Koni, voorzigti man di habi ondrofeni foe tjari na pipel foe Gado

„En mi wani gi oen herder akroederi mi ati, en dem sa tjari oen troe troe go na wee nanga sabi en inzicht.” — Jer. 3:15.

1. San ben meki Mozes doe soleki ben skrifi ini Deuteronomium 1:12, 13?

ISRAËL ben de tapoe dem lagi presi foe Moab en a ben de klari foe koti na Jordaan abra en go inisee na kondre Kanaän. Foe kan bow dem bribi, Mozes ben verteri dem fini-fini san Gado ben doe gi dem ini dem 40 jari, di dem ben de ini na sabana foe Sinaï. Leki wan bakapisi foe dem verkeerti fasi di na bigi pisi foe na naatsi ben meki tjari dem, meki na fosi bigin foe na tem dati ben de wan nanga njoengoe-njoengoe, spesroetoe gi Mozes. Now Mozes ben memre dem, dati, foedi hem ben firi dati a no ben man tjari na lai foe wan pipel di alatem e meki trobi, a ben teki na rai foe Jethro en a ben taki gi na pipel: „Teki koni en voorzigti man, di habi ondrofeni foe oen lo, foe mi kan poti dem leki edeman na oen tapoe.” — Deut. 1:3; 12, 13; Ex. 18:17-26.

2. Foe sainde na gebroiki foe dem sortoe man disi foe behandel problema no ben de wan sani di ben troe troe njoen en tra fasi?

² Di Mozes ben teki dem man disi, a ben doe leki fa na model foe na moro owroe gemeenschap-tiri ben sori. Foe sensi na fosi bigin foe na libisoema historia, gersi dati joe ben habi na mindri dem pipel foe owtoetem skin ofoe groepoe foe owroeman ofoe owroewan di ben e wroko. Foe dem eegi ondrofeni, dem djoe leki bakapikin foe Jakob, na fesi kaba ben habi foe doe nanga skin foe owroeman ini Egypte, Moab, nanga Midian (Gen. 50:7; Num. 22:4, 7). Dem sjeiks foe dem Arabisch pipel ben de ooktoe owroewan foe na lo, bikasi na Arabisch wortoe sjaich (taki: sjeik), wani taki soso owroewan ofoe owroe man (Gen. 36:15). Bifo Mozes ben kisi na komando foe tjari na pipel, joe ben habi kaba ini Israël dem sortoe owroeman dati. Dem ben de foe taki reti dem wan di Mozes ben moe sori dem bewijsi dati Gado ben poti hem foe doe wroko (Ex. 3:16, 18). San Mozes ben doe bakatem ini na sabana foe Sinaï, no ben de so boen krin krin wan njoen sani, foe de seker foe na jepi foe owroeman, sodati a prati na behandel foe problema gi trawan.

3. (a) Sortoe seti foe gemeente-tiri na Moro Bigi Mozes ben poti? (b) Fa joe kan agersi dem fasi foe dem owroeman di Mozes ben teki nanga dem wan di e doe diniwroko leki kristen owroeman?

³ Tapoe na vaste tem foe Gado, na kristen gemeente ben opo leki wan jeje pipel, di bakatem ben sa de na heri grontapoe. Na Pikin foe Gado leki na moro Bigi Mozes, ben sorgoe dati tiri ben gi nanga jepi foe skin foe owroeman ini na gemeente. A wan moi sani foe si, na sortoe fasi Mozes ben soekoe di a ben piki dem owroeman foe Israël poti na wan see, en di a ben gi frantwortoe wroko foe doe en foe agersi disi nanga dem fasi di dem e soekoe na kristen owroeman. Na akroederi de krin foe si ini na tabel di poti dja:

