Kristensma nanga na howpoe tapoe na millennium
„Meki joe kownoekondre kon. Meki joe wani teki presi, soleki ini hemel, sosrefi toe ini grontapoe.” — Matteus 6:10.
1. (a) Fa na kristenheid e taki foe na howpoe foe na millennium ofoe na doesoen-jari kownoekondre? (b) Foe sanede disi no e broeja Jehovah Kotoigi?
NA Lomsoe Kerki èn a de so srefi troe foe den moro bigi pisi foe den bigi kànkan anitri religie noiti e taki foe na howpoe foe na millennium nanga den sma di e go na kerki. Den e taki na wan veragti fasi foe na howpoe dati leki „millenarisme” èn den e kari den sma di abi na howpoe dati „millenarist-sma”. Ma Jehovah Kotoigi no e firi sjen foe na bribi disi, bikasi kànkan historia tori e sori dati den fositen kristensma ben abi na howpoe tapoe na millennium toe.
SMA BEN KARI DEN FOSITEN KRISTEN „MILLENARIST-SMA”
2. San toe encyclopedie e taki foe na bribi di den fositen kristen ben abi ini na milennium?
2 Na Encyclopedia Americana e taki foe kristen di ben bribi ini na doesoen-jari regering foe Kristus: „Den sma di abi den sortoe bribi disi, nen millenarist-sma ofoe chiliast-sma èn na leri foe den chiliasme (Griki Chilioi, 1000). Na ala sé den e taki dati a de so, taki den bribi disi, efoe a no de algemeen, dan tokoe pikinmoro ete wan gewoon sani a ben de ini na owroe kerki.” Na Fransi Encyclopaedia Universalis e ferteri wi: „Ini na westerse kristenheid na millenarisme ben de ini den fosi dri eeuw fajafaja ini a kristendom foe den djoe . . . Na millenarisme ben de ini den fosi eeuw foe na kristendom boen dipi nanga en roetoe.”
3, 4. (a) Sortoe marki de dati kristensma no ben abi foe wakti tapoe na Openbaring foe kan howpoe tapoe na millennium? (b) San son sma kande sa taki foe na howpoe tapoe na millennium?
3 Bewijsi de, dati srefi bifosi na apostel Johannes ben kisi na Openbaring na a kaba foe na fosi eeuw G.T., kristensma ben abi na froewakti di ben abi foe doe nanga na doesoen-jari regering foe Kristus. Foedi den ben lési den djoe proféti, dan den ben abi wan tesi na fesi foe na moi howpoe tapoe na millenium, di Kristus ben gi ini den kapitel 20 nanga 21 foe Openbaring. Na wan moi sani dati na Encyclopaedia Britannica (uitgave foe 1966) e taki dati disi de so, foedi den e taki: „Na bribi foe na millenarisme na mindri den fositen kristen . . . moro foeroe ben komoto foe eschatologische froewakti (froewakti foe na presi, kaba-kaba foe en, foe na libisma-famiri nanga na grontapoe).” Na New Encyclopaedia Britannica (1977) di abi 30 boekoe e taki disi foe a srefi punt disi: „Na teki foe djoe apocalyptiek (na froewakti foe pori, kaba-kaba foe en, foe na ogri nanga na wini foe na boen) ini na kristendom ini na boekoe Openbaring ben kon de boen dorodoro . . . Ini na fosi hondro jari foe na kristen historia (33-133 G.T.) na vorm disi foe millenarisme, ofoe chiliasme (foe a Griki wortoe foe doesoen) ben leri èn teki ini algemeen ini na kerki.” Wi e poti strepi ondro den wortoe.
4 Son sma sa taki kande: „Disi kan de troe, ma na howpoe di den fositen kristen disi ben abi tapoe na tori foe na na millennium, no ben abi foe doe nanga na grontapoe. A ben de wan hemel howpoe.” Ma san den troe tori foe na historia nanga na bijbel e sori? Meki wi si pikinso.
ALATEN NA HOWPOE TAPOE NA PARADIJS NA GRONTAPOE BEN DE ETE
5, 6. Leki fa difrenti sabiman taki, dan sortoe bribi fosi-eeuw kristen ben abi?
