Na troe religie — Fa foe kon sabi disi
„Kon foeroe nanga na joisti sabi foe hem wani . . . foe kan prisiri hem troe troe.” — Kol. 1:9, 10.
1-4. (a) Fa foeroe soema de prakseri foe na kroetoe foe afersi foe religie? (Tori foe dem Apostel 18:12-17). (b) Foe sainde joe ofoe trawan ben sa kan prakseri so?
EFOE toe soema ben sa stree tapoe na aksi soortoe religie de na troe wan en dem ben sa aksi joe foe sidon leki „kroetoeman” foe taki soema a reti, joe ben sa wani foe doe disi?
2 Weiniki tori de di e tjari stree kon leki religie. Na historia e gi wi wan moi eksempel di ben habi foe doe nanga wan foe dem fositem tiriman foe na kristendom, na apostel Paulus. Baka di bijna wan sek-seki ben kon, leki wan bakapisi foe prakseri tapoe religie di no ben agri nanga makandra, dem ben kisi na apostel Paulus. Festus, wan granman foe na Romein provincie Judea ben handri na afersi foe hem. Dem kragiman foe Paulus ben de kerki tiriman foe dem djoe en mindri dem na hee-priester Ananias ben de. Festus ben verteri bakatem san koonoe Herodes Agrippa 2 san ben pasa:
3 „Ma di dem kragiman opo tanapoe, dem no tjari no wan kragi foe ogri sani foe hem (Paulus), leki wi ben verwakti. Ma dem habi son trobi soso foe dem eegi religie.” — Tori foe dem Apostel 25:18, 19.
4 Soleki joe kan verstan, dan granman Festus no ben firi noti foe go ini wan kerki trobi. Foeroe soema e firi dati a no ben sa de verstandig foe taki dati wan soema habi na troe religie ofoe foe proberi foe bepaal ofoe wan bepaalde religie de troe. Joe ben moesoe jere na prakseri di gersi leki a de wan verstan nanga liberaal wan: „Meki ibri soema bribi san hem wani. Ini ala religie wan boen sani de.”
5. San wi kan taki foe na tori disi dati ibri soema de ini na afersi foe religie?
5 Ma ete, wi alamala de ini na tori disi — disi no de wan tori di wi srefi kan poti na wan see foe no bemoei nanga hem. Aladi krakti e poti moro foeroe tapoe na loekoe sani nanga na wetenschap en krakti e poti tapoe na atheïsme ini na communist grontapoe, tokoe religie de wan pisi foe na inisee firi foe wi. So leki wan encyclopedie e tjari hem kon na fesi:
„Ini na heri libisoema-famiri, di ben de ala dem hondro hondro jari en di ben panja na tapoe na heri grontapoe, no wan boen uitzondering de dati libisoema, di wan inisee krakti e poesoe en tjari hem nanga jepi foe openbaring nanga gwenti, e aanbegi wan sani di hem e bribi dati a habi dem eegi fasi foe wan sani di moro hee.”
6, 7. Soortoe reden ibriwan foe wi habi foe loekoe san de na troe religie?
6 Ini na boekoe Religion and Philosophy dem e taki foe religie ini na tem di pasa foe owroetem: „Na bigin foe grontapoe nanga na presi foe libisoema na ini, ben de wan rai-tori leki dede. Dem verklaring foe dem problema disi de kenki bigi, ma ete dem de na fundamenti foe na religie foe na tem disi. Aladi na wetenschap kan verklaar dem moro foeroe verschijnsel foe na tem disi, libisoema alape na grontapoe de soekoe alatem ete hoopoe dorosee foe dem foeroe tien jari foe na libi foe wan soema.”
7 Foe kisi wan piki tapoe dem fundamenteel aksi disi en foe kisi hoopoe foe na tem di e kon, wi no sa poti srefi srefi wi vertrouw tapoe wan sani di no de ofoe tapoe wan anansi-tori. Foe datede wi habi ala reden foe ondrosoekoe na afersi disi foe na foe kon sabi na troe religie.
