KAPITEL FO
„Luku! A Lew fu a lo fu Yuda”
„Na mi”
1-3. Sortu ogri e kon miti Yesus, èn san a e du?
WAN bigi grupu sma e kon baka Yesus. Den abi feti-owru nanga kodya na den, èn wan tu srudati de na den mindri. A gersi leki den alamala abi a srefi ogri sani na prakseri. Den e waka na tapu den dungru pasi fu Yerusalem èn den e abra a lagipresi fu Kidron go na Olèifbergi. Aladi a de furu mun, toku den e tyari frambo nanga lampu. A de so taki den e du dati fu di den wolku e tapu a leti fu a munkenki? Noso den e fruwakti taki a sma di den e suku o kibri na ini a dungru? Wi no sabi fu san ede den du dati, ma wan sani de seiker, iniwan sma di e fruwakti taki Yesus e frede, no sabi a man disi kwetikweti.
2 Yesus sabi sortu ogri o miti en. Toku a no e suku fu lon gowe, ma a e tan pe a de èn a e wakti. A bigi grupu sma e kon krosibei, èn Yudas, di ben de wan bun mati fu Yesus fosi, e tyari den. Fesi ala sma, Yudas e tori Yesus, fu di a e sori den sma suma ben de en masra. A e du dati te a e gi Yesus odi na wan hoigri fasi èn a e bosi en. Toku Yesus no e bruya. A e waka kon na fesi a bigi grupu sma. Dan a e aksi: „Suma unu e suku?” Den e piki en: „Yesus fu Nasaret.”
3 Furu sma ben o frede srefisrefi fu kon na fesi so wan bigi grupu sma di abi fetisani na den. Kande na dati a bigi grupu sma disi e fruwakti fu a man di e tanapu na den fesi. Ma Yesus no e frede, a no e lon gowe, èn a no e taki wan lei fu puru ensrefi na ini a situwâsi dati. Na presi fu dati, te den sma e taki dati den e suku Yesus fu Nasaret, dan a e piki den: „Na mi.” Fu di Yesus no e bruya, èn a e sori so furu deki-ati, meki den man e fruwondru. Den e hari go na baka èn den e fadon na gron!—Yohanes 18:1-6; Mateyus 26:45-50; Markus 14:41-46.
4-6. (a) Nanga san Bijbel e agersi a Manpikin fu Gado, èn fu san ede? (b) Na sortu dri fasi Yesus sori deki-ati?
4 Fa Yesus ben man hori ensrefi na so wan fasi, aladi so wan bigi ogri ben o miti en? Na fu di a ben abi deki-ati. Deki-ati na wan fu den moro prenspari fasi di de fanowdu èn di sma wani taki wan fesiman musu abi. Noiti ete wan sma sori so furu deki-ati leki Yesus. Na ini a kapitel na fesi, wi leri taki Yesus abi trutru sakafasi nanga sari-ati. A fiti taki Bijbel e kari en „a Pikin Skapu” (Yohanes 1:29). Ma fu di Yesus abi deki-ati tu, meki Bijbel e kari en na wan heri tra fasi. Bijbel e taki disi fu a Manpikin fu Gado: „Luku! A Lew fu a lo fu Yuda.”—Openbaring 5:5.
5 Nofo tron a lew e prenki deki-ati. Yu tanapu wan leisi kaba na fesi wan bigi man-lew? Efu dati pasa, dan a no de fu taki dati a lew ben de na ini wan koi, na wan presi pe sma kan go luku meti. Toku so wan sani ben kan meki yu frede. Te yu ben o luku a bigi tranga meti disi na ini en fesi, èn a ben o luku yu baka tranga na ini yu fesi, dan noiti yu ben o denki taki a lew ben o lon gowe gi wan sani fu di a e frede. Bijbel e taki dati „a lew na a moro trangawan fu den meti èn a no e frede nowan sma” (Odo 30:30). A deki-ati di Krestes abi de neleki di fu wan lew.
6 Meki wi go luku dri fasi fa Yesus sori deki-ati leki wan lew. A ben e horibaka gi a waarheid, a ben e tan du san reti, èn a sori deki-ati di tesi miti en. Wi sa si tu taki ibriwan fu wi, awinsi wi abi deki-ati noso wi no abi dati, toku wi kan sori deki-ati neleki Yesus.
Nanga deki-ati a ben e horibaka gi a waarheid
7-9. (a) San ben pasa di Yesus ben abi 12 yari, èn fu san ede yu denki taki furu sma ben o frede na ini so wan situwâsi? (b) Fa Yesus sori deki-ati di a ben e taki nanga den leriman na ini a tempel?
