Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bya Bwina Kidishitu na mudimo wetu
LUBINGO LWA 1-7/10/2018
BUPETA BWA MWIYI DY’EFILE MUKULU | YOWANO 9-10
“Yesu etatshishaa bwa mikooko yaye”
nwtsty bifwatulo na ma video
Kikutu kya mikooko
Kikutu kya mikooko kibaadi ndupango lubabadi bakite bwa kukalwila mikooko kwi ba ngifi na bantu abafiki mu kwipaa nyema. Balami babaadi abalama lombe mu kikutu pa mbalo ifwame bufuku. Mu mafuku a kala, bikutu tabibadi na misaka na bibadi na bukata na bula bwilekene, misusa ibungi kibadi na bimano bibakwe na mabwe bi na penda kibelo kimune. (Mb 32:16; 1Yesh 24:3; Sef 2:6) Yowano akula bwa kutwela ku kikutu kukidila “ku kiibi” kyabakwete kulama kwi “nsaamo.” (Yo 10:1, 3) Mu kikutu kimune ki na mikooko ya bantu bebungi, nsaamo alamaa ku kibelo kya mikooko bufuku bwa kwiyikalwila. Ku namshika, nsaamo ashitwilaa mikooko kibelo bwayidya kutuuka. Mulami ooso a mikooko badi na kya kubunga lombe lwaye lwaye pa kwitamina mikooko yaaye, na mikooko namu ibadi na kya kutundula eyi dya mulami aayo na kufika kwadi. (Yo 10:3-5) Yesu batushishe kino kileshesho bwa kulesha kipaso kyakwete kupasukila mikooko yaaye.—Yo 10:7-14.
w11-F 15/5 7-8 ¶5
Bifuko bya bena Kidishitu—“Shalayi bapasukye”
5 Kipwano ki pankatshi pa mukooko na mulami a mikoko nkimeene pa kwiukena na kwikulupishena. Mulami a mikoko aukaa myanda yoso pabitale mikoko yaye, na mikoko ayimuuku kalolo na kumukulupila. Ayitundula eyi dyaye na kwidikokyela. Yesu bakwile shi: “Naawuku mikooko yande na mikoko yande ainguuku”. Te na kiukilo kya kinundunundu pabitale kakongye nya. Kishima kya mu kiina greke kyabadi balule pano’shi, “naawuku” akilesha “kuuka muntu na muntu pa bupenka.” Mulami amikoko ebuwa awuku mukooko na mukooko pa bupenka bwao. Awuku nkalo ya mukooko pabupenka, ku bofula kwao, na kunyinga kwao. Takwi kintu sunga nkimune kitale mukooko kyabashabauku kwi Mulami etu. Na mukooko awuku mulami na ngumukulupile.
cf-F 124-125 ¶17
“Tabadi ebalungula kushi kutusha kileshesho”
17 Pusha abyakula George Smith mu mukanda waye wa Géographie historique de la Terre sainte (angl.): “Ingi nsaa tubadi atulala bwa kwikisha pepi na bumune bwa ku mena a mu Yudea apafikaa balami basatu sunga bananka na mikooko yabo. Mikooko ibadi ayisanga na tubadi atwiyipusha bilombene mulami oso kutundula mikooko yaaye. Anka su nyema ibapudisha kutoma na kwasha, balami abadi abende muntu na muntu ku bwaye busambu, muntu oso ayitamina mikooko yaaye byeyitaminaa, na mikooko yoso ibadi ayibungu pamune na kulonda mulami ayo akupu, yendanga na kwilondena nka byayifikile.” Yesu tabadi mukumbene kupeta kingi kileshesho kibuwa kukila kyakya bwa kulesha’shi patukumina malongyesha aaye, na kwiakokyela mpa na patulondo bukunkushi bwaye, atushala mu bulami bwaye aye “mulami ebuwa.”
