Mashuwa a mema abetamina bu Lightbearer abatuala etaata dia malongiesha a mu Bible ku lupese lua kushi na lua kutunduka kua Asie
Ku mbangilo kua bipua 1930, ba Temue ba Yehowa tababaadi babande kulungula mukandu wibuwa mu Indonésie, mu Malaisie na mu muiumbo diabetamina binobino bu Papuasie-Nouvelle-Guinée. Mukandu wibuwa ubadia nkafika mu aa ma mbalo naminyi? Bua kulombasha lualua lukalo, biro bia filiale a mu Australie, (biabetamina binobino bu filiale a Australasie) bibaudile mashuwa a mema ena metre 16 abatakula kui lupapi beaudika eshina bu”Lightbearer” muanda bantu babaadi muanka boso babaadi ba mbala-mashinda. a babaadi abeafubisha bua kupalakasha malongiesha a mu Bible mu maumbo e kula.—Mateo 5:14-16.
Kulungula mukandu wibuwa mu Nouvelle-Guinée
Mu mueshi wa Kabidi 1935, bantu musambo babaadi abafubu mu aa mashuwa a mema babakatukile mu Sydney, kutunduka kua Australie, bua kuenda kunundu kuifua dia Moresby, mu Nouvelle-Guinée. Muishinda abakuatshile mishipa na abo nkuimana pa mafua ebungi bua kuela kasolonyi, bidibua mpa na kulumbuula mashuwa. Muifuku dia 10/04/1935, abakatukile ku Cooktown, mu Queensland. Bu bibaabadi abende muishinda dibaadi na masaku muanda mu mema mubaadi mabue ebungi, babaadi abafubisha bilamba bia mashuwa abo nkutembeshea motere wa mashuwa. Anka motere ubaadi awele tulee tuibungi na, abo nkuiutshiba. Binobino abaadi mu lukalakashi: balukiile kuabafiki su batungunukile na kuenda ku Nouvelle-Guinée? Eri Ewins, baadi atambusha mashuwa a mema, bambile’shi: “Tatubaadi na lukalo lua kualuka nya.” Mashuwa a Lightbearer abatungunukile na kuenda, muifuku dia 28/04/1935 abakafikile kuifua dia Moresby kushii lukalakashi.
Bantu abafubu mu mashuwa a Lightbearer, kubanga ku mboko ibakashi: William Hunter, Charles Harris, Alan Bucknell (mu mulongo wa kumpala), Alfred Rowe, Frank Dewar, Eric Ewins, Richard Nutley
Pabaadi muntu alumbuulaa mashuwa a mema, alumbuula motere, bakuetu boso babaadi abalungula mukandu wibuwa kuifua dia Moresby, kukatusha Frank Dewar. Mungi mukuetu baadi muakule pabitale Frank shi “baadi mbala-mashinda sha kisumi biabia.” Frank amba’shi: “Natshile mikanda ibungi nenda mu yaaya mpata ilombene kuikala kula mu bilometre 32 sunga kukila paapa, ami nkubanga kulambukisha bantu ba mu yaaya mpata.” Pabaadi aluka, batuelele mu dingi eshinda bibaadi abitungu’shi asabukie muela ukata ubaadi na ngandu. Anka baadi atambuka na budimu na aye nkualukiila mu lupata kushi kupeta masaku. Kuitatshisha kua bano bakuetu abaadi abende muishinda mu mashuwa a mema bua kulungula mukandu wibuwa nkutuushe bipeta bibuwa. Bangi bantu babaadi baate mikanda ayipatuula Bible, ku nfudiilo mbafikie bu ba Temue ba Yehowa.
Kulungula mukandu wibuwa mu Java
Pabalumbulukile motere wa mashuwa a Lightbearer abakatukile kuifua dia Moresby enda atadiile kuifua dia Java, mu Inde lupese lua kutunduka lubaadi ku matalua a bena Hollande (kipindji kikata kia kuanka abekitamina lelo uno bu Indonésie). Akunyi abaadi abende na kuimana bua kuata bintu bibaabadi nabio lukalo, mashuwa abayimene mu Betavia (muabetamina lelo bu Java) muifuku dia 15/07/1935.
Nsaa ibaabafikile, Charles Harris umune a ku bantu babaadi mu mashuwa a Lightbearer batuukile ashaala mu Java, muanka batungunukile na kulungula mukandu wibuwa na kisumi kioso.b Amba’shi: “Mu aa mafuku, tubaadi penda na mudimo wa kulekiela bantu miakanda ayipatuula Bible, na kuenda mu dingi eumbo. Naadi mutuale mikanda ya mu ludimi lua Arabe, Chinois, Néerlandais, Anglais na mu ludimi lua Indonésien. Bu bibaadi bantu abatambula mikanda yetu, naadi muabile mikanda 17 000 munda mua kipua kishima.”