5 Boen foeroe bewijsi de pasa marki dati den fositen kristen noiti ben prakseri, dati ala profétitori nanga pramisi ini den Hebrew Boekoe ben go foe na konbaka foe na paradijs na grontapoe ben poeroe na pasi nanga na konbaka foe na Messias ofoe Kristus. Na Dictionnaire de Théologie Catholique e erken srefi: „Na bigin foe na millenarisme e go baka te bifo na kristen ten. Na bribi ini wan grontapoe regering foe a Messias abi en roetoe ini den froewakti foe Israël.”
6 Ini A History of Christianity na skrifiman Kenneth Scott Latourette e taki foe den fositen kristen di ben froewakti na di foe toe konbaka foe Kristus: „Foeroe foe den ben abi na prakseri dati bifo na troetroe kaba foe na historia nanga na doe krin-krin foe na prakseri foe Gado, te En wani sa doe tapoe volmaakti fasi — wan howpoe di ala kristen ben abi makandra — Kristus ben sa konbaka, ben sa opo en kownoekondre na grontapoe èn ben sa tiri doesoen jari langa . . . Na prakseri foe wan pisi ten nanga na langa foe doesoen jari no ben de wan sani soso foe den kristen, ma joe ben kan feni en sosrefi toe ini na Judaïsme.”
7. (. . . ?)
7 Den bewijsi e kon moro foeroe dati den fositen kristen ben de „millenarist-sma” foe so fara na nen tjari kon tapoe den sma di ben froewakti na doesoen-jari regering foe Kristus na Messias. Jezus ben tjari kon na krin dati a ben sa tiri komoto foe hemel, ma a no ben poti a wan sé na fosi Messias howpoe di den djoe ben abi dati na paradijs ben sa tjari kon baka na grontapoe ini na ten foe na millennium. A wan moi sani foe si dati na katholiek Supplement au Dictionnaire e erken dati „na wortoe paradijs ini djoe skrifi, soleki ini fositen kristen boekoe, no de synoniem nanga hemel”. — Wi e poti strepi na ondro den wortoe.
KRISTUS NO BEN POEROE NA HOWPOE TAPOE NA MILLENNIUM
8. (a) Na konbaka foe Jezus ben de wan djaranti foe san? (b) Fa den Santa Boekoe e sori dati na paradijs sa kon baka na grontapoe?
8 Ini en barinen bergi-préki Jezus taki: „No prakseri dati mi ben kon foe poeroe na Wet ofoe den Proféti. Mi no ben kon foe poeroe, ma foe meki kon troe” (Matt. 5:17). Ofoe, soleki Today’s English Version e vertaal a laatste zin: „Mi no kon foe poeroe den, ma foe doe den leri foe den.” Foedi Jezus ben kon foe doe den leri foe den proféti, dan na konbaka foe en ben de wan djaranti, dati den profétitori foe den foe na konbaka foe na paradijs na grontapoe ben sa kon troe. Djaso wantoe foe den profétitori disi e kon now: Psalm 37:11, 29; 72:1-8, 16-19; 115:16; Jesaja 9:6, 7; 11:1-10; 45:18; Daniël 2:34, 44, 45; 7:13, 14.
9. Fa na Model-begi e tjari na Kownoekondre kon miti nanga na howpoe tapoe na millennium?
9 Boiti dati, Jezus ben sori ini na bergi-préki krin dati na grontapoe abi foe doe nanga na doe foe na wani foe Gado ofoe na prakseri foe Gado. A leri en foetoeboi foe begi: „Wi Tata ini hemel, joe nen moe de santa. Joe kownoekondre moe kon. Joe wani moe pasa, soleki ini hemel, sosrefi toe na grontapoe” (Matt. 6:9, 10). A ben tjari na doe foe Gado wani kon ini na tori foe Gado kownoekondre, di de noti moro leki na kownoekondre foe na Messias. Na Wi Tata begi di lomsoesma nanga anitrisma ben taki miljoen-miljoen tron ini ala den eeuw, soboen de troetroe wan begi foe na kontroe foe den Messias pramisi, di abi foe doe nanga na howpoe tapoe na millennium.
NA MILLENNIUM HOPOE KON NA KRIN DORODORO
10. (a) Oten èn fa Jezus ben tjari kon na krin san na howpoe tapoe na millennium wani taki? (b) Sortoe fini pisi di e waran na ati a ben gi?
