’Nowan vrede gi den goddelowsoewan’
„’Nowan vrede de’, mi Gado ben taki, ’gi den goddelowsoewan.’” — JESAJA 57:21
1, 2. (a) Fa foeroe sma e denki foe a tamara foe a libismafamiri? (b) San na a bakapisi foe den moeiti foe libisma foe tjari vrede kon?
„MI DE alaten nanga na sabi dati grontapoe ibri momenti kan baster panja.” Wan studenti foe wan middelbare skoro ini Noord Amerika ben taki na skreki sani disi leki fa ben tanapoe na ini na tijdschrift Psychology Today. Na studenti disi ben frede dati na heri libismafamiri ini a krosbé ten di e kon seker ben sa kisi pori nanga wan kernfeti. Wan skoromeisje ini Rusland ben ferteri foe den bakapisi foe wan kernoorlog: „Ala sani san e libi sa dede — nowan grasi, nowan enkri bon èn nowan pikin pisi grasi sa tan abra.” Fa disi de wan takroe ferwakti! Tokoe sma de di e mene dati disi troetroe ben sa kan psa. Leki fa wan ondrosoekoe di no so langa psa kaba ben meki dan 40 procent foe den bigisma di den ben aksi sani ben firi dati ’na kans de bigi’ dati bifo a jari 2000 wan kernoorlog ben sa bigin. — Loekoe Lukas 21:26.
2 Ooktoe grontapoe tiriman de nanga sabi foe na kefar. Baka na lasti gontapoefeti den ben opo na organisatie foe den Verenigde Natie foe proeberi foe tjari vrede nanga sekerfasi kon gi libisma — ma dati ben de foe soso. Na presi foe dati dan den jari baka na feti ben meki oen si wan kefarlek bigi stré a mindri toe supermakti di abi kernwapen. Ten na ten den tiriman foe den makti disi e kon makandra na ini wan moeiti foe poeroe na tité na ini na kroitibari foe na internationaal spanning ma nanga pikinso boen bakapisi. Aladi kerki tiriman e begi foe Vrede, tokoe na situatie e gersi foeroe nanga san Jesaja ben skrifi foe en: „Srefi den dek’ati man foe den ben bari na tapoe na strati, srefi den boskopoeman foe vrede sa kré bita.” — Jesaja 33:7.
3. Foe san-ede a no de mogelijk dati den moeiti foe libisma foe tjari vrede kon sa waka boen?
3 Kristensma di sabi sani boen sabi foe san-ede politiekman noiti sa tjari vrede kon di sa tan. Den ferstan dati nowan vrede sa de solanga libisma foeroe nanga gridifasi, ogri-ati, bigi-aifasi, hémemre nanga a soekoe foe grani. (Teki gersi nanga Jakobus 4:1.) Boiti dati den sma no abi na makti krinkrin na tapoe sani foe libisma di e psa. Na presi foe dati na bijbel e ferteri wi: „Na heri grontapoe didon na ini na makti foe na goddelowsoewan” (1 Johannes 5:19; 2 Korinte 4:4). Foe a situatie na ini san na libismafamiri de na ondro na makti foe na goddelowsoewan Jesaja ben skrifi: „Den goddelowsoewan de leki wan krasi se, te disi no man kon na rostoe . . . ’Nowan vrede de’ Mi Gado ben taki ’gi den goddelowsoewan.”’ — Jesaja 57:20, 21.
„Na Gado di e gi vrede”
4. Soema wawan abi na makti foe tjari vrede kon na grontapoe?
4 Disi no wan taki dati na libisma geslagti no kan lon komoto gi a pori ini wan kernfeti di kan kon. A wani taki eenvoudig dati efoe wi toe wani prisiri ini vrede dan disi moe kon foe wan fonten dorosé foe libisma. Kolokoe dati na fonten dati de ini na persoon foe Jehovah Gado, „na Gado di e gi vrede” (Romeini 16:20). A abi na makti foe kakafoetoe gi na krakti foe Satan èn a ben poti na ini en prakseri „foe blesi en pipel nanga vrede” (Psalm 29:11). Boiti foe dati, a ben gi na pramisi di e kon now di e waran na ati: „Den safri-atiwan sa abi na grontapoe leki den goedoe, èn den sa feni foetroe switi prisiri na ini na vrede psa marki.” — Psalm 37:11.
