Watchtower MIKANDA I MU INTERNETE
Watchtower
MIKANDA I MU INTERNETE
Kisongye
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILO
  • es23 esak. 118-128
  • Mueshi wa 12

Tatui bapete video.

Etufuile namu lusa, kui kintu kibakutshishua kukafika kui video.

  • Mueshi wa 12
  • Tutaluleyi Bifundue efuku dioso—2023
  • Tu mitue twa mianda
  • Mu dia Katano 1, Mueshi wa 12
  • Mu dia Mpooso 2, Mueshi wa 12
  • Mu dia Lubingo 3, Mueshi wa 12
  • Mu Dimune 4, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kabidi 5, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kasatu 6, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kananka 7, Mueshi wa 12
  • Mu dia Katano 8, Mueshi wa 12
  • Mu dia Mpooso 9, Mueshi wa 12
  • Mu dia Lubingo 10, Mueshi wa 12
  • Mu Dimune 11, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kabidi 12, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kasatu 13, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kananka 14, Mueshi wa 12
  • Mu dia Katano 15, Mueshi wa 12
  • Mu dia Mpooso 16, Mueshi wa 12
  • Mu dia Lubingo 17, Mueshi wa 12
  • Mu Dimune 18, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kabidi 19, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kasatu 20, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kananka 21, Mueshi wa 12
  • Mu dia Katano 22, Mueshi wa 12
  • Mu dia Mpooso 23, Mueshi wa 12
  • Mu dia Lubingo 24, Mueshi wa 12
  • Mu Dimune 25, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kabidi 26, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kasatu 27, Mueshi wa 12
  • Mu dia Kananka 28, Mueshi wa 12
  • Mu dia Katano 29, Mueshi wa 12
  • Mu dia Mpooso 30, Mueshi wa 12
  • Mu dia Lubingo 31, Mueshi wa 12
Tutaluleyi Bifundue efuku dioso—2023
es23 esak. 118-128

Mueshi wa 12

Mu dia Katano 1, Mueshi wa 12

Ayikateemeesha eyi diande.​—Yo. 10:16, Kilombeeno Kipya 2014.

Yesu badi mupuandikishe kipuano ki pankatshi pa balongi baye na kipuano akikala pankatshi pa mulami a mikooko na mikooko yaye. (Yo. 10:14) Ki no kipuandikisho nkilombane. Mikooko ayiuku mulami ayo na ayitemesha eyi diaye. Mungi muntu muina nyendo tadi mumone uno muanda. Atentekiesha’shi: “Nadi akiebe ku filme kingi kisaka kia mikooko, natompele kuiyikaka bua’shi ifikie pepi. Anka tangitulonde nya muanda tayibadi ayiuku mayi etu nya. Anka pabafikile kangi kasongualume kabadi mulami ayo; eyitamina ibamulondele nka paapa yoso.” Muanda ubakuile uno muntu muina nyendo awitutentekiesha mayi a Yesu abakuile pabitale mikooko yaye​—kuamba’shi balondi baye. Bambile’shi: “Ayikateemesha eyi diande.” Anka Yesu e muiyilu. Tui kuamba naminyi’shi atumutemesha? Mushindo wi buwa watudi balombene kulesha’shi tukuete kutemesha eyi dia Mfumu etu, mpa kutumikila malongiesha aye mu nshalelo etu.​—Mat. 7:24, 25. w21.12 16 ¶1-2

Mu dia Mpooso 2, Mueshi wa 12

Booso mbakite milwisho, mbabulwe ntumbo y’Efile Mukulu.​—Lom. 3:23.

Mpoolo mutumibua baadi muluishi baadi akiengiesha bena Kidishitu ngofu. Anka kunyima batunduile’shi kibaadi akitshi kibubi na bashintuile binangu biaye na bumuntu buaye. (1 Tim. 1:12-16) Ku bukuashi bua Yehowa, Mpoolo bekeele sha kifulo, etuulu pa mbalo ya bangi, na mulami a mikooko muiyishe. Anka tabaadi atuulu binangu nka ku yaya mianda nya. Baadi mukulupile’shi Yehowa amufuila lusa. (Lom. 7:21-25) Tabaadi adidi’shi ekale mupuidikie nya. Pamutue pa biabia, baadi muikitshishe buadia kulumbula buina Kidishitu buaye. Na kuiyisha kooso baadi mukulupile bukuashi bua Yehowa buadia kulombasha mudimo waye wa bulungudi. (1 Kod. 9:27; Fid. 4:13) Bukulu ta mbatudibue pamuanda wa’shi mbapuidikie nya. Anka Yehowa ebatekie bua’shi batundule bilubilo biabo na balumbuule buina Kidishitu buabo. (Ef. 4:23, 24) Abitungu mukulu etaluule aye nabene ku bukuashi bu’Eyi di’Efile Mukulu na ashintulukie, paapa Yehowa amukuasha buadia kuikala na muloo na buadia kuikadika mukulu ebuwa.​—Shak. 1:25. w22.03 29-30 ¶13-15

Mu dia Lubingo 3, Mueshi wa 12

Totshibilanga bangi kiimu.​—Mat. 7:1.

Tui balombene kukita kinyi su tuatundula’shi tuibatshibile muina Kidishitu netu kiimu? Abitungu tutentekieshe’shi tuina kitungo kia kufula bakuetu. (Shak. 2:8) Abitungu tutekie Yehowa, tumuisendele etukuashe bua’shi tuimikie kutshibila bangi kiimu. Abitungu tukite mianda muyile luteko luetu, pa atue kuata npango ya kuenda mu kuisamba na yawa muntu atuikalanga bakule bi bubi. Tui balombene kumuteka bua’shi tukite naye pamune mudimo wa bulungudi sunga buatudia kudia naye pamune. Nsaa yatuede na kuuka mukuetu kalolo, tui balombene kuikitshisha bua kulonda kileshesho kia Yehowa na kia Yesu pa kutala penda mianda ibuwa i muadi. Nsaa yatukitshi bino atulesha’shi tukuete kutemesha mulami ebuwa etutekie buatudia kuleka kutshibila bangi kiimu. Nka bu mikooko biayitemesha eyi dia mulami ayo, balondi ba Yesu namu bakuete kutemesha eyi diaye. Biatuikala ba mu “loombe lupeela” sunga mu “loombe lukata,” abitungu tutungunukie na kutemesha na kukokiela eyi dia mulami ebuwa.​—Luk. 12:32; Yo. 10:11, 14, 16. w21.12 19 ¶11; 21 ¶17-18

Mu Dimune 4, Mueshi wa 12

Baapeesheeshe kinangu kibaadi kimupe bakulu.​—1 Bf. 12:8.