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 10:16
kutwala mu: Sunga “kukunkusha.” Mwaku wa mu ki na Greke aʹgo wabadi batemune pano aupatuula “kutwala (mu) sunga’shi “kukunkusha,” muyile winyi mwanda wabakwila. Bingi bifundwe bya mu ki na Greke bya kubanga mu kipwa kya 200 B.B. mwanka mbatemune mwaku wa mu ki na Greke wi mumune (sy·naʹgo) abakambaa kwiyituula “pamune.” Bu byadi Mulami Ebuwa, Yesu abungaa, akukunshaa, akalwilaa, na kudisha mikooko i mu kino kikutu (yabadi betamine dingi bu “lombe lupela” mu Luk. 12:32) na bu ingi mikooko yaaye. Ino ayifiki lombe lumune ku bukunkushi bwa mulami umune. Ano mayi a mu kifwanyi aashimika kasele pa buumune abukekala nabo balondji ba Yesu.
Kukimbuula bwa kupeta mabwe a muulo a mu kikudi
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 10:22
kwiyela paashi kumpala kwaye: Sunga “kumukunamina; kumabandamina; sunga kumulangwila.” Nsaa yabafubisha verbe a kiina Greke pro·sky·neʹo pabitale kulangwila efile kampanda, abekyalulaa bu “kulangwila.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Binobino mu uno mwanda wabekisambila, uno muntu mpofu a ku butandwa ababadi bapaashe, bamwene Yesu bu alesha mpala y’Efile Mukulu aye nkumulangwila. Bamumwene bu “Mwana a muntu” na bu Mesiya e na matalwa ababadi batemukye, kushii kumumona bu b’efile ba madimi. (Yo 9:35) Pabadi mukunamine Yesu, abimweneka shi badi mwibikite muyile bibabadi abebikitshi kwi bantu babadi baleshe mu Bifundwe bya kiina Ebelu. Babadi abakunama nsaa yabafumankana na batemuki, ba nfumu sunga bangi bantu abalesha mpala y’Efile Mukulu. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Bf 1:16; 2Bf 4:36, 37) Misango ibungi, kwiyela paashi kumpala kwa Yesu kubadi akulesha lutumbu kwi Efile Mukulu sunga kutundula lusa lwaye.—Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 10:22
miloo ya kusampa: Eshina dya mu kiina Ebelu bwa uno musangeelo abekitamina bu Hanukkah (chanuk·kahʹ), akilesha “Kufungula; Kulambula.” Ubadi aukitshika mafuku 8, kubanga mwifuku dya 25 dya mweshi wa Kislev, ubadi peepi na Solistice d’hiver, (tala ma note aakwasha bwa kwilongyela bwa kipungo kya munanga) bwa kutentekyesha bibabadi balambule dingi ntempelo a Yeelushaleme mu kipwa kya 165 K.B.B. Nfumu Antiochus IV Epiphanes a beena Sirii badi muleshe kasabu kaye bwa Yehowa, Efile Mukulu a beena Yuda pa kulwisha ntempelo Aaye. Kileshesho, bayibakile kilambwilo kunundu kwa kilambwilo kikata, kubabadi abatushila mulambu wa kushiika kala. Mwifuku dya 25 dya mweshi wa Chislev mu 168 K.B.B., bwa kulwisha ntempelo a Yehowa, Atiochus baadi mulambule ngulube pa kilambwilo, aye nkupongoola mwita oso pa kilambwilo. Aye nkushiika bibelo bya ku ntempelo, nkulwisha tudimbo twa ba-tshiite bakwidi, na nkwata kilambwilo kya oolo, mesa a kutudila mikate, bitudilo bya malampi bya oolo. Aye nkwalula ntempelo a Yehowa bu a efile Zeus a mu Olympe. Kunyima kwa bipwa bibidi, Yudas Maccabee bakwatshile dingi kibundji na