Vréde, sékerfasi nanga na ’popki foe na meti’
„En a ben tjari mi na ini na krakti foe a jeje gwe na wan sabana. Èn mi kon si wan oema di ben sidon na tapoe wan scharlaken kloroe wilde meti, di ben foeroe nanga lé èn di ben abi sébi ede nanga tin toetoe.” — OPENBARING 17:3.
1. Foe san-ede na visioen foe Johannes foe wan sébi ede, tin toetoe meti de prenspari gi wi?
NA APOSTEL Johannes ben si na skreki meti disi ini wan visioen di Gado ben gi ondro krakti foe en jeje. Ma Johannes no ben de na wan enkri wan di ben si en. Séker kande joe ben si en ooktoe, ofoe moro pikinso joe ben lési foe en ini den koranti. Joe ben herken en?
2, 3. Sortoe meti Johannes ben kisi na ini en visioen baka makandra?
2 Te wi e si a meti disi now, dan a no de foe taki, dati a no abi na skin di Johannes ben skrifi foe en. San Johannes ben si ben de wan agersifasi foe na sani di ben sa de na grontapoe na „ini na dé foe Masra” (Openbaring 1:10). Wi e si now a kontroe foe en. Na tegoe skin foe a meti di Johannes ben si e sori fa Jehovah e si a sani san a e agersi — a de wan fisti, tegoe sani ini en ai! Johannes ben de kotoigi kaba na ini en visioen, dati Satan Didibri ben iti go na grontapoe èn ’ben abi bigi atibron, foe di a ben sabi dati a ben abi soso wan sjatoe ten nomo’ (Openbaring 12:12). A ben si ooktoe na agersifasi den politiek sistema foe Satan grontapoe leki wan monsterlek meti nanga opo komoto foe na „se” foe na libismafamiri (Openbaring 13:2; 17:15; Jesaja 57:20; Lukas 4:5, 6). Na meti disi ben abi makti tapoe na heri libismafamiri, èn den sma ben kisi dwengi foe meki den poti na ’marki foe na meti’ na den leti-anoe ofoe tapoe den fes’ede leki wan marki dati den e gi a steun foe den na en. — Openbaring 13:7, 16, 17.
3 Johannes ben loekoe di sma ben meki wan popki foe na meti disi (Openbaring 13:14, 15). Disi na a popki di a ben si na ini na visioen di den ben skrifi foe en na tapoesé dja na ini Openbaring kapiter 17. Na „popki” disi nanga sébi ede èn tin toetoe sa pré wan prenspari rol na ini sani di o psa na ini a ten di o kon; soboen, a de wan toemsi prenspari sani gi wi foe kon sabi en. Fa wi kan doe dati?
Na „popki” foe na meti na ini a ten disi
4, 5. San den ede foe na meti foe na visioen e agersi?
4 Wan engel ben gi Johannes bodoi di e jepi wi. A ben taki: „Den sébi ede wani taki sébi bergi, na tapoe san na oema sidon. Èn joe abi sébi kownoe: féfi fadon kaba, wan de ete, a trawan no ben kon ete, ma efoe a ben sa kon. a moe tan wan sjatoe ten” (Openbaring 17:9, 10). Ini den wortoe di den kari dja foe „kownoe” nanga „bergi” — di foeroetron na ini a bijbel e agersi politiki, makti — e sori dati den ede foe na meti e agersi tiri foe kondre (Jeremia 51:25). Sortoe sébi tiri foe kondre ben de ini a tori?