Pa baafikile Roboame bu mfumu a bena Isaleele, bantu baye babaafikile kuadi mu kumuteka. Babaamutekiele bua’shi eebapeleeshe bushito bubaadi nshaye Salomone muibatentekiele. Roboame baakitshiine kintu ki buwa. Baayipuishe bakulu ba mu Isaleele, buabadia kumupa lualuulo luadia kulungula muilo. Bakulu, babalangile mfumu’shi, su akita kiakia akimutekie muilo, muilo aushaala ulamate nka kuadi. (1 Bf. 12:3-7) Abimueka’shi Roboame ta baadi mupushe buwa n’elango dibaabamupeele nya, biabia, bayiile akateka elango kui bakuuku baadi mukule nabo pamune. Babaadi bamulangie buadia kunyisha kutentekiela muilo bungi bushito. (1 Bf. 12:9-11) Badia kuifubuila kui Yehowa mu luteko, amuteka elango diadia kulonda. Pamutue a biabia, baadi mutumikile elango dibaamulunguile ba nsongualume. Bipeta bibatukile, bibaadi bubi kui Roboame mpaa na kui muilo wa Isaleele. Bi mumune, malango aatupetaa t’aekalaa nka aa aatukumiina kupusha nya. Anka, su elango ndimeene muiyi di’Efile Mukulu, abitungu tuidikumiine. w22.02 9 ¶6

Mu dia Kabidi 5, Mueshi wa 12

Ntumbo ya bansongua mbukome bwâbo.​—Nki. 20:29, EEM.

Muntu sha kuiyisha n’auku mikalo yaye, t’ayimenaa nka pa kiakia kiabash’abauku kui ba nsongua nya, anka emenaa pa kiakia kiabadi na ngobesha ya kukita. Na t’akebamono bu abepikena naye nya, anka ebamono bu bena mudimo naaye. Bantu banunu abamonaa bansongua bu kia buntu akifiki kui Yehowa, abekalaa na lutumbu ku kioso ki’abakitshi. Apanyiisha kutama bukome buabo, bantu banunu abekalaa na lutumbu bua bukome bua bansongua, abakumina kuipana na kukuasha bua kupua nkalo ya kakongye. Naomi nyi muntu mununu kadi muikale kileshesho ki buwa kia mu Bible, muanda baadi na lutumbu na baadi mukumine’shi nsonguakashi amukuashe. Kunyima kua lufu lua muana a Naomi, Naomi baalunguile mukashi a muana aaye Luta buadia kualuka kuabo. Anka Luta bapelele kuleka Naomi na bayile naye kuabo ku Beteleme. Naomi baadi na muloo ukata muanda’shi Luta bayile naye, ngi buakinyi baadi mukumine bukuashi bua Luta. (Lut. 1:7, 8, 18) Na uno ubaadi muabi ukata, bua bano boso bana bakashi babidi! (Lut. 4:13-16) Kuiyisha akukakuasha bantu banunu, buabadia kuambula kileshesho kia Naomi. w21.09 10-11 ¶9-11

Mu dia Kasatu 6, Mueshi wa 12

Efile Mukulu tamukutwe kululama bwadia kwiilwa mufubo wenu na kifulo kibanulesheshe.​—Eb. 6:10, Kilombeeno Kipya 2014.

Nshetu a muiyilu aukaa bi nshalelo a muntu pa bupenka. Pangi we mulombene kukita bi bungi kukila be bungi bouku na bodi mufule. Sunga’shi tuena ngobesha ya kukita bi bungi bu bangi bantu, pangi pa muanda wa bununu, mikumbo, na mashito a mu kifuko. Totshobolokanga. (Nga. 6:4) Yehowa tanalube mudimo obe odi mukite. Su buekitshisha Muyile ngobesha yobe na kuibikita na kinangu ki buwa okamusakisha. Yehowa amono mianda i kuishimba diobe yokumiina kukita. Akumiina’shi wekale na muloo pabitale kiakia kiodi na ngobesha ya kukita bua kumulanguila. Atuikala na butaale bua mu binangu muanda atuuku’shi Yehowa akuasha balanguidi baye nsaa yabapete nkalakashi. (Yesh. 41:9, 10) Kushi mpaka tuina tubingilo tui buwa tuatudia kuikala na muloo, bu biatulanguila Nshetu sha kifulo mulombene, “ntumbo na kineemo” kui bipangua biaye bioso!​—Kibaf. 4:11, Kilombeeno Kipya 2014. w22.03 24 ¶16; 25 ¶18

Mu dia Kananka 7, Mueshi wa 12

Kushii kunyengakana, nee mukosomoshe bwa kulama mayi oobe.​—Mis. 119:60.

T’abitungu’shi tutshoobolokie su t’atuambula Yesu mu mushindo upuidikie nya. (Shak. 3:2) Muina kalasa, nta mmulombene kuambula mulongieshi aaye, mu mushindo upuidikie nya. Anka, bu bi muina kalasa alongo ku bilubilo biaye na p’ekitshisha bua kuambula kileshesho kia mulongieshi aaye, ngi pamono mushindo wadia kuididiila kumpala. Bi mumune, su tuatumikila mianda y’atupete mu kuilongiela kuetu kua Bible, tuakita muetu mooso buatudia kulumbuula mianda i bubi y’atumono, tui balombene koobesha kulonda kileshesho kia Yesu kiadi muitulekiele. (Mis. 119:59) Tui bashaale mu nsenga, mui bantu abakumiina nka penda kuikimbila buwa buabo’bo banabene. Anka, ta bi biabia munkatshi mua muilo wa Yehowa. Kinangu kia Yesu kia kuipaana kibetukumu ngofu, na tui na kitshibilo kia kulonda kileshesho kiaye. (1 Mp. 2:21) Bu bi’atuikitshisha bua kuambula kinangu kia Yesu kia kuipaana, atuikala na muloo muanda atusankisha Yehowa. w22.02 24 ¶16; 25 ¶18

Mu dia Katano 8, Mueshi wa 12

Mu byanka mwi bi bukopo kupusha.​—2 Mp. 3:16, Esambi Dipya 2015.