ntempelo. Kunyima kwa kusuula ntempelo, babamulambwile dingi mwifuku dya 25165 K.B.B., Antiochus badi mulambule bintu bibubi ku kilambwilo kya Zeus munda mwa bipwa bisatu. Kutushanga milambu Yehowa milambu ya kushiika kwifuku kubadi kubanguule. Mu Bifundwe bi selele tamwi mbalo su ngimune ayilesha’shi Yehowa nyi bapele Judas Maccabee bukome bwa kutshokola na aye nkumukunkusha bwa kwalushuula ntempelo. Byabya, Yehowa mmufube na bantu ba bingi bisamba, bu Cyrus a mu Perse, bwa kulombasha ingi mpango itale lulangwilo Lwaaye. (Yesh 45:1) Mbilombane bwatudya kwamba’shi, Yehowa mukumbene kwata muntu a mu mwilo wilambule kwadi bwadya kulombasha kikyebe ky’ eshimba Dyaaye. Bifundwe abilesha’shi bibadi abitungu’shi ntempelo ekale kwanka na midimo ifubibwe mwanka bwa kulombasha matemuki aesambila Mesiya, mudimo waye, na kulombana kwa mulambu waye. Dingi, milambu ya beena Leevi bibadi abitungu’shi itushibwe mpa na nsaa ayikatusha Mesiya mulambu ukata, muwa waaye bwa bantu. (Nda 9:27; Yo 2:17; Eb 9:11-14) Balondji ba Kidishitu tababadi na kitungo kya kukita Musangeelo wa Kwilambula. (Kol 2:16, 17) Byabya, takwi mbalo yabadi baleshe’shi Yesu sunga balondji baaye babadi batopekye kukita kwauno musangeelo.
LUBINGO LWA 8-14/10/2018
BUPETA BWA MWIYI DY’EFILE MUKULU | YOWANO 11-12
“Ambula lusa lwa Yesu”
Nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 11:24, 25
Nauku’shi akasanguka: Maata badi mupwandikishe’shi Yesu badi esambila lusangukilo lwa mu mafuku e kumpala, mu mafuku a nfudiilo. (Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela Yowano 6:39.) Lukumino lwaye mu dino dilongyesha lubadi alumweneka. Bangi bakata ba bipwilo ba mu mafuku aaye, bababadi abetamina bu ba Saduseo, tababadi abakumina’shi lusangukilo lwi kwanka nya, sunga byekala’shi ndilongyesha adimweneka patoka mu Bifundwe. (Nda 12:13; Mak 12:18) Ku lungi lupese, Bafadisee babadi bakumine’shi muntu e na kikudi kishakifwiyaa. Byabya, Maata badi auku’shi Yesu balongyeshe lukulupilo lwa lusangukilo na baadi mpa na mubushe bantu, sunga bangi babadi bafwe pamune na Lazaare.
Ami ne lusangukilo na muwa: Kufwa na kusanguka kwa Yesu nkupe bafwe mushindo wa kupetuula dingi muwa. Kunyima kwa kusanguka kwa Yesu, Yehowa bamupele bukome kushii penda bwa busha bafwe kadi bwa kwibapa muwa wa ikalaika. (Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yowano 5:26.) Mu Kibafumbwilwe 1:18, Yesu eyitamina bu “atala,” mukwate “nfungula ya lufu na ya kalunganyembo.” Byaba, Yesu nyi ndukulupilo bwa abatala na bafwe. Mmulee bwa kufungula mashama na kupa bafwe muwa, byawikala wa kwenda mwiyilu bwa nkamunana naaye sunga kwikala pa nsenga ipya bwa kukunkushibwa na mbulamatadi a mwiyilu.—Yo 5:28, 29; 2Mp 3:13.
nwtsty study notes on Yo 11:33-35
badidile: Sunga’shi “kusama.” Mwaku wa mu kina Greeke wabadi baluule bu “kudila” misusa ibungi ngutale kutubula kisadi. Wawa mwaku umune mbeufunde nsaa yabesambila Yesu pabalayile kufika kwa kabutu ka Yeelusaleme.—Luk 19:41.