5. (a) Fa Jehovah ben gebroiki Daniël foe ferteri wi foe en prakseri foe tjari vrede kon? (b) Foe san-ede wi moe abi belangstelling ini na profétitori disi di Daniël skrifi?
5 Foeroe jari psa kaba Jehovah ben tjari kon a krin na historia waka foe den sani di bô psa èn di bô waka na fesi a momenti di a ben sa tjari vrede kon a grontapoe. Nanga mofo foe wan engel a ben taki gi en getrow proféti Daniël foe „na laaste pisi foe den dé” (Daniël 10:14). A ben taki a fesi foe na disiten stré a mindri den supermakti èn a ben meki den si dati na stré disi djonsro sa kon na wan kaba tapoe wan fasi di nowan foe den toe makti e ferwakti. Èn a ben pramisi dati na onferwakti waka disi ben sa tjari troetroe vrede kon. Gi kristensma disi de wan boen prenspari profétitori. A e meki wi si krin pe wi de a ini a lon foe a ten èn a e gi wi a faste bosroiti foe tan hori na wi neutraliteit ini na internationale stré èn foe wakti nanga pasensi te leki Gado sa opo doe wan sani foe na boen foe wi. — Psalm 146:3, 5.
Wan stré e bigin
6. Ferteri na grofoegrofoe na historia achtergrond foe na disiten stré a mindri den supermakti.
6 A de wan troe tori dati na disiten stré a mindri den supermakti no de wan njoen sani na tapoe na grontapoe toneel. A de moro foeroe wan go doro foe wan sani di boen langaten psa kaba ben bigin. Bakadi na grontapoe makti foe Alexander na Bigiwan ben fadon na a kaba foe na di foe fo jarhondro, dan wan foe en sroedati tiriman ben kon ini makti ini Syria èn wan trawan ini Egypte. A mindri den nanga den sma di ben waka a den baka foe teki den presi — di ben kisi na nen foe na kownoe foe noordsé èn na kownoe foe zuidsé, foedi den ben de na a noordsé nanga zuidsé foe a kondre foe a pipel foe Gado — dan wan stré di ben o tan èn di te foe kaba ben sa doro na stré a mindri den disiten supermakti. Na historia waka foe a stré disi ben tjari kon a krin gi na proféti Daniël a fesi kaba nanga jepi foe wan engel.
7. (a) Fa wi sabi dati libisma afersi de ondro a tiri foe jejekrakti di no de foe si? (b) Soema ben de na fosi kownoe foe noordsé èn a kownoe foe zuidsé èn fa a stré a mindri den ben bigin?
7 Fosi na engel ferteri fa en nanga jepi foe Michaël, ben feti tegen na jeje granman foe Perzië nanga Grikikondre (Daniël 10:13, 20—11:1). Na sjatoe loekoe disi ini na jeje kondre e sori dati na ini stré a mindri den natie no wawan libisma de ini a tori. Den libisma tiriman di wi kan si abi ogri jeje makti ofoe „granman” a den baka di e tiri den. Ma sensi owroeten kaba, Gado pipel abi wan granman Michaël foe tranga den tegen den ogri jeje makti disi (Efese 6:12). Moro fara wan engel e poti wi prakseri a tapoe na stré a mindri Syria nanga Egypte. A e bigin nanga den wortoe: „Èn a kownoe foe zuidsé sa kon tranga, ija, wan foe en kownoe” (Daniël 11:5a). Na kownoe di e kari djaso foe zuidsé ben de Ptolemaeus I, na tiriman foe Egypte, di wan sani foe 312 bifo G.T. ben wini Jeruzalem. Moro fara wan engel e ferteri foe wan tra kownoe di ’ben sa kisi makti tapoe en èn seker nanga bigi tirimakti sa tiri, moro bigi leki a tirimakti foe en’ (Daniël 11:5b). Disi na a kownoe foe noordsé ini a persoon foe Seleucus I Nicator, di a kownoekondre foe en, Syria ben kon moro tranga leki Egypte.