7 Satan, „a tata fu ala lei”, e tiri a grontapu disi, èn dati meki nofo tron wi musu abi deki-ati fu man horibaka gi a waarheid (Yohanes 8:44; 14:30). Yesus ben man du dati srefi bifo a tron wan bigisma. Baka a Paskafesa na ini Yerusalem, dan Yesus di ben abi 12 yari, ben tan na baka sondro taki en papa nanga mama ben sabi. Dri dei langa, Maria nanga Yosef ben du ala muiti fu feni en. Te fu kaba, den feni en na ini a tempel. San a ben e du drape? A ben „e sidon na mindri den leriman, e arki den èn e poti aksi gi den” (Lukas 2:41-50). Luku fa a situwâsi ben musu de.
8 Historia skrifiman e taki dati sonwan fu den moro prenspari kerki fesiman ben abi a gwenti fu tan na baka na ini a tempel te den fesa ben kaba, èn den ben gwenti fu gi leri na ini wan fu den bigi balkon drape. Sma ben gwenti sidon na den futusei fu arki èn fu poti aksi gi den. Den leriman disi ben abi furu sabi. Den ben sabi a Wet di Gado ben gi Moses, heri bun. Boiti dati, den ben sabi den hondrohondro dangra wet nanga gwenti di libisma ben meki èn di ben e kon moro furu. Fa yu ben o feni en fu sidon na mindri den leriman disi? Yu ben o frede? Na so a de nofo tron. Èn fa a ben o de efu yu ben abi 12 yari nomo? Furu yonguwan e syensyen (Yeremia 1:6). Son yonguwan e du ala san den man, so taki leriman na skoro no e poti prakseri na den. Den e frede taki den leriman o meki den du noso taki wan sani. Den e frede tu taki den o kisi syen noso taki den pikin o lafu den.
9 Toku, wi e si taki Yesus ben e sidon na mindri den leriman dati, èn sondro fu frede a ben e poti aksi gi den, di ben meki den denki dipi fu sani. A ben e du moro leki dati. A tori e taki: „Ala den sma di ben e arki en, ben fruwondru ibri leisi baka taki a ben abi someni koni èn taki a ben man piki den na so wan bun fasi” (Lukas 2:47). Bijbel no e taigi wi san a ben taki na a okasi dati, ma wi kan de seiker taki a no ben taki den falsi sani baka di den kerki leriman dati ben gwenti fu fruteri sma (1 Petrus 2:22). Nôno, a ben e horibaka gi den tru tori di skrifi na ini Gado Wortu. A no de fu taki dati den sma di ben e arki en, ben e fruwondru taki wan boi fu 12 yari ben man taki so bun. Iya, a ben abi furu koni nanga deki-ati.
Nanga deki-ati furu Kresten yonguwan fruteri trawan san den e bribi
10. Fa yongu Kresten na ini a ten disi e teki na eksempre fu Yesus?
10 Na ini a ten disi, furu yongu Kresten e teki na eksempre fu Yesus. A tru taki den yonguwan disi abi sondu, aladi Yesus no ben abi sondu. Ma neleki Yesus, den no e wakti fu kon bigi, fosi den bigin horibaka gi a waarheid. Te den de na skoro, noso na ini a birti pe den e libi, dan na wan koni fasi den e poti aksi gi sma, den e arki san den sma abi fu taki, èn na wan lespeki fasi den e fruteri den a waarheid (1 Petrus 3:15). Leki grupu, den yonguwan disi yepi pikin na skoro, den leriman, nanga den birtisma fu tron bakaman fu Krestes. A deki-ati di den e sori e plisi Yehovah trutru! A Wortu fu en e agersi den yonguwan disi nanga dowdropu, fu di den e meki trawan firi bun. Boiti dati, a switi fu abi demakandra nanga den èn den de nanga furu.—Psalm 110:3.
11, 12. Di Yesus ben kon bigi kaba, dan fa a sori taki a abi deki-ati fu horibaka gi a waarheid?
11 Di Yesus ben kon bigi kaba, dan ibri tron baka a ben e horibaka gi a waarheid. Fu taki en leti, di a bigin a diniwroko fu en, a ben ondrofeni wan sani di ben o meki furu sma frede. Na a ten dati, Yesus no ben de a makti gran engel, ma a ben de wan libisma nomo. Yesus ben kisi fu du nanga Satan, a moro makti èn ogri feanti fu Yehovah. Yesus ben weigri fu du san Satan wani, èn a ben sori krin taki Satan ben gebroiki den buku fu Bijbel na wan fowtu fasi. Sondro fu frede, Yesus taigi Satan te fu kaba: „Gowe fu dya, Satan!”—Mateyus 4:2-11.