10 Wan kwart eeuw baka na pori foe Jeruzalem nanga anoe foe den Romeinsma ini 70 G.T. (sodati wan kaba ben kon na den djoe froewakti tapoe na tori foe wan nationaal fri nanga jepi foe wan politiek Messias), Jezus, na troe Messias ben tjari kon na krin dorodoro san na troe howpoe tapoe na millennium wani taki. Na apostel Johannes skrifi ini en tori foe na Openbaring di a ben kisi foe Gado nanga jepi foe Jezus Kristus:
„Èn mi si wan engel saka komoto foe hemel nanga na sroto peti di no abi gron èn wan bigi keti ini en anoe. Èn a graboe na kaiman, na fosi sneki, di de Didibri nanga Satan, èn a tai en foe doesoen jari . . .
Èn mi si kownoe-stoeroe èn joe ben abi sma di ben go sidon drape èn den ben kisi makti foe kroetoe. Kolokoe èn santa ibriwan de di abi prati na a fosi opobaka; tapoe den disi na tweede dede no abi makti, ma den sa de priester foe Gado èn foe Kristus èn sa tiri doesoen jari nanga en leki kownoe.
Èn mi si wan njoen hemel èn wan njoen grontapoe, . . . Ne mi jere wan tranga sten, komoto foe na troon, taki: ’Loekoe! Na tenti foe Gado de na libisma, èn en sa libi na den mindri . . . Èn a sa figi poeroe ala watra na den ai, èn na dede no sa de moro, no wan sari, no wan babari, no wan pen no sa de moro. Den fosi sani pasa kaba.’” — Openbaring 20:1-6; 21:1-4.
WAN „SANTA KIBRITORI” TJARI KON NA KRIN
11. Fa na howpoe tapoe na millennium soleki Jezus ben tjari disi kon na krin, ben akroederi nanga na fosi Messias howpoe di den djoe ben abi?
11 Joe no kan si na akroederi mindri san skrifi foe a 1000 jari regering foe Kristus èn a fosi Messias howpoe foe den djoe, „na howpoe tapoe wan boen Messias ini na ten di e kon . . . na gowtoe ten paradijs kolokoefasi . . . wan grontapoe foe volmaakti vréde nanga wanfasi na mindri ala mekisani . . . ’njoen hemel nanga wan njoen grontapoe’”, ofoe wi teki poti dja san na Jewish Encyclopedia e taki?
12, 13. San e sori dati den discipel foe Jezus ben froewakti alaten ete na grontapoe regering foe na Mesias?
12 Ma a no de foe taki dati tapoe na tori foe na Messias kownoekondre prenspari fini pisi ben de di den djoe no ben froestan èn di srefi den twarfoe apostel nanga tra fositen discipel foe Kristus ben kan froestan moeilek. Sjatoe baka di Jezus ben taki en bergi-préki, pe a ben leri en discipel foe begi foe na kon foe Gado kownoekondre èn efoe Gado wani ben kan pasa ini hemel èn sosrefi toe na grontapoe, a ben taki gi en discipel: „Na oenoe na santa kibritori foe na kownoekondre foe Gado ben gi, ma foe den di de na dorosé, ala sani e pasa nanga jepi foe agersitori.” — Mark. 4:11.
13 Ini na ten foe en heri grontapoe diniwroko Jezus leri en discipel foeroe sani foe na Messias kownoekondre. Ja, srefi baka en dede èn te na a ten di a ben opo go na en hemel Tata, a ben „tan ferteri den foe den sani di ben abi foe doe nanga na kownoekondre foe Gado”. Ete, baka ala disi, na laatste aksi foe den na en ben de: „Masra, joe e tjari kon baka ini disi ten na kownoekondre foe Israël?”, sodati den ben tjari kon na krin dati alaten den ben froewakti ete dati na Messias ben sa tjari kon baka na letterlek kownoekondre Israël (Tori foe den Apostel 1:3, 6). Na prakseri foe den dati na Messias kownoekondre abi foe doe nanga regering, tirimakti ben de joisti, ma den denki no ben reti dati na Messias ben sa tiri na grontapoe èn dati en regering ben sa de soifri djoe.
14. (a) San ben jepi Jezus discipel foe poti na wan sé na howpoe foe den di no ben de joisti? (b) Sortoe prenspari marki foe na „santa kibritori” den fositen kristensma ben go froestan safri-safri?