benyongwele . . . na nkupampakana: Kusanga kwa bino bishima bibidi mu ludimi lwabadi bebyate akulesha bibadi abipusha Yesu mwishimba yaaya nsaa. Mwaku wa mu kina Greeke wabadi baluule bu “kwinyongola” (em·bri·maʹo·mai) misusa ibungi awisambila kupangayika, anka mu uno mwanda aulesha’shi Yesu badi mukalakashwe ngofu aye nkwinyongola. Mwaku wa mu kina Greeke wabadi baluule bu “kupampakana” (ta·rasʹso) awisambilaa kukalakashwa mu binangu. Muyile abyamba ungi muntu sha binangu, pa uno mwanda akipatuula “kukuma muntu mwishimba; kukalakashwa na kenyongoshi kakata.” Wawa mwaku umune wi mu Yowano 13:21 bwa kulesha bibakitshine Yesu pabamwene Yundasa bamutombokyela.—Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yowano 11:35.
kwishimba: Pano bifundwe bya mu kina Greeke abilesha mwaku “kikudi.” Mwaku wa mu kina Greeke pneuʹma pangi mbeufunde pano bwa kulesha bukome abutuku mwishimba dya muntu dya mu kifwanyi bwa kumutakula mu kukita sunga kwakula myanda mu ungi mushindo.—Tala kikumbashilo pa, “Kikudi.”
banosheshe mpolo: Mwaku (da·kryʹo) nyi mwaku autukila mwishina dya mu kina Greeke bwa “mpolo” adisanganyibwa mu bifundwe bu Luk 7:38; Bik 20:19, 31; Eb 5:7; Kibaf 7:17; 21:4. Mbashimikye kasele pa kunosha kwa mpolo kushii pa kutubula kisadi. Mu Bifundwe bya kina Greeke, uno mwaku wa mu kina Greeke wi nka penda pa ino mbalo na, ngwilekene na uno wabadi bafunde mu Yowano 11:33 (tala ma note aakwasha bwa kwilongyela) bwa kulesha kudila kwa Madiya na kwa beena Yuda. Yesu badi auku’shi asangula Lazaare, anka badi mwinyongole bikata pa kumona bantu badi mufule mbakwatshibwe na kinyongwa. Pa mwanda wa kifulo kyaye kikata na lusa bwa bakuku baye, banosheshe mpolo. Uno mwanda aulesha’shi Yesu etulaa pa mbalo ya baba bashimishe mukwabo ku lufu.
Kukimbuula bwa kupeta mabwe a muulo a mu kikudi
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 11:49
tshite mwakwidi e panundu: Nsaa ibadi Isalele bu kisamba ki pa bwakyo, tshite mwakwidi e panundu badi na yaye mbalo ya kusambisha muntu mwipayishene. (Mb 35:25) Anka, pabadi Isalele ku bupika bwa bena Looma, bakunkushi babadi batule kwi bena Looma babaadi na matalwa a kutula na kukatusha tshite-mwakwidi e panundu. (Tala kikumbashilo pa, “Tshite mwakwidi e panundu.”) Kayifase, ababadi batule kwi bena Loma, badi muntu auku bya kwisamba kalolo, bapwile mafuku ebungi bu tshite mwakwidi kukila bangi babadi kumpala kwaye. Babadi bamutule pepi na kipwa kya 18 B.B. aye nkushala panka mpa na mu kipwa kya 36 B.B. Nsaa yabamba’shi Kayifase tshite mwakwidi e panundu badi kwanka mu kyakya kipwa, nyi mu kipwa kya 33 B.B., abimweneka’shi Yowano p’atemuna Kayifase bu tshite mwakwidi e pa nundu mbwa kutentekyesha kipwa kibabadi bayipee Yesu.—Tala appendise. B12 bwa kuuka mbalo ibadi nshibo ya Kayifase.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 12:42
bakunkushi: Pano mwaku wa mu kina Greeke pabitale “bakunkushi” abimweneka’shi awisambila bena Sanedrine, tumiladi tukata twa bena Yuda. Uno mwaku wi mu Yowano 3:1 p’abesambila Nikodeme, mwina twatwa tumiladi.—Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yowano 3:1.