5 We féfi ben fadon kaba na ini a ten foe Johannes, wán ben de ete èn wan ben sa kon ete. Na ini na bijbel historia na fesi a ten foe Johannes féfi bigi kownoekondre ben de di ben doro wan boen ten pe sani ben e go na fesi èn di ben kwinsi a pipel foe Gado èn te foe kaba ben fadon: Egypte, Assyrië, Babylon, Medo-Perzië nanga Grikikondre. Di Johannes ben de a libi, na Romein kownoekondre ben de na makti. Someni jarhondro baka a dede foe Johannes na Romeini kownoekondre ben komoto a pasi leki na grontapoe makti di ben abi makti tapoe ala sani èn te foe kaba na Britse kownoekondre ben kon na en presi. Den Westsé kolonie foe na kownoekondre disi heri esi kaba ben kisi onafhankelekheid èn makandra nanga Bigi-Brittania den ben sroiti kon de krosbé na makandra èn tron a Anglo-Amerkan grontapoemakti. Disi de na „kownoe” di ini a ten foe Johannes „no ben kon ete”. Ini sortoe fasi na meti di Johannes ben si ben de nanga den sébi kownoekondre di den ede foe en ben e agersi? „A de ooktoe srefi wan di foe aiti kownoe, ma a komoto foe den sébi.” — Openbaring 17:11.
6. (a) San den toetoe foe na meti wani taki? (b) Na sortoe fasi den no ben kisi „ete wan kownoekondre”?
6 Hori ooktoe na ini prakseri dati na meti ben abi tin toetoe. Foe disi na engel ben taki: „Den tin toetoe di joe ben si, wani taki tin kownoe, di no ben kisi wan kownoekondre ete, ma den e kisi wel foe wan joeroe makti leki kownoe makandra nanga na wilde meti” (Openbaring 17:12). Na nomroe tin na ini a bijbel e sori tapoe wan sani di boen ofoe di ogri dorodoro ini na tori foe sani na grontapoe. Foe dat’ede den toetoe disi e agersi ala tirimakti na a heri grontapoe di foe wan sjatoe ten („wan joeroe”) e hori baka gi na wilde meti na ini „a dé foe Masra”. Na mindri den joe abi na di foe sébi grontapoemakti èn den disiten tiri di komoto foe den siksi ’ede foe na meti’, awinsi den siksi disi no de moro langa grontapoe makti. Den „kownoe disi no ben de ini a ten foe Johannes.a Now di den kisi makti, den e gi na wilde meti na krakti èn makti foe den”. — Openbaring 17:13.
7, 8. (a) San na a meti di Johannes ben si, soleki Openbaring kapiter 17 e taki foe en? (b) Na ini sortoe fasi a de nanga den ede èn den toetoe?
7 Joe e herken now na meti? Ija, a e kroederi soifri nanga „na tegoe sani di e tjari pori kon”, di ben bigin leki na Folkoe Bontoe èn di de now leki den Verenigde Naatsi (Mattéus 24:15; Daniël 12:11). Fa wi kan taki dati na organisaatsi disi „komoto foe den sébi grontapoemakti”? Na na fasi disi dati na heri organisaatsi di kan teki gersi nanga wan meti, leki wan di foe aiti grontapoe makti, ben kon na libi nanga jepi foe tra tiri foe kondre di ben de nanga na Anglo-Amerkan grontapoe makti leki a moro prenspari jepiman èn hori bakaman.
8 Boiti foe dati, ala „tin toetoe, soleki na engel ben taigi Johannes, „e gi krakti nanga makti na na wilde meti” (Openbaring 17:13). Sondro na jepi foe den tiri foe kondre di den ede nanga toetoe e agersi, dan na meti ben sa de srefi sondro makti. Foe san-ede? Foe di a de soso wan popki (Soleki ala popki a so a de tapoe ensrefi sondro makti (Jesaja 44:14-17). Ala libi di a abi, komoto foe den sma di e hori baka gi en (Openbaring 13:15). Wawantron sonwan foe den horibakaman disi ben opo nanga jepi foe den Verenigde Naatsi tapoe wan beslissende fasi foe eksempre na ini a ten foe na Koreafeti.