8. San a wani taki gi kristensma ini a ten disi dati na fosi pisi foe na profétitori di na engel tjari kon abra foe na kownoe foe noordsé èn foe zuidsé de so kefarlek soifri?
8 Na engel di e taki moro fara a fesi foe foeroe finifini pisi foe na stré di no bô tapoe a mindri tiriman foe Syria nanga Egypte di bô kon wan baka makandra (Daniël 11:6-19). Den profétitori tori disi ben de so soifri dati son sma e denki dati a boekoe Daniël ben moe skrifi baka di den sani disi ben feni presi.a Ma na toemsi aparti soifrifasi foe den profétitori disi de gi kristensma wan tranga gi na bribi foe den ini den pisi dati foe a profétitori di moe kontroe ete ini „na laatste pisi foe den dé”.
Na granman foe na ferbontoe
9. Fa na wet foe na kownoe foe noordsé ben abi leki bakapisi dati Jezus ben gebore na ini Bethlehem?
9 Wi no kan ferwakti dati na engel ben sa ferteri foe ibri tirlman aparti di foe sensi Ptolomeus ben sa tiri te go doro ini „na laatste pisi foe den dé”. Moro foeroe wi e ferstan nanga san wi e lési more fara baka vers 19 dati na profétitori e meki wan bigi djompo go na den jari di ben waaka wantewante a fesi foe wi gewone teri. „Èn na ini en positie [na positie foe na kownoe foe noordsé] wan sma moe opo tanapoe di e meki wan sma di e poeroe sani na sma skin hari psa na moi kownoekondre” (Daniël 11:20). Na a pisten di Syria ben de wan provincie foe Rome èn na kownoe foe noordsé ben de na Romein keizer Augustus. En de a sma di ben meki na wet foe go skrifi joe nen ben go a doro, san ben abi leki bakapisi dati Jezus ben kon gebore ini Bethlehem èn no ini Nazareth. — Lukas 2:1-7; Micha 5:2.
10. Tapoe sortoe tra verbond na mindri a kownoe foe noordsé èn na Messias na engel e poti wi prakseri?
10 Tiberius, wan sma di den ben tegoe foe en èn di na engel e skrifi foe en leki wan sma „di den moe feragti” ben teki a presi foe Augustus (Daniël 11:21). Na ini a ten foe en tiri den ben naki wan kefarlek oproeroe na a noordgrens foe na Romein kownoekondre, go na ondro èn na vrede ben drai go baka na a grens, sodati den proféti wortoe ben kon troe: „Foe taki foe den anoe foe na froedoe foe en ede den sa wasi go psa abra èn den sa broko den.” Boiti foe dati na ini a ten foe na tiri foe en den Romein sroedati ben kiri Jezus sodati na profétitori foe na engel ben kontroe dati „na tiriman foe a ferbontoe” sa broko. — Daniël 11:22; 9:27.
Tapoe „na faste ten”
11. (a) Soema ben de ini 1914 ini na positie foe na kownoe foe noordsé èn foe zuidsé? (b) Sortoe profétitori ben kan troe tapoe na faste ten?