4. Sortoe wroko dem skin foe owroeman ini Israël ini na Pramisi Kondre ben doe, en sortoe wroko kristen owroeman e doe?

⁴ Wan skin foe owroeman ben tjari en jepi ala dem difrenti gemeenschap, baka di dem djoe ben poti demsrefi kaba ini na Pramisi Kondre en dem ben go libi ini foto en dorpoe (Joz. 20:4; Recht. 8:14, 16; 1 Sam. 16:4). Dem ben moe gi koni rai, jepi nanga problema, kibri dem soema foe no fadon komoto foe bribi en na so fasi doe diniwroko foe na boen foe na vreede, na boen orde nanga na jeje gosontoe foe dem gemeenschap pe dem ben de. Son tron a ben aksi foe dem foe dem doe wroko leki kroetoebakra, foe kan loesoe trobi en opo tanapoe foe kibri na gemeenschap (Deut. 16:18-20; 19:12; 31:9; Ruth 4:1-11). Ini tem foe bigi problema dem ben moe de wan bron foe troostoe nanga krakti (Jes. 32:1, 2). Ma dem no ben de opzichter foe dem kondreman, en ooktoe dem no ben habi na makti ofoe na frantwortoe foe proberi foe libi na eegi libi foe trawan gi dem. Kristen owroeman, di habi hebi frantwortoe, e doe tapoe na srefi fasi diniwroko (Loekoe Tori foe dem Apostel 20:28-35; 1 Korinte 3:4, 5, 21-23; 2 Kor. 1:24). Tapoe disi e kon ete, dati na kristen gemeente ben kisi na komando foe taki na boen njoensoe foe Gado Kownoekondre gi ala sma.

FENI INI DISI TEM BEKWAAM MAN

5. San kan jepi now dati na teki foe owroeman kan doe tapoe wan verstan fasi?

⁵ Te wi hori na prakseri na fosi historia foe na seti foe owroeman, dan disi kan jepi wi ini na piki poeroe foe owroeman ini disitem foe wroko nanga wan boen kroetoe foe sani. Wi ben sa kan si wan aparti gemeente leki a de wan pikin dorpoe ini Israël. Wi ben sa kan aksi disi: Ini na tori disi, soema de dan dem man ini na gemeente di ben sa kan dini boen leki owroeman foe na dorpoe en di ben sa kan gi verstan en gosontoe tiri, sma di e sori taki dem de voorzigti (beleidvol) en di de ini balans en di e sori dati dem kroetoe sani tapoe wan gosontoe fasi?

6. Fa na agersi-tori foe wan osofamiri kan de boen te wi de loekoe dem fasi foe man di sa doe diniwroko leki owroeman?

⁶ Na gemeente foe dem foetoeboi foe Gado di de na heri grontapoe, 1 Timoteus 3:15 e kari dem na „osofamiri foe Gado”. Na so wi ben sa kan agersi wan aparti gemeente nanga wan bigi osofamiri. Efoe na edeman foe na osofamiri no de, dan foeroe tron dem memre foe na osofamiri e verwakti, dati dem moro owroe manpikin sa teki presi foe dem wet nanga komando foe na edeman foe na osofamiri en hori disi hee. Wi ben sa kan aksi wi srefi foe datede: Soema de ini na „osofamiri” foe bribi leki dem owroe brada ini wan osofamiri, pe dem memre foe na osofamiri sa go foe kisi gosontoe rai nanga praktische jepi? — Loekoe 1 Timoteus 5:1, 2.

7. (a) Moro foeroe, san sa de so foe dem soema di boen foe wroko leki owroeman? (b) Wan man e kisi dem fasi foe wan owroeman nanga hem aanstelling, en san de hem aanstelling troe troe?

⁷ Wan man di dem e feni boen foe wroko leki wan owroeman foe na gemeente, foeroe tron sa de troe troe wan soema di dem memre foe na gemeente e si kaba leki wan „owroe brada”, dat wani taki, dati a wini kaba na respeki nanga vertrouw foe dem leki wan soema di e sori inzicht, di de ini balans en di e sori dati a kan kroetoe sani gosontoe. No wan soema troe troe kan ’meki’ wan trawan tron wan owroeman; a moe tron disi hemsrefi nanga jepi foe jeje gro, ontwikkeling nanga ondrofeni (Spr. 1:2-5; 4:7-9; Jak. 3:1, 13). Te dem teki so wan man foe doe diniwroko na so fasi, dan hem aanstelling de troe troe wan erkenning nanga bevestiging, dati a habi dem boen eegifasi disi, di wan owroeman moesoe habi. Ini Israël ini owroetem en ooktoe tra kondre a ben de na gwenti, dati te na groepoe foe owroeman ben si wan man di de voorzigti (beleidvol), en di ben sori dem fasi soleki koni foe Gado en kroetoe wan sani tapoe wan verstan fasi, dan dem ben kari hem foe de wan pisi foe na groepoe foe owroeman en teki prati na dem takimakandra nanga bosroiti foe dem. — 1 Tim. 5:22, 25.

