගොඩගසනු ලැබුවායින් පසු, පැවිද්දන් විසින් රූප වන්දනාකාරයෙකු හැටියට සලකනු ලැබූ 13වන ඉන්කා අධිරාජ්‍ය ආටහ්වාල්පාව මුලින්ම කතෝලිකයෙකු ලෙස බව්තීස්ම කොට අනතුරුව හුස්ම හිරකොට මරනු ලැබුවා.
අවසානයේ ආරම්භය
ආටහ්වාල්පාව අල්ලාගැනීමත් ඝාතනය කිරීමත් ඉන්කා අධිරාජ්‍යයට මාරාන්තික පහරක් වුණා. එනමුත් ඉන්දියානු ජනගහනය ආක්‍රමණිකයන්ට විරුද්ධව සිටි අතර, අධිරාජ්‍යයෙහි මරණ වේදනාව තවත් අවුරුදු 40ක් පුරා පැවතුණා.
සහායක සේනා පැමිණි විට, පිසරෝ සහ ඔහුගේ සෙබළුන් සියලුදෙනා, කූස්කෝ වෙතට ගොස් තවත් ඉන්කා රන් අත් පත් කරගැනීමට උත්සුක වුණා. මෙම සෙවීමේදී, ඉන්දියානුවන්ගෙන් නිධාන පිළිබඳ රහස් ලබාගැනීමට හෝ විරුද්ධ වූවන් භයගැන්වීමට සහ මැඩපැවැත්වීමට, ස්පාඤ්ඤයන් කුරිරු වධ හිංසාකාරි ක්‍රියා කිරීමට පසුබට වුණේ නැහැ.
ඊළඟ ඉන්කා අධිරාජ්‍යයා වීමට සිටි හ්වාස්කාර්ගේ සහෝදරයා වූ IIවන මාන්කෝ කුමරු සමඟින් පිසරෝ, කූස්කෝ වෙතට බලහත්කාරයෙන් පැමිණ එහි අතිමහත් රන් නිධාන සම්පූර්ණයෙන්ම කොල්ලකෑවා. රන් පිළිම වැඩි හරියක් උණු කොට ස්පාඤ්ඤය සඳහා ඝන රන් බවට හරවනු ලැබුවා. පෙරූහි අනර්ඝ නිධාන ගෙන ගිය විශාල ස්පාඤ්ඤ රුවල් නැව් අල්ලාගැනීමට ඉංග්‍රීසි මුහුදු කොල්ලකරුවන් උත්සුක වීම පුදුමයක්ද! නිධාන සම්භාරයකින් හෙබි පිසරෝ, වෙරළ තීරය බලා ගමන් කළ අතර, එතැන තම ආණ්ඩුවේ මූලස්ථානය වශයෙන් ලීමා නගරය 1535දී පිහිටෙව්වා.
ඒ වන විට ජයග්‍රාහකයන්ගේ ගිජුකම සහ ද්‍රෝහිකම සම්බන්ධයෙන් සම්පූර්ණ අවබෝධයකින් සිටි මාන්කෝ ඉන්කා යූපාන්කී කැරැල්ලක් දියත් කළා. වෙනත් අයත් ස්පාඤ්ඤයන්ට විරුද්ධව කැරලි ගැසූ නමුත්, තමුන්ට කළ හැකි පමණින් විරුද්ධව සිටීම සඳහා පසුබසිමින් හුදෙකලා ස්ථානවලට යන්න ඉන්දියානුවන්ට සිදු වුණා. මෙම සුරක්ෂිත ක්ෂේම භූමිවලින් එකකට, කඳුකරයේ සැඟවී තිබෙන ශුද්ධ නගරය වන මාචූ පීක්චූ ඇතුළත් වන්න ඇති.