Mushindo umune ukuete Yehowa kutusha buludiki kui muilo waye lelo uno, nyi nkubukuashi bu’Eyi diaye, Bible. Su tubaata nsaa ya kunangushena ku akitulongiesha Yehowa, atukamono mushindo watudia kulonda buludiki buaye na kulombasha mudimo wa bulungudi kalolo. (1 Tim. 4:15, 16) Ungi mushindo w’abetupeyaa buludiki kui Yehowa, nyi nkubukuashi bua “mpika a lulamato na mudimukie.” (Mat. 24:45, NWT) Ingi nsaa uno mpika mmulombene kutusha buludiki buatusha abapusha kalolo. Bu kileshesho, tui balombene kupeta buludiki kampanda, abulesha biatudia kuilumbuula bua kupanda ku masaku aatukila ku bintu bipangibue, anka atue, tui kunangushena’shi ta mbilombene kukitshika mu ano ma mbalo atudi. Nkinyi akitungu’shi tukite su tuapusha’shi buludiki bu’abetupa bui bukopo kutumikila? Kunangushena pabitale mianda ya mu Bible yatudi babadikie. Ingi nsaa muilo w’Efile Mukulu ubaadi aupete buludiki bubaadi abumueka bu buibukopo kutumikila, abufiki kui bantu babaadi abakunkusha, anka mfudiilo a bioso p’abebukookiela, abapaasha miuwa yabo.​—Bans. 7:7; 8:10. w22.03 18-19 ¶15-16

Mu dia Mpooso 9, Mueshi wa 12

Yayà, natûlu kikudi kyande mu mâsa obe.​—Luk. 23:46.

Na kushinkamisha koso, Yesu bakwile mayi e mu kifunfwe kyetu kya lelo. Yesu badi auku’shi nshalelo aye a mafuku aafiki e mu masa a Yehowa na badi mushinkamishe’shi Nshaye amutentekyesha. Nkinyi ky’atulongyela ku mayi a Yesu? Kumiina kushaala na lulamato kwi Yehowa sunga w’ekala kumpala kwa lufu. Bwa kwibikita, abitungu ‘okulupile mwi Yehowa n’eshimba dyoobe dyooso.’ (Nki. 3:5) Tala kileshesho kya Joshua Temwe a Yehowa badi na bipwa 15, badi na mukumbo ushaupu. Badi mupele’shi tabamubukanga mu mushindo wikutwene na miya y’Efile Mukulu. Kapindji kapela kumpala kwa’shi afwe, balungwile nyinaye’shi: “Mama, ne mu masa a Yehowa. . . . Na kulungula’shi, mama, ne mushinkamishe’shi Yehowa akansangula. Auku bi mwishimba dyande na, ne mumufule ngofu.” Bi buwa oso a kwatudi eyipushe’shi, ‘Su ne kumpala kwa mwanda autompo lukumino lwande, nakumina kutula muwa wande mu masa a Yehowa na kukulupila’shi antentekyesha su?’ w21.04 12-13 ¶15-16

Mu dia Lubingo 10, Mueshi wa 12

Apanaa kya kutoma, teekalaa mulombeene kwikala na nyoota.​—Nki. 11:25.

Atue ba Temue ba Yehowa tukwete kunyingishibwa ku bukwashi bwa bulungudi. Nsaa y’atulungula bangi bya binyibinyi bi mu Bible, atwipusha kalolo na atupetula bukome sunga bantu bakumina mukandu wetu sunga beupela. Pa mwanda wa nkalakashi, bangi mbalombene kwiipusha’shi ta be byakukita bi bungi mu mudimo wa bulungudi. Su nyi by’okwete kwiipusha, tentekyesha’shi Yehowa asangalaa nsaa ywetatshisha. Yehowa kwete amono na asankila lukalo lwetu lwa kulungula mukandu wibuwa sunga twekala ku mashibo etu t’atutuku. Mmulombene kwitukwasha bwa kulungula baba boso abafiki mu kwitupasukila sunga ba minganga mukandu wibuwa. Su atupwandjikisha mudimo wetu watukitshi binobino na bibatudi bakite kala, twi balombene kubofula ku mashimba. Anka, su twatundula mushindo ukwete kwitukwasha Yehowa binobino, atupete bukome bwatudi nabo lukalo bwa kunyingila lukalakashi loso lwalwa na muloo. T’atuuku’shi, ndutete kinyi lwa bya binyibinyi lw’atukunu alumene na alukulu.​—Mul. 11:6. w21.05 24-25 ¶14-17

Mu Dimune 11, Mueshi wa 12

Bwa kinyi we mupeeshe eyi dya Yehowa pa kukita kishyaa kimulongamina?​—2 Sam. 12:9.

Lwabi lubadi lutakule Mfumu Davide bwadya kwilwa bintu bibadi Yehowa mumupe, bu bupeta, bufumu na ngobesha ya kutshimuna beshikwayi baye. Davide badi mushingule’shi, bya buntu by’Efile Mukulu “mbikile bungi, tabii kubadikwa.” (Mis. 40:6) Anka, Davide badi mupete lwabi na aye nkulakila bintu bi bungi. Sunga bibadi Davide na bakashi be bungi, badi mulakile mukashi abene. Yawa mukashi badi Betesabee, na mulum’aye badi Uriya mwina Hitite. Davide badi mutambukye lusandji na Betesabee, na aye nkwimita. Kibakitshine Davide kibadi bubi, anka bakitshine kingi kikile bubi, batshile mpángo ya kwipayisha Uriya! (2 Sam. 11:2-15) Davide badi apwandjikisha kinyi? Badi apwandjikisha’shi Yehowa t’amumono su? Sunga bibadi Davide mufubile Yehowa munda mwa mafuku e bungi, bekele na lwabi na bino nkumufwishila makyenga e bungi. Mwanda wi buwa, badi mutonde mulwisho waye na aye nkwilanga kwishimba. Badi na muloo p’aye kukuminyibwa dingi na Yehowa!​—2 Sam. 12:7-13. w21.06 17 ¶10

Mu dia Kabidi 12, Mueshi wa 12

Kushii kwamba’shi, twibapwandjikile kwatudi’twe banabene, . . . anka kapatupatu ketu akafiki kwi Efile Mukulu.​—2 Kod. 3:5, Kilombeeno kipya 2014.

