Waka nanga Gado na ini wan grontapoe di foeroe nanga ogri di e doe nanga tranga
„No frigiti disi: Na den laatste dé toemsi ogri ten sa de.” — 2 TIM. 3:1. „The New American Bible” (Katholieke vertaling).
1. San e sori taki wi e libi now troetroe na ini „den laatste dé”?
JOE no e agri nanga wi taki wi e libi now na ini wan toemsi takroe ten? Den wortoe ’toemsi takroe’ di skrifi na ini na bijbeltekst di wi kari di djonsro, vertaal foe na Griki wortoe Chalepos. A wortoe disi e vertaal toe nanga den wortoe ’moeilek foe psa’, ’moeilek’, ’kefarlek’, ’hebi’, nanga ’ati-bron’. Na ini Mattéus 8:28 na srefi wortoe e gebroiki foe taki foe toe man di ogri jeje ben de na den tapoe èn di ben de „leki den law” ofoe „ben doe ogri nanga tranga”. Wi kan taki séker taki wi e libi now na ini wan ten di de toemsi takroe èn pe ogri e doe nanga tranga.! Na ini a ten disi a profétitori foe na apostel Paulus, di kari na tapoesé e kon troe, sodati sondro degedege e kon de faste taki wi e libi now na ini „den laatste dé”!
2. (a) Fa ogri sma ben meki den takroe ten disi kon? (b) Sortoe bijbeltekst e sori soema de na prenspari roetoe foe den heloe foe a ten disi, èn o bigi den heloe disi de?
2 San de na roetoe foe den toemsi takroe ten disi, „den laatste dé”? Den no de na bakapisi foe den toestand di Paulus ben taki na fesi di a ben taki: ’Den sma sa lobi densrefi nomo, sondro foe dwengi densrefi, de leki den law, sondro lobi gi boen sani, di e tori trawan, sondro foe prakseri na fesi fosi, abi bigimemre foe densrefi’? Èn na sma foe soema na bijbel e taki dati a de „na gado foe a seti foe sani disi”, èn „di kisi a nen Didibri nanga Satan, di e kori na heri grontapoe pe libisma e libi” e soetoe faja gi den ogri sma disi. Disi ben meki den toestand doe kon di e seki sma èn di wi e si ibripe lontoe wi — na mindri tiriman foe kondre, na mindri bisnissma, na ini den kerki èn a mindri den libisma libimakandra ini algemeen. — 2 Tim. 3:2-5, 13; 2 Kor. 4:4; Openb. 12:9, 12.
3. Foe san-ede wikan taki taki tranga panja ensrefi leki wan pestsiki?
3 O moro wi e kon moro fara na ini den jari aititenti, o moro wan pestsiki foe doe ogri nanga tranga e seki na grontapoe. Den cijfer e sori dati soso na ini den Verenigde Staten foe Amerkankondre na ini 1980 wawan kaba 1,3 miljoen ogri ben doe nanga tranga, wan kon moro foeroe foe tinadri procent te joe sa teki en gersi nanga a jari di psa, èn a naki foe sma kiri ben kon tron wan prenspari sani foe a dede foe sma foe 25 te nanga 44 jari. Na ini na decennium di ben kon a wan kaba na a srefi jari dati, Engeland ben taki foe wan kon moro foeroe foe 50 procent na ini kiri foe sma, 300 procent na ini foefoeroe nanga tranga èn 200 procent pori foe a goedoe foe tra sma. Na ini Frankrijk na totale doe foe ogri nanga tranga kon moro foeroe nanga 260 procent sensi 1963. Foe na heri grontapoe den sortoe njoensoe leki disi e kon.
4. Fa na libisma toneel kenki sensi 1914, san de na réde foe aksi sortoe aksi?
4 Na historiaskrifiman Walter Laqueur ben skrifi: „Na pisiten te kon miti na Fosi Grontapoefeti na alasé ben de moro nanga libismafasi. Mi e sari dati mi moe taki dati a libisma libi na ini wi ten ben kon moro boenkopoe — foe wan pisi foe di a de wan bakapisi foe a bigi srakti foe libisma ini a Fosi nanga a Tweede Grontapoefeti. Boiti dati, na lni disi wi abi a „doe ogri nanga tranga filosoof”, di no ben de na ini na di foe tinanégi jarhondro — sma di e feni taki tranga de heri boen, dati na psychologis-sé tranga e doe son spesroetoe sani gi joe, dati wi abi tranga troetroe fanowdoe.” Sensi di na Fosi Grontapoefeti ben broko kon na ini 1914 dan tranga e njanfaro troetroe abra na heri grontapoe. Fa Gado e prakseri foe ala na tranga disi? Fa kristensma moe loekoe en?