අන්තිම ඉන්කා අධිරාජ්‍යයා
කතිකාවේ අවසාන අදියර වශයෙන්, මාන්කෝ ඉන්කා යූපාන්කීගේ පුතෙකු වූ ටූපාඛ් ආමාරූ, ඉන්කා අධිරාජ්‍යයා බවට පත් වුණා (1572). එවිට පෙරූ පාලනය කළේ ස්පාඤ්ඤ ප්‍රතිරාජයන්. ප්‍රතිරාජ ටෝලේදෝගේ ඉලක්කය වුණේ ඉන්කාවරුන්ව වනසා දැමීමයි. විශාල සේනාවක් සමඟ, ඔහු විල්කාබාම්බා ප්‍රදේශයට පිවිසුණා. ටූපාඛ් ආමාරූව කැලෑවේදී අල්ලාගනු ලැබුවා. මරණයට පත් කිරීම සඳහා ඔහුවත් ඔහුගේ ගර්භිණී භාර්යාවවත් කූස්කෝ වෙතට ගෙනයනු ලැබුවා. ඛාන්යාරී ඉන්දියානුවෙක් ටූපාඛ් ආමාරූට ඉහළින් හිසගසා දැමීමේ කඩුව එසෙව්වා. එක කඩු පහරකින් තම ඉන්කා අධිරාජ්‍යයාගේ හිසගසා දමනු ලැබූ මොහොතේදී, ප්‍රසිද්ධ චතුරස්‍රයේ රැස්ව සිටි ඉන්දියානුවන් දහස්ගණන සියල්ලන්ටම ඇසෙන ශබ්දයකින් ශෝකයෙන් ඔහු වෙනුවෙන් සුසුම් හෙළුවා. ඔහුගේ කපිතාන්වරුන්ට වධ හිංසා පමුණුවා මරුමුවට පත් කරනු ලැබුවා නැතහොත් එල්ලා මරනු ලැබුවා. එලෙස ඉතා කුරිරු අන්දමින්, ඉන්කාවරුන්ගේ පාලනය අවසානයට පැමිණියා.
පත් කරන ලද ප්‍රතිරාජයන් සමඟ කතෝලික පැවිද්දන් සහ පූජකයන් බොහෝදෙනෙකු හවුල් වී, යහපත් අතට මෙන්ම නපුරු අතට වූ තම බලපෑම බොහෝ කාලයක් තිස්සේ නිකම්ම දාසයන් හැටියට පමණක් සලකනු ලැබූ ඉන්දියානුවන් කෙරෙහි කෙමෙන් කෙමෙන් පැතිරෙව්වා. රන් හෝ රිදී ආකරවල සේවය කරන්න බොහෝදෙනෙකුට බල කරනු ලැබුවා. බොලීවියාවේ පෝටසීහි පිහිටි රිදී ලෝපස්වලින් ගහන වූ කන්දක් ඉන් එකක්. අනිසි ලෙස සලකනු ලැබූ ඉන්දියානුවන්, පැවති අමානුෂික තත්වයන් දරාගැනීම සඳහා කොකා කොළයේ තිබෙන මත් ගතිය නිසා එය පාවිච්චියට ගැනීමට නැඹුරු වුණා. පෙරූ හා බොලීවියාවට 19වන සියවසේ මුල් කාලය වන තුරා ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලැබුණේ නැහැ.
