O fa Jehovah nen de wan glorisani
„O Jehovah, wi Masra, fa joe nen de wan glorisani na a heri grontapoe!” — PSALM 8:1, 9.
1. Foe san-ede Jehovah ben sorgoe dati na kondre ben sa „braak den Kanaänietsma poeroe”?
TE FOE KABA, Israël ben tanapoe na ini 1473 bifo G.T. na ini na kondre foe Pramisi. Ma wantoe jari foe theokratis feti ben de a den fesi ete, bika den ben moe soifri na kondre foe den pori sma di ben e libi na ini. Den Kanaänietsma dati ben de troetroe so takroe? Ija, foe troe! Na afkodré nanga hoeroedoelibifasi foe den ben de wan tegoe sani na ini Jehovah ai èn ben de wan kefar gi na pipel foe Gado. Foe dat’ede Gado ben meki Mozes barwroko taki dati a ben sa gebroiki en santa natie Israël leki en kroetoeman foe tjari pori kon. Na so wan fasi Jehovah ben sa sorgoe dati a kondre ben sa „braak” den natie dati poeroe di no ben krin. — Leviticus 18:1-30; Deuteronomium 12:29-32.
2. Sortoe „froktoe” den kerki sistema foe a grontapoe ben meki?
2 Ooktoe te na a dé foe tide wi ben sa kan aksi: A grontapoe disi de so takroe dati a e ferdini foe kisi pori? We, fa a de nanga den kerki sistema foe na grontapoe. A wan sari sani foe taki, ma den e misi foe gi Jehovah Gado, a Mekiman grani. Den sma na ini na kristenheid ben gwe libi en, „na Fonten foe libi watra, foe meki gi densrefi alenbaki, broko alenbaki, di no kan hori a watra” (Jeremia 2:13). Den sektaris bribi nanga overtoigi no abi no wan waarheid watra. Den ben sori taki den de wan pisi foe na grontapoe foedi den hori baka gi den feti foe en èn di den dini den politiek marki foe en èn foedi den feni en seksueel porifasi boen. Soleki Jezus ben taki, dan sma kan herken den „na den froktoe foe den”. — Mattéus 7:16, 17; teki gersi nanga Galacia 6:7, 8.
3. San de den bakapisi foe den pasa din na grontapoe pasa a wet foe Gado?
3 Fa a de nanga na moraal foe na grontapoe? Ini den jari di no psa so langa ete na a heri grontapoe, èn spesroetoe na ini den sokari kristen kondre, wan bigi gro ben de na ini a poeroe foe bere, tini di teki bere èn osofamiri di panja. Ini wantoe kondre a de so srefi dati sowan afoe foe ala trow e kon a wan kaba na ini wan brokotrow. Na „seksueel revolutie” foe den jari 1960 ben abi tra rampoe leki bakapisi. Wan foe den disi ben kon na fesi na ini den New York Times foe 13 juni 1986 ondro na ede foe na fesséblad: „DEN E FERWAKTI DATI SMA DI O DEDE FOE AIDS EDE O KON TINTINTRON MORO FOEROE NA 1991”. Na artikel sori dati na a jari 1991 na nomroe foe sikiman di abi Aids (na kon moro mendri foe na natuurlek kakafoetoe foe a skin gi siki) soso kaba na ini den Verenigde Staten ben sa kan de moro leki 100.000, nanga wan ala jari moni foe sikikostoe foe zestien miljard dala. Na siki disi di e tjari dede kon moro foeroe e tjari go abra na tapoe tra sma nanga homoseksueel activiteit, a fowtoe gebroiki foe drugs nanga bloedtransfusie, — alamala na pasa foe na wet foe Gado. — 1 Korinte 6:9, 10; Galacia 5:19-21; Tori foe den Apostel 15:19, 20.
4. (a) Fa na feti foe wi e kenki foe di foe Israël ini Jozua ten? (b) Te o fara wi kan abi demakandra nanga grontapoe sma, èn foe san-ede disi de so?