8. San wan soema kan verdini te a dini getrouw wan pisi tem leki dinari ini na diniwroko?

⁸ Foe dem „dinari ini na diniwroko” na apostel e skrifi: „Dem di e dini tapoe wan toemsi boen fasi, e kisi gi demsrefi wan toemsi boen nem en bigi fri foe taki ini na bribi di habi foe doe nanga Kristus Jezus” (1 Tim. 3:12, 13). No wan enkri man sa moe habi na prakseri, dati disi wani taki, dati a kan „verdini” na reti foe doe diniwroko ini Gado gemeente leki owroeman, soso foe di a de span hemsrefi foe doe wan bepaalde wroko. San a kan verdini troe troe, de na respeki nanga na waarderi foe hem brada foe na faja nanga getrouw wroko foe hem, en ooktoe a de bow moro moro vertrouw ini Gado en disi e meki a kan taki nanga „bigi fri”. Disi foe hemsrefi de wan toemsi boen paiman foe getrouw diniwroko.

MAN NANGA ONDROFENI

9. (a) O fara dem jari foe wan soema e de wan sani, leki fa a bijbel e taki, te wi e loekoe dem marki di wan owroeman moe miti? (b) Sortoe troe foe na jongoe jari wi moe erken ini na pisi tori disi?

⁹ Na bijbel no e kari wan jari foe dem soema di e dini leki owroeman. Na wortoe „owroeman” tapoe hemsrefi e sori tapoe jari, aladi wi moe erken dati na krakti e poti moro foeroe tapoe jeje fasi leki fasi foe skin. Na jari soso no de na sani di e bepaal, aladi soleki Mozes ben erken nanga reti, ondrofeni de troe troe wan warti sani gi man di habi ernstig frantwortoe foe tjari (Deut. 1:13). Ini Spreuken 20:29 wi e leesi: „Na glori foe dem jongoewan de na krakti foe dem, en na moifasi foe dem owroewan de dem weti wiwiri.” Aladi jongoe sma kan sori foeroe krakti nanga faja, disi no de wan bewijsi foe koni. Tapoe na gron foe dem libijari di weti wiwiri e teki na presi foe dem wan soema kan verwakti over het algemeen wan seker koni, soleki Job taki troe troe: „Koni no de mindri dem owroewan en verstan ini dem langatem foe dee?” (Job 12:12; Loekoe vers 20; 32:6, 7.) Wan jongoe soema kan de klari foe doe hem wroko en srefi nanga faja, sodati joe kan habi boen verwakti foe na tem di e kon. Tokoe, na mankeri foe ondrofeni ini na libi de wan nadeel gi hem te a moe jepi soema di owroe moro leki hem nanga bigi problema foe na libi. We, joe no kan verwakti dati hem wortoe habi na srefi krakti leki wan soema di habi moro ondrofeni ini na libi, alwasi dem wortoe foe hem de so opregti ete.

10. A de so dati di Timoteus ben kisi frantwortoe, dati jari nanga ondrofeni mindri owroeman no de so prenspari?

¹⁰ Timoteus ben moesoe de so wan 30 jari di apostel Paulus ben skrifi dem wortoe: „No meki no wan soema veragti dem jongoe jari foe joe” (1 Tim. 4:12). Soboen, srefi tapoe dem jari dati, foeroe soema ben sa wani foe si hem ete leki „jongoe” ini hem tem. Ooktoe wi moe taki dati na go na fesi di Timoteus ben go na fesi nanga na frantwortoe di a ben kisi ben de ongewoon en ben de wan uitzondering. A ben sabi na bijbel foe sensi hem jongoe jari en a ben go na fesi kaba bifo apostel Paulus ben teki hem leki mati foe waka nanga hem (2 Tim. 1:5; 3:14, 15; Tori foe dem apostel 16:1-3). Baka dati, dem jari di a ben de nanga trawan, ben gi hem wan goedoe foe warti ondrofeni nanga sabi, di pikinso soema foe na jari foe hem ben habi.