ඉන්කාවරුන්ගෙන් නූතන දින පැවතෙන්නන්
මෙම නූතන යුගයේ ඉන්කාවරුන්ගෙන් පැවත ආ අයට තිබෙන තත්වය කුමක්ද? වෙනත් නූතන නගර බොහොමයක් මෙන්, පෙරූවල අගනුවර වන ලීමා නගරය, පුරවැසියන් දශලක්ෂ ගණනකින් ගහනව පවතී. එනමුත් පිටිසර ප්‍රදේශවලට ගියොත්, සමහරවිට තත්වය හරියටම ඔරලෝසුව අවුරුදු සියයකට කලින් නතර වී තිබෙනවා වගෙයි. හුදෙකලාවේ තිබෙන ගම් බොහොමයක් කතෝලික පූජකයන්ගේ පාලනය යටතේ තවමත් පවතිනවා. ඉන්දියානු ගොවියාට, ප්‍රධාන ආකර්ෂණය ගමේ ප්‍රසිද්ධ චතුරස්‍රයේ තිබෙන කතෝලික පල්ලියයි. විශිෂ්ට ලෙස සරසා තිබෙන සාන්තුවරුන්ගේ ප්‍රතිමා රාශිය, වෛවර්ණ ආලෝක බුබුළු, රන්වන් අල්තාරය, දැල්වෙන ඉටිපන්දම්, පූජකයන්ගේ මෙහෙයවීම යටතේ පවත්වන ගුප්ත ස්වරූපයක් දරන වතාවත් සහ විශේෂයෙන්ම නැටුම් සහ උත්සව වෙනතකට යොමුවීම සඳහා ඔහුගේ අවශ්‍යතාවට සරිලනවා. එනමුත් එවන් නෙත්කලු වෙනතකට යොමුවීම් පුරාණ විශ්වාසයන් කිසිදාක පසෙක දමා නැහැ. ගුප්ත බලයක් තිබෙන බවට සැලකෙන කොකා කොළය භාවිතය, තවමත් බොහෝදෙනාගේ ජීවිත කෙරෙහි බලපෑම් කරයි.
දැන් සෑහෙන දුරට වෙනත් ජාතීන් සමඟ මිශ්‍ර වී ඇති ඉන්කාවරුන්ගේ මෙම පැවතෙන්නන්, ඔවුන්ගේ යටත් කළ නොහැකි ආත්මය සමඟින් තම වර්ණවත් නැටුම් සහ ආවේණික හ්වයිනෝ සංගීතය රක්ෂා කිරීමට සමත් වී තිබෙනවා. නාඳුනන පුද්ගලයන් සමඟ ඔවුන් මුලින්ම වැඩියෙන් කතාවට නොගියත්, ඔවුන්ගේ සහජ ආගන්තුක සත්කාරය ඉස්මතු වෙනවාමයි. ඉන්කා අධිරාජ්‍යයේ මෙම පැවතෙන්නන්ව පෞද්ගලිකව දන්නා හඳුනන, ඔවුන්ගේ ජීවිතය ගැටගහගන්න කරන දෛනික සටන නිරීක්ෂණය කරන, අත දිගුකොට, අල්ලා සැලකිල්ල දක්වන්න පුළුවන් අයට ඔවුන්ගේ කතාව ඇත්තටම හද පසාරු කරගෙන යන්නක්!
අධ්‍යාපනය වෙනස් වීම්වලට හේතු වේ
පිබිදෙව්! සමඟ පැවැත්වූ සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී, ටිටිකාකා විලේ පිහිටි සෝකා ගමේ අයිමාරා කතා කරන ඉන්දියානුවන්ගෙන් පැවතෙන වාලෙන්ටීන් ආරීසාකා මෙසේ පැවසුවා: “යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකාරයෙක් වෙන්න කලින්, මම කතෝලිකයෙක් වශයෙන් හිටියේ නමට විතරයි. මගේ යාළුවන් කිහිපදෙනෙකුත් එක්ක මම මිථ්‍යාදෘෂ්ටික දේවල් බොහොමයක යෙදුණා. මම කොකා කොළයත් හැපුවා. ඒත් දැන් ඒ දේවල් ඔක්කොම අත්ඇරලා දාලයි තියෙන්නේ.”