4 Na ini a ten foe Jozua Jehovah ben gi en santa natie na komando foe krin na Pramisi Kondre nanga jepi foe wan letterlek feti. Na ini a ten disi wi de na ini wan jeje feti (2 Korinte 10:3, 4). Wi, den Kotoigi, no e teki tranga foe poeroe den sma di no wani sabi notnoti foe a Wortoe foe Gado a pasi. Jehovah sa poeroe den tapoe en egi faste ten èn a tapoe en égi fasi (Deuteronomium 32:41, 43). Wi no e teki sma di no e hori densrefi na gronprakserl na ini wi krosbé matifasi ma wi kan sori den wel troetroe lobi foedi wi e meki a boen njoensoe foe na kownoekondre bekenti a den (1 Korinte 15:33). Wi kan studeri a Wortoe foe Gado nanga den èn gi den dekati foe ’abi berow èn foe drai densrefi, sodati a sondoe foe den kan figi poeroe’. — Tori foe den Apostel 3:19; Mattéus 21:31, 32; Lukas 5:27-32.
Rachab nanga en osofamiri
5, 6. (a) Foe san-ede den spion ben go na Jericho èn na a oso foe Rachab? (b) Fa Jehovah nofotron de opo doe wan sani ini a ten disi tapoe na jepi babari? (c) Fa Rachab ben sori taki a ben de wan „mati foe vrede”?
5 Srefi bifo Israël ben koti na libi Jordaan abra, Jehovah ben poti en prakseri na tapoe a foto Jericho. Jehovah ben seni toe spion leki sma di e teki presi gi heri Israël nanga na komando: „Go loekoe na kondre èn Jericho.” Foe san-ede den ben moesoe spion Jericho? Aladi a foto ben de pikin èn no ben de partij gi na legrefoe Israël tokoe a ben hori den pasi di e tjari joe go na Kanaän ini en makti. Foe fa sani ben e go e kon a krin dati a de foe spion drape, ben gi den sma di ben e libi na ini Jericho wan okasi foe sori efoe den ben de gi Jehovah ofoe kontrari Jehovah. Den spion „ben go soboen èn ben kon na a oso foe wan hoeroe-oema di en nen ben de Rachab èn drape den ben tan libi” (Jozua 2:1-7). A no de foe taki dati Gado ben tjari den spion dati go na a oso foe Rachab, soleki ooktoe na ini a ten disi engel nofotron e tjari Jehovah Kotoigi go na a sma di e begi foe kisi jepi na jejefasi. „Den ai foe Jehovah wai go na den regtvaardiki sma èn en jesi na a jepi babari foe den.” — Psalm 34:15; loekoe ooktoe 2 Kronieken 16:9.
6 Foe san-ede den spion dati ben sa go na a oso foe wan hoeroe-oema? No foe hoeroedoe ede, ma seker foe kori Kanaänsma di ben sa poti ai a tapoe den. Den wortoe foe Rachab di a ben taki gi den spion e sori dati den no ben abi hoeroedoe prakseri gi den. Foedi Rachab ben sabi dati den ben de dienstknegti foe Jehovah meki a ben kan meki den kon sabi na tranga lostoe foe en foe tron wan anbegiman foe Jehovah. A ben poti srefi en libi foe lasi foedi a ben kibri den a tapoe en dak. A ben de leki den „skapoe” na ini na agersitori foe Jezus, di ben handri den „brada” foe na Masra nanga switifasi (Mattéus 25:31-46). Aladi Jehovah Kotogi na ini a ten disi e wroko nanga a kroetoe foe sani a tapoe wan joisti fasi, tokoe den no e draidrai foe fisiti den sortoe ’mati foe vrede’ disi di abi belangstelling èn foe studeri na bijbel nanga den. — Lukas 10:5-7.
7. (a) Fa Rachab ben sori a bribi foe en na ini Jehovah? (b) Sortoe fasi njoen sma moe sori na ini a ten disi èn fa den moe handri?
7 Rachab ben jere foe den makti wroko foe Jehovah. Gi den spion di a ben kibri, a ben kan sori en bribi nanga den wortoe di e kon now: „Foe troe, mi sabi seker dati Jehovah sa gi oenoe na kondre, èn dati na skreki gi oenoe ben fadon a tapoe wi, èn dati ala sma foe na kondre ben lasi ati foe oenoe ede.” Baka di Rachab ben ferteri foe san a ben jere foe Jehovah makti wroko a ben go moro fara: „Jehovah, joe Gado, de Gado na ini hemel na tapsé èn na grontapoe na ondro. Now dan, sweri gi mi grantangi na Jehovah. dati, foedi mi ben sori lobi boenfasi gi oenoe, oenoe ooktoe seker sa sori lobi boenfasi gi na osofamiri foe mi papa, èn oenoe moe gi mi wan marki di de foe fertrow” (Jozua 2:9-13). Net soleki Rachab na so njoen sma di na ini a ten disi e leri sabi a waarheid foe Gado no a foe firi frede moro foe na kroetoe di sa kon „tapoe a dé foe Jehovah” (Zefanja 1:14-18). Na presi foe dati den e drai baka gi den pasi foe grontapoe èn den e soekoe na Jehovah Kotoigi jepi foe kan kisi ferloesoe. — Psalm 3:6, 8; Odo 18:10.