11. Fa owroeman kan jepi trawan foe tjari wan hebi lai foe frantwortoe?

¹¹ Nanga dem wortoe di e kon now, Paulus e gi Timoteus tranga foe jepi tra owroeman foe njan boen foe san hem ben leri: „En dem sani di joe ben leri foe mi na fesi foe foeroe kotoigi, gi dati na getrouw soema, di foe dem see sa bekwaam nofo foe leri trawan” (2 Tim. 2:2). Na a srefi fasi, owroeman ini na gemeente kan jepi tra brada foe gro na jeje fasi, aladi dem sa proberi foe gi na dem dem winimarki foe na ondrofeni nanga sabi foe dem. A no de go nomo foe jepi dem foe doe wan bepaalde jeje wroko ini na gemeente, ma foe jepi dem foe kisi wan gosontoe fasi foe kroetoe sani en wan boen inzicht en foe gro ini na koni foe gi trawan dem gosontoe gronprakseri foe Gado Wortoe. Soleki Paulus ben meki Timoteus go nanga hem di a ben doe hem wroko leki apostel foe dem naatsi en leki herder ini na ipi foe Gado, na so owroeman kan teki nanga dem tra man di e gro kon bekwaam ini na gemeente te dem e doe tapoe a srefi fasi diniwroko. — Spr. 1:4, 5; 13:20.

12. (a) O fara ondrofeni de prenspari foe dem feni wan soema boen foe dini leki wan owroeman? (b) Foe sainde na rai foe Paulus ini 1 Tim. 3:6 ben fiti spesroetoe ini Efese?

¹² Net soleki a de nanga dem jari foe wan soema, na so na langa jari ondrofeni foe wan soema leki wan kristen discipel tapoe hemsrefi no de na sani di e bepaal na de foe wan soema leki owroeman. Na prenspari foe na sani disi habi foe doe foe wan pisi nanga dem omstandigheden di de. Paulus ben skrifi gi Timoteus dati ini na piki poeroe foe owroeman foe poti gi na gemeente Efese a no ben moe teki „wan soema di ben kon njoen ini bribi, foe a no kisi bigimemre” (1 Tim. 3:6). Foedi na troe kristendom ini na tem dati ben de so wan tin jari ini Efese, a no ben sa fiti kwet-kweti foe teki wan foe dem njoen discipel foe wroko makandra nanga dem tra owroeman foe na gemeente.

13, 14. (a) Sortoe eksempel e sori, dati makandra nanga dem omstandigheden e bepaal fa wi moe si efoe na ondrofeni nofo? (b) Sortoe sani alatem wi moe poti fosi prakseri?

¹³ Di Paulus ben skrifi gi Titus tapoe Kreta, a de krin dati a no ben firi dati a ben de net so tranga fanowdoe foe gi na vermane en warskow disi en a no ben poti hem ini san a ben taki foe a poti foe owroeman. A ben kan, dati disi ben de so foedi na troe aanbegi ben kisi so sjatoe vaste foetoe tapoe Kreta. Wi e si dati Paulus nanga Barnabas ini na fosi preekiwaka foe Paulus ben meki na boen njoensoe bekenti ini dem foto leki Lystra, Ikonium nanga Pisidisch Antiokia en dati moro fara „dem ben poti owroeman ini dem gemeente” tapoe na srefi waka (Tori foe dem Apostel 13:14, 42-52; 14:1-7, 20-23). Foedi na heri preekiwaka ben teki soso pisi foe toe jari, a de krin dati son wan foe dem man disi no ben habi jarilanga ondrofeni leki kristen discipel. Ma foedi djoe bribiwan ben de na mindri dem, a no de foe taki dati foeroe, efoe no so alamala, foe dem wan di dem ben teki, srefi bifo dem ben tron kristen soema, ben habi wan boen bakagron foe bijbelsabi nanga ondrofeni ini na poti ini na libi foe dem gronprakseri foe dem Hebreeuw Skrifi. A no de foe taki, dati dem ben moe fiti dem denki foe dem na dem waarheid di ben de na bakapisi foe na gro ini na soifri aanbegi di na kristendom ben tjari kon. Na apostel Paulus foe sensi na tem di a ben drai hem libi, Jezus Kristus ben teki hem wantron wantron leki wan soema di ben sa gebroiki tapoe wan spesroetoe fasi, aladi a ben sori bakatem dem eegifasi di soema e soekoe na wan owroeman (Gal. 1:15-2:2; Tori foe dem Apostel 13:1-4). Ma ooktoe ini na tori foe hem, na bijbel bakagron foe hem leki wan djoe aanbegiman di ben gi hem srefi foe dini Jehovah Gado ben meki a gro esesi baka di a ben kisi na jepi foe si en teki na Messias. — Tori foe dem Apostel 9:15-18, 20, 22, 26-30; Gal. 2:6, 7.