11 Dan na profétitori e tjari wi go na ini „na faste ten”, na ini 1914 (Daniël 11:27; Lukas 21:24). Ma now, wan kenki e kon ini soema na a pipel foe Gado. Foedi na Israël na skinfasi ben trowe na Messias, dan na positie foe boenati leki na pipel foe Jehovah di a ben teki ben go abra now na tapoe na jeje Israël, na gemeente foe salfoe kristen (1 Petrus 2:9, 10). Wan kenki ben kon ooktoe na ini soema de den toe kownoe. A de so, taki Ingrisikondre, nanga en politiek patna, den Verenigde Staten foe Amerkankondre, ben teki na positie foe na kownoe foe zuidsé, aladi Doisrikondre tapoe a momenti dati de na kownoe foe noordsé. Na fosi Grontapoe Feti ben taki a fesi na ini den wortoe di e kon: „Na a faste ten a [a kownoe foe noordsé] sa drai kon èn a sa opo kon troetroe tegen zuidsé, ma a laatste tron a no sa de so leki na fositron [a tron disi a no sa go leki a fesi, Leidse Vertaling]” (Daniël 11:9). Na kowoe zuidsé ben wini a feti dati. Na situatie ben de soboen tra fasi foe san a ben de „a fesi”, di Rome di nowan sma ben wini ben de kownoe foe noordsé.
12. Ferteri foe wantoe foe den sani di bô psa a grontapoe foe sensi 1914 èn di ben taki na ini den proféti wortoe di na engel ben taki gi Daniël?
12 Na engel e go moro fara foe ferteri foe a stré a mindri den toe kownoe di de sensi 1914 èn spesroetoe foe na fasi fa ala toe kownoe ben sa gens Jehovah pipel. A e taki ooktoe a fesi foe na kon sori ensrefi foe na „tegoe sani di e tjari pori kon”, di de noja so tapoe na grontapoe toneel leki na organisatie foe den Verenigde Natie (Daniël 11:31). Na opo foe den V.N. ben de wan politiek moeiti na ini san ala toe kownoe ben wroko nanga makandra foe tjari vrede kon. Ma a no sa doro en marki foedi a de tege a kownoekondre foe Gado.b (Mattéus 24:15; Openbaring 17:3, 8). Te foe kaba na engel e poti en prakseri tapoe na „ten foe na kaba”. — Daniël 11:40.
„Na ten foe na kaba”
13. (a) Den wortoe „na ten foe na kaba” ini a pisi foe na profétitori e sori na tapoe san? (b) Soema ben pré foe sensi na kaba foe na di foe Toe Grontapoe Feti na rol foe na kownoe foe noordsé èn di foe
13 Sortoe ten disi de? Sontron den wortoe „ten foe na kaba” e sori go na a ten foe na kaba foe na seti foe sani disi, foe sensi 1914 te go doro Armageddon (Daniël 8:17, 19; 12:4). Ma ini vers 29 den ben taki kaba foe den sani di bô psa a fesi èn di ini na jari 1914, „na a faste ten”, ben sa feni presi, èn na profétitori foe na engel ben tjari wi go boen fara psa a ten dati.c Foe dat’ede meki na „ten foe na kaba” dja ini vers 40 moe sori go na den kaba pisi foe na stré mindri na kownoe foe noordsé èn na kownoe foe zuidsé di de 2300 jari kaba. Wi e lési foe dat’ede nanga bigi belangstelling moro fara foedi wi wani kon sabi den sani di bô psa ini na krosbé ten di e kon. Tegen a ten disi dan a kenki foe makti tapoe na wereldtoneel tjari tra ontwikkeling kon ini soema de den toe kownoe. Sensi na fadon foe den nazi-fascistis makti na a kaba foe na di foe Toe Grontapoe Feti, dan wi de kotoigi foe stré a mindri toe supermakti, foe soema a wan e teki a presi leki a kownoe foe noordsé di abi tirimakti tapoe wan bigi socialistis blok foe natie, èn a trawan leki na kownoe foe zuidsé di abi makti tapoe na bigi kapitalistis blok.