Fa Gado e prakseri foe tranga
5. (a) Fa tranga bigin froekoe kaba na ini na historia? (b) Fa Jezus ben taki foe na sma na soema tranga ben feni en bigin?
5 A bijbel e skrifi foe wan fosi ten na ini historia di „na grontapoe ben foeroe nanga tranga”. Dati ben de moro leki 4500 jari psa kaba, baka di na grontapoe foe a ten dati ben kisi wan takroe bigin nanga na trangajesi foe Adam nanga Eva, san ben abi leki bakapisi dati den ben jagi poeroe foe na paradijs foe Eden. Te foe wan pisiten den fosi manpikin, Kaïn, ben kiri en brada Abel. Na ini na tori foe Gado wi e kisi foe jere: ’Kaïn ben feni en roetoe ini na ogriwan èn a ben kiri en brada. Èn foe san-ede a ben kiri en? Foe di en égi wroko ben ogri, ma di foe en brada ben de regtvaardiki’ (Gen. 6:11; 1 Joh. 5:12). Jezus ben tjari kon na krin dati na „ogriwan” dati na Didibri nanga den wortoe: „En ben de wan kiriman di a ben bigin” (Joh. 8:44). Foe bigin na Eden, a no kan tra fasi, taki Satan ben meki wan ferwondroe bericht san e tjari kon na krin dati a gi sma faja foe doe ogri nanga tranga.
6. Sortoe sani di e gi djomp’ati ben psa na ini den dé foe Henoch, èn fa Jehovah ben moe doe leki wan bakapisi foe disi? (b) Foe san-ede Gado ben ’poeroe’ Henoch? (Gen. 5:24)
6 Baka di Kaïn ben kiri en brada, dan a fosi grontapoe ben fadon go moro dipi na ini ogridoe. Na bakapikin foe Kaïn, Lamech, ben kisi nen foe wan kiriman (Gen. 4:23, 24). Na ini na srefi ten dati „na di foe sébi man na ini na lin foe bakapikin foe Adam, Henoch (foe na famiri-lo foe Seth), ben profeteri foe (den ogriwan), di a ben taki: ’Loekoe! Jehovah ben kon nanga en santa myriademyriade foe tjari na kroetoe kon tapoe ala sma èn foe feni fowtoe na ala ogriwan foe ala den ogridoe di den ben doe na wan ogrifasi, èn foe ala tergi sani di ogri sondari ben taki tégen en’” (Jud. 14, 15). Gado ben poeroe Henoch na ini na grontapoe dati, sodati a no ben abi foe teki na doe ogri nanga tranga èn skempi foe den ogri sma dati moro langa. Fa en opobaka tapoe na „njoen grontapoe” foe Jehovah mekisani di sa abi vréde sa meki a firi bigi satisfaksi! — 2 Petr. 3:13; Hebr. 11:5.
7. Fa a grontapoe foe fosten ben kon foeroe nanga tranga?
7 Na ini a ten foe Henoch bakagranpikin Noach, engel ben sroiti densrefi na a ogriwan di joe no kan si, Satan, foe meki a kon moro krakti. Den engel disi ben de jeje manpikin foe Gado di ben trangajesi èn foe di den kon na grontapoe foe trow nanga den oema-pikin foe libisma, nanga soema den ben meki basra-bakapikin — den Nefilim. A nen disi wani taki „sma di e fara”, èn na ini kroederi nanga na fasi dati foe kari den, den ben go libi wan libi na mindri libisma foe den foe kiri sma. „Disi ben de den tranga man di ben de fositen, man foe barinen . . . Bakadati Gado ben taki gi Noach: ’A kaba foe ala skin kon na mi fesi, bikasi na den meki a grontapoe foeroe nanga tranga ogridoe; èn loekoe mi e pori den makandra nanga na grontapoe.’” — Gen. 6:1-13.
8. (a) Fa wi kan teki na grontapoe situwasi na ini a ten disi gersi nanga di foe Noach ten? (b) Sortoe eksempre Noach libi gi wi na baka, èn fa a sa de wan eksempre gi wi te wi e waka baka na eksempre disi?