8. (a) San e akroederi now nanga san Rachab ben doe di a ben meki wan „pisi tité foe redi (scharlaken) katoen” anga dorosé foe a fensre foe sma kan si en? (b) Foe san-ede den ben ferklari Rachab regtvaardiki, èn nanga sortoe bakapisi?
8 Na marki di den spion ben gi Rachab, ben de wan „tité foe redi katoen” di Rachab ben moesoe tai na a fensre pe den spion ben waka psa gwe (Jozua 2:17-21). Foedi Rachab ben sa poti a marki disi dati sma kan si, meki a oso foe en ben sa tan te Jericho ben kisi pori. Na so ooktoe na ini a ten disi den sma di e sori sowan bribi leki di foe Rachab, moe de krin foe si leki sma di boen foe kisi ferloesoe foedi den gi den libi abra èn teki dopoe leki anbegiman foe Jehovah. Openbaring 7:9, 10, 14 e ferteri foe den leki wan „bigi ipi” sma di ’wasi den langa krosi foe den èn den meki a kon weti na ini a broedoe foe na Lam’. Den e sori bribi na ini na ofrandi broedoe foe Jezus èn den e sori disi foe di den e doe kristenwroko (Romeini 10:9, 10). Na ini Jakobus 2:24, 25 wi e lési: „Joe e si dati wan sma den ferklari en regtvaardiki nanga jepi foe wroko èn no nanga jepi foe bribi wawan. A no so ooktoe Rachab, na hoeroe-oema, no ben ferklari regtvaardiki nanga jepi foe wroko baka di a ben ontvange den boskopoeman na wan switifasi èn ben seni den gwe na wan tra pasi?”
9. (a) San ben de den „wroko” foe Rachab? (b) San na gi kotoigi sondro frede na ini a ten disi ben abi leki bakapisi?
9 Den „wroko” foe Rachab ben wani taki ooktoe dati a ben kibri den toe spion èn ben tjari trawan kon makandra na ini en oso foe kisi ferloesoe. Na so ooktoe den memre foe na disiten „bigi ipi” e wroko tranga toe leki loyaal sma di e hori baka gi na salfoe „getrow èn koni srafoe” di leki groepoe e sorgoe gi jeje „njanjan na a reti ten” èn e hori ai tapoe na grontapoe wroko di abi foe doe nanga kownoekondrepréki (Mattéus 24:45-47). Rachab foe en sé no ben frede ini a gi foe kotoigi na a osofamiri foe en tata — wan wroko di ben tjarl kefar kon nanga en foe di den ben kan go tori en. (Teki gersi nanga Mattéus 10:32-36.) Na so ooktoe Jehovah Kotoigi na ini foeroe kondre, pe ini a ten disi den e gens na wroko moe gi kotolgi sondro foe frede. Disi ben abi leki bakapisi wan bigi tjari kon makandra foe sma. Èn nofotron heri famiri ben komoto foe Babilon a Bigiwan foe teki a sé foe na soifri anbegi foe Jehovah. Psalm 73:28; 107:21, 22.
Jericho — na a ten dati èn now
10. Sortoe spesroetoe prakseri ben moe poti tapoe Jericho?
10 Meki wi go loekoe den sani disi di psa foe wan tra oekoe. „Jericho now ben sroto boenboen foe den manpikin foe Igraël ede; nowan sma ben komoto foe en èn no wan sma ben go na inisé foe en”. Disi ben de na fosi foto foe den Kanaänietsma di ben kon na ondro na fet’owroe foe Jehovah foe tjari strafoe kon. Foe na rede disi meki spesroetoe prakseri ben doe poti tapoe a foto disi leki wan foe den fosiwan di ben gi abra na Gado. Jozua ben tjari kon a krin: „A foto moe tron leki wan sani di gi abra a pori; na foto nanga ala san de na ini, na foe Jehovah.” — Exodus 22:29; Leviticus 27:26.
