San e tapu yu fu teki dopu?
„Luku! Dyaso watra de, san e tapu mi fu teki dopu?” — TORI FU DEN APOSTEL 8:36
1. San ben psa tapu na pasi a mindri Yerusalem nanga Gaza?
YEHOVAH engel ben taki, èn now wan aparti sani ben psa tapu na sabana pasi a mindri Yerusalem nanga Gaza. Ini wan wagi di ben rèi wan Ethiopiaman ben sidon e leisi ini den Buku. A no ben teki langa efu wan tra man ben e lon na a sei fu a wagi. „Yu sabi san yu e leisi?” a ben aksi. „fa mi ben sa kan,” na Ethiopiaman ben taki, „efu wan sma no e sori mi a pasi?” Na sori disi fu a pasi ben kon fu na evangelium preikiman Filippus, di na engel ben seni. Di Filippus ben sdon kaba na ini na wagi, fu bigin nanga wan profeititori di Yesaya ben skrifi, a „ben meki na bun nyunsu bekenti di e go fu Yesus”.
2, 3. (a) Fa na Ethiopiaman ben du tapu na bun nyunsu?
2 Di den ben doro na wan seiker presi na sei na pasi, na Ethiopiaman ben bari taki: „Luku! Dyaso watra de, san e tapu mi fu teki dopu?” Tapu dati a ben komanderi na wagi fu stop. Ala tu ben saka go na a watra èn Filippus ben dopu en. Ne na yeye fu Yehovah ben tyari na evangelium preikiman go na wan tra presi, èn nanga prisiri na Ethiopiaman ben waka en pasi go moro fara. — Tori fu den apostel 8:26-39.
3 Efu yu e lolo nanga Yehovah Kotoigi ma no kisi dopu ete, dan den sani disi di psa kande e meki den aksi di e kon now kon ini yu prakseri: Fu san-ede na Ethiopiaman ben kisi dopu so esi? Fa a dopu musu feni presi? San a e prenki? Èn san e tapu mi fu teki dopu?
A no ben dopu tumsi esi
4. Suma ben de na Ethiopiaman disi?
4 Fu di na Ethiopiaman „ben go na Yerusalem fu anbegi”, dan a ben de wan dyu proselietsma di den ben besnèi. A ben de wan „euniki”, ma no wan letterlek euniki, bika mansma di den syenpresi ben kisi mankeri, no ben mag kon na ini na gemeente fu Israël (Deuteronomium 23:1). Na ini en geval na wortu „euniki” ben sori na tapu wan lantiman, bika a ben de ’wan man di ben abi makti na ondro na koningin Candáce fu Ethiopia èn a en ben abi na frantwortu fu ala den gudu fu na koningin’. — Tori fu den apostel 8:27.
5. Fu san-ede na Ethiopia euniki ben kan kisi dopu so esi?
5 Na Ethiopiaman ben de wan man fu den nâsi. Ma fu di a ben drai teki na dyu fasi fu libi, dan a ben kan kisi dopu leki disipel fu Kristus bifo na Kownukondre boskopu, ben preiki na ini 36 G.T. gi heidensma di no ben besnéi so leki Cornelius. Leki wan dyu proselietsma na Ethiopiaman ben sabi Gado nanga En Wortu, ma a ben abi yepi fanowdu ete na yeyefasi. Fu dati-ede Filippus ben kisi na komando fu preiki gi na man disi èn a ben kan dopu en bifo na bun nyunsu ben meki bekenti na den heidensma.
Na fruku kristen dopu
6. Fa den ben dopu na Ethipiaman, èn fu san-ede yu e piki so?
6 Fa na Ethiopiaman ben kisi dopu? Na wortu „dopu” e kon fu na Griki wortu ba.pti’zo, di wani taki „dipi go ini, dipi go a ondro”. Na ini na Griki Septuaginta-vertaling wan vorm fu na srefi wortu e gebroiki na ini 2 Kownu 5:14 gi ’dipi yu srefi go na ondro’. Èn a de wan moi sani fu si taki na Ethiopiaman ben aksi fu kisi dopu di en nanga Filippus ben kon na „wan seiker watra”. Fu kan dopu, dan den „ben saka go na ini na watra” èn baka dati den ben ’kon a tapu’ (Tori fu den apostel 8:36-39). Sobun na Ethipia euniki ben kisi dopu fu di den ben dipi en go na ondro watra.
7. Sortu eksenpre ben de fu na dopu di den e dipi yu go na ondro watra?
7 Yesus srefi ben kisi dopu fu di a ben meki den dipi en go na ondro watra. Fu dati-ede den e taki ooktu fu en taki baka en dopu na ini na Yordaan ’a ben opo komoto fu a watra’ (Mattéus 3:13, 16). Yohannes na Dopuman ben teki fu taki leti wan presi ini na lagi presi fu na Yordaanliba na Salim leki wan bun presi fu dopu sma. Fu san-ede? „Fu di furu watra ben de drape” (Yohannes 3:23). Dopu na ini furu watra de sobun na fasi fu kisi dopu so leki a bijbel e sori.