8 Na apostel Petrus e ferteri wi: „Na grontapoe foe a ten dati ben pori foe di a ben soengoe nanga watra. Ma nanga na srefi wortoe [foe Gado] den hemel nanga na grontapoe foe now ben kibri gi na faja èn den e hori den kibri gi na dé foe na kroetoe èn foe na pori foe den ogri sma.” Na kontroe foe bijbel profétitori e sori dati na disiten grontapoe tanapoe leti na fesi foe na kroetoedé dati. San wi moe doe foe tan na libi? We now, san Noach ben doe makandra nanga en osofamiri? A bijbel e ferteri wi foe disi: „Noach ben waka nanga na troe Gado. . . . Noach [ben doe] ala sani san Gado ben komanderi en” (2 Petr. 3:6, 7; Gen. 6:9, 22; 7:5). Wan foe den sani ben de toe, dati a ben tron „wan prékiman foe regtvaardikifasi”. Nanga jepi foe en bribi „a ben kroetoe na grontapoe” (2 Petr. 2:5; Hebr. 11:7). Wi no moe waka soifri baka na heri moi eksempre di Noach nanga en osofamiri ben gi te wi e meki moeiti foe kisi ferloesoe komoto foe na disiten grontapoe di de troetroe na „ini na makti foe na ogriwan”? — 1 Joh. 5:19.
A kon moro foeroe foe tranga
9. (a) San ben de na bakapisi foe na gro foe doe ogri nanga tranga na ini den dé foe Noach? (b) Sortoe ontwikkeling di de na srefi ben kon baka na Froedoe, èn sortoe hémarki disi ben tjari kon?
9 A grontapoe bifo na Bigi Froedoe ben kan kisi a marki foe na gro foe tranga — te leki Gado srefi ben tjari na kroetoe kon foe di a ben pori den sma di ben pori na grontapoe (Gen. 6:13, 17). Foe sensi na ten foe Noach bakagranpikin Nimrod, na ’barinen ontiman di ben de tége Jehovah’, dan tranga kon moro foeroe na ini na ten di den jarhondro ben e lon psa, biginbigin kande safrisafri, ma alaten nomo a ben e kon moro hebi (Gen. 10:1, 6, 8, 9). Baka wan pisten, den ben bigin gebroiki na feti-owroe, na péri nanga bo, na lansri, èn na gon, na kanoe èn tra kroitifetisani ini a ten disi. Na na Fosi Grontapoefeti, foe bigin na ini 1914, ben tjari njoen, pori fetisani di e ferwondroe sma — na opolani, na tank èn ooktoe gifgas. Ini a bigi feti dati, na boto di e waka na ondro watra ben tjari foeroe sreki kon, nanga di na masjingon ben sai letterlek miljoenmiljoen sma trowe.
10. (a) Fa Jezus profétitori foe sani di ben sa psa na „ini na dé foe Masra” e kon troe? (b) Foe san-ede wi moe ferwakti taki Jehovah sa tjari a kroetoe kon heri esi?
10 Masra Jezus Kristus ben taki na fesi taki sowan sortoe fasi fa sani ben sa waka ben sa psa na „ini na dé foe Masra”, na ini sortoe ten wi de sensi 1914 (Openb. 1:10). A ben taki foe fa en leki wan kownoe di kisi kroon njoenjoen ben sa rij tapoe wan weti asi èn na en baka wan asiman ben sa kon tapoe wan faja kloroe asi. Na asiman disi „ben kisi foe poeroe na vréde foe grontapoe, sodati den ben sa srakti makandra; èn a ben kisi wan bigi feti-owroe” — na feti-owroe foe totale feti. Na agersi feti-owroe dati wani taki now den moro skreki èn ogri fetisani di libisma oiti ben meki èn ben gebroiki so na a heri grontapoe, sosrefi toe kernraket di nanga den moeiliki krakti foe pori sani kan foe kiri na heri libismaras no wantron nomo, ma foeroetron! Efoe na de-noja foe den Nefilim de bigi tranga man makandra nanga na toemsi takroefasi foe libisma, ben meki Jehovah ’pori den sma’, na ini den dé foe Noach, bikasi na den ben meki na grontapoe ben foeroe nanga ogri di doe nanga tranga’, dan omeni moro wi kan froewakti na ini na ten disi taki na srefi Soeverein Masra foe na universum ’sa pori den sma na (ini a ten disi) di e pori na grontapoe’! (Gen. 6:4, 7, 13; Openb. 6:1-4; 11:18) Masra Jezus srefi ben taki foe den ogri sma na ini wi ten: „Net soleki den dé foe Noach ben de, na so na denoja foe na Manpikin foe libisma sa de. . . . Den no ben poti prakseri a tapoe te leki na froedoe ben kon èn ben figi den alamala poeroe.” — Matt. 24:37, 39.