8. Soortoe prakseri kan kon ini wan soema verstan te a de loekoe na universum?
8 Wan atheïst e prakseri dati Gado no de, aladi wan agnosticus e taki dati no wan soema troe troe kan sabi disi — dati wi de gewoon dja. Ma dem prakseri e gi satisfaksi ofoe e akroederi nanga dem troe tori? Son soema de loekoe na tori na srefi fasi leki na filosoof-historia-skrifiman Will Durant, di leki dem taki, ben taki:
„Mi de firi na krakti foe na Mekiman di e poesoe mi ini ala sani di e libi en mi e prakseri dati srefi ini na atoom, ini ala exploderende elektroon foe na atoom, net so wan sani de. Wan atoom no de wan sani di dede. A de wan sani di e beweegi nanga libi. Foe dat-ede mi no kan si na universum leki wan machien. Wan machien no e beweegi nanga libi. A tanapoe pi, efoe wan sani di e bewegi nanga libi, no go wroko nanga hem.”
Foeroe soema, srefi agnostici, ben teki dem prakseri disi foe proberi foe kisi piki di habi foe doe nanga na libi en dem ben redeneer, dati na moro hee verstan disi, na Mekiman disi, ben sa gi piki ofoe bodoi na hem mekisani, soleki wi libisoema e doe disi gi wi eegi pikin.
NA SOEKOE FOE NA TROE RELIGIE
9. Foe sainde na fasi foe doe foe wan man foe Perzië ben de wan verstan wan, di a ben go loekoe na bijbel? (Job 35:9-11).
9 Dem wan di e soekoe opregti na waarheid, e erken over het algemeen dati wan Gado moesoe de en dati a ben sa tjari hem wani kon na krin en a ben sa gi piki tapoe na aksi foe sainde wi de dja, san na libi wani taki en san na tem di e kon sa tjari gi wi. Loekoe pikinso na tori foe wan man foe Perzië ini West-Berlijn. Jari pasa kaba hem papa ben de wan makti politiek man, ma baka wan kenki ben kon ini na politiek, a ben go nanga hem oso-famiri na Rusland, pe hem manpikin ben studeri en ben tron ingenieur. Te foe wan pisi tem na jongoe man ben go na Oost-Berlijn en bakatem a ben aksi pasi foe go ini West-Berlijn. A ben verklari:
„Aladi mi de foe wan religie foe Oostsee, mi no ben de doe noti gi na religie foe mi. Ete sensi mi pikinnengre-jari mi ben bribi ini Gado, en mi ben prakseri foeroe tron na a marki foe na libi en fa a doe kon dati someni religie de. Ini na dreetem foe 1975 mi ben miti toe bijbelondrosoekoeman en mi ben taki difrenti sani nanga dem. Foe dem verklari foe dem mi ben kan si dati Gado ben meki dem skrifi na bijbel. Dem ben kon na mi oso en wi ben habi takimakandra foe dem difrenti ini religie. Dem ben libi na boekoe „San religie ben doe gi libisoema?”. Dem verklari di ben gi dja en di ben habi dem gron ini na bijbel ben tjari wan heri kenki kon ini na fasi fa mi de si na libi. San mi ben leri en dem kenki di mi ben tjari kon ini mi prakseri nanga libi, leki wan bakapisi foe dati, ben gi mi foeroe prisiri.”
Fa a ben de wan verstan sani gi na ingenieur disi foe poti prakseri tapoe na bijbel! Na bijbel habi dem moro owroe santa boekoe di prati lontoe heri grontapoe. Soso ini na bijbel prakseri e poti finifini tapoe aksi di wi habi wan piki fanoodoe — Foe sainde wi de dja? Foe sainde wi de dede? San na tem di e kon sa tjari?