Tui kunangushena’shi ta tuina ngobesha ya kulonga Bible na muntu. Pangi tuikumona’shi abitungu tuikale na kiukilo ki bungi sunga kuikala balongieshi be buwa kumpala kua’shi tulongie Bible na muntu. Su nyi bywepusha, tala mianda isatu aikukuasha bua kushinkamisha’shi we kulonga Bible na muntu. Kia kumpala, Yehowa akumono’shi we mupue kulombana bua kulongiesha bangi. Kia kabidi, Yesu e na ‘matalwa ooso mwiyilu na pa nsenga.’ (Mat. 28:18) Na kia kasatu, we kupeta bukuashi kui bangi. Yesu badi mukulupile Nshaye bua’shi amulongieshe biadia kuakula, nobe namu we kwibikita. (Yo. 8:28; 12:49) Na dingi, we kuteka mukunkushi a kasaka kenu ka bulungudi, mbala-mashinda sunga mulungudi afubaa kalolo bua’shi akukuashe bodia kubanga kulonga Bible na muntu. Mushindo odia kulonga bia kuikala mulongieshi e buwa, nyi nkuikala na bano balungudi nsaa y’abalongo Bible na muntu. w21.07 6 ¶12

Mu dia Kasatu 13, Mueshi wa 12

Yawa e na kishima mu kiakia kipeelapeela, e na kishima namu na mu kiakia kii bukata; na yawa shi mululame mu kiakia kipeelapeela, ta mululame namu sunga mu kiakia kii bukata nya.​—Luk. 16:10.

Bu bibefubuila mfudiilo a uno ndumbuluilo a mianda, abitungu tukulupile mu mushindo aukitaa Yehowa mianda, kukila bibaatudi bakulupile kumpala. Buakinyi? Mu kipungo kia mpombo ikata, tui balombene nkapeta buludiki, abumueka bu buibukopo kupusha, sunga kutumikila. Eyendo’shi, Yehowa t’akesamba netu buludiludi nya. Akatuusha buludiki nka kui bantu baadi mutuule abalesha mpala yaye. Kino nta nkipungo kia nkekadika na mpaka, sunga kuiyipusha’shi, ‘buno nyi mbuludiki binyibinyi abutukila kui Yehowa, su mueneno a bakuetu abetukunkusha?’ Okakulupila mui Yehowa na ndumbuluilo aaye mu kiakia kipungo ki na muulo su? Lualuulo ndulombene kulesha mushindo omonaa buludiki bua teokrasi lelo uno. Su tuakulupila mu buludiki buatukuete kupeta lelo uno, na kuibutumikila lubilo lubilo, ngi bi’atukakitshi mu kipungo kia mpombo ikata. w22.02 6 ¶15

Mu dia Kananka 14, Mueshi wa 12

Byaabya nee mukite kinyi kya kwipikeena neenu?​—Bans. 8:2.

Ku bukuashi bua Yehowa, Gedeone na bantu baye 300 abadi batshokole ngoshi, ibadi ilombene kuibekasha na kuitatula. Bana balume ba mu Efraime abadi bemonene na Gedeone, kushi bua kumutumbula, kadi bua kutontola naye muanda tabadi muibetanyine buabadia kuenda naye. (Bans. 8:1) Gedeone bebapele kileshesho akilesha mushindo ubadi Yehowa muibakuashe bua kukita bintu bikata. Nsaa ibabapushishe biabia, “nsungu yaabo ibayitukile.” (Bans. 8:3) Gedeone badi akumina kuiyisha bua kutuesha butale munkatshi mua muilo w’Efile Mukulu. Kileshesho kia bena Efraime akitulongisha’shi, t’abitungu tukambe kuikalakasha bua nkumo yetu kukila ya Yehowa. Ba mfumu ba bifuko na bakulu, mbalombene dingi kulongiela ku kileshesho kia Gedeone. Su muntu afita munda bua kintu kiatudi bakite, abitungu tutompe kuuka buakinyi bafitshi munda. Tui kutumbula yawa muntu bua bintu bi buwa biadi mukite. Bino atutekie’shi tuikale beyishe. Anka ki na muulo, nkuikala mu kipuano ki buwa na bakuetu balume na bakashi pe kukimba kulesha’shi atue ta tui na kilubilo. w21.07 16-17 ¶10-12

Mu dia Katano 15, Mueshi wa 12

Tukite muntu kwifwanyiko dyeetu.​—Kib. 1:26.

Yehowa badi muitunemekie pa kuitupanga mu kifuanyi kiaye. Pa muanda tuibapangibue ku kifuanyi ki’Efile Mukulu, tuikulonga bia kulesha nyikashi yaye i bungi i buwa bu, kifulo, lusa, lulamato na kululama. (Mis. 86:15; 145:17) Nsaa y’atudimi ino nyikashi, atutumbisha Yehowa na atulesha’shi tui na lutumbu buaye. (1 Mp. 1:14-16) P’atukitshi mianda aisankisha Nshetu e muiyilu, atuikala na muloo. Na dingi, pa muanda tui na nyikashi bu ya Yehowa, tui kuikala bantu bakumina mu kifuko kiaye. Yehowa badi muitulumbuluile mbalo ya kushaala i buwa. Kumpala kua’shi Yehowa apangie muntu a kumpala, badi mubande kulumbula nsenga bua bantu. (Yob. 38:4-6; Yel. 10:12) Bu biadi na kalolo ka kupaana, Yehowa badi muitupe bintu bi bungi bi buwa bua’shi tuikale na muloo. (Mis. 104:14, 15, 24) Akupu, badi muate nsaa ya kunangushena pabitale bipangua biaye, na aye nkumona’shi: “Bibaadi buuwa bukabe.”​—Kib. 1:10, 12, 31. w21.08 3 ¶5-6

Mu dia Mpooso 16, Mueshi wa 12

Anka kikuba kya kikudi nyi kifulo, muloo, butaale, lwishinko, kalolo, buuwa, lukumiino, kupopeela, butontshi bwa mbidi.​—Nga. 5:22, 23.