kubingibwa mu kitumbwilo: Sunga’shi “kutushibwa; kwimikibwa mu kitumbwilo.” Mwaku wa mu kina Greeke a·po·sy·naʹgo·gos mbeufunde penda pano mu Yowano 12:42 na 16:2. Muntu abadi babingye babadi abamusuku na kumubepula munkatshi mwa bantu. Kwakwa kutshibibwa kwa kipwano na bangi bena Yuda kubadya kutwadila kifuko lukalashi lwa kupeta ekuta. Bitumbwilo, mudimo wabyo wa kumpala ubaadi wa kulongyesha, mu ingi mubadi bu mbalo ya kusambisha bantu kwi tumiladi twa mwanka tubadi matalwa a kutshibila bantu bibawe bya kwimikibwa na kutushibwa mwanka.—Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Mat 10:17.
LUBINGO LWA 15-21/10/2018
BUPETA BWA MWIYI DY’EFILE MUKULU | YOWANO 13-14
“Ne nulekyela kileshesho”
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 13:5
kutumpa ngwa ya balondji: Kala mu Isalele bantu babadi abaadi abafwala nsandale. Ibadi ipelepele na ilamate ku ngwa, mu mushindo ubadi muntu e mu lwendo afitshisha ngwa yaaye mwishinda di lufufi na mu kisuku. Nyi bwakinyi kubadi kipikwa kya kufula nsandale kumpala kwa kutwela mu nshibo, na yawa akukila benyi badi akitshi mwaye moso bwashi benyi baye basule ngwa yabo. Mu Bible mwi ma mbalo ebungi aesambila kino kipikwa. (Kib 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Yesu pabadi mutumpe ngwa ya balondji baye, badi munemekye kino kipikwa bwa kwibapa dilongyesha ditale kwiyisha na kufubila bangi.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 13:12-14
nwi na kya: Sunga’shi “nwi na kitungo.” Mwaku wa mu kina Greeke wi pano abakambaa kwiufunda nsaa yabesambila myanda ya makuta, bikishekishe bwa kulesha’shi, “we na kishiyo kya muntu; kwikala n’ebasa dya muntu.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Pano sunga mu angi ma mbalo, mbekifunde bwa kulesha myanda ibungi pabitale kwikala na kitungo kampanda sunga kwikala mu kitungo kya kukita kintu kampanda.—1Yo 3:16; 4:11; 3Yo 8.
w99-F 1/3 31 ¶1
Muntu mukile bukata akitshi mudimo ushadile
Yesu pabadi mutumpe ngwa ya balondji baye, badi mutushe dilongyesha dikata pabitale kwiyisha. Eyendo, abitungu’shi bena Kidishitu tabekalanga abapwandikisha’shi be na muulo kukila bangi na’shi, abitungu bangi bebafubile, sunga kulakila kwikala pa mbalo ya kinemo sunga yende nkumo. Anka, bibuwa balonde kileshesho kyabadi balekye kwi Yesu, aye shii mufikye “bwa kufubilwa, anka bwa kufubila bantu, na kupaana muwa waye bwa kukuula mwilo wa bantu.” (Mateo 20:28) Eyendo, bibuwa balondji ba Yesu bakumine kukitshina bangi midimo ayimweneka bu ishi na muulo.
