NSHALELO A MUNTU
“Ntshi bupenka”
MIANDA bu: kufuisha muntu odi mufule, kushala mbalo yodi bu muenyi, na kuikala kula na bangi ngilombene kuitutakula mu kuipusha bupenka. Ino yoso mianda nginfikile. Anka, panangushena kalolo pabitale nshalelo ande namono’shi ntshi naadi bupenka nya. Imanayi nenulondele buakinyi nakula biabia.
KILESHESHO KIA BALEDI BANDE
Papa na mama abaadi bepaane ngofu ku kipuilo kia Katolike. Anka pababalongiele mu Bible’shi eshina di’Efile Mukulu nyi Yehowa, boso buabo abafikile Tumonyi tua Yehowa tui na kisumi. Papa balekiele kupua bifuanyi bia Yesu. Anka, babangile kufubisha mayele aaye a bu nsendue bua kushintuula kadimbo ketu ka paashi bu Nshibo ya Bufumu ya kumpala mu Juan del Monte, kibundi kia Manila, epata dia Philippines.
Ami na baledi bande na bena kifuko nami
Kunyima kuami kutandikua mu 1952, baledi bande abaadi babangie kundongiesha pabitale Yehowa nka bu bibabaadi bebikita bua ba tuutu bande bananka na ba taata bande basatu. Panadi nende na kukula, papa baadi anyingisha bua kuikala nabadika shapitre umune a Bible efuku dioso, na nemulongie naye mikanda yetu i bungi. Misango na misango, baledi bande abaadi abakuukila bakunkushi ba bifunda na bakuetu abalesha mpala ya Betele bua kushala kuetu. Kifuko kietu kibaadi na muloo wi bungi na kibaadi akipete kunyingishibua nsaa ibaadi bano bakuetu abetulondela mianda, na bino bibaadi bitutakule bua kutula mudimo wa bulungudi pa mbalo ya kumpala mu muwa wetu.
Ne mulongie mianda i bungi ku kileshesho kia baledi bande abaadi na lukumiino lui bukupo mui Yehowa. Kunyima kua lufu lua mama pa muanda wa maladi, ami na papa tubabangile bu mbala-mashinda mu 1971. Anka mu 1973 panalombeshe bipua 20, papa bafuile naye. Kufuisha baledi bande kubaadi kunyinyongoshe ngofu na nadi nepusha bupenka. Anka lukulupilo lui “bukopo na lua binyibinyi” lui mu Bible, ndunkuashe bua kushaala munyingie ku mbidi mpa na mu kikudi. (Eb. 6:19) Mieshi ipeela kunyima kua lufu lua papa, nadi mukumiine kuikala bu mbala-mashinda a nsaa yoso mu ka kisangisangi ka Coron, ke mu province a Palawan.
BUPENKA MU MIDIMO I NA NKALAKASHI
Nadi na bipua 21 nsaa inafikile mu Coron. Bu biandi mukudile mu kibundi kikata, nadi mukanye pa kumona’shi mu kaka ka kisangisangi tamubaadi mukambe kuikala nsembue, mema, mioto sunga miotoka. Sunga biamubaadi balungudi bapela, ta mubaadi mbala-mashinda akutukanga naye mbulungudi efuku dioso, ingi nsaa naadi natuuku bupenka. Mu mueshi wande wa kumpala kuakua, nadi napusha kifuko na ba kuuku bande bushiye ngofu. Bufuku, naadi nabandila nyenyenyi na kudila. Nadi napusha bia kuleka mudimo wa bu mbala-mashinda na kualuka kuetu.
Mu ino nsaa inadi bupenka, nadi nafunguila Yehowa eshimba diande. Nadi natentekiesha mianda ayinyingisha inadi mubadikie mu Bible na mu mikanda yetu. Naadi nakamba kutentekiesha Misambo 19:14. Namuene’shi Yehowa ekala nka Lubwebwe lwande na mufungushi ande,” su na nangushena ku bintu abimusankisha bu, midimo yaye na nyikanyi yaye. Muisambo wa mu Kitenta kia Mulami awamba’shi “Vous n’êtes jamais seul”a ubaadi unkuashe ngofu. Naadi muiubadikie misuusa na misuusa. Mu ungi ngakuilo, yaya nsaa nadi na Yehowa, na nadi na mushindo wa kuteka, kuilongiela na kunangushena.
Mafuku apeela kunyima kua’mi kufika mu Coron, abaadi bantuule bu mukulu mu kakongie. Bu binadi mukulu umune, nabangile kukunkusha Kalasa ka mudimo wa Teokrasi, bisangilo bia Mudimo, kulonga kua mukanda, na kukunkusha kulonga kua Kitenta kia Mulami lubingo loso. Nadi dingi neele miisambo bua bantu boso lubingo loso. Ntshinadi dingi na nsaa ya kuipusha bupenka!