Atue boso tui na mudimo wa kulambukisha na kuikasha bantu bu balongi. (Mat. 28:19, 20; Lom. 10:14) Buakinyi abitungu olumbule mayele oobe mu uno mudimo wi na muulo? Eatshile kepatshila ke pabuako ka kulonga na kutumikila biolongo mu Broshire a Kulongyesha. Tue mulombene kuiluankana kepatshila sunga nkamune ka ku bipatshila bi na muulo​—biodia kuata bua kutamisha ngikashi ayisankisha Efile Mukulu nya. (Kol. 3:12; 2 Mp. 1:5-8) Kushi mpaka atue boso atukuminaa kukita bi bungi mu mudimo wa Yehowa, ngi biatudia kukita lelo uno. Mu nsenga ipia atukekala na ngobesha ya kumufubila nsaa yoso. Biabia su tubakitshi muetu moso bua kukita kioso kiatudi na ngobesha ya kukita binobino, atutamisha muloo wetu, atupeelesha tuinyongoshi na t’atubofula kuishimba nya. Na ki na muulo ngofu, atutumbisha na kusankisha Yehowa “Efile Mukulu etu a muloo.” (1 Tim. 1:11) Biabia tusankileyi mashito atudi nao! w21.08 25 ¶18-20

Mu dia Lubingo 17, Mueshi wa 12

Abitungu waya efubwila kwi Efile Mukulu akumîne’shi e kwanka.​—Eb. 11:6, EEM.

Su mbakukushe kui baledi ba Temue ba Yehowa, we mulongie pabitale Yehowa kubanga nka ku bukinga bobe. Babadi bakulongieshe’shi aye ngi mupangi, e na ngikashi i buwa na’shi akekasha nsenga bu mpaladisu. (Kib. 1:1; Bik. 17:24-27) Bantu be bungi abambaa’shi Efile Mukulu te kuanka na’shi nta naye Mupangie bintu bioso. Anka, abambaa’shi muwa ubadi witukile ao nkubanga kulumbuluka kubanga ku bintu bipela mpa na ku bintu bikata. Bantu abakuminaa ino mianda nka baba balongie ngofu. Abamba’shi sianse mmuleshe patoka’shi Bible te buwa, na’shi bantu be na lukumino mui Mupangi mbantu bashi balongie, bantu babulakane. Sunga tuekala bapue kukita mafuku bungi kinyi bu ba Temue ba Yehowa, abitungu tutungunukie na kunyingisha lukumino luetu. Su tubakitshi bino, t’atudimbibua ku “miisambo ya bisumanga ayituku ku binangu bya bantu” abamba’shi abiakula Bible mbia madimi.​—Kol. 2:8. w21.08 14 ¶1-3

Mu Dimune 18, Mueshi wa 12

Yehowa Efile eetu, we mulombeene kupeta ntumbo kineemo na bukome.​—Kibaf. 4:11.

Abele, Nowa, Abrahame, na Yoobo babalesheshe kanemo na kifulo bua Yehowa pakumukokiela, kulesha lukumiino luabo muandi, na pakuipaana kuadi. Abimueka pabutooka’shi babadi bekitshishe bua kutumbisha Yehowa bua’shi lulanguilo luabo lukuminyibue naye. Kunyima Yehowa badi mupe bena Isaleele miya kukiila kui Moyise. Mu yaya miya mubadi mianda ya kulonda pabitale mushindo wa kulanguila Yehowa mu mushindo wadi mukumiine. Kunyima kua Yesu kufua na kusanguka, Yehowa tamutekie dingi balanguidi baye buabadia kunemeka muiya wa Moyise nya. (Lom. 10:4) Bena Kidishitu babadi balombene kulonda muiya upia “mwiiya wa Kidishitu.” (Nga. 6:2, Kilombeene Kipya 2014) Babadi balombene kukokiela “muiya” kushi penda kulama mulongo wa miya yabadi balombene kukokiela na yabashi balombene kukokiela, anka babadi balombene kuambula Kidishitu na kulonda malongiesha aye. Na lelo uno dingi bena Kidishitu bakuete kukita muabo moso bua kulonda Kidishitu bua’shi basankishe Yehowa na bua’shi “bapete kikiisho.”​—Mat. 11:29. w22.03 20-21 ¶4-5

Mu dia Kabidi 19, Mueshi wa 12

Bendanga mu mbalo ishii bantu bwa kuteka.​—Luk. 5:16.

Yehowa ateemeshaa bana baye. Yesu pa baadi pa nsenga, baadi muele nteko i bungi na Yehowa baadi muiyipushe. (Luk. 5:16) Baadi mupushe Yesu atekie pabitale kuata bitshibilo bi na muulo, bu pa kusangula balongi 12. (Luk. 6:12, 13) Yehowa baadi dingi mupushe Yesu atekie nsaa ibaadi muinyongole. Mpa na kumpala kua kumupana, Yesu batekiele Nshaye ngofu pabitale kitompuanga ki bukopo kibaadi kumpala kuaye. Yehowa ta baadi nka penda mupushe nteko ya Yesu nya, kadi baadi dingi mutume muikeyilu buadia kunyingisha Muan’aye a kifulo. (Luk. 22:41-44) Lelo uno, Yehowa ki’atungunuka na kuteemesha nteko ya bafubi baye, na ebaluula pa nsaa ilombane na mu mushindo wi buwa. (Mis. 116:1, 2) Tutaleyi mukuetu mukashi a mu Inde, biadi mumone mushindo umualuule Yehowa ku nteko yaye. Baadi na mianda i baadi ayimuinyongosha ngofu na aye nkuteka Yehowa pabitale uno muanda. Mmufunde’shi: “Mu programe a televizio a JW a Mueshi wa Katano 2019, baadi esambila mushindo wa kunyingila tuinyongoshi. Bibaadi nka bu muanda wande. Na bino bibaadi lualuulo ku nteko yande.” w21.09 21-22 ¶6-7

Mu dia Kasatu 20, Mueshi wa 12

[Suukilayi] mu miengye.​—Luk. 21:21, Kilombeeno Kipya 2014.