Kukimbuula bwa kupeta mabwe a muulo a mu kikudi
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 14:6
Ami ne eshinda bya binyibinyi na muwa: Yesu nyi eshinda mwanda anka penda kukidila kwadi nyi kwatudi bakumbene kwifubwila kwi Efile Mukulu mu luteko. Aye nyi “eshinda” adikwasha bantu bwabadya kwaluka mu kipwano n’Efile Mukulu. (Yo 16:23; Lom 5:8) Yesu nyi bya binyibinyi mwanda badi mwakule na kwikala na nshalelo mwipushene na bya binyibinyi. Mulombashe dingi matemuki ebungi aalesha mudimo waye ukata mu mpàngo y’Efile Mukulu. (Yo 1:14; Kibaf 19:10) Matemuki oso ngekale’shi: “‘oolo’ [sunga kulombana] mwadi’ye.” (2Kod 1:20) Yesu nyi muwa mwanda ku bukwashi bwa nkuulo, mmupe bantu mushindo wa kupeta “muwa wa binyibinyi,” nyi “muwa wa looso.” (1Tim 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yo 1:7) Akalesha dingi shi nyi “muwa” kwi bantu midiyo abakasanguka ku lufu na mushindo wa kupeta muwa mu Mpaladiso bwa looso.—Yo 5:28, 29.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 14:12
myanda ikile yaaya bukata: Yesu tabadi na lukalo lwa kwamba’shi bilengyeleshi byabakakitshi kwi balondji baye abikala bikile byaye nya. Anka, badi ashinkamisha na kwiyisha koso’shi, abo abakalungula na kulongyesha mu kipindji kikata kukila kyaye. Balondji baye abakalungula mu ma teritware ebungi, kwisamba na bantu bebungi, na kulungula munda mwa mafuku e bungi kukila aaye. Bishima bya Yesu abilesha’shi badi akulupila’shi balondji abatungunuka na mudimo waye.
LUBINGO LWA 22-28/10/2018
BUPETA BWA MWIYI DY’EFILE MUKULU | YOWANO 15-17
“Ta nwi ba pa nsenga”
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 15:19
nsenga: Pano mwaku wa mu kina Greeke koʹsmos awisambila nsenga ya bantu belekene na bafubi b’Efile Mukulu, bakutwe kululama be kula n’Efile Mukulu. Penda Yowano nyi mufundji umune a Evanjile mutemune bishima bya Yesu nsaa yamba balondji baaye’shi ta mba pa nsenga sunga’shi ta be mu bya pa nsenga. Bino bishima bimune abisanganyibwa misusa ibidi mu luteko lwa nfudiilo lwa Yesu na batumibwa baye basha lulamatu.—Yo 17:14, 16.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 15:21
mwanda w’eshina dyande: Mu Bible, mwaku “eshina” ingi nsaa auleshaa muntu sha dyadya eshina, nkumo yaye, na myanda yoso imutale. (Tala ma note aakwasha bwa kwilongyela Mat 6:9.) Pabitale eshina dya Yesu, adilesha matalwa na mbalo yabadi bamutule kwi Nshaaye. (Mat 28:18; Fid 2:9, 10; Eb 1:3, 4) Yesu apatula bwakinyi bantu ba pa nsenga abakatombokyela balondji baaye mwanda tabauku Winyi mumutume. Kuuka Efile Mukulu nkulombene kwibakwasha bwa kupusha na kushinkamisha akipatula eshina dya Yesu. (Bik 4:12) Bino mbitale mwasu wa Yesu bu Mukunkushi abadi basangule kwi Efile Mukulu, Nfumu a ba nfumu, yawa abakunamina kwi bantu boso bwa kumukokyela bwabadya kupeta muwa.—Yo 17:3; Kibaf 19:11-16; tala dingi Mis 2:7-12.
it-1-F 555
Kunyinga eshimba
Mwina Kidishitu e na lukalo lwa kunyinga eshimba bwashi tala binangu na bikitshino bya ino nsenga ishikwene na Yehowa Efile Mukulu, byamwambukila na bwashi ashale mulamate Kwadi sunga bamushikwa kwi bantu ba pa nsenga. Yesu Kidishitu balungwile balondji baaye shi: “Pano pa nsenga abakenutwesha mu bishyotshi, anka nwikale banyingye, mwanda nápu kutshokola matalwa a ba pa nsenga.” (Yo 16:33) Efuku sunga ndimune Mwana a Efile Mukulu tamukunkushibwe na binangu bya pa nsenga nya, anka batshokwele ba pa nsenga pa kupela kwibefwana mu mishindo yoso. Kileshesho kibuwa kya Yesu Kidishitu bu muntu batshokola na bipeta bitukye mu kukutwa kwaye kwa katoba, mbilombene kutakula muntu mu kunyinga eshimba bwa kumwambula mu kwikala kula na ino nsenga ibubi.—Yo 17:16.