Mashuwa a Lightbearer akuete kuenda
Kisumi kibaadi nakio Charles kibaadi kikakie binangu bia bakata ba mu Hollande. Dingi efuku, mukata a ba mpulushi baadi muipushe mungi Temue bua kuuka su mba nanyi bakuete kulungula mukandu wibuwa mu Java, bungi bua ba Temue abalungula kutunduka kua Java, lupese lubaadi lushale Charles. Yawa mukuetu baluluile’shi: “Kui nka penda muntu umune.” Mukata a ba mpulushi bakanyine amba’shi: “Opuandikisha’shi nakumina? Pantala bungi bua mikanda yabadi baabile, abimueneka’shi be nka bungi kuanka.”
Kulungula mukandu wibuwa mu Singapour na mu Malaisie
Mashuwa a Lightbearer abakatukile mu Indonésie ao nkafika mu Singapour, muifuku dia 7/08/1935. Mbalo yoso ibaadi ayimana mashuwa, bakuetu abaadi abelela bantu miisambo ikobolue ibaadi mu ma kasete ku bukuashi bua bikolo bi ku mashuwa. Uno mushindo wa kulungula mukandu wibuwa ubaadi aukaka binangu bia bantu bebungi. Dingi ungi jurnale a mu Singapour abetamina bu Singapore Free Press bambile’shi: “Mu dia Kasatu bufuku, kubaadi eyi dibukopo dibaadi adituukila ku mema. Nyi muisambo wibuwa ubaabadi bele ku mashuwa a Lightbearer. Kasha ano mashuwa afikile muno mu Australie, bakuete kuituelela miisambo ya Société Watch Tower yabadi bakobole mu kasete.” Yawa jurnale bakumbeeshe’shi: “Su lupapi luibuwa, bantu be mu bilometred 3 sunga 4 mbalombene kupusha wawa muisambo ku bula.”
Pabaadi mashuwa a Lightbearer mu Singapour, Frank Dewar bebalekiele enda mu kufubila ingi mbalo. Atentekiesha dingi pabaadi muende na akula’shi: “Tubabangile mudimo wa bu mbala-mashinda patubaadi bashaale mu mashuwa. Pabalombene nsaa ya’shi mashuwa a Lightbearer ende, Eric Ewins bandunguile muanda umune ubaadi unkaanyishe ngofu.” Bambile’shi: Frank, oyikalanga muambe’shi okumina kuenda mu kukita bulungudi mu Siam (lelo uno abeditamina bu Thaïlande). We kuenda kuanka binobino bu bibuelekena netu!” Nakutshilue kia kuakula akupu namulunguile’shi: “Pano pandi ntanguku sunga kui eshinda dia ku Siam nya! ” Eric balunguile Frank shi, e kuenda akaata train ku Kuala Lumpur, eumbo diabetamina lelo uno bu Malaisie. Frank bayile ku Kuala Lumpur aye nkafika mu Thaïlande kunyima kua mieshi ibungi.c
Mashuwa a Lightbearer abaadi aende kupona nguba kua Malaisie, abemene p’efua dia Johor Baharu, dia Muar, dia Malacca, dia Klang, dia Suettenham (diabetamina lelo bu efua dia Kelang), mpa na dia Penang. Kuifua dioso, bakuetu abaadi abelela bantu muisambo wa mu Bible wabadi bakobole mu kasete ku bukuashi bua bikolo. Jean Deschamp, Temue baadi alungula mukandu wibuwa mu Indonésie bambile’shi: “Sunga kintu akipapukaa (soucoupe volante) ta nkilombene kukaka binangu bia bangu wawa mushindo nya.” Abo abapudisha kuelela bantu miisambo ya mu Bible, bakuetu abaadi abende muiumbo mu kuabila mikanda kui bantu abakumiina kuiyitambula.
Kulungula mukandu wibuwa mu Sumatra
Kukatuka ku Penang, mashuwa abayile ku mbalo yabetamina bu détroit a Malacca bua kuenda ku Medan, kibundji kia mu Sumatra (lelo uno abekuitamina bu ku efua dia Indonésie). Eric Ewins amba’shi: “Tubaadi bakishe nsaa mu Medan mpa na mu mbuipi mua kibundji, bantu bebungi abaadi bakumine kupusha mukandu wibuwa.” Bakuetu balume abaadi baabile mikanda pepi na 3 000 mu yaaya mbalo.