We mulombene kunangushena bibabidi bukopo bua bano bena Kidishitu ba mu siekele a kumpala, boso nkuleka bintu biabo bibaabadi nabio na kubanga mungi nshalelo? Bibaadi abitungu kuikala na lukumiino lui bukopo, na kukulupila mui Yehowa’shi ebapuila nkalo yaabo i na muulo. Anka tababaadi bakutue bukuashi nya. Bipua bitano kumpala kua’shi bena Looma befunyishe kibundi kia Yelusalema, Mpoolo baadi mupe bena Ebelu elango dina muulo amba’shi: “Lwabi lwa mfwalanga talwinumunga mu nshaaleelo eenu, sepeelaayi naa byanudi nabyo. Mwanda Yehowa mwambe’shi: ‘Nya, ntakupoosola, nta kusuumbusheena.’ Mu kipaso kyanudi balombeene kwamba na lwishinko looso’shi: ‘Yehowa byadi mukwashi ande; nta ntshinyi kintu su nkimune. Kilombeene kunkitshiina muntu nkinyi?’” (Eb. 13:5, 6) Kushi mpaka baba boso babaadi batuule elango dia Mpoolo kuishimba, kumpala kua’shi bena Looma befunyishe kibundi bibaadi bibabofuile buabadia kuiubidisheena na nshalelo mupelepele mu mashibo aabo apia. Babaadi balombene kushinkamisha’shi Yehowa akebapasukila ku nkalo yaabo i na muulo. w22.01 4 ¶7, 9

Mu dia Kananka 21, Mueshi wa 12

[Yehowa] Akitshinaa bantu boso bibuwa, afwilaa bioso bibapangile lusa.​—Mis. 145:9, EEM.

Nsaa yatunangushena bua muntu e na lusa, tui balombene kumona mu binangu bietu muntu e na musangelo, e na buwa bu’eshimba, etulaa pa mbalo ya bangi na sha kalolo. Tui balombene dingi kunangushena muanda ubakuile Yesu, pabitale kalolo ka muina Samadiya. Yawa muntu a kingi kisamba “balesheshe lusa kui yawa” muina Yunda badi mupone mu masa mua ba ngifi. “Lusa lukata” lubakuatshile muina Samadiya, aye nkupasukila uno muina Yunda ababadi batape, nkumuanyina malonda na kifulo kioso. (Luk. 10:29-37, Kilombeeno Kipya 2014) Kino kileshesho akishimika kasele ku eyikashi dibuwa di’Efile Mukulu eetu, lusa. Efile Mukulu e na lusa kuatudi muanda mmuitufule, na dingi etufuilaa lusa ku mishindo ibungi ku efuku n’efuku. Tui kulesha lusa mu ungi mushindo. Muntu sha lusa mmulombene kuata kitshibilo kia kupela kunyooka muntu kampanda abadia kunyooka. Bino abilesha binyibinyi’shi Yehowa e na lusa lukata kuatudi. “T’etukitshinaa myanda muyile milwisho yeetu,” nka bu bibakuile kayimba ka misambo. (Mis. 103:10) Ingi nsaa, Yehowa ataa kitshibilo kikata, kia kunyooka muntu mukite muluisho ukata. w21.10 8 ¶1-2

Mu dia Katano 22, Mueshi wa 12

Kifulo kyande ki na lulamato takyende kula noobe.​—Yesh. 54:10.

Yehowa aleshaa kifulo kiaye ki na lulamato nka penda kui baba bena kipuano ki buwa naye​—kuamba’shi bafubi baye. Tui kushinkamisha uno muanda ku kibadi kiakule Mfumu Davide na mutemuki Ndanyele. Bu kileshesho, Davide bakuile’shi: ‘Yehowa atungunuka na kulesha kifulo kiaye ki na lulamato kui baba abamuuku anka kui baba abanemeka Yehowa e nabo kifulo ki na lulamato mafuku oso mpa na ku ikalaika.’ Na Ndanyele namu bakuile’shi: “O Yehowa Efile Mukulu a binyibinyi obe alesha kifulo ki na lulamato kui baaba bakufule na abalama mayi obe a kulonda.” (Mis. 36:10; 103:17, EEM; Nda. 9:4, NWT) Muyile ano mayi ayokiele, Yehowa alesha kifulo kiaye ki na lulamato kui bafubi baye muanda abamuuku, abamutshinyi, mbamufule, na abalama mayi aye a kulonda. Yehowa alesha kifulo kiaye ki na lulamato nka penda kui baba abamufubila mu kipaso kilulame. Kumpala kua kufubila Yehowa tubadi bapete kifulo kialesha bantu boso ku bungi. (Mis. 104:14) Bu biatudi balanguidi baye atupeta miabi ayitukila ku kifulo kiaye ki na lulamato. w21.11 4 ¶8-9

Mu dia Mpooso 23, Mueshi wa 12

Yehowa Efile Mukulu oobe ngi a-kulangwila.​—Mat. 4:10.

Sunga kuafika muanda kinyi, atue tui na kitshibilo kia kukookiela mayi a Yesu. Lelo uno, bantu be bungi abakumina kutemesha ano malongiesha a bakata ba bipuilo. Muanda wa kuibafula kukile, ingi nsaa abafiki mpa na mu kuibalanguila. Bangi bantu abauku bilubilo bia bano bakata ba bipuilo, bakuete kukumina mianda yabo na abatusha makuta e bungi bua kukuatshishena ndumbuluilo yabo. Abakumina muanda oso awakula bano bakata ba bipuilo. Bi bukopo buatudia kunangushena’shi bano bantu abadia kuikala na kino kisumi su Yesu badia kuikala panka! Mu kuilekena na biabia, balanguidi ba Yehowa ba binyibinyi ta bekala na mukata a kipuilo. Sunga mbiabia atunemeka baba boso bakuete kuituludika, atuuku malongiesha a Yesu a amba’shi: “Anwe booso nwi baana-na-baana.” (Mat. 23:8-10) Tatulanguila bantu nya, bia bikala bakata ba politike sunga ba bipuilo. Na dingi ta tuibakuatshishenaa ku mianda yabo nya. Tui belamune mu mianda ya uno ndumbuluilo, na ta tutuelakanaa mu mianda ya politike nya. Pa muanda wa bino tui belekene na bipuilo bioso abiyitamina bu bena Kidishitu.​—Yo. 18:36. w21.10 20 ¶6-7

Mu dia Lubingo 24, Mueshi wa 12

Nami Yehowa Efile Mukulu obe . . . Twekalanga na bangi beefile kumpala kwande.​—Efi. 20:2, 3.