11. (a) Sortoe moi parallel wi e si ini a ten disi? (b) Gi wan eksempre foe na „skreki” di Babylon a Bigiwan abi.
11 O boen disi e akroederi nanga Babylon a Bigiwan, a grontapoe makti foe falsi fasi foe anbegi, di doro na hémarki foe en ongeregtigheid na ini na di foe twenti jarhondro disi di flaka nanga broedoe. A ben proeberi foe tapoe en doro sodati Jehovah Kotoigi no ben kan go na inisé. Foe kan taki en nanga den wortoe foe Rachab: „A skreki” foe Gado pipel ben fadon a tapoe. Na so foe eksempre ben tanapoe na ini na koranti foe Italia La Repubblica foe 12 november 1985 na ede „KERKI E MEKI BABARI TEGE JEHOVAH KOTOIGI”. Na artikel e ferteri foe wan komakandra di ben hori na ini Bologna, èn di wan lomsoe kardinaal ben go na en, èn di ben abi leki marki foe teki maatregel tege na „kefar” foe na sé foe Jehovah Kotoigi. Na paus ben seni wan telegram foe gi dekati èn foe hori baka. Den ben tan bari taki: „Den e panja densrefi go na a heri grontapoe kaba”, èn den ben taki dati „na kerki moe mobillseer ensrefi now” foe kakafoetoe gi na „kefar” disi. Ma a sa man foe doro en marki? — Jeremia 1:17-19.
12. (a) Fa wi kan teki na denki di Babylon a Bigiwan abi foe „Gado” gersi nanga na waarheid? (b) Foe san-ede Jaheovah sa stré gi en Kotoigi?
12 Babylon a Bigiwan abi na ini en wan broeja hipi foe kroektoe gado, bigin nanga na mystik dri-wangado foe na kristenheid te go na den miljoenmiljoen gado foe den bribi foe oostoesé. Bifo Mozes ben poti Jozua na wroko, a ben bari taki: „Jere o Israël, Jehovah wi Gado, de wán Jehovah.” Ini a ten disi Jehovah Kotoigi de den wan enkri wan di e gi grani na a ’wán Gado èn Tata’ disi (Deuteronomium 6:4; Efese 4:6). Jehovah sa feti gi wi, net soleki fa a ben doe disi na ini den dé foe Jozua èn tra loyaal tiriman na ini Israël. — 2 Kronieken 20:15, 17; 32:7, 8; Jesaja 54:17.
Na tjari kon foe na kroetoe
13. (a) Sortoe sani di psa ben waka a fesi na lontoe di den ben lontoe Jericho? (b) Sortoe parallel wi e si na ini a ten disi?
13 Jozua ben sreka sani finifini foe lontoe Jericho. Den man di ben gro na ini na bigi sabana den ben besnij. Nanga disi a marki ben gi dati den ben poeroe ala sani di ben sa tapoe na gi di den ben sa gi densrefi ini na dini foe Gado sondro foe wan sani ben poeroe den prakseri (Deuteronomium 10:16; 30:5, 6). Den ben hori na Pasha fesa baka. A pipel ben bigin foe njan den sani di a kondre ben meki gro èn na manna di tapoe wan wondroe fasi ben kon ben stop. Boiti foe dati na „granman foe na legre foe Jehovah”, a no de foe taki dati a ben de na Logos na ini a ten di a no ben de libisma, ben sori ensrefi na Jozua foe bow a fertrow foe en. Èn Jozua ben saka ensrefi na fesi foe a Sma disi. Na ini ala disi wi kan si sani di e akroederi nanga makandra nanga den ondrofeni di den disiten Kotogi foe Jehovah ben leri aladi den ben poti densrefi na tapoe a wroko di ben moe doe. Omoro na „getrow èn koni srafoe” ben go afesi tapoe wan progressieffasi na ondro na tiri foe na Masra Jezus Kristus, a so wi jeje njanjan ben kon abi moro na ini èn ben konmoro de foeroe. — Jozua 5:1-15.