9. Fa na kon sani di wi kon sabi a meti disi e kon de moro troe?
9 Krakti e poti tapoe na kon sabi di wi e kon sabi na meti disi nanga jepi foe wantoe fini bodoi moro fara di na engel e gi: „Na wilde meti di joe ben si, ben de, ma no de, èn tokoe a de so fara foe opo komoto foe na peti di no abi gron èn a sa waka go miti na pori” (Openbaring 17:8). Disi kontroe kaba wan pisi. Na di foe Toe Grontapoefeti ben tjari wan troetroe kaba kon na a Folkoe Bontoe. Na ini 1942 di Jehovah Kotoigi ben bigin ferstan a profétitori disi krin, dan joe ben kan taki foe na Folkoe Bontoe-meti dati ’ab ben de’. Ma ini 1945 na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi ben opo komoto foe na „peti di no abi gron”. A sa doe tapoe wan boen fasi na wroko foe en foe tjari vréde nanga sékerfasi kon? Nono, na profétitori e taki. Na presi foe dati „a e waka go na pori”.
Na oema di e rij a meti
10, 11. (a) Soema ben rij na meti na ini Johannes visioen? (b) Fa na pisi disi foe na visioen ben kontroe na ini a ten disi?
10 Joe ben si wan tra sani na a meti? Wan „oema” e rij en. Sma e kon sabi en leki na grontapoe makti foe falsi fasi foe anbegi, „Babylon a Bigiwan, na mama foe den hoeroeoema èn foe den tegoe sani foe grontapoe” (Openbaring 17:3-5, 15). Den fasi foe anbegi foe na grontapoe ben ’rij’ den toe organisaatsi èn den proeberi foe sori den a pasi foe go? Ija, spesroetoe den fasi foe bribi foe na kristenheid.
11 Na Bakrakondre korantiskrifiman Pierre van Paassen, ben skrifi foe eksempre foe na fasi foe den sma di e teki presi foe den anitri kerki foe Amerkankondre, Bigi-Brittannië nanga den Scandinavise kondre di ben sidon na den komakandra foe na Folkoe Bontoe” leki „wan sani di gersi a faja foe a sé foe kerki”. Na ini 1945 na Federale Rai foe kerki foe Kristus na ini Amerkankondre ben taki: „Wi teki na faste bosroiti foe gi wi srefi foe na kon moro bigi alaten nomo foe den wroko foe na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi foe dresi èn meki sani.” Na ini 1965 Paus Paulus de VI ben verklari dati a ben si na ini na organisaatsi „na spikri foe na foeroe-nanga-lobi èn moro hé leki grontapoe plan foe Gado foe na go na fesi foe na libismafamiri na grontapoe — wan spikri pe wi e si na hemel boskopoe foe na evangelium e kon de foe grontapoe”. Ija, den kerki tiriman ben sorgoe troetroe dati na organisaatsi dati ’foeroe nanga lé nen’. — Openbaring 17:3; teki gersi Mattéus 24:15; Markus 13:14.
A no wan krakti di e meki vréde go a fesi
12. Fa te now a matifasi ben de a mindri den sma di e hori baka gi na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi èn a kownoekondre foe Gado?
12 Den Verenigde Naatsi no e prisiri densrefi na ini wan boen mati fasi nanga a kownoekondre foe Gado. Den sma di e hori baka gi na organisaatsi disi de srefi tége a kownoekondre dati. Na engel ben taigi Johannes: „[Den tin toetoe] dati sa stré tége na Lam, ma a Lam sa wini den, foe di a de Masra foe den Masra èn Kownoe foe den kownoe. Ooktoe den sma di kisi kari èn den getrowwan sa doe disi nanga en” (Openbaring 17:14). Ini akroederi nanga disi profétitori disi, dan den naatsi ben hori doro foe ’stré tége na Lam’ na ini na heri ten foe na kaba foe di den gens èn ferfolgoe den wan di e doe wroko leki ambassadeur nanga boskopoeman foe en kownoekondre, ma no wan sma man foe wini a Lam èn dati de ooktoe so foe en dienstknegti na grontapoe, di e tan préki na boen njoensoe foe na kownoekondre aladi lanti poti wet foe tapoe den èn foe poti den na ini straf’oso èn srefi te den tanapoe na fesi dede. — Mattéus 10:16-18; Johannes 16:33; 1 Johannes 5:4.