Muina Kidishitu oso akumiina kuikala selele, abitungu ashinkamishe’shi takui kintu su kimune sunga muntu ena muulo ukata kukila kipuano kiaye na Efile Mukulu aye. Bu biatudi bafuale eshina dia bu ba Temue ba Yehowa, abitungu tuate kitshibilo kia kusumbula bikitshino bioso bilombene kukayisha eshina diaye diselele. (Lv. 19:12; Yesh. 57:15) Bena Isaleele babadi baleshe’shi mbakumiine Yehowa bu Efile Mukulu abo pabo kukokiela miya yaye. Beena-Levi 18:4 amba’shi: “Fubilaayi byuubishi byande, buulayi-meeso bwa kulonda mayi ande. Nnaami Yehowa Efile Mukulu eenu aakula.” Shapitre 19 afudisha na angi mayi pabitale ‘milambu’ ya bena Isaleele. Bu kileshesho, mu verse 5-8, 21, 22 akula pabitale milambu ya nyema. Bino bioso abadi balombene kuibikita mu mushindo wibuwa wabashi balombene ‘kusabulusha kintu kishidilue kia Yehowa.’ Su tuabadika ano ma verse oso ngalombene kuitutakula mu kusankisha Yehowa na kumupa milambu yadi mukumiine na ayimutumbisha, bu biabetutekie bua kuibikita mu Bena-Ebelu 13:15. w21.12 5-6 ¶14-15

Mu Dimune 25, Mueshi wa 12

Sanka na mukashi a ku bukinga bwobe.​—Nki. 5:18.

Bena dibaka bapia lelo uno mbalombene kupetela miabi ku mianda yabadi bamone kui bangi babaadi balongie bia kukulupila mui Yehowa. Bangi bena eyibakishi bekuikala bapue kukisha bipua bibungi mu mudimo wa nsaa yoso. Su anunangushena bua kuiatshila bipatshila, buakinyi tanuibalombene kuibateka elango? Uno mushindo wa kulesha’shi nuibakulupile mui Yehowa. (Nki. 22:17, 19) Ntentekiesha’shi dibaka nkia buuntu akifiki kui Yehowa. (Mat. 19:5, 6) Akumina’shi beyibakishene bekale na muloo ku kino kia buuntu. Bena dibaka bapia taluulayi mushindo aukekala nshalelo enu! Anukumiina kukita kioso akitungu bua kulesha Yehowa’shi anusankila kia buuntu kiadi muinupe su? Ebilunguleyi Yehowa mu luteko. Kimbayi mayi a kulonda mu Eyi dyaye anudia kutumikila mu mianda yenu. Dingi londayi malango abenupa kui Yehowa. Nui balombene kushinkamisha’shi anukekala na muloo na kupeta efuto mu muwa wenu, su dibaka dienu ndimeene mu kufubila Yehowa! w21.11 19 ¶16, 18

Mu dia Kabidi 26, Mueshi wa 12

Mwanda atukokolaa atwe booso mu bipaso bi bungi.​—Shak. 3:2.

Shake badi na mueneno ebuwa pabimutale. Shake tabadi apusha’shi kifuko kiadi mukudile, sunga mashito abadi bamupe ngamuikashe bu muntu e pa buaye sunga kumuikasha bu muntu e kunundu kua bakuabo balume na bakashi nya. Badi muitayine bangi bena Kidishitu naye bu “bakwabo ba kifulo kikata.” (Shak. 1:16, 19; 2:5) Tabadi akiebe’shi bangi bamumone buye mupuidikie nya. Dilongiesha: Tutentekieshe’shi atue boso atukita miluisho. T’abitungu tunangushene’shi atue tui kunundu kua baba batukuete kulongiesha. Buakinyi atuamba biabia? Su tuakita mianda mu kipaso akilesha’shi tatukitaa miluisho, mulongi etu a Bible e kubanga kutshoboloka na kunangushena’shi aye ta mulombene kukokiela Efile Mukulu mu mushindo upuidikie. Biabia su tuatundula atue banabene’shi ta bibadi bibofole buatudia kutumikila mayi a kulonda a mu Bible, na ku mupatuluila mushindo ubadi Yehowa muitukuashe buatudia kukambila ino nkalakashi, tui balombene kukuasha mulongi etu a Bible buadia kuimona aye namu’shi mulombene kufubila Yehowa. w22.01 11-12 ¶13-14

Mu dia Kasatu 27, Mueshi wa 12

Ikalai na kinangu bu kino ky’abádi n’akyo kwi Kidishitu Yesu.​—Fid. 2:5, EEM.

P’atunyiisha kuikadika na kinangu bu kia Yesu, atunyiisha kukita mianda nka bu’ye na atunyiisha kuikala na ngobesha ya kufuala bumuntu buaye. (Eb. 1:3) Pangi tui kunangushena’shi: ‘Yesu baadi mupuidikie. Ntshibia kuikadika biadi mu mushindo upuidikie nya!’ Su opusha bino, tentekiesha ino yoso mianda ayilondo. Wa kumpala, mbakupangie mu kifuanyi kia Yehowa na Yesu. Biabia, we mulombene kuata kitshibilo kia kuibambula, na we koobesha muyile ngobesha yobe. (Kib. 1:26) Kia kabidi, kikudi kiselele ki’Efile Mukulu, nyi mbukome bukile bioso bipangibue muiyilu na pa nsenga. Ku bukuashi buakio, we mulombene kukita mianda yoshi mulombene kuikitshiina obe nabene. Wa kasatu, Yehowa t’akutekie bua’shi oleshe kikuba kia kikudi kiselele mu mushindo upuidikie kubanga binobino nya. Ngi buakinyi, bua’shi bano booso be na lukulupilo lua kushaala pano pa nsenga bafikie mu kupuidika, Nshetu sha kifulo mmutshibe bipua 1 000. (Kibaf. 20:1-3) Akitutekie Yehowa binobino, nyi nkuikitshisha na kukulupila bukuashi buaye. w22.03 9 ¶5-6

Mu dia Kananka 28, Mueshi wa 12

Ntantuushishe kishima p’edimi dyande, obe Yehowa, we mupwe kwikiwuka.​—Mis. 139:4.