14. Sortoe vreemde taktik Jehovah e meki den gebroiki gi na lontoe di den ben lontoe Jericho?
14 Go loekoe now na fetigron pikinso. Jehovah foe troe ben meki den gebroiki wan freemde taktik! Siksi dé langa den priester foe Israël e hari ibri dé wantron lontoe Jericho aladi den e tjari na Ark, di e sori na denoja foe Jehovah. Sébi priester di e bro na tapoe skapoe toetoe e waka a fesi aladi sroedati foe Israël e waka a fesi èn a baka foe den. Ma na tapoe a di foe sébi dé den e opo ’biten, sodra dé ben opo’, èn e hari sébitron lontoe a foto. Fa skreki ben kisi den sma di ben e libi na ini Jericho. — Jozua 6:2-15.
15. Fa na activiteit foe Jehovah Kotoigi na ini a ten disi e meki wi si wan srefi sortoe sani?
15 Wi e feni wan aparti parallel na ini na grontapoe wroko foe Jehovah Kotoigi na ini a ten disi. Ini jari no so langa psa kaba, wan kefarlek bigi gro de foe si na ini wi kownoekondre activiteit. Ini den féfi jari te nanga 1985 a nomroe foe Pionier gro nanga 134 procent. Na legre foe pionier nanga tra getrow kownoekondre prékiman e wiki „froekoe mamanten”, nofotron letterlijk, èn e meki Jehovah kroetoe bekenti fajafaja. Den Kotoigi disi e gersi gi den tiriman foe den fasi foe anbegi foe na kristenheid leki „wan bigi èn makti folkoe”. Den kerki fesiman ’e krempi ini wan foe pen’ te den e si fa na préki foe na waarheid e meki foeroe opregti sma gwe libi den èn e teki a sé foe Jehovah. — Joël 2:1-3, 6.
16. (a) Sortoe wondroe ben psa na a fadon foe Jericho?
16 Jozua e komanderi a pipel: „Bari, bika Jehovah gi oenoe a foto.” Leki wan dondroe wan bigi feti-babari e opo. A grontapoe e seki, èn wondroe tapoe wondroe den skotoe foe Jericho e fadon broko. Den Israëlsma di e gi jesi e hari go a fesi foe pori ala san e libi ini a foto. Den e bron a foto nanga faja. Ma loekoe! Wan pikin pisi foe na dorosé skotoe tan abra ete èn a fensre wan scharlaken tité anga. Rachab nanga na osofamiri foe en papa sondro dati den kisi mankeri e tjari go a dorosé. Baka wan pisten dan Rachab bribi e kisi morofara pai foedi ai tron na oema foe na Israël man Salmon èn wan fosten mama foe Jezus Kristus. — Jozua 6:16-26; Mattéus 1:5.
17. San den wondroe disi e agersi?
17 „Na so Jehovah boewijsi taki a de nanga Jozua èn en barinen panja go na a heri grontapoe.” Na sofasi na glori nen foe Jehovah sa kon poti reti te Babylon na Bigiwan sa kisi pori na a bigin foe na „bigi benawtoe” èn sa lasi en goedoe nanga glori. — Jozua 6:27; Openbaring 17:16; 18:9, 10, 15-17; Mattéus 24:21, 22.
Wan sma di fadon komoto a bribi e misi a marki
18. (a) Foe san-ede ’na ati foe na pipel ben bigin smelter’? (b) Fa Jozua ben doe tapoe na moeilek pisiten dati?
18 Sjatoe baka na kefarlek bigi wini na Jericho wan ferwondroe sani ben psa. Na legre di Jozua ben seni foe naki na foto Ai di ben de krosbé, ben lon gwe gi den féjanti! „Foe dat’ede meki na ati foe na pipel smelter èn a ben tron leki watra.” Na Jozua di ben kon broeja ben bari taki ini begi: „Ke, Soeverein Masra Jehovah . . . san joe sa doe gi joe bigi nen?” — Jozua 7:2-9.
19, 20. (a) Fa Jehovah ben doe nanga na lawfasi foe Achan, èn sortoe dekati a ben gi Jozua? (b) Sortoe disiten parallel wi kan si?