8. Sortu bosroiti ini na tori fu na dopu yu kan teki fu den gwenti di den Fariseiman nanga tra dyu ben abi?
8 Wi kan kon na wantu bosroiti te wi luku den gwenti di den Fariseiman nanga tra dyu ben abi. Na evangelium skrifiman Markus ben taki: „te den komoto na wowoyo kon, den no e nyan sondro fu den krin den srefi nanga na iti-iti fu watra [Griki: ran.ti’zo]; èn na so furu tra gwenti de ete di den ben kisi èn di den e hori: na dopu [bapti’smous] fu beiker nanga kan èn kopro brenki” (Markus 7:3, 4). Na tapu wan falsi santa fasi den man disi ben iti-iti watra a tapu den srefi bifo den ben go nyan te den ben drai kon fu wowoyo. Ma den difrenti sani di den ben e gebroiki na a ten fu a nyanyan, den ben e dopu den, ofu ben e dipi den go ondro watra.
9. San Tertullianus ben taki fu a dopu?
9 Srefi baka di a fadon komoto na bribi ben du kon, na kerki tata Tertullianus ben taki (na wan sani fu 160-230 G.T.) fu na dopu: „Nowan sani de, di e tranga sma ati ini a tori fu no bribi leki na eenvoud fu den du fu Gado, san sma e si te den e feni presi, èn na sei fu dati den bigi sani, di sma e pramisi leki a wroko fu en di e kon na doro. Na so a e kon, taki sma so srefi tu e feni na kisi fu tego libi wan sani di yu no kan bribi, fu di libisma, sondro wan pranpran, sondro ongewoon ceremonie, fu taki en syatu sondro wan dorosei sori fu sani, e saka go ini watra èn na ondro a taki fu soso wantu wortu e dipi go na ondro watra, èn e opo komoto fu drape kon a tapu no furu moro krin ofu kwetikweti no moro krin.” Luku pikinso, taki leki fa Tertullianus taki wan sma mu „dipi go ondro watra”, èn baka dati „e opo komoto fu drape kon a tapu”.
10. San sabiman fu na moro fruku vorm fu na kristen dopu e taki?
10 Sabiman e sori ooktu taki den kristensma bigin bigin ben dopu sma fu di den ben saka den krin krin na ondro watra. Wan barinen Fransi encyclopedia buku e taki: „Den fosi kristensma ben kisi dopu fu di den ben dipi den go na ondro watra alape pe yu ben feni watra.” Èn The Catholic Encyclopedia e fruklari: „Na moro owru fasi di sma ben gwenti fu gebroiki, ben de sondro degedege na dipi go na ondro watra.” — Deel II, uitgave fu 1907, blz. 261.
Gi leri na sma èn teki dopu
11. Sortu komando Yesus ben gi en disipel?
11 Bifo wan sma e teki dopu, a mu kisi soifri sabi èn baka dati du sani. Disi ben tyari kon a krin di Yesus ben komanderi en bakaman: „Go fu dati-ede èn meki disipel fu sma fu ala nâsi, dopu den na ini na nen fu na Tata èn fu na Manpikin èn fu na santa yeye, èn leri den fu ondrow ala san mi e komanderi unu. Èn luku! mi de nanga unu ala den dei te na a bosroiti fu na seti fu sani.” — Mattéus 28:19, 20.
12. San a wani taki fu kisi dopu na ini „na nen fu na Tata”?
12 Fu kisi dopu „na ini na nen fu na Tata” wani taki taki na dopukandidaat e erken na presi nanga na makti fu Gado. A e erken Yehovah leki „na Moro Heiwan . . . tapu na heri grontapu”, na Mekiman nanga Universele Soeverein (Psalm 36:9; 83:18; 2 Kownu 19:15). Sowan sma e teki Yehovah sosrefi leki en Krutuman, a Giman fu wèt èn Kownu. — Yesaya 33:22; Psalm 119:102; Openbaring 15:3, 4.
13. San a wani taki fu kisi dopu ’na ini na nen fu na Manpikin’?
13 Fu kisi dopu ’na ini na nen fu na Manpikin’ wani taki fu erken na presi nanga na makti fu Kristus èn fu frustan taki a de a sma nanga yepi fu suma Gado ben gi „wan srefi lusuprijs” (1 Timotéus 2:5, 6). Baka di Yesus ben dede leki wan sma di ben kibri en soifri retifasi, „dan Gado ben hei en go na wan morohei positie”, èn den sma di wani teki dopu, mu erken taki Kristus „de Masra, taki Gado, na Tata, kisi grani” (Filippi 2:9-11). Ooktu den mu teki Yesus leki Yehovah „Getrow Kotoigi” èn leki na „Kownu fu den kownu”. — Openbaring 1:5; 19:16.