Na kristenfasi foe loekoe tranga
11. (a) Foe san-ede Gado ben feni den feti foe Israël foe owroeten boen? (b) Fa Gado nanga Kristus sa prakseri foe den feti di e feti disi ten. (Teki gersi 2 Korintesma 10:3, 4.)
11 A de troe dati Gado foetoeboi na ini owroeten ben feti feti. Ma wi moe hori na prakseri dati den ben de theocratis feti di ben stré tapoe komando foe Gado. Israël ben feti foe jagi den naatsi, di ben lagi densrefi èn di ben anbegi ogri jeje, poeroe foe Gado „kondre” (Lev. 18:24-27; Deut. 7:1-16). Den bigi feti foe den naatsi, èn spesroetoe den bigi feti foe tiri grontapoe di ben stré sensi 1914, de feti di Gado ben feni boen? Wi kan taki taki lomsoesma di e srakti lomsoesma, anitrisma di e srakti anitrisma, boedhist di e srakti boedhist noso moslim di e srakti moslim, e handri akroederi nanga na Gado di „meki foe wán libisma ibri naatsi foe libisma”? San Kristus, na Vrédekownoe, moe prakseri foe na trowe foe broedoe di broko kon wanslag so na ini na kristenheid di na Fosi Grontapoefeti, èn bakaten na di foe Toe Grontapoefeti, ben bigin? (Tori foe den Ap. 17:24-26; Jes. 9:6) Meki wi loekoe sortoe njoen èn moro hé markitiki na Vrédekownoe ben poti gi kristen sjatoe bifo a ben dede wan ogri dede nanga jepi foe tranga.
12, 13. (a) Foe san-ede Jezus ben sorgoe taki en discipel ben abi feti-owroe? (b) San Jezus ben meki kon na krin na a sé foe theocratis feti?
12 Nanga ini prakseri sortoe rol a ben sa pré na ini na kontroe foe den profétitori, meki Jezus ben taki gi en discipel na a neti di den ben kon kisi en: „Meki a sma di no abi feti-owroe. seri en tapoesé krosi èn bai wan, bikasi mi taki gi oenoe taki san skrifi sa kontroe ini mi, namkoe: ’Èn den ben teri en na mindri den kroektoedoesma.’” Di den ben piki en: „Masra, loekoe djaso toe foti-owroe de”, a ben taki gi den: „A nofo” (Luk. 22:36-38). A nofo, foe san? Na a fosi presi foe meki Jesaja 53:12 kon troe. Na a di foe toe presi foe meki kristensma kon froestan wan prenspari les.
13 No wan moro krakti réde ben kan de foe gebroiki wan feti-owroe dan foe sorgoe taki noti psa nanga na Manpikin foe Gado srefi! Tokoe a no ben de Gado wani taki noti no ben moe psa nanga Jezus na a ten dati. Di na apostel Petrus ben gebroiki en feti-owroe foe dat’ede tégen na srafoe foe na hépriester, Jezus ben taki gi en: „Poti joe feti-owroe baka na en presi, bika ala sma di e graboe a feti-owroe sa fadon nanga feti-owroe” (Matt. 26:52, 53; Joh. 18:10, 11). Na sofasi Jezus Kristus ben meki kon a krin sensi a ten dati taki theocratis feti ben sa psa nanga jepi foe feti sani na skinfasi.
14. Soleki fa Jezus taki, dan san a wani taki foe „no de wan pisi foe na grontapoe”?
14 Disi ben kroederi krinkrin nanga san Jezus ben taki na a srefi neti dati gi en discipel, namkoe taki den ben sa ondrofeni ferfolgoe foe di den no de „wan pisi foe na grontapoe”. A ben kroederi nanga san Jezus ben taki na ini begi na a srefi neti dati gi en Tata, di a ben meki kon boen na fesi taki en discipel, neleki ensrefi, no de „wan pisi foe na grontapoe”. A ben kroederi nanga san Jezus ben taki gi Pilatus: „Mi kownoekondre no de wan pisi foe na grontapoe disi. Efoe mi kownoekondre ben de wan pisi foe na grontapoe disi, dan mi dinari ben sa feti gi mi, sodati mi no ben sa gi abra na den djoe. Ma mi kownoekondre no de foe na fonten disi.” — Joh. 15:19, 20; 17:14-16; 18:36.