14 Pas baka na kanti foe santa jeje na a ten foe Pinksteren, Kristus discipel ben poti na froestan foe wan nationalistisch Messias kownoekondre na wan sé èn den ben bigin foe froestan njoen èn prenspari marki foe na „santa kibritori foe na kownoekondre foe Gado”. Wán foe den marki foe na „santa kibritori” dati ben de dati na Messias ben sa de wan hemel kownoe èn dati en regering ben sa de ini hemel (Joh. 18:36; Tori foe den Apostel 2:32-36; 1 Tim. 3:16). Tra marki foe na „santa kibritori” dati — waarheid di ben de njoen nanga revolutionair gi getrow djoe froestan di ben kenki nanga den Santa Boekoe èn no nanga Griki filosofie — ben de dati wan beperkt nomroe foe sma ben sa teki leki santawan foe de kompe foe na Messias ini en kownoekondre, dati den disi makandra nanga en ben sa tiri ini hemel èn dati den no ben sa de wawan foe den djoe, ma sosrefi toe foe den heidensma ofoe no-djoesma. — Dan. 7:13, 14, 27; Luk. 12:32; 22:28-30; Joh. 14:1-3; Ef. 3:3-6; Kol. 1:26, 27.
WAN REVOLUTIONAIR NJOEN HOWPOE
15. Foe sanede meki na prakseri foe go na hemel ben de revolutionair gi a getrow djoe fikapisi?
15 Ala disi ben de total njoen. Soleki wi ben si kaba ini na artikel „Na bigin foe na howpoe tapoe na millennium” (na artikel disi de ini na Bakra tongo Wachttoren) dan na fosi Messias howpoe foe den djoe ben de wan grontapoe howpoe, èn a ben de soso na krakti foe falsi gwenti nanga filosofie, dati son sma foe den, boen fara ini na historia foe den, ben go bribi ini wan sili di no e dede. Na getrow fikapisi, di hori tranga na den Hebrew Boekoe di skrifi ondro krakti foe santa jeje èn di teki Jezus leki na troe Messias, séker no ben bribi ini a no dede noiti foe na sili leki wan pisi foe joe. Na prakseri foe wan Messias di e tiri na grontapoe komoto foe hemel, ben de gi foe datede moro revolutionair, aladi den ben sa de kompe-tiriman nanga en ini hemel.
16. San Petrus skrifi foe na revolutionair njoen howpoe?
16 Ini wan brifi gi fositen kristensma di ben abi na spesroetoe kari disi foe tron makandra nanga na Messias, priester nanga kownoe, na apostel Petrus skrifi: „Blesi foe na Gado èn Tata foe wi Masra Jezus Kristus, bikasi akroederi en bigi sari-ati a ben gi wi wan njoen gebortoe nanga na opobaka foe Jezus Kristus foe dede foe kisi wan libi howpoe, wan goedoe di no e pori èn di no abi flaka èn di no e flaw. A ben poti gi joe ini den hemel . . . Ma joe de wan ’famiri-lo di teki poeroe na mindri trawan, wan kownoe priesterwroko’.” — 1 Petr. 1:3, 4; 2:9.
17. Fa Paulus sori taki na kari foe hemel libi ben de wan njoen wan?
17 Na apostel Paulus sosrefi toe skrifi foe na toemsi spesroetoe kari disi foe kisi hemel libi nanga den wortoe: „A ben ferloesoe wi èn a ben kari wi nanga wan santa kari . . . now a meki kon krin foe si nanga na kon na krin foe wi Ferloesoeman, Kristus Jezus, di poeroe na dede na pasi, ma di ben poti krin leti tapoe libi nanga na libi foe no kan pori moro” (2 Tim. 1:9, 10). Efoe libi ini hemel ben de na howpoe foe na getrow fika-pisi na mindri den djoe, foe sanede Kristus ben moe „poti krin leti” tapoe na „santa kari” foe kisi libi foe no pori moro? Nono, na kari disi foe hemel libi ben de krinkrin wan njoen sani gi den fositen kristen disi, di ben teki na mindri den djoe nanga den heidensma.
NA HEMEL HOWPOE GI WAN PIKIN NOMROE „SMA DI TEKI POEROE MINDRI TRAWAN”
18, 19. Sori fa Paulus tweede brifi gi Timoteus èn Petrus fosi brifi e sori dati a no ala sma di howpoe foe libi tego e tron kownoe nanga priester nanga Kristus ini hemel?