10. San wi kan taki foe na aksi ofoe ala religie di e gebroiki na bijbel, e leri na srefi sani?
10 Te wi de tjari na bijbel kon tapoe taliment, joe de taki: „Ah, bijna ala soema di e teki na bijbel, e bribi a srefi sani te joe loekoe boen.” Foeroe soema e prakseri so foe na tori. Ma disi troe troe no de so. Soleki na afersi foe na ingenieur foe West-Berlijn, miljoen miljoen opregti soema nanga verstan, di ben ondrosoekoe a toemsi prenspari afersi disi foe troe aanbegi, sabi, dati bigi kenki de mindri dem leri nanga doe foe dem difrenti religie, di e taki dati dem habi na bijbel leki fundamenti. En te wi taki na sani krin, dan bigi difrenti de ooktoe mindri na moro bigi pisi foe dem religie disi nanga na bijbel srefi. Te wi loekoe wan toe prenspari fundamenteel punt, go loekoe finfini joe eegi religie nanga bribi. Aksi joesrefi: Mi de proberi misrefi foe feni na troe aanbegi? En efoe joe ben sa si dati joe bribi ofoe na fasi fa joe de sori joe bribi kenki foe na troe religie, prakseri ernstig san joe sa doe.
11. Foe sainde wi alamala moe de klari foe tjari kenki kon ini wi bribi ofoe fasi foe libi nanga waka efoe a de fanoodoe?
11 Dati a kan de fanoodoe foe kenki wi bribi ofoe wi fasi foe libi nanga waka, no moe froewondroe no wan soema, di sabi na bijbel. Jezus foe eksempel ben taki foe son boen kerkiman ini hem tem: „Dem fasi foe dini Gado no habi no wan enkri waarde, bikasi dem wet di dem de poti foe hori, de soso libisoema wet” (Matt. 15:9, Het Nieuwe Testament in de omgangstaal). Ooktoe a no de soso wan pisi tori foe na leri. Na afoe brada foe Jezus, Jakobus ben skrifi: „Efoe wan soema denki taki hem de dini Gado, kaba a no dwengi hem tongo, ma a bedrigi hem ati, da soema bribi de wan sososani.” — Jak. 2:26; 1:26.
WAN VERSLAG DI E GI WI WAN SROTO FOE NA ONDROSOEKOE FOE WI
12, 13. Soortoe detail, di e jepi wan soema foe kon sabi na troe religie, wi kan feni ini na tori foe Adam nanga Eva?
12 Te wi de loekoe na afersi foe troe religie, dan foeroe soema sa prakseri fosi san Jezus ben leri en doe. Ma meki wi poti prakseri pikinso na a fosi boekoe foe na bijbel, Genesis, bifo wi go ondrosoekoe dati. Soema tapoe na grontapoe sabi san tanapoe ini Genesis foe Adam nanga Eva. O fa na verslag dati de eenvoudig, tokoe a de gi wi na sroto foe ondrosoekoe dem marki foe na troe religie.
13 Foe taki hem sjatoe, Genesis e verteri wi dati Gado meki libisoema wantron wantron, en a ben teki dem elementi foe na grontapoe foe meki hem en a ben go abra „foe bro ini hem noso-olo libi-bro, en na soema ben tron wan libi sili” (Gen. 2:7). Gado ben taki dati wan foe dem bon foe na djari, pe Adam ben libi, ben sa teki na presi foe na sabi foe boen nanga ogri en a ben gi na komando: „Foe ala bon ini na djari joe kan njan te joe bere foeroe. Ma foe taki foe na bon foe sabi boen nanga ogri, foe dati joe no moe njan, bikasi na dee di joe sa njan foe dati, dede nomo joe sa dede” (Gen. 2:16, 17). Nanga disi Gado ben sori, dati a habi na reti foe bepaal san na boen en san na ogri. Gado no ben libi Adam, sodati nanga sjen a ben moe kon sabi san na boen en san na ogri ofoe san de na joisti ofoe verkeerti religie. Na Mekiman ben meki ooktoe wan oema, Eva, en a ben gi hem leki wan patna, di o tan, na Adam. Wi e leesi: „Foe datede wan man sa libi hem papa nanga mama en a sa hori hemsrefi na hem wefi en dem moe de wan skin” (Gen. 2:24). We, wi kan leri foeroe foe na tori disi di ala soema sabi, te wi de ondrosoekoe foe sabi na troe religie.