Mudimo wa bulungudi mu Coron ubaadi utuushe bipeta bi buwa, bangi ba ku balongi bande ba Bible abaadi babatshishibue. Anka kubaadi dingi nkalakashi. Ingi nsaa bibaadi abitungu’shi ntambukie kipindi ki’efuku bua nkafika mu kangi ka kibundi, kushi kuuka mbalo ya nkalaala panfiki. Mu terituare a Kakongie mubaadi mpa na tungi tubisangisangi tupela. Nadi natuele mu buato bua motere sunga kuekala kipapi ki bukopo bua nkekufika, sunga bianshinadi nauku kuyuaa! Mu ino yoso nkalakashi, Yehowa baadi munkuashe na kunkaluila. Kunyima nadi mumone’shi Yehowa baadi andumbuula bua ingi nkalakashi i bukopo ibaadi ayintengiela mu kingi kibungi mubabaadi bantume.
PAPOUASIE-NOUVELLE-GUINÉE
Mu 1978, abaadi bantume mu Papouasie-Nouvelle-Guinée, kibundi ki kunundu kua Australie. Papouasie-Nouvelle-Guinée nyi kibundi ki na miengie, ki bukata bua Espagne. Nadi mukaanye pa kuuka’shi bantu bafikie ku midiyo isatu abaadi abesamba ndimi ikile pa 800. Muanda wa muloo bantu be bungi abaadi abesamba ludimi lua Pidgin mélanésien, luabakamba kuuka bu Tok Pisin.
Munda mua mieshi ipela abaadi bantume mu kakongie ka Anglais kabaadi mu Port Moresby, epata dia kibundi. Kunyima nayile mu kakongie ka ludimi lua Tok Pisin, na ami nkubanga kuilulonga. Nadi nakula biabia binadi nalongo mu bulungudi. Bino bibaadi binkuashe bua kulonga ludimi bukidi bukidi. Mieshi ipela kunyima nadi na mushindo wa kuela miisambo mu ludimi lua Tok Pisin. Tshinadi mubande kulombashe kipua kishima nami kufika mu Papouasie-Nouvelle-Guinée, biabia nadi mukanye ngofu pabo kuntula bu mukunkushi a kifunda a tukongie tua Tok Pisin mu ma mbalo e bungi.
Bu bibaadi tukongie kula na tungi, nadi natuesha bikongeno bia kifunda bi bungi na bibaadi abitungu’shi ntambukie ngiende ngiendo i bungi. Ku mbangilo, nadi nepusha bupenka pa muanda wa kushala mbalo yenyi, ludimi lupia mpa na bipikua bipia. Pa muanda wa miengie na mashinda ashi buwa, ntshi nadi nende ngiendo ya pashi. Biabia nadi natuele mu ndekie lubingo loso. Ingi nsaa nadi natuele mu ka ndekie kashi buwa bupenka na penda ba pilote. Ngiendo i bino ibaadi ayinyongosha nka bu panadi natuele mu buato!
Bantu bapela nyi abaadi na ma telefone, biabia nadi nafundila tukongie mikanda. Ke bungi nadi nafiki kumpala kua mikanda, na nadi nepusha bantu buabadia kundesha kui Tumonyi tua Yehowa. Nsaa yoso i nadi nemonena na bakuetu, abaadi abankukila kalolo kakile, paapa nadi natentekiesha buakinyi nadi nakitshi bino bioso. Nemumone bukuashi bua Yehowa mu mishindo i bungi, na kipuano kiande naye nkunyinga ngofu.
Ku bisangilo biande bia kumpala mu kisangi kia Bougainville, ungi mulume na mukashi abafikile kuandi na muloo oso bangipusha’shi: “Oki’etutentekiesha su?” Nadi mutentekieshe’shi nalunguile uno mulume na mukashi mukandu wi buwa panafikile bua musango wa kumpala mu Port Moresby. Nadi mubangie kulonga nabo Bible, akupu ami nkuteka bakuetu ba yaya mbalo buabadia kutungunuka na kulonga nabo. Nsaa inadi muimonene nabo ku bisangilo abaadi bapue kubatshibibua. Uno nyi ngumune wa ku miabi yandi mupete munda mua bipua bisatu biandi mukite mu Papouasie-Nouvelle-Guinée.