Kukimbuula bwa kupeta mabwe a muulo a mu kikudi
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 17:21-23
kintu kimune: Sunga “mu buumune.” Yesu badi mutekye’shi balondji baye ba binyibinyi bekale “kintu kimune,” abafubu mu buumune bwa kulombasha mpàngo imune, anka byadi’ye na Nshaye be “kintu kimune,” be mu kipwano na mu buumune bwa mu binangu. (Yo 17:22) Mu 1 Kod 3:6-9, Mpoolo alesha buno buumune bwi munkatshi mwa beena Kidishitu nsaa yabafubu pamune na benabo mpa na Efile Mukulu.—Tala 1Kod 3:8 na ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 10:30; 17:11.
buumune bupwidikye: Sunga’shi “mu buumune bulombane.” Mu uno verse, Yesu akula buumune bupwidikye na kufudibwa na Yaaya. Bino mbipushene na bi mu Kol 3:14, amba’shi: “Kifulo . . . ngi akiinubungu mu bumune bulombanyiine.” Buno buumune bulombane ta mbwa looso. Tabilesha’shi kwilekena kwa mu ngikashi ya bantu, bu ngobesha ya muntu, byubishi, na kondo k’eshimba, tabi kwanka nya. Abilesha’shi balondji ba Yesu be mu buumune bwa bikitshino, lukumino, na malongyesha.—Lom 15:5, 6; 1Kod 1:10; Ef 4:3; Fid 1:27.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 17:24
kupanga nsenga: Mwaku wa mu kina Greeke bwa “kupanga” mbewalule bu “kwimita” mu Eb 11:11, wabadi bafunde pamune na “bana.” Mbeufunde pano bwa kwakwila “kupanga kwa nsenga,” bi mumune na wabadi bafunde bwa kutanda kwa Adame na Eeva. Yesu akula pabitale “kupanga kwa nsenga” na Abele, amweka bu muntu a kumpala kukuulwa na muntu a kumpala sh’eshina” difundjibwe mu mukanda wa muwa kubanga ku kupanga kwa nsenga.” (Luk 11:50, 51; Kibaf 17:8) Bino bishima bya Yesu mu luteko lwaye kwi Nshaye, abishinkamisha’shi kubanga kumpala kwa’shi Adame na Eeva bapete mwana—Efile Mukulu bafudile Mwana aye umune eleka.
LUBINGO LWA 29/10/2018–/4/11/2018
BUPETA BWA MWIYI DY’EFILE MUKULU | YOWANO 18-19
“Yesu batushile bukamonyi pabitale bya binyibinyi”
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 18:37
kutusha bukamonyi: Bu byabadi baleshe mu Bifundwe bya mu kina Greeke, mwaku wa mu kina Greeke wabadi baluule bu “kutusha bu kamonyi” (mar·ty·reʹo) na “bu kamonyi” (mar·ty·riʹa; marʹtys) wi na mpushisho mukata. Bino bishima byoso abebitemuna bwa kushinkamisha kalolo mwanda kwi muntu a kumpala sunga kiukilo kya muntu, anka mbilombene kutusha dingi binangu bya “kwakula; kushinkamisha; kwakula mwanda kalolo.” Yesu tabadi penda mutushe bu kamonyi na kulungula bya binyibinyi bibadi mushinkamishe nya anka, badi na nshalelo alesha’shi mmulamate ku bya binyibinyi bya mayi a butemuki na milayilo ya Nshaye. (2Kod 1:20) Mpango y’Efile Mukulu pabitale Bufumu na Bukunkushi bwa Mesiya abadi bebyakule kantu pa kantu. Nshalelo oso a Yesu pa nsenga, badi mufudile na lufu lwaye bu mulambu, balombeshe matemuki oso amutale, mpa na mwesheshe, sunga kitundwilo, kibadi mu Mwiya wa kilombeno. (Kol 2:16, 17; Eb 10:1) Byabya, mu mayi na bikitshino byaye, twi balombene kwamba’shi Yesu ‘mutushe bu kamonyi pabitale bya binyibinyi.’