Pabaadi mashuwa a Lightbearer aatungunuka na kuenda lupese lua kuushi, bano bakuetu babaadi balungule mukandu wibuwa mu mafua akata a ku lupese lua kutunduka kua Sumatra. Mu mueshi w’Ekumi na umune 1936, mashuwa a Lightebearer abalukiile ku Singapour Eric Ewins nkushaala kuakua. Kunyima kua mbingo ipeela, baadi muiyibakishene na Irère Struys, Temue baadi mushalele mu Singapour. Eric na Irene babaadi batungunukie na kukita bu mbala-mashinda mu Sumatra. Mashuwa a Lightbearer bibaadi abitungu’shi apete bantu bapia ba kuiatambusha.
Kulungula mukandu wibuwa mu Bornéo
Muntu mupia baadi atambusha mashuwa nyi Norman Senior, baadi auku kutambusha mashuwa kalolo, baadi afiki ku Sydney mu mueshi wa Kumpala 1937. Abakatukile ku Singapour abo nkuenda ku Bornéo akupu benda ku Célèbes (kuabetamina lelo bu Sulawesi). Kuakua abaadi balungule mukandu wibuwa na kisumi mu ma mbalo ebungi abo nkukita bilometre 480 mu aa maumbo.
Pabaadi mashuwa a Lightbearer afikie p’efua dia ku Samarida na daia Bornéo, mukata a kuifua bapelele kupa bakuetu matalua akulungula mukandu wibuwa kui bena eumbo. Anka pabaadi Norman mumupatuluile kabingilo ketu ka kulungula mukandu wibuwa, yawa muana mulume bakuminyine aye nkutambula mikanda.
Dingi efuku, mungi mukata a efua mupia bayitamiine Norman buashi afikie mu kulambukisha mu kipuilo kiabo. Kadi Norman pamutue padia kukita muisambo belele miisambo 5 ikobolue ibaadi mu ka phonographe. Yawa mukata baadi musankie, baadi mpa na muate mikanda aye nkuiyabila bakuuku baaye. Muanda ubakitshine yawa mukata ubaadi ukanyishe bantu ngofu. Bakata ba bipuilo tababaadi abasankila mudimo wa ba Temue ba Yehowa. Babaadi mpa na bafiite munda pa kumona mushindo ubaadi bakuetu abakitshi bulungudi na kisumi na, abo nkuela bakata ba Mbulamatadi tulee buashi batoshe mashuwa a Lightbearer taekalanga aemana mu angi mafua.
Luendo lua mashuwa a Lightbearer alulesha mashina a ma mbalo muyile bibaabadi abeetamina kala
Kualukiila mu Australie
Mu mueshi w’Ekumi na wa kabidi 1937, bu bibaadi bakata ba bipuilo bele bakata ba Mbulamatadi tulee buashi batoshe mashuwa a Lightbearer, abalukiile ku Australie. Bano bakuetu abaadi bemikie mashuwa p’efua dia mu Sidney mu mueshi wa Kananka 1938 bua kutuela mu kikokengo kia ba Temue ba Yehowa. Kunyima kua bipua bikile pa bisatu mashuwa a Lightbearer abakatukile kuifua dia Sidney. Abaadi bapaane ano mashuwa mu bipua 1940, kunyima kua mafuku abaabadi bakandikie mudimo wa ba Temue mu Australie. Mukuetu Ewins bambile’shi: “Kushi mpaka, ano mashuwa ngakuashe bua’shi mudimo wa bulungudi wende kumpala.” Baadi mukumbashe’shi: “Nsaa yandi mukishe mu uno mudimo unadi mukite mu mashuwa a Lightbearer nyi nsaa immune ikile buwa yandi mukishe mu muwa wande.”
Mashuwa a Lightbearer ngatuushe bipeta bikile buwa
Bakuetu abaadi bafube mu mashuwa a Lightbearer mbakune mbio ya Bufumu mu mbalo ikata i bantu bakile bungi. Sunga mbibaabadi bafumankane na kubinguabingua, mudimo wabo ubakuashile bua’shi bantu bafikie ba Temue ba Yehowa. (Luka 8:11, 15) Eyendo’shi, mu maumbo mubaadi bano ba mbala-mashinda ba kumpala balungule mukandu wibuwa, mui balungudi bakile pa 40 000. Bano bakuetu abaadi bapeela, mbafubishe mashuwa aabo a Lightbearer bua kupalakasha etaata dia mu Bible na kisumi kioso. Mudimo wibuwa ubaabadi bakite na mashimba anyingie nyi nkileshesho kikata kuatudi lelo uno!
a Ba mbala-mashinda nyi mba Temue ba Yehowa bafubi ba nsaa yoso.
b Muisambo wa nshalelo a Charles Harris’ wi mu Kitenta kya Mulami kia mu 1/06/1994.
c Tala Annuaire de Témoins de Jéhovah 1991, muisaki dia 187 mu Fualanse.