13. Foe san-ede den Verenigde Naatsi noiti ben sa kan de wan krakti di e meki troetroe vréde go a fesi?
13 Nono, na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi foe troe noiti ben sa kan de wan krakti di e meki na troe vréde go na fesi. Na oema di e rij en, „Babylon a Bigiwan” de na moro pori soetoefajaman foe feti na ini na historia, èn a „droengoe foe na broedoe foe den santawan èn foe a broedoe foe den kotoigi foe Jezus” (Openbaring 17:6). Den feti foe den naatsi di e hori baka gi na organisaatsi disi ben meki a grontapoe soigi broedoe (Mattéus 24:6, 7). Èn na makti di tanapoe a baka, Satan Didibri, „na bigi draak”, no de wan sma di e meki vréde kon (Openbaring 12:9, 17; 13:2). Na libismafamiri noiti sa prisiri na ini sékerfasi solanga den makti disi de. Den sa moesoe foe poeroe a pasi.
Den fanowdoe stap foe kisi vréde
14. (a) San ben psa na ini na visoen foe Johannes nanga na oema di e rij a meti? (b) Fa disi sa kon troe?
14 Leki fosi sani na falsi fasi foe anbegi sa poeroe a pasi, tapoe wan toemsi onfroewaktifasi. A sa psa so: „Den tin toetoe di joe ben si, èn a wilde meti, sa haat na hoeroeoema èn den sa meki a kon légi èn nanga sososkin, èn den sa njan den pisi foe en skin èn sa bron en krinkrin nanga faja.” Fa disi sa seki na libismafamiri! (Openbaring 19:16; 18:9-19). Den nationalistis „toetoe” di e pori sani èn di e kon a fesi na ini na organisaatsi foe den Verenigde Naatsi sa pori en. Fa disi tapoe wan moi fasi e memre wi na a profétitori foe Jezus dati na „tegoe sani” „ben sa pori Jeruzalem” (Markus 13:14-20; Lukas 21:20). Ma aladi den naatsi e opo doe wroko leki kiriman, dan te joe loekoe en boen dan den e tjari na kroetoe foe Gado kon tapoe na „bigi hoeroe-oema” makandra nanga na kristenheid. Na bakapisi? Na falsi fasi foe anbegi „noiti sa de foe feni moro”. — Openbaring 17:1; 18:21.
15, 16. (a) San na a „bigi benawtoe”? (b) San sa de na bakapisi foe en? (c) San sa doe foe tapoe dati Satan pori den ferwakti foe vréde foe na libismafamiri?
15 Jezus ben taki dati na pori foe na knstenheid ben sa de a bigin foe so wan „bigi benawtoe . . . di sensi na bigin foe na grontapoe te leki now no ben kon, èn ooktoe no sa kon moro” (Mattéus 24:15, 21). Aladi na benawtoe e go doro dan a kownoekondre foe Gado sa tjari a troetoe kon tapoe ala politik nanga bisnis pisi foe Satan organisaatsi (Daniël 2:44). Johannes e si now na kownoe e opo doe sani. „Èn mi si hemel opo èn loekoe! wan weti asi. Èn a sma di ben sidon a tapoe, nen Getrow èn Troefasi, èn a e kroetoe èn e feti ini regtvaardikifasi.” Na ini fetilin tanapoe na en fesi den politik naatsi foe grontapoe makandra nanga na ’popki foe na meti’. Na bakapisi foe na feti? Pori baka gi den sma si e pori a vréde! — Openbaring 19:11, 19-21.