bya binyibinyi: Yesu tabadi akwila bya binyibinyi byoso nya, anka badi akula bya binyibinyi pabitale mpàngo y’Efile Mukulu. Mwanda ukata wa mu mpàngo y’Efile Mukulu, nkulesha’shi Yesu “mwana a Davide,” nyi Tshite mwakwidi Mukata e panundu na’shi Mukunkushi a Bufumu bw’Efile Mukulu. (Mat 1:1) Yesu bambile’shi kabingilo kaye ka kumpala ka kufika pa nsenga, muwa waye pa nsenga, na ka mudimo waye kabadi ka kulungula bya binyibinyi pabitale bwabwa Bufumu. Ba mikeyilu namu babadi balungule wawa mukandu umune kumpala mpa na mu mafuku a kutandika kwa Yesu mu Betelema a Yudea, lupata lubabadi batande Davide.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 18:38a
Bya binyibinyi nkinyi?: Abimweneka’shi lukonko lwa Pilato lubadi lutale bya binyibinyi byoso, kushi kwimena pa “bya binyibinyi” bibakatukile Yesu mu kwakula. (Yo 18:37) Su badya kwela luno lukonko na binangu bibuwa, Yesu tabadya kukutwa kwilwalula nya. Anka abimweneka’shi Pilato badi ayipusha na kubepuula koso bu muntu shakumina, aye nkwamba shi: “Bya binyibinyi? Nkinyi kyakya? Takwi kintu ki byabya nya!” Dingi, Pilato tabadi sunga mutengyele lwalulo, bakatukile aye nkutuka pasha nkwenda kwi bena Yuda.
Kukimbuula bwa kupeta mabwe a muulo a mu kikudi
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 19:30
nkutula kikudi kiaye: Sunga’shi “bafwile; balekyele kupuwa.” Mwaku “kikudi” (pneuʹma mu kina Greeke) ngulombene kupushika bu awisambila “muwa” sunga “bukome bwa muwa.” Mbino mbipushene na abilesha mwaku wa mu kina Greeke ek·pneʹo (aupatula.; “kutusha muwa”) mu mwisambo wi mumune mu Mak 15:37 na Luk 23:46 (mwabadi bewalule bu “kufwa” sunga mu ungi nfundjilo e mu ma note aakwasha bwa kwilongyela mu ino verse bu “kutusha muwa wa nfudiilo”). Bangi bantu abamba’shi, mwaku wa mu kina Greeke wabadi balule’shi “balekyele” aupatula’shi Yesu bakuminyine kupela kwikalakasha bwa kulama muwa, mwanda byoso bibalombene. Bakuminyine “kutusha muwa waye aye nkufwa.”—Yesh 53:12; Yo 10:11.
nwtsty ma note aakwasha bwa kwilongyela mu Yo 19:31
efuku dya Sabato dibadi efuku dikata: Efuku dya 15 dya Nisane, kunyima kwa musangeelo wa Lukilo, dibadi dya Sabato, sunga dyekala mwifuku kinyi dya lubingo. (Lv 23:5-7) Nsaa ibadi dino efuku dya pa bwadyo dya Sabato adilombana mwifuku dyabakitaa Sabato yoso (efuku dya musambo dya mu lubingo lwa bena Yuda, adibangaa pa kupona kwa nguba mu dya Katano mpa na pa kupona kwa nguba mu dya Mposo), dibadi bu Sabato “ikata.” Yaya Sabato ibadi kunyima kw’efuku dya lufu lwa Yesu, dibadi mu dya Katano. Mu kipungo kya kubanga mu kipwa kya 31 na ku 33 B.B., penda kipwa kimune kibekele efuku dya 14 Nisane dikumbane mu dya Katano nyi mu kipwa kya 33 B.B. Byabya, bino bishinkamisho abilesha’shi mwifuku dya 14 kipwa kya 33 B.B. nyi mubafwile Yesu.