14. Fa joe kan redeneer nanga wan soema foe san tanapoe ini Genesis en san na evolutie-theorie e leri?
14 Ini na fosi presi na bijbel e taki krin, dati Gado ben meki na libisoema wantron wantron (Gen. 2:7). A tori no de verteri wi dati ini dem miljoen miljoen jari a ben gro komoto (evolueer) foe wan ofoe tra meti. Fa wi sabi dati? Foe di na tori de verteri wi, dati dem meti ben moe meki pransoen „na dem soortoe” (Gen. 1:21, 24). A de troe dati mindrisee foe dem meti soortoe difrenti ken de, soleki dem foeroe difrenti kenki nanga langa en sjatoe ini na famiri foe dem poespoesi. Na wet foe Gado ben poti wan skotoe, sodati dem meti no ben komoto foe na wan soortoe go abra ini wan tra soortoe, en ooktoe no ben kan go abra ini libisoema, na moro hee wan foe dem soortoe na grontapoe. Boiti dati, nooiti dem feni meti di ben de mindrisee foe dem soortoe. Na religie foe joe e teki na tori foe na bijbel ofoe a de go nanga na popu evolutie-theorie, di bewijsi foe hem no de?
15. San Genesis e taki foe na libi foe Adam nanga Eva en san dem ben verwakti ini na tem di ben kon? (Gen. 1:28).
15 Moro fara wi kan si dati Adam ben meki nanga teego libi na hem fesi dja na grontapoe. Gado ben taki dati efoe a ben tranga jesi, a ben sa dede. Na tra see foe na tori ben de krin. Efoe a ben gi jesi na Gado, a no ben sa dede. A ben sa tan na grontapoe na libi. Leki san? Leki wan libisoema sili. Wi no ben leesi kaba: „Na libisoema ben tron wan libi sili”? — Gen. 2:7.
16-18. Te joe e redeneer nanga wan soema foe kon sabi na troe religie, fa joe ben sa kan gebroiki dan san Genesis de taki foe na libisoema sili, dede nanga na mogelijkheid foe libi baka dede?
16 Dem tori disi wani taki foeroe, bikasi foeroe religie e taki, dati ini ibri libisoema wan sili de libi di nooiti e dede. Dati ben de ini na owroe Egypte nanga Babylon wan prenspari leri, di wi e feni ooktoe now ini foeroe religie ete. A de akroederi nanga san e taki foe Adam ini Genesis? Nono. Adam no ben habi wan sili ini hem di nooiti ben sa dede — hem ben de wan sili. San ben sa pasa te a ben sa dede? A ben sa kisi libi leki wan geest sondro foe dede moro? Nono. Gado ben taki dati a ben sa drai go baka na doti, „bikasi doti joe de en doti joe sa drai go baka” (Gen. 3:19). Na dede foe Adam ben sa de na strafoe foe na pasa foe na wet foe Gado, a no ben sa de wan go na wan libi sondro foe dede na wan tra presi.
17 Aksi joesrefi: „Dati de san mi religie ben leri mi?” Na bijbel no de leri wi no wan presi dati libisoema habi wan sili di no e dede en di e tan na libi baka na dede foe na skin. Na bijbel e gi wan moro betre hoopoe, dati Gado kan tjari wan soema kon baka leki wan sili foe gi hem wan opobaka, zodati a kan libi ofoe tapoe grontapoe ofoe ini wan jejekondre. — Tori foe dem Apostel 24:15; 1 Kor. 15:35-38.