16 Nanga disi soso wan bigi problema sa tan abra gi na vréde: Satan Didibri srefi. Johannes e skrifi moro fara fa na féanti disi foe na libismafamiri e poti na wan sé sondro foe a kan doe wan sani moro: „Mi si wan engel komoto foe hemel saka kon nanga na sroto foe na peti di no abi gron nanga wan bigi keti na ini en anoe. Èn a graboe na draak, na fosi sneki, di de Didibri èn Satan, èn a tai en foe doesoen jari.” — Openbaring 20:1-3.
Wan ten foe teki wan sé
17. Sortoe sani moe doe now foe na sé foe aparti sma di e angri foe si troe vréde?
17 Fa disi sa de wan ten foe kenki gi na libismafamiri! Ma aladi den e poeroe den organisaatsi nanga tiri foe kondre, dan moro foeroe nanga a sé di aparti sma srefi sa teki e bepal san sa psa nanga den. Na ini wan sori foe lobi Jehovah ben bepaal dati a ten di e waka a fesi na bigi benawtoe „na boen njoensoe moe préki fosi na ini ala naatsi”(Markus 13:10). Sma di lobi vréde e kisi na kari ’foe komoto foe’ Babylon a Bigiwan (Openbaring 18:4). Den sma di de na ini na kristenheid, e kisi a dek’ati foe ’lon go na den bergi’ (Lukas 21:21). Ala sma di e saka densrefi na ondro a kownoekondre foe Gado, moe sorgoe taki den no tjari ’na marki foe a meti’ (Openbaring 14:9-12; Johannes 17:15, 16). Wan bigi ipi foe den sortoe reti-atisma disi sa „komoto foe na bigi benawtoe” (Openbaring 7:9-14). Ija, no wan sma a foe go dede makandra nanga a seti foe Satan. — Odo 2:21, 22.
18, 19. (a) San kan taki foe na ten di na bigi benawtoe sa loesoe kon? (b) Fa kristen e sreka densrefi tapoe a ten dati now?
18 Oten den sani disi di e seki grontapoe sa psa? We, sma e jere „na boen njoensoe” now na a heri grontapoe. „Na tegoe sani poti na en presi” (Mattéus 24:14-16). Na ’popki foe na meti’, di de kaba na ini na di foe toe stadium foe a de di a de na libi. now srefi kan go ibri momenti „go miti na pori” (Openbaring 17:8). Na kontroe foe „marki” e sori dati wi e libi kaba 71 jari, foe sensi 1914 na ini a ten foe Jezus denoja (Mattéus 24:3). Jezus ben taki „Te oenoe si ala den sani disi, sabi dan dati a de krosbé, na mofodoro. Foe troe, mi e taigi oenoe dati na geslagti disi kwetkweti no sa pasa gowe te leki ala den sani disi pasa” (Mattéus 24:33, 34). Na „bigi benawtoe,” foe dat’ede moesoe de boen krosbé. Wi kan taki den sani disi moro soifri? Tapoe a momenti disi nono.
19 Na apostel Paulus ben taki a fesi: „Te den e taki: ’Vréde nanga sékerfesi [tanboen, Willibrordvertaling]!’ dan wan wantewante pori sa kon ini wan momenti a tapoe den (1 Thessalonika 5:3). Na bigi benawtoe foe dat’ede sa de gi na libismafamiri ini algemeen wan sani di sa seki den èn di den no ben ferwakti. Ma gi kristensma a no sa de wan sani di sa seki den. Den sabi dati na bigi benawtoe e kon èn den e handri na ini akroederi nanga na rai foe Jezus: „Tan de na ai dan, ala ten e begi dati joe mag man foe lon komoto gi ala den sani disi di séker e go psa.” — Lukas 21:36.