ආපුස් කෝප කිරීමේ නිරන්තර භයින් ඇයව බැඳ තැබූ මිථ්‍යා විශ්වාස රාශිය හොඳින් සිහියට නඟමින්, අවුරුදු 89ක් වයසැති පෙට්‍රෝනීලා මාමානී මෙසේ පැවසුවා: “කඳුකරයේ දෙවිගොල්ලන්ව සන්සිඳුවන්නත්, මගේ දිවි පෙවෙත රැකගන්නත් මම නිතිපතා පූජා ඔප්පු කරනවා. ඔවුන්ව කෝප කරන්නත් එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඇති වන වසංගතවලට හසුවීමේ අවදානමට ලක් වෙන්නත් මට කිසිම ආශාවක් තිබුණේ නැහැ. දැන් මහලු වෙලත්, දේවල් වෙනත් විදිහකින් දකින්න මම ඉගෙනගෙන තියෙනවා. බයිබලය සහ යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකාරයන්ට ස්තුතිවන්ත වෙන්න, ඒ වාගේ කල්පනාවලින් මම නිදහස්.”
යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්, කෙචූආ සහ අයිමාරා කතා කරන ඉන්දියානුවන් බොහෝදෙනෙකුට කියවන්න උගන්වනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ඔවුන් වෙනත් අයට බයිබලය උගන්වනවා. මෙයාකාරයෙන් තමුන්ගේ ජීවිත වඩාත් යහපත් අතකට හරවාගන්න, ඉන්කා සහ ස්පාඤ්ඤ ඉන්දියානුවන් දහස්ගණනක්වම දැනුවත් කරනු ලබනවා. ළඟදීම පොළොව පුරා ස්ථාපිත වන යුක්තියේ, සාමයේ සහ ධර්මිෂ්ඨකමේ නව ලොවක් පිළිබඳ බයිබලයෙහි සඳහන් දෙවිගේ පොරොන්දුව ගැනත් ඔවුන් ඉගෙනගන්නවා.—2 පේතෘස් 3:13; එළිදරව් 21:1-4.
[පාදසටහන]
a “ඉන්කා” යන වචනය, ඉන්කා අධිරාජ්‍යයේ පරම පාලකයාට මෙන්ම ස්වදේශිකයන්ට යොමු දැක්විය හැකියි.
[15වන පිටුවේ සිතියම්]
(For fully formatted text, see publication)
ඉන්කාවරුන්ගේ රන්වන් අධිරාජ්‍යය
දකුණු අමෙරිකාව
කූස්කෝ
පෝටසී
ඉන්කා අධිරාජ්‍යය
කැරිබියන් මුහුද
පැසිෆික් සාගරය
කොලොම්බියාව
ඉක්වදෝරය
ඇන්ඩීස්
පෙරූ
කාහමාර්කා
ලීමා
පාචාඛාමාක්
විල්කාබාම්බා
මාචූ පීක්චූ
කූස්කෝ
ටිටිකාකා විල
බොලීවියාව
චිලී
ආර්ජන්ටිනාව
[16වන පිටුවේ පින්තූරය]
ඉහළ: කූස්කෝහි තිබෙන මෙම කතෝලික පල්ලියේ අත්තිවාරමට මුල් සූර්ය දේවස්ථානය යොදාගෙන තිබෙනවා
[16වන පිටුවේ පින්තූරය]
වම: චූක්හ්වීටෝහි දේවස්ථානයක ඉන්කා යුගයට කලින් පුරුෂ ලිංග පිළිමයක්
[16වන පිටුවේ පින්තූරය]
දකුණ: ඉන්කා පූජාවල රුධිරය මෙම ගල් කැටයම් දිගේ ගලා ගියා
[17වන පිටුවේ පින්තූරය]
දකුණ: කූස්කෝ අසල, මාචූ පීක්චූවල පිහිටි වාරි මාර්ග සහිත මළු
[17වන පිටුවේ පින්තූරය]
පහළ: මාචූ පීක්චූවල පුරාණ දොරටුවෙන් දැකිය හැකි දේ
[17වන පිටුවේ පින්තූරය]
පහළ දකුණ: සාක්සාහ්වාමාන්හි බලකොටු-දේවස්ථානයට අයත් ටොන් 100 ගල් කුට්ටි