18 Te wi loekoe san wi ben leesi ini Genesis, joe religie e leri dati Gado ben habi na prakseri, dati libisoema ben sa libi foe teego na grontapoe? Na moro bigi pisi foe dem bigi religie de poti prakseri tapoe libi baka dede ini hemel, ini nirwana ofoe so wan sani. Wan foe dem marki foe na troe religie de, na teki foe na bijbel leri, dati grontapoe de na oso foe libisoema, pe libisoema sa libi foe teego akroederi na prakseri foe Gado. — Jes. 45:18.
OOKTOE NA FASI FA JOE E TJARI JOESREFI DE INI NA TORI
19, 20. Fa joe ben sa kan gebroiki san Genesis e taki foe na bon foe sabi boen nanga ogri foe jepi wan soema foe ondrosoekoe dem doe di de ini hem religie? (Ex. 20:15; Joz. 7:20-25).
19 Wi moe hori toe na prakseri, dati na fasi fa wan soema de tjari hemsrefi de toe ini na tori foe troe religie, soleki Genesis de tjari disi kon na krin, en no soso bepaalde leri ofoe overtoigi.
20 Di Adam nanga Eva ben pasa Gado wet foe na bon, dan na tranga jesi foe dem ben de na moro prenspari pisi foe na sondoe foe dem. Ma joe ben tan prakseri toe, dati na a srefi tem, dem ben teki wan sani di no ben de foe dem? Te na wan bepaalde pisi, joe ben kan kari hem foefoeroe. Foe na trangajesi foe dem ede, pe joe ben habi ooktoe foefoeroe ini na sondoe foe dem, Gado ben poeroe dem ini na djari foe troe aanbegi. Soleki joe sabi kande, na moro bigi pisi foe dem religie de taki dati foefoeroe no boen, a no so? Ma san dem de doe ini na ala dee libi nanga wan foefoeroeman di no habi berouw ofoe a de wan man ofoe oema di foefoeroe ini wenkri ofoe wan kantoroman di e bidrigi na publiki ofoe e njan monie foe na wrokopresi? Dem de poeroe dem tranga-ede foefoeroeman na mindri „na ipi”, soleki Gado ben poeroe Adam foe na djari? Tan prakseri disi.
21. Fa san Genesis kapitel 2 e taki foe na trowlibi, de kontra san de gewoon ini foeroe religie? (Gen. 20:1-9).
21 Loekoe toe na tori foe na trow-libi. Aladi te nanga now, wi ben loekoe na tori soso foe Adam nanga Eva, nanga reti wi kan aksi wisrefi, te wi loekoe dati ben taki „a sa hori hemsrefi na hem wefi”: Fa na religie foe mi e si trow-libi nanga broko-trow? Dem e verwakti foe man nanga oema ini na trowlibi dati „dem hori na demsrefi”, ofoe brokotrow de wan gewoon sani di makriki joe kan doe? Na bijbel e skrifi foe Gado leki wan „sma di e haat brokotrow” (Mal. 2:16). Disi de moro foeroe na fasi di dem religie di joe sabi, kande di joe srefi de wan memre foe hem, e si na tori?
NA ONDROFENI FOE NOA TAPOE NA TORI FOE TROE RELIGIE
22, 23. Fa joe ben sa kan redeneer nanga trawan tapoe san Noa ben doe nanga tapoe na tori foe na vroedoe, foe jepi dem foe si na troe religie? (Ezech. 14:14; Hebr. 11:7).
22 Meki wi go loekoe wan tra tori foe bijbel foe wi kan kon sabi na troe religie. Ini na tori disi Noa de, di na bijbel e taki foe hem dati a „ben koiri nanga na troe Gado”. Ini wan tem pe „na ogri foe libisoema ben de foeroe na grontapoe en . . . ibri prakseri foe hem ati alatem ben de soso ogri”, Noa no ben hori na troe religie gi hemsrefi wawan. A no ben si religie leki wan sani foe joe eegi wawan. A ben de „wan preekiman foe retidoe”. Na bijbel e verteri wi dati Gado ben tja wan grontapoe vroedoe kon foe pori dem ogrifasi soema, ma dati a ben hori na libi Noa, hem oema, hem dri manpikin nanga dem oema foe dem. — Gen. 6:5-8; 2 Petr. 2:5.