12 Na a fasi dati, Yesus sori fa a ben o du en diniwroko. A ben e horibaka gi a Wortu fu en Tata, te sma ben e pruberi fu drai a Wortu noso fu gebroiki en na wan fowtu fasi. Na a ten dati, kerkisma ben e bedrigi trawan, neleki fa a de na ini a ten disi. Yesus ben taigi den kerki fesiman fu a ten dati: „Unu e meki a wortu fu Gado lasi krakti fu di unu e hori unsrefi na den gwenti di unu ben leri sma” (Markus 7:13). Sma na ini a ten dati ben abi bigi lespeki gi den man dati, ma sondro fu frede Yesus ben kari den hoigriman nanga breniman di wani sori trawan a pasi (Mateyus 23:13, 16).a Fa wi kan sori deki-ati neleki Yesus, te a abi fu du nanga a tori disi?
13. San wi musu hori na prakseri te wi e du muiti fu de leki Yesus, èn sortu grani wi abi?
13 A no de fu taki dati wi e hori na prakseri taki wi no de leki Yesus di man sabi na ati fu sma èn di abi a makti fu krutu den. Ma wi kan de neleki en te wi e horibaka gi a waarheid sondro fu frede. Fu eksempre, sma e fruteri lei fu Gado, fu den sani di a o du, èn fu en Wortu. Te wi e sori sma taki den sani dati no tru, dan na so fasi wi e skèin leti na ini wan grontapu pe Satan e hori sma na dungru nanga den sani di a e taki (Mateyus 5:14; Openbaring 12:9, 10). Wi e yepi sma fu kon fri fu den falsi leri di e meki taki den abi bigi frede èn di e meki taki den no man abi wan bun matifasi nanga Gado. Iya, wi abi wan bigi grani fu si fa a pramisi disi fu Yesus e kon tru: „A waarheid o meki unu kon fri!”—Yohanes 8:32.
Nanga deki-ati a ben e tan du san reti
14, 15. (a) San na wan fasi fa Yesus sori krin „san na retidu”? (b) Di Yesus ben e taki nanga a Samaria uma, dan sortu fowtu denki a no ben abi?
14 Bijbel profeititori ben taki na fesi taki a Mesias ben o sori den pipel krin „san na retidu” (Mateyus 12:18; Yesaya 42:1). A no de fu taki dati Yesus ben bigin du dati di a ben de dyaso na grontapu. Nanga furu deki-ati, a ben sori ala ten taki a e du san reti èn taki a no e teki sma sei. Fu eksempre, a ben weigri fu teki a fowtu denki abra di sma na en lontu ben abi. Den sma disi ben feni taki den bun moro trawan èn den ben e desko trawan, aladi dati no ben e kruderi nanga den buku fu Bijbel.
15 Di Yesus ben taki nanga wan Samaria uma na a peti fu Sikar, dan den disipel fu en ben e fruwondru. Fu san ede? Na ini a ten dati, den Dyu ben e tegu gi den Samariasma, èn a sani disi ben de kaba langa ten bifo Yesus kon na grontapu (Esra 4:4). Boiti dati, son Dyu leriman ben e wisiwasi umasma. Den wet fu den Dyu leriman di den ben skrifi poti na tapu papira bakaten, ben e sori taki a moro bun te wan man no abi takimakandra nanga wan uma. Den ben taki tu dati umasma no warti fu kisi leri fu Gado Wet. Spesrutu den Samaria uma, den ben e si leki sma di no krin. Yesus no ben abi a fowtu denki dati fu sma èn sondro fu syen a ben gi leri na wan Samaria uma, di ben e libi wan hurulibi. A ben taigi en srefi taki en na a Mesias.—Yohanes 4:5-27.
16. Fu san ede Kresten musu abi deki-ati fu de tra fasi te a abi fu du nanga a takru denki di sma abi fu trawan?
16 A pasa wan leisi kaba taki yu ben de makandra nanga sma di ben e denki takru fu trawan? Kande den e fruteri lafutori fu sma fu tra ras noso kondre. Kande den no e taki na wan lespeki fasi fu man-nengre noso umasma. A kan taki den e wisiwasi trawan fu di den pôti noso gudu, noso fu di den no abi a srefi posisi leki den. Bakaman fu Krestes no e feni en bun te sma e denki so takru fu trawan, èn den e du tranga muiti fu rutu a denki disi puru na ini den eigi ati (Tori fu den Apostel 10:34). Ibriwan fu wi musu du muiti fu sori deki-ati fu di wi o du san reti ini a tori disi.