18 Ma ala sma di e teki Kristus èn di howpoe foe libi tego, e kisi na „santa kari” disi foe libi ini hemel di no sa pori moro? Dati na spesroetoe kari disi foe wan pikin nomroe „sma di teki poeroe mindri trawan”, Paulus e sori moro fara nanga foe taki: „Foe datede mi e go moro fara foe verdrage ala sani foe na boen foe den wan di ben teki poeroe na mindri trawan, sodati densrefi toe kan kisi na ferloesoe di e feni akroederi Kristus Jezus, makandra nanga tego glori. Na wortoe de troe: „Troetroe, efoe wi ben dede makandra, wi sa libi makandra toe; efoe wi e tan horidoro, dan wi sa tiri toe makandra leki kownoe.” — 2 Tim. 2:10-12.
19 Efoe ala sma di e kisi ferloesoe, èn e kisi kari foe „tego glori” foe „tiri makandra leki kownoe” nanga Kristus Jezus, dan tapoe soema dan den moe tiri? Èn efoe ala sma sa de wan pisi foe wan „kownoe priesterwroko”, dan foe na boen foe soema dan den sa moe doe wroko leki kownoe priester?
20. Fa den brifi foe Paulus gi den Galacia nanga Romeinsma e sori dati na nomroe foe jeje Israëlsma de wan pikinwan?
20 Loekoe pikinso disi: Ini en brifi gi den sma foe Galacia Paulus e taki foe kristensma di ben teki poeroe foe djoe èn no-djoe sma èn „di ben dopoe ini Kristus”, dati den „de troe troe na siri foe Abraham, erfgenaam tapoe na tori foe wan pramisi”, aladi a de kari den „na Israël foe Gado” (Gal. 3:26-29; 6:16). Èn ini en brifi gi den Romeinsma a srefi apostel e taki foe na „santa kibritori” dati no-djoe sma kisi na kari foe Gado, foe a bribi di foeroe djoe no wani bribi, èn dan a de taki - èn disi de wan sroto — „te leki na troetroe nomroe foe sma foe den naatsi kon na inisé”. A de tjari kon na krin dati „tapoe na fasi disi”, dati wani taki dati foedi heidensma ben kisi na kari foe meki na nomroe di ben de fanowdoe kon foeroe, dan „heri Israël sa kisi ferloesoe”. Disi e sori krinkrin tapoe na jeje Israël, den „wan di teki poeroe a mindri” djoe nanga no-djoesma di de „troetroe ’Israël’” ofoe „foe troe Israël”. — Rom. 11:7, 17-26; 9:6 (Leidse Vertaling); 2:28, 29.
21. (a) Omeni jeje Israëlsma de? (b) Sortoe tekst e sori dati den no teki komoto foe den engel?
21 Foe di den no-djoesma ben sa kisi na „santa kari” disi te leki na „troetroe nomroe” doro foe den sma di de na „Israël foe Gado”, dan logisch na nomroe foe den sortoe jeje Israëlsma disi ben sa tapoe. We, san de na nomroe dati? Opo Openbaring 7:1-8 grantangi. Drape wan definitief marki poti na a nomroe foe kristensma, „di kisi wan ségelmarki” foe tron wan foe jeje Israël. Dati na pikin nomroe disi no e teki foe den engel, e kon na krin ini Openbaring 14:1-4, pe e taki foe na srefi nomroe, dati den „ben bai poeroe foe na grontapoe”, „na mindri foe den libisma” . . . leki fosiwan foe Gado nanga foe na Lam”.
22. Sortoe fasi na howpoe di abi en fundamenti ini bijbel de foe den 144.000?
22 Na howpoe disi tapoe na bijbel foe den 144.000 salfoe kristen di gebore njoen nanga geest de wan hemel howpoe. Baka di den ben abi prati na „a fosi opobaka”, den sa de „priester foe Gado nanga foe na Kristus èn . . . tiri den doesoen jari nanga en leki kownoe”. — Openb. 20:6.
23. Sortoe aksi e kon na fesi foe den wortoe „fosi froktoe” nanga „kownoe”?
23 Ma efoe den „wan di teki poeroe na mindri trawan” de „fosiwan”, dan logisch tra froktoe moesoe de toe. Èn efoe den sa tiri „leki kownoe”, dan soema sa de dan den soema na den ondro èn sortoe howpoe den sma disi abi? Disi sa kon na krin gi wi te wi e go moro fara nanga na ondrosoekoe disi.