14. Fa na engel e taki foe na kownoe foe noordsé èn di foe zuidsé?
14 Na troetroe jejefasi foe na disiten kownoe foe na noordsé heri boen e kon a fesi ini vers 37 nanga 38: „Èn tapoe na gado foe en tata a no sa poti prakseri . . . ma na gado foe den fortresi a sa gi grani na ini en positie, èn wan gado di en tata no ben sabi a sa gi grani nanga jepi foe gowtoe èn nanga jepi foe solfroe èn nanga jepi foe diri ston èn nanga jepi foe sani san ala sma ben sa angri foe abi.” Wan sma de di no e erken san skrifi dja? Na disiten kownoe foe noordsé e meki officieel na atheïsme (a bribi taki Gado no de) go a fesi èn e trowe den kerki gado di den fosten kownoe foe noordsé ben anbegi. A e sori moro foeroe dati a e poti en fertrow na ini wapen, „na gado foe fortresi”. Disi ben meki dati wan strélon leki wan lawman foe abi moro fetisani doe kon foe san ala toe kownoe moe tjari a frantwortoe. Na ala jari bedrag di soso kaba na kownoe foe noordsé e gi na defensi uitgave, ben doro ini 1985 pikinmoro 300 miljard dollar. Fa disi de wan kefarlek bigi ofrandi ’na gowtoe nanga solfroe èn diri ston èn sani san ala sma ben sa angri foe abi’ ben gi nanga disi na a gado foe den fortresi di bere no e foeroe!
15, 16. (a) Fa na matifasi a mindri na kownoe foe noordsé èn na kownoe foe zuidsé ben sa de? (b) San disi sa wani taki gi na pipel foe Gado?
15 Te foe kaba dan san sa psa a mindri den toe kownoe disi? Na engel e taki: „Èn na ini a ten foe na kaba [na kaba foe na historia foe den toe kownoe] na kownoe foe zuidsé sa kon toeka nanga en, èn na kownoe foe noordsé sa lon kon tapoe en nanga wagi èn nanga asiman èn nanga foeroe sipi” (Daniël 11:40; Mattéus 24:3). A de krin taki topconferentie no e tjari loesoe kon gi na stré foe den toe supermakti. A kan de dati den spanning di e doe kon nanga den ’toeka’ di a kownoe foe zuidsé e soetoe faja foe den moe kon èn na lostoe foe na kownoe foe noordsé foe bradi en gebied, sa abi moro ofoe mendri hé-marki; ma te foe kaba na kownoe foe noordsé tapoe wan ofoe tra fasi sa firi na fanowdoe foe go abra ini na takroe ogri opo tanapoe feti di Daniël e taki foe en.d
16 Den laatste dé disi de spesroetoe moeilijk gi a pipel foe Gado, di e ondrofeni ini a jarhondro disi ferfolgoe foe na sé foe ala toe kownoe èn now ete e kisi ferfolgoe foe na kownoe foe noordsé. Na engel ben warskow dati na kownoe foe noordsé troetroe „ooktoe sa hari go na ini na Gowtoekondre, èn foeroe kondre sa tjari go so fara foe meki foetoe fadon”. „Na Gowtoekondre” e agersi a kondre foe a pipel foe Gado. Den wortoe foe a engel soboen moesoe wani taki dati na kownoe foe noordsé no wawan sa wini foeroe natie, ma ooktoe sa fadon go feti nanga na jeje toestand foe Jehovah pipel (Daniël 8:9; 11:41-44; Ezechiël 20:6). Ini vers 45 a profétitori e go moro fara foe taki: „Èn a sa prani en paleisi pinti a mindri na Bigi se èn na santa Gowtoe bergi” nanga tra wortoe a e teki na positie foe pe ai doe wan laatste aanval tapoe na jeje paradijs ini san Gado pipel de a ini.