17. San Yesus ben du na ini a tempel, èn fu san ede?
17 A deki-ati di Yesus ben abi, ben meki tu taki a du ala san a man fu meki a pipel fu Gado tan krin èn fu meki sani waka bun na ini a tru anbegi. Na a bigin fu Yesus en diniwroko, a ben go na ini a tempel na Yerusalem èn a no ben man bribi taki sma ben e seri sani èn broko moni leti drape na ini a tempel. Yesus ben abi leti fu ati bron srefisrefi, èn fu dati ede a yagi den gridiman dati nanga den sani fu den puru na ini a tempel (Yohanes 2:13-17). A ben du wan srefi sortu sani syatu bifo a diniwroko fu en kon na wan kaba (Markus 11:15-18). A no de fu taki dati den sani dati di a du ben meki taki a kisi bigi feanti, ma toku dati no ben meki taki a draidrai fu du san reti. Fu san ede? Sensi di a ben yongu, a ben kari a tempel dati na oso fu en Tata, èn na so a ben e si en trutru (Lukas 2:49). A no ben man si en na ai kwetikweti taki sma ben e doti a tru anbegi drape. A faya di a ben abi ben gi en a deki-ati fu du san de fanowdu.
18. Fa Kresten na ini a ten disi kan sori deki-ati te a abi fu du nanga a gemeente di musu tan krin?
18 Na a srefi fasi, den bakaman fu Krestes na ini a ten disi, trutru wani taki a pipel fu Gado tan krin èn taki sani e waka bun na ini a tru anbegi. Te den si taki wan tra Kresten du wan seryusu sondu, dan den no e du neleki den no sabi noti. Nanga deki-ati den e go taki nanga a sma dati, noso den e sorgu taki den owruman fu a gemeente sabi a tori (1 Korentesma 1:11). Den owruman kan yepi den wan di siki na agersifasi èn den kan du san de fanowdu so taki den skapu fu Yehovah tan krin.—Yakobus 5:14, 15.
19, 20. (a) Sortu kruktudu ben e pasa na ala sei na ini a ten fu Yesus, èn san sma ben wani taki Yesus du? (b) Fu san ede den bakaman fu Krestes e weigri fu teki prati na ini politiek nanga ogridu, èn san na a bakapisi fu dati?
19 Ma wi musu denki taki Yesus ben e feti teige ala kruktudu di ben e pasa na grontapu? Wi kan de seiker taki kruktudu ben de na ala sei. Wan tra kondre ben teki a kondre pe a ben e libi abra. Den Romesma ben e kwinsi den Dyu nanga a tranga srudati legre fu den. Boiti dati, den ben e meki den Dyu pai furu belasting moni èn den ben e bemui srefi na ini na anbegi fu den. A no e fruwondru wi taki furu sma ben wani taki Yesus go na ini politiek (Yohanes 6:14, 15). Agen a ben musu sori deki-ati.
20 Yesus ben taki dati a Kownukondre fu en no de wan pisi fu grontapu. Nanga yepi fu na eksempre fu en, a ben leri en bakaman fu no bemui na ini den dyugudyugu di ben de na ini politiek na ini a ten dati. Ma na presi fu dati, den ben musu poti prakseri na a preiki di den musu preiki a bun nyunsu fu Gado Kownukondre (Yohanes 17:16; 18:36). Yesus ben sori na wan heri moi fasi taki a no e teki sei, di a bigi grupu sma ben kon fu grabu en. Wantewante Petrus teki en feti-owru, èn sondro fu denki a wai nanga en feti-owru, gi wan man mankeri. A makriki fu frustan fu san ede Petrus ben handri so. Efu a ben de wan reti sani fu du ogri nanga trawan, dan dati ben o abi fu pasa tapu a neti di sma ben grabu a Manpikin fu Gado di no ben du nowan ogri. Toku na a momenti dati, Yesus sori den bakaman fu en san na a yoisti sani fu du, èn te na a dei fu tide a sani dati e teri ete. Yesus ben taki: „Poti yu feti-owru na en presi baka, bika a sma di e teki a feti-owru, na a feti-owru o kiri en” (Mateyus 26:51-54). Den bakaman fu Krestes na ini a ten dati ben musu abi deki-ati fu no du ogri nanga trawan, ma fu libi na ini vrede nanga den. Na ini a ten disi wi musu abi deki-ati fu man du dati tu. Fu di leki Kresten, a pipel fu Gado no e teki sei na ini politiek, meki den kon abi wan bun nen na sma. Iya, noiti den teki prati na den furu feti fu a ten disi, den ogri-ati feti pe sma kiri ipi-ipi trawan, den bigi opruru na ini kondre èn tra srefi sortu ogri sani. A bun nen dati di den abi e kon fu di den abi deki-ati.