Ta nka penda luteko ngi luikale bu mushindo watudi balombene kufubisha bua kunyigisha kipuano kietu na Yehowa nya. Kuibadikila Eyi di’Efile Mukulu na kutuela mu bisangilo bia kakongie nkulombene dingi kuitukuasha buatudia kuifubuila pepi n’Efile Mukulu. Kui kingi kintu kiodi mulombene kukita bua’shi kikukuashe nsaa ywebadikila sunga wokisha mu bisangilo bia kakongie su? We mulombene kuiyipusha obe nabene bino: ‘Nkinyi akitula binangu biande ku ingi mianda nsaa yandi mu bisangilo bia kakongie sunga nsaa yanebadikila?’ Bi kuikala nsaa yotambula appele, kubadika mesaje ku kamo kobe, sunga ku tungi tuamo? Su bosangana’shi binangu biobe bikuete kuwumbakana nsaa yokuete kuibadikila sunga yodi mu bisangilo bia kakongie teka Yehowa akukuashe bua kutuma binangu ku biokitshi. Mbilombene kuikala bukopo buatudia kutula mianda ya bisumanga ku lupese bua’shi tuipane ku mianda ya mu kikudi, anka kukita mianda ya mu kikudi ngi kui na muulo. Teka bua’shi opete butaale, tabulama nka penda eshimba diobe nya kadi abulama dingi “binangu byenu.”​—Fid. 4:6, 7. w22.01 29-30 ¶12-14

Mu dia Katano 29, Mueshi wa 12

Tee matwi bwa kupusha bishima bya baa-sha-binangu.​—Nki. 22:17.

Mfumu Ozyase, baadi mupele elango. Baatuelele mu kipindi kia ntempelo a Yehowa mubaadi amutuele nka penda ba tshite-muakuidi, na lukalo lua kushiika kabanda. Ba tshite-muakuidi ba Yehowa babaamulunguile’shi: “Obe Ozyase, twe naa kya kulambula Yehowa musengo wa kabanda, anka penda baa-tshiite-mwakwidi.” Ozyase baakitshiine naminyi? Su badia kukumiina elango na kuiyisha kooso, na kukatuka nka paapa mu ntempelo, Yehowa badia kumufuila lusa. Anka, “Ozyase . . . baafiitshile munda.” Buakinyi baadi mupel’elango? Abimueka’shi, baadi apuandikisha’shi, bu biadi mfumu, baadi na matalua a kukita kioso ki’akumiina. Anka, Yehowa ta baadi na mueneno e biabia nya. Pa muanda baakitshiine kintu kiashibaadi na matalua a kukita, Ozyase baakumbile nsudi na ashaala na “nsudi mpaa na kwifuku dya lufu lwaye.” (2 Mya. 26:16-21) Kileshesho kia Ozyase akitulongiesha’shi, sunga tuekadika naminyi, su tuapela nka elango dia mu Bible, Yehowa ta mmulombene kuitukumiina. w22.02 9 ¶7

Mu dia Mpooso 30, Mueshi wa 12

Biabia elangyeyi na nwalulukye, bwa’shi milwisho yenu ishimiibwe: biakufika mafuku a kwikisha kumpala kwa Yehowa.​—Bik. 3:19.

Muntu abadi bamune kui “bumuntu bua kala” akambaa kunangushena na kukita mianda nka ya miluisho. (Kol. 3:9) Mmulombene kuikadika muntu a ku mbidi akuataa nsungu bukidi, shi na lutumbu na e na kuitatula. Mmulombene kukumiina kubandila bintu abilesha pornografi, na kubandila mianda ya bukitekite, na ma filme aalesha mianda ya buntomboshi. Kushi mpaka e na ingi ngikashi ibuwa, mmulombene kupusha bi bubi pabitale mianda ibi yadi muakule sunga yadi mukite. Anka te na namu kiinyi kia kumutakula bua’shi ashintule kunangushena kuaye na muikeelo waye nya. (Nga. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5) Tui bantu bakutue kupuidika, biabia ta tui balombene kukatusha kalolo binangu bioso bi bubi na ngabiabi i muishimba na mu binangu bietu nya. Ingi nsaa, atukakitshi sunga kuakula muanda w’atukenyongola kunyima. (Yel. 17:9; Shak. 3:2) Biabia, nsaa y’atufuulu bumuntu bua kala, binangu bia ku mbidi na bikitshiino bia bumuntu a kala t’abiikala bitumune dingi nya. Na t’abituikeela bukopo bua kutundula’shi tui bantu ba mushindo kinyi nya.​—Yesh. 55:7. w22.03 3 ¶4-5

Mu dia Lubingo 31, Mueshi wa 12

Anka mu kwiyisha ikala omono bangi bu be kunuundu koobe.​—Fid. 2:3.

Bakulu ekitshisheyi bua kumona ngikashi ibuwa i mui bakuenu balume na bakashi. Muntu ooso mukutue kupuidika, biabia muntu ooso namu ena ngikashi yatudi balombene kukaanyisha. Mu binyibinyi abitungu bakulu bekale abalanga bakuabo balume na bakashi nsaa yooso. Nka bu Mpoolo mutumibua, abitungu bakulu bekitshishe biabasha kuimeena nka pa bishima na bikitshino bibubi bia muntu abalanga. Abitungu bakulu bawukie’shi muntu ooso yawa mufule Yehowa, na kuete anyingiila mu kufubila Efile Mukulu, na kuete ekitshisha bua kukita mianda ibuwa. Bakulu pa bekitshisha bua kuikala na mueneno ebuwa bua bena kakongie, abituesha muloo na kuipusheena mu kakongie kashima. Tentekieshayi’shi Yehowa tenutekie’shi nuikale bapuidikie nya, anka enutekie bua’shi nuikadikie na lulamato. (1 Kod. 4:2) Nuibalombene kushinkamisha’shi Efile Mukulu kuete kuata kioso kianukitshi ku mufubo waye na muulo. Yehowa ta mukutue kululama “bwadia kwiilwa mufubo wenu, na kifulo kibanulesheshe pa mwanda w’eshina diaye, paanwe kukwasha ba santu.”​—Eb. 6:10, Kilombeeno Kipya 2014. w22.03 31 ¶19, 21

    Mikanda ya mu Kisongye (2011-2025)
    Tuuka
    Tuela
    • Kisongye
    • Tumina muntu
    • Byokumina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Pabitale bya kufubisha
    • Bya kufubisha
    • Bya kufuamisha yobe
    • JW.ORG
    • Tuela
    Tumina muntu