20. Foe san-ede kristen na tapoe a momenti disi no kan taki oten na bigi benawtoe sa kon?
20 Tokoe kristensma no kan taki a fesi oten precies na bigi benawtoe sa kon. Jehovah no ben tjari „na dé dati ofoe na joeroe” kon na krin (Markus 13:32; Mattéus 24:42). Te foe dat’ede den Verenigde Naatsi kari na jari 1986 foe eksempre leki na „internationaal jari foe vréde”, dan kristensma nanga belangstelling e loekoe na sani disi di e psa. Ma den no kan taki a fesi ofoe disi sa sori taki a de na kontroe foe den wortoe foe Paulus di skrifi dja a tapsé. Den de na a tra sé Jehovah grantangi dati a ben gi den na okasi foe si na méne foe na ’popki foe na meti’ nanga „na tegoe sani di e tjari pori kon”. Na sofasi den e si na organisaatsi disi soleki Jehovah e si en; èn den moeiti foe en foe tjari vréde kon no e kori den.
21. (a) Na ini sortoe vréde kristensma e prisiri now? (b) Den kan loekoe nanga foeroe fertrow foe sortoe sani kon?
21 Den sma di foe troe ’e tan na ai’ èn di e saka densrefi na ondro na Kownoekondre foe Gado e prisiri now kaba na ini vréde. Jehovah, „na Gado foe vréde”, de nanga den èn a e gi den „na vréde foe Gado, di e psa ala prakseri” (Filippi 4:7, 9). Den e loekoe foe kon na ini a ten di e kon di no de so fara moro, te na heri grontapoe sa prisiri na ini na kontroe foe Jehovah moi profétitori: „Na wroko foe na troe regtvaardikifasi moe tron vréde” èn a dienst foe na troe regtvaardikifasi korostoefasi nanga sékerfasi te ten di no abi marki. Èn mi pipel moe libi na ini vréde tanpresi èn na ini foto foe getrow dorodoro èn na ini korostoepresi di sani no e broeja” (Jesaja 32:16-18). Disi sa de sékerfasi di sa de na a heri grontapoe lontoe (Jesaja 11:9). Èn a sa de wan troetroe vréde, foe di na Jehovah srefi sa gi en.
[Foetoewortoe]
a Na politik situwasi foe now loekoe heri tra fasi leki ini a ten foe Johannes. A moro bigi ipi foe den kondre di de memre foe na ipi no ben de srefsrefi ini a ten dati. Foe dat’ede nanga leti ben kan taki dati den „no ben kisi wan kownoekondre ete”. Wantoe no de na ini, soleki Egyptekondre. Ma srefi ini den kondre disi na fasi fa na makti bow ini a ten di den jarhondro e waka psa kenki so wan fasi dati na taki foe na engel de troe te now ete: Den tiri di de now na makti, no ben kisi ini Johannes ten „wan kownoekondre”.
b Di na di foe Toe Grontapoe Feti ben e feti nanga ibritron moro bigi faja na president foe na Wachttorengenootschap tapoe 20 september 1942 ben hori wan taki tapoe na Theokratis Njoen-Grontapoe congres foe Jehovah Kotoigi „Vréde — A de wan sani di o tan langa?” Na ini dati a ben sori nanga jepi foe Openbaring kapiter 17 dati na di foe Toe Grontapoe feti, kontrari na ferwakti foe foeroe sma, no sa feni en kaba na ini Armageddon. Fosi na ’vrédemeti’ ben moesoe komoto agen ini a peti foe inactiviteti foe ini wan agersi ten foe „wán joeroe” foe tiri makandra nanga den politiki makti.
Joe kan memre disi ete?
◻ San na wantoe marki foe na meti foe Openbaring 17?
◻ San na meti disi e agersi?
◻ Foe san-ede na agersi meti disi noiti kan tjari vréde kon?
◻ Fa na Kownoekondre foe Gado te foe kaba sa tjari vréde nanga sékerfasi kon gi na libismafamiri?
◻ Fa aparti sma kan njan boen foe na sabi disi?