19 Jehovah ben tjari dan kon a krin gi Jozua dati „wan sjen lawfasi” ben feni presi na ini Israël. Achan foe na lo foe Juda den ben feni leki na wan di ben doe sondoe. Foe den sani di ben wini foe Jericho a ben foefoeroe wan „moi” krosi foe Babylon èn ooktoe gowtoe nanga solfroe. Jehovah ’ben tjari na floekoe kon tapoe Achan’ èn en nanga en osofamiri den ben ston kiri. Morofara den ben bron den goedoe foe den nanga faja. Leki wan kotoigi di moe tan foe na strafoe foe na kroetoe foe Jehovah dati wan bigi ipi ston ben poti na tapoe Achan srefi èn a presi den ben kari „na lagipresi foe Achor”, wan nen di wani taki „A sma di ben tjari a floekoe kon; A sma di ben tjari moeiti (broeja).” Agen Jehovah ben taigi Jozua: „No frede, no skreki.” Jehovah nen ben kisi grani foedi Jozua noiti moro ben lasi na stré. — Jozua 7:10–8:1.
20 Wan disiten parallel de nanga a sondoe foe Achan? Ija, dati de. Na apostel Paulus ben warskow foe „wolfoe di e kwinsi sma”, di ben o poti na theokratis orde na wan sé èn di ben sa waka den égi pasi foe soekoe wini. Sensi 1915 dan ten na ten den sortoe bigi-ai sma dati ben sori densrefi a mindri a pipel foe Gado. Leki wan eksempre foe disi no so langa psa kaba dan ini a mindri foe den jari 70 wantoe prenspari owroeman no ben kon de tevrede moro. A ben de ondro na „wartifasi” foe den foe gi kotoigi oso-foe-oso èn foe meki na kownoekondre boskopoe bekenti akroederi na eksempre foe Jezus apostel (Tori foe den Apostel 5:42; 20:20, 21, 29, 30). A ben gersi gi den wan boen sani foe drai kon baka na den Babylon leri. Tapoe wan konifasi den ben proeberi foe sai twijfel ini a tori foe den „lasti dé” èn foe meki a wroko foe Jehovah Kotoigi slabak (2 Petrus 3:3, 4). Te foe kaba den ben moesoe poti den a dorosé foe na gemeente. — 2 Johannes 10, 11; teki gersi nanga Filippi 1:15-17; Hebrewsma 6:4-8.
21. (a) San gersi taki a de wán rede foe san-ede a wroko ini na di foe toe pisi foe den jari ’70 ben go moro safrisafri? (b) San ben kan meki dati a wroko sensi a ten dati ben go moro esi?
21 Na Wachttoren foe 15 oktober 1979 sondro foe draidrai ben presenteri na bijbelgron foe wi oso-foe-oso diniwroko èn a prenspari fasi foe en. Loyaal Kotoigi nanga krakti ben go a fesi ini den jari ’80! Seker na de foe wan pikin nomroe foe sma di ben fadon komoto a bribi ben meki dati Jehovah wroko ben go moro safrisafri ini na di foe toe pisi ini den jarl ’70 — di na gemiddelde ala jari gro ini den actief groepoe foe Jehovah Kotoigi ben drai go baka te moro leki mendri leki 1 procent. Ma na ala jari gro ini den lasti fo jari didon gemiddeld moro hè leki 6 procent. Na nomroe foe Kownoekondreprékiman ini na heri grontapoe ben doro ini 1985 wan hémarki foe 3.024.131, te joe teki en gersi nanga 2.179.256 ini 1975. Jehovah e tan „meki en wroko gro moro hesi”! — Jesaja 54:2, 3; 60:22.
22. San wi moe ferstan ini a tori foe Jehovah nen, aladi wi e go doro nanga wi studie ini a boekoe foe Jozua?
22 Ija, Jehovah nen tron wan glori wan na ini na heri grontapoe! Ma soleki wi sa si now, dan a e ferteri wi nanga jepi foe na boekoe Jozua foeroe sani moro ete. — Jesaja 42:8, 9.
Wantoe aksi di e go foe a boekoe Jozua
◻ Sortoe patron foe a grontapoe foe disiten wi e feni na ini?
◻ San wi e leri foe a tori foe Rachab?
◻ Sortoe sani di skrifi drape e feni wan parallel na ini wi activiteit di kon moro foeroe?
◻ San na fadon foe Jericho e agersi?
◻ San e sori nanga na fasi tapoe fa sani ben doe ini a tori foe na sondoe foe Achan?