23 Son soema sa djompo taki, dati na tori foe Noa nanga na vroedoe ben de soso wan anansi-tori. Fa joe religie e si disi? Efoe joe ben sa aksi wan foe dem fesiman foe joe religie, a ben sa taki dati na bijbeltori foe Noa nanga na vroedoe moi, ma joe no moe teki hem leki a pasa troe troe? Efoe a de so, dan disi ben sa kan taki foeroe, bikasi nanga disi a ben sa taki dati a no e agri nanga Jezus Kristus, na Stichter foe na kristendom. Jezus ben teki na bijbeltori foe Noa nanga na grontapoe vroedoe leki wan troe historia tori en so toe hem apostel. — Luk. 17:26, 27; 1 Petr. 3:20.
24-26. Soortoe komando Gado ben gi na Noa, en foe sainde dem de waarti foe wi loekoe dem?
24 Leki fa na tori ini Genesis kapitel 9 e taki, dan di Noa nanga hem osofamiri ben kon na dorosee foe na ark, di ben kibri dem pasa na vroedoe, Gado ben gi wan toe krin komando, di e jepi wi foe kon sabi na troe religie. Wi e leesi:
„Ala dem meti di e beweegi en libi, de foe joe leki njanjan. Soleki fa a de nanga dem groen wiwiri nanga bon, mi de gi dem ala na joe. Soso meti nanga hem sili — hem broedoe — joe no mag njan. En boiti dati, mi sa aksi joe broedoe baka foe joe sili . . . Na soema di sa trowe libisoema broedoe, hem broedoe libisoema sa trowe baka, bikasi leki na prenki foe Gado hem ben meki libisoema.” — Gen. 9:3-6.
25 Aladi Gado ben taki na sani disi doesoendoesoen jari pasa kaba, a ben gi disi leki komando na a bigin foe wan njoen kapitel ini na historia foe libisoema. Disi e poti krakti na tapoe dati a ben de prenspari foe feni san de na troe religie. Noa ben tron nanga jepi foe hem manpikin na fositen-papa foe na heri libisoema-famiri. San Gado ben gi Noa leki komando, habi foe datede krakti tapoe ala soema di e libi now tapoe grontapoe.
26 San dem komando dati ben wani taki gi Noa nanga hem oso-famiri? Ini na fosi presi dem no ben mag njan meti pe na broedoe ben de na ini ete. Dem no ben mag njan broedoe, di ben e teki na presi foe na libi foe wan meti leki sili. Ooktoe Gado ben taigi Noa dati a no ben mag kiri soema. Leki wan bakapisi foe dati, Gado de aksi foe na heri libisoema-famiri, leki bakaten pikin foe Noa, dati dem moe sori wan joisti respeki gi broedoe nanga libi efoe dem wani na boen-ati foe Gado.
27. Te wi e proberi foe leri sabi na troe religie moro fara, soortoe ondrosoekoe moro fara de kon now, en foe sainde wi moe loekoe na pe sani e akroederi?
27 Aladi wi ben loekoe te nanga now soso toe bijbel tori, tokoe wi ben kan feni wan toe marki foe na troe religie. Foedi wi alamala habi wan inisee firi foe aanbegi, dan san wi ben ondrosoekoe te leki na punt disi, sa ben de troe troe toemsi boen gi wi. Ma wi kan kisi jepi foe leri sabi na troe aanbegi te wi go na a bigin foe na kristendom en loekoe wan toe sani foe dem leri foe Jezus Kristus nanga hem apostel. Na a ondrosoekoe disi a sa kon na krin gi wi fa dem marki foe na troe aanbegi na bijbel e akroederi nanga pisi foe na bijbel foe fositen.