15. Na tan aparti foe na grontapoe ben meki sortoe wánfasi kon? (b) Sortoe difrenti pisi foe na wánfasi disi Jesaja 2:2-4 e taki foe en?
15 Joe e hori joesrefi aparti foe na grontapoe disi nanga en ogri pasi, soleki fa Jezus nanga en discipel ben doe disi na ini na fosi jarhondro? Efoe a de so, dan joe de wan pisi foe wan wondroe grontapoe wánfasi di Jebovah Kotoigi wawan abi. A de wan wánfasi di e kon foe di sma e gi jesi na Gado wet èn en wani foe a ten disi. Na ini a ten disi wan „bigi ipi” kristen di lobi vréde, „foe ala naatsi èn lo èn tongo” e lon go na Jehovah bigi jeje tempel foe anbegi en drape (Openb. 7:9, 10, 15). Na ini Jesaja 2:2-4 den e skrifi so foe den: „A moe psa na ini den laatste dé taki na bergi foe na oso foe Jehovah moe tanapoe stéfi na tapoe den penti foe den bergi, èn a sa poti sékerséker moro hé leki den pikin bergi; èn na drape ala naatsi moe lon go. Èn foeroe folkoe sa go sékerséker èn taki: ’Kon, èn meki wi go na a bergi foe Jehovah, na a oso foe na Gado foe Jakob; èn en sa leri wi foe en pasi, èn sékerséker wi sa waka en pasi.’ Bikasi komoto foe sion a wet sa go na doro, èn na wortoe foe Jehovah foe Jeruzalem. èn sékerséker a sa hori kroetoe na mindri den naatsi èn a sa seti afersi reti na a sé foe foeroe folkoe. Èn den sa naki den feti-owroe kon tron ploegoe èn den lansri kon tron grasnefi. Naatsi no sa opo feti-owroe moro tégen naatsi, èn den no sa leri feti moro.”
16. (a) Fa Jehovah Kotoigi de wan kontrari nanga na grontapoe? (b) San Micha 4:1-5 e taki na fesi foe na go na fesi foe Gado pipel, na réde foe dati èn na bakapisi te foe kaba? (c) Nanga san ini prakseri wan tra aksi e kon na fesi?
16 Den no de den nationalist di e wai fraga èn di e meki sani moro bigi leki den de, ma wán pipel di lobi vréde, èn di de bondroe kon na wán komoto foe ala naatsi. Troetroe den e de neutraal na ini wan grontapoe di e feti bigi feti. Baka te ben ferteri fa den ’e naki den feti-owroe kon tron ploegoe’, dan Micha 4:1-5 e taki foe a jeje go na fesi èn ferwakti foe den foe libi foe tégo na grontaooe. Na profétitori e sori fa den de wan kontrari nanga den folkoe foe na grontapoe disi: „Bikasi ala folkoe, foe den sé, ibriwan sa waka na ini na nen foe den Gado; ma wi, foe wi sé, sa waka na ini na nen foe Jehovah, wi Gado, te ten di no abi marki, ija foe tégo”. Ma te wi e tan waka na ini Gado nen, dan wi e kon tanapoe na ondro na tranga druk foe wan grontapoe di foeroe nanga ogri di e doe nanga tranga. Fa wi kan handri situwasi di ben sa kan kon? Na ini na tra artikel di e kon a piki foe a bijbel tapoe disi e gi.
Sortoe piki joe ben sa wani gi tapoe den aksi di e kon now?
□ Fa a grontapoe situwasi e sori taki wi e libi now na ini den laatste dé?
□ Fa Gado e prakseri foe a doe foe ogri nanga tranga, efoe joe loekoe na tori na ini Genesis?
□ Sortoe srefi sani wi kan si na ini den dé foe Noach èn na ini disi ten?
□ Fa kristen, na ini kroederi nanga Jezus eksempre èn wortoe, kan tan aparti foe na grontapoe?
□ San Jesaja 2:2-4 èn Micha 4:1-5 e ferteri wi foe na fasi fa wi kan waka nanga Gado, èn foe na bakapisi foe dati?
[Prenki na tapoe bladzijde 4]
Jezus ben taki: „Ala sma di graboe fet’owroe sa kisi pori nanga fet’owroe”