A sori deki-ati di tesi miti en
21, 22. (a) Sortu yepi Yesus kisi fosi a moro hebi tesi na ini en libi miti en? (b) Fa Yesus sori deki-ati te na dede?
21 A Manpikin fu Yehovah ben sabi na fesi taki a ben o kisi fu du nanga hebi tesi na grontapu (Yesaya 50:4-7). Furu leisi sma ben wani kiri en, èn te fu kaba a ben kon de na ini a situwâsi di skrifi na a bigin fu a kapitel disi. Fa Yesus ben man tan sori deki-ati aladi a ben kisi fu du nanga den ogri sani disi? We, san Yesus ben e du fosi a bigi grupu sma kon fu grabu en? A ben e begi Yehovah fayafaya. Èn san Yehovah du? Bijbel e taki dati Gado ben „arki a begi fu en” (Hebrewsma 5:7). Yehovah seni wan engel fu hemel fu gi krakti na en Manpikin di ben abi deki-ati.—Lukas 22:42, 43.
22 Syatu baka di Yesus kisi krakti, a taigi den apostel fu en: „Opo, meki wi gowe” (Mateyus 26:46). A sani dati di a taki e sori taki a ben abi deki-ati. Yesus ben taki „meki wi gowe”, aladi a ben sabi taki a ben o aksi a bigi grupu sma fu no du den mati fu en ogri. A ben sabi tu taki den mati fu en ben o lowe gowe libi en èn taki en wawan ben o de te a ben o kisi a moro hebi tesi na ini en libi. En wawan ben de di sma krutu en na wan fasi di no reti, di sma spotu en, di den pina en, èn di den kiri en na wan ogri-ati fasi. Aladi ala den sani disi miti en, a tan sori deki-ati.
23. Fruteri fu san ede a no de so taki Yesus no ben e broko en ede taki ogri ben o miti en èn taki a ben o dede.
23 A ben de so taki Yesus no ben e broko en ede nanga san ben o pasa? Nôno. Wan sma di no e broko en ede nanga noti, no abi trutru deki-ati. Fu taki en leti, Yesus ben leri den bakaman fu en fu luku bun èn fu wai pasi gi ogri na wan koni fasi, so taki den kan tan du a wani fu Gado (Mateyus 4:12; 10:16). Ma ini a tori disi, Yesus ben sabi taki a no ben o man wai pasi gi ogri. A ben sabi taki disi ben abi fu du nanga a wani fu Gado. Yesus ben abi a fasti bosroiti fu tan du san reti. Sobun, a wan-enkri sani di a ben kan du na fu go miti a tesi.
Yehovah Kotoigi sori deki-ati di sma frufolgu den
24. Fu san ede wi kan de seiker taki wi kan sori deki-ati awinsi sortu tesi kan miti wi?
24 Furu leisi den bakaman fu Yesus sori deki-ati neleki a Masra fu den! Furu fu den tanapu kánkan di sma ben spotu den, frufolgu den, grabu den, poti den na ini strafu-oso, pina den, èn srefi di sma kiri den. Fa sondu libisma kan kisi so wan deki-ati? A no e kon fu den srefi. Neleki fa Yesus ben kisi yepi fu Gado, na so den bakaman fu en e kisi yepi tu (Filipisma 4:13). Fu dati ede, noiti no frede san o pasa na ini a ten di e kon. Abi a fasti bosroiti fu tan du san reti, èn Yehovah o gi yu a krakti di yu abi fanowdu. Meki na eksempre fu wi Fesiman, Yesus, tan gi yu krakti. A ben taki: „Hori deki-ati! Mi wini grontapu kaba.”—Yohanes 16:33.
a Historia skrifiman kon si taki sma ben e lespeki den grebi fu den Dyu leriman, pikinmoro a srefi leki den grebi fu den profeiti nanga den famiri-edeman.