KA KIFUKO KAPELA KE NA BI BUNGI BIA KUKITA
Ami na Adel
Kumpala kua kukatuka mu Coron mu 1978, nadi muimonene na mukuetu mukashi e buwa na sha kikudi kia kuipaana abetamina bu Adel. Baadi mbala-mashinda a mieshi yoso sunga bibaadi akusha bana baye babidi Samuel na Shirley. Baadi dingi apasukila nyinaye baadi mununu. Mu mueshi wa Katano 1981, nalukiile mu Philippines bua kuibakila Adel. Kunyima kua eyibakishi dietu, tubatungunukile na mudimo wa bu mbala-mashinda ba mieshi yoso, na kupasukila kifuko pamune.
Tui boso mu Palawan, ami Adel, na bana betu, Samuel, na Shirley
Sunga binaadi na kifuko, mu 1983, abaadi bantuule dingi bu mbala-mashinda a nsaa yoso mu Kisangi kia Linapacan , mu provinse a Palawan. Kifuko kioso kibayile ku kano ka kisangisangi kushibaadi Kamonyi ka Yehowa su nkamune. Nyinaye na Adel bafuile kunyima kua kipua kimune. Anka, tubatungunukile na kuikala na kisumi mu kulungula mukandu wi buwa, na bino nkuitukuasha bua kunyingiila kinyongua. Tubabangile kulonga Bible na bantu be bungi abaadi abakumiina kutuela mu bisangilo mu Linapacan, na kunyima kua mafuku apeela tubekeele na lukalo lua Kashibo kapela ka Bufumu. Biabia tubebakile Nshibo ya Bufumu atue banabene. Penda kunyima kua bipua bisatu natue kufika ku Linapacan, tubaadi na muloo wa kumona bantu 110 abafikile ku Kitentekiesho, na be bungi ba kuabadi abaadi babatshishibue kunyima kuatue kukatuka.
Mu 1986, abaadi bantume mu ka kisangisangi kia Culion, mubabaadi ababukila ba sha nsudi. Kunyima kua biabia, abaadi batuule Adel bu mbala-mashinda a nsaa yoso. Kumpala, tubaadi atutshinyi kulungula bantu abaadi na nsudi mukandu wi buwa. Anka, balungudi ba mu kano ka kibundi abaadi betushinkamishe’shi, bantu bakumbe wawa mukumbo mbebabukie kalolo na bibukopo bua’shi wawa mukumbo wituambukile. Bangi baku bano bantu abaadi na uno mukumbo abaadi abatuele mu bisangilo ku nshibo ya ungi mukuetu mukashi. Kunyima kua mafuku apela, tubaadi baubile na tubaadi na muloo wa kulungula bano bantu abaadi abepusha bu’shi mbebasumbushene kui Efile Mukulu mpa na kui bantu. Bibaadi muloo wi bungi pa kumona bantu abaadi abakumbu ngofu bino, kuikala na muloo mu lukulupilo lua nkekala na mbidi ipuidikie mu mafuku aafiki.—Luk. 5:12, 13.
Mushindo kinyi ubaadi bana betu baubile nshalelo mu Culion? Ami na Adel tubaadi betamine bakuetu bakashi ba nsongua ba ku Coron, bua’shi bana betu bekale na ba kuuku be buwa. Samuel, Shirley, na bano bakuetu bakashi babidi abaadi na muloo wa kukuasha bangi bantu bua’shi balongie bia binyibinyi, pa kulonga na bana be bungi nsaa ibaatudi atue namu atulongo na baledi ba bano bana. Angi mafuku, tubaadi mpa na atulongo na bifuko 11. Kunyima kua mieshi ipela tubaadi atulongo Bible na bantu be bungi abaadi abende kumpala mu mushindo ubatudi bakite mpa na kakongie kapia!
Ku mbangilo, nadi penda mukulu umune kaka koso kapindi. Nyi buakinyi biro bia filiale bibaadi bindungule bua kukunkusha bisangilo bia ku lubingo bua balungudi muanda mu Culion na kukita’nyi nka biabia bua balungudi kitema ba mu ka kibundi kabetamina bu Marily, na bibaadi abitungu kukita nsaa isatu mu buato bua nkekufika. Kunyima kua kukita bisangilo kuakua, kifuko kietu kioso, kibaadi akitambuka nsaa i bungi mu miengie bua nkalonga Bible na bantu ba mu ka kibundi kabetamina bu Halsey.