14. San wan sma mu frustan èn erken fu kisi dopu ’na ini na nen fu na santa yeye’?
14 Wan sma mu kisi dopu ooktu ’na ini na nen fu na santa yeye’. A mu frustan taki na santa yeye no de wan sma, ma a de na wroko krakti fu Gado, di Gado ben gebroiki fu meki den sani di meki du kon, fu wroko na tapu den bijbelskrifiman, nanga so moro fara (Genesis 1:2; 2 Samuël 23:1, 2; 2 Petrus 1:21). Ooktu wan sma mu erken taki Yehovah yeye de tumsi prenspari efu wi wani frustan „den dipi sani fu Gado” èn wani sori den froktu fu Gado so leki „lobi, prisiri, vrede, langa pasensi, switifasi, bunfasi, bribi, safri-ati fasi [nanga] dwengi yu srefi” (1 Korintesma 2:10; Galasiasma 5:22, 23). Sosrefi wan sma mu erken taki Gado yeye de fanowdu fu du na Kownukondre preikiwroko. — Yoël 2:28, 29.
San na dopu e prenki
15. Fu san-ede na kristen dopu no e wasi sondu puru?
15 Yohannes na dopuman ben kisi yepi fu na santa yeye ini en wroko di ben de na ini a dipi fu sma go na ondro watra (Tori fu den apostel 13:24). A no ben dopu den fu wasi den sondu puru ma leki wan symbool fu na berow fu den (Tori fu den apostel 19:4). Yohannes ben dopu ooktu Yesus, di „no ben du no wan sondu” (1 Petrus 2:22). Èn Ananías ben taki tranga nanga Saulus fu Tarsus fu du disi: „opo tanapu, meki den dopu yu èn wasi yu sondu puru fu di yu e kari [Yesus] nen” (Tori fu den apostel 22:12-16). Na difu wan kristen go na ondro watra no e wasi fu dati-ede sondu puru. A no a dopu ma na lon fu a brudu fu Yesus èn na ’kari fu en nen’ e meki pardon kan kon. — Hebrewsma 9:22; 1 Yohannes 1:7.
16. (a) Fu di a dopu no e wasi sondu puru, dan san a e prenki dan?
16 Ala di na kristen dopu no e wasi sondu puru, toku na wan agersi fasi den e sori taki na sma di e dipi go ondro watra, e gi en srefi abra na Gado nanga na yepi fu Kristus sondro fu a poti wan kondisi. (teki gersi nanga Mattéus 16:24). Gi en srefi abra na Gado wani taki „fu fruklari plechtig, fu gi wan pramisi, fu gi yu srefi na ini a dini fu wan sma”. Na a gi di wan sma gi en srefi abra na Gado yu abi na du, di wan sma e poti en srefi aparti fu du a wani fu Gado nanga na yepi fu Kristus Yesus akruderi wan moro sondro fu a poti wan kondisi. Te na dopu kondidaat fu wan pisiten „beri na ondro a watra” èn bakadati e opo kon a tapu, dan a e dede na agersi fasi ini a tori fu en fosi waka nanga libi èn a e wiki kon a libi fu libi wan nyun fasi fu libi, dati wani taki fu du Yehovah wani sondro fu poti wan kondisi. — Teki gersi nanga Romeini 6:4-6.
17. Fu san-ede na pikin nengre dopu no bun?
17 A de krin taki na dopu de wan seryusu stap. Fu dopu wan pikin-nengre na wan fowtu sani, bika wan beibi no man fu frustan san de ini na tori, fu teki wan bosroiti èn fu tron wan disipel (Mattéus 28:19, 20). Na ini a ten fu na diniwroko fu Filippus na ini Samaría „dan mansma èn umasma” ben kisi dopu, èn no den pikinnengre (Tori fu den apostel 8:4-8, 12). A dopu de gi den sma di owru nofo fu leri, fu bribi èn fu sori bribi (Yohannes 17:3; Tori fu den Apostel 5:14; 18:8; Hebrewsma 11:6). Na ini disi na historia skrifiman Augustus Neander ben skrifi: „Bribi nanga dopu ben go alaten anu nanga anu makandra; a de wan sani di de pikinmoro seiker . . . . taki na gwenti fu na pikin-nengre dopu [na ini na fosi yarihondro] ben de wan sani di den no ben sabi . . . . pas na ini a ten fu na di fu dri yarihondro den ben erken en leki wan gwenti fu den apostel, de moro furu wan buweisi teige na teki fu na prakseri taki na pikin-nengre dopu kon fu den apostel leki fu teki na prakseri dati.” — History of the Planting and Training of the Christian Church by the Apostles (New York, 1