¹⁴ Soboen, na presi foe proberi foe poti bepaalde skotoe, koni nanga wan gosontoe kroetoe moe tjari wi en foe na tori foe ondrofeni, di na toekomstige owroeman habi ini na troe aanbegi, wi moe hori dem omstandigheden na prakseri. Ini wan gemeente pe foeroe memre de kaba foertin tron jari ini na waarheid, dan wan man di doopoe soso so wan dri jari, kan gersi a de „njoen”. Ma ini wan gemeente di bigin njoen en pe na moro bigi pisi foe dem memre ben teki no langa pasa kaba na waarheid, dan na ondrofeni foe so wan man kan de langa te joe agersi hem nanga di foe dem trawan. Fa a tori kan de toe, alatem a de toemsi prenspari foe hori ini prakseri, dati wan man kan tjari soso na hebi frantwortoe di habi foe doe nanga na wee foe na ipi foe Gado, efoe a de voorzigti (beleidvol) en habi nofo koni en wan gosontoe kroetoe.

NA GO NA FESI INI NA SORI FOE KONI NANGA ONDERSCHEIDINGSVERMOGEN

15. Sortoe geest dem owroeman moe sori ini na meki kon moro boen foe dem eegi fasi nanga koni foe dem?

¹⁵ Timoteus ben de wan owroeman kaba di ben habi ondrofeni, di Paulus ben vermane hem foe poti hemsrefi krin krin ini jeje afersi, foe „na go na fesi foe hem kan kon krin gi ala soema” (1 Tim. 4:15, 16). Wan verstan soema no habi tranga-ede ofoe a no e kisi na firi, dati a no habi leri moro fanowdoe ofoe dati a no habi moro fanowdoe foe kenki hemsrefi kon moro boen. „Soema de koni en verstan na mindri oenoe?” na discipel Jakobus ben skrifi en a ben taki moro fara: „Meki a sori nanga hem toemsi boen libi en waka hem wroko nanga wan safrifasi (bescheidenheid, New English Bible), di fiti koni.” So wan geest sa tjari wanfasi kon ini wan skin foe owroeman en poeroe poti na doro ala pratifasi, djaroesoe ofoe trobi. — Jak. 3:13-18.

16. (a) Ini sortoe fasi owroeman de gelijk na makandra? (b) Fa na go fesi foe dem kan kon na krin foe na jeje boen gi ala soema ini na ipi foe Gado?

¹⁶ Aladi owroeman kan de gelijk na makandra foe na see foe na frantwortoe nanga makti foe dem foe doe diniwroko en doe wroko foe na boen foe na ipi, dem no habi foe de gelijk ini tra sani. Son wan foe dem habi foeroe moro ondrofeni, libi-ondrofeni en ondrofeni ini na waarheid en leki wan bakapisi foe jarilanga studi nanga moeiti go na fesi ini koni. Ibriwan foe dem habi hem tranga punt, so toe hem swaki punt. Efoe wi e waarderi dem tranga punt foe trawan en njan boen foe dem, dan wi toe kan „sori na ala soema krin dati wi e go na fesi” (Rom. 12:3-10, 16). Nanga na jepi di dem sortoe sakafasi, opregti herder disi, di e frede gado e gi, en di foeroe nanga sabi en inzicht, dan na profeeti wortoe sa kon troe en na ipi foe Gado sa kon tron now now „foeroe en meki froktoe ini na kondre”, en ala disi sa de foe na teego prijse foe Gado. — Jer. 3:15, 16.

[Faki na tapoe bladzijde 39]

(Ex. 18:21; Deut. 1:13) (1 Tim. 3:1-7; Tit. 1:5-9)