Muenda mafuku, tubamuene bantu be bungi abafiki mu bia binyibinyi mu Marily na mu Halsey mu mushindo ubatudi mpa na bayibakie Mashibo a Bufumu mu ano ma mbalo abidi. Pabitale mu Linapacan, bakuetu na bantu abaadi bakumiine bia binyibinyi abaadi batushe bintu bua luibako lua Nshibo ya Bufumu. Nshibo ya Bufumu ya mu Marily ibaadi na bia kutuela bantu 200 na ibaadi bia kutamishua, biabia tubaadi na mushindo wa kuimukitshina bikongeno.
KINYONGUA, BUPENKA, NA KUPETUULA MULOO
Pabaadi bana bakule, ami na Adel tubabangile mudimo wa kifunda mu Philippines mu 1993. Akupu mu 2000, nadi mutuele mu École de formation ministérielle, bua’shi bandongieshe bua kuikala bu mulongieshi ku kano kalasa. Ntshinadi muipushe bu mi mulombene kuikala mulongieshi, anka Adel baadi nka anyingisha. Baadi antetekiesha’shi Yehowa akupa bukome bua kufuba uno mudimo upia. (Fid. 4:13) Adel baadi mushinkamishe’shi bino mbia binyi, muanda baadi akumbasha mudimo waye aku namu baadi na maladi.
Mu 2006 ami mupue kuikala mulongieshi, abaadi bakuate Adel na mukumbo wabetamina bu Parkinson. Bibaadi bitukalakashe ngofu! Panamulunguile’shi, tuimikie mudimo wetu bua kumupasukila, Adel bandunguile’shi, “Kimba namu dokter e kumbuka, na nauku’shi Yehowa etukuasha bua kutungunuka na mudimo wetu.” Munda mua bipua bisamombo bibalondele, Adel batungunukile na kufubila Yehowa kushi kuidiladila. Pashibaadi dingi na mushindo wa kutambuka, baadi alungula mukandu wi buwa mu ka nkuasa kaye. Pashibaadi dingi na mushindo wa kuakula ngofu, baadi atuusha ngaluulo mu bisangilo na kishima kimune sunga bibidi. Mpa na kumpala kua lufu luaye mu 2013, Adel abaadi abamutumina mikanda na kumufundila mesaje kui bakuetu bua kumutumbula bua kunyingiila kuaye. Nemukishe bipua bikile pa 30 na Adel, mukashi ande a kifulo na lulamato, biabia nsaa ibafuile, nabangile dingi kuipusha bupenka na kuinyongola kukata.
Adel baadi akumiina bua’shi ntungunukie na mudimo wande, biabia nyi biandi mukite. Nadi na bi bungi bia kukita, biabia mbinkuashe bua kupela kukamba kuinyongola. Kubanga mu 2014 na ku 2017, nadi nakunku tukongie tua ludimi lua Tagalog mu maumbo ababadi bakandikie mudimo wetu. Kunyima kua biabia, nadi nakunku tukongie tua ludimi lua Tagalog mu Taïwan, mu États-Unis, na mu Canada. Mu 2019, nadi nalongiesha mu Kalasa ka Balungudi ba Bufumu mu Anglais, mu Inde na mu Thaïlande. Nemupete muloo wi bungi mu ino yoso midimo. Ne na muloo ukile bungi pami kuipana mu mudimo wa Yehowa.
BUKUASHI TABUIKALAA KUI BULA
Mu mudimo oso unadi napete, nadi nafulu bakuetu balume na bakashi ba yaya mbalo, biabia kuibaleka takubadi kubofule. Mu nsaa i bino, nemulongie bua kukulupila Yehowa n’eshimba dioso. Misuusa na misuusa, nemumone bukuashi buaye, na mbinkuashe bua kukumiina mudimo oso wawa sunga kushintuluka kua mianda koso kuakua n’eshimba dioso. Lelo uno, ne mbala-mashinda a nsaa yoso mu Philippines. Napu kuubiila mu kakongie kande kapia, na bakuetu ba muanka bakuete kunkuasha na kumpasukila nka bu bena kifuko. Ne na muloo wa kumona’shi Samuel na Shirley mbambule lukumiino lua nyinabo.—3 Yo. 4.
Kakongie kakuete kumpasukila nka bu bena kifuko
Oolo, nemupete nkalakashi i bungi mu nshalelo ande, mpa na kumona akukiengie mukashi ande mpa na kufua. Bibaadi abintungu dingi kuubiila nshalelo mupia. Anka, nemumone’shi Yehowa “te kula na muntu oso a kuatudi.” (Bik. 17:27) Eyasa dia Yehowa “tandikile bwiipi” bua kukuasha na kunyingisha bafubi baye, sunga bekala mu tu bibundi tui kula. (Yesh. 59:1) Yehowa, Lubuebue luande, e nami mu muwa wande oso, na namutumbula ngofu. Ntshi bupenka.