’A sa kon krinkrin na en kaba’
17. Nanga sortoe onfroewakti sani di o psa o meki dati na kownoe foe noordsé sa kon ini bigi atibron?
17 Ma na a ten dati wan sani sa psa kaba di no a kownoe foe noordsé, no a kownoe foe zuidsé ben si a fesi. A engel e taki na fesi taki: „Ma njoensoe sa de di sa broeja [na kownoe foe noordsé], foe na presi pe son e opo èn foe na noordsé, èn a sa go na doro nanga bigi atibron foe pori sani èn foe gi foeroe sma abra na pori.” — Daniël 11:44.
18. (a) Foe sortoe fonten den „njoensoe”, di a engel ben taki foe en a fesi e kon? (b) San sa psa te foe kaba nanga na kownoe foe noordsé?
18 San den njoensoe disi sa de? Na engel no e ferteri disi precies, ma a e tjari wel kon a krin pe a komoto. Den komoto „foe na presi e son e opo”, èn tapoe Jehovah Gado nanga Jezus Kristus a e poti prakseri „den kownoe foe pe son e opo” (Openbaring 16:12). Den njoensoe disi e kon ooktoe foe „noordsé”, èn a bijbel e taki na agersifasi foe a bergi Sion, na foto foe na Bigi Kownoe, Jehovah, leki wan presi di de „na den farawesé foe noordsé” (Psalm 48:2). Soboen den de njoensoe di komoto foe Jehovah Gado èn Jezus Kristus di sa gi na kownoe foe noordsé faja foe bigin en laatste bigi veldtocht. Ma na veldtocht dati sa de leki wan rampoe gi en. A laatste vers 45 e ferteri wi: „A sa kon krinkrin na en kaba èn nowan jepiman sa jepi en.”
19. (a) Fa a sa waka tra fasi gi na grontapoe disi leki gi den „opregtiwan”? (b) Sortoe aksi moe kisi wan piki ete?
19 Ija, „nowan vrede sa de gi den goddelowsoewan” (Jesaja 57:21). Na presi foe dati na historia foe na kownoe foe noordsé sa abi te na a kaba a marki foe feti. Ma Jehovah e gi en getrow dienstknegti na pramisi: „A de den opregtiwan di sa tan tapoe na grontapoe, èn a de den wan sondro fowtoe di sa tan abra a tapoe, ma foe na sé foe den goddelowsoewan den sa koti poeroe na grontapoe.” (Odo 2:21, 22). Ma san sa psa nanga na kownoe foe zuidsé te na kownoe foe na noordsé sa kon ’krinkrin na en kaba’? San sa psa nanga kristensma te na kownoe foe noordsé „sa poti en paleistenti” ini wan positie foe kefar tegen den? (Daniël 11:45) Fa vrede sa kon te foe kaba na grontapoe? Soleki wi sa si na ini den artikel di e kon, dan Jebovah ben piki den aksi disi nanga mofo foe en engel.
[Foetoewortoe]
a Loekoe foe moro fini bodoi na boekoe „Joe wani moe pasa na grontapoe”, kapitel 10, di ben kon a doro na ini 1958 foe na anoe foe na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. (Bakratongo uitgave ini 1961.)
b Loekoe moro bodoi foe a pisi disi foe a profétitori „Joe wani moe psa na grontapoe” kap. 11.
d Loekoe „Joe wani moe psa a grontatapoe”, blz. 300-306.
Joe kan tjari san e kon now kon a krin?
◻ Sortoe jeje sma abi foe doe nanga den politiekafersi foe libisma?
◻ Soema ben de na ini 1914 na kownoe foe noordsé èn na kownoe foe zuidsé?
◻ Fa na kownooe foe noordsé e anbegi na gado foe den fortresi?
◻ Sortoe moeilijkheid na kownoe foe noordsé sa tjari kon tapoe na pipel foe Gado?
◻ San sa psa te foe kaba nanga na kownoe foe noordsé?
[Karta/Prenki na tapoe bladzijde 3]
(Efoe joe wani si pe den sani disi skrifi, loekoe a tijdschrift)
A Bigi Se
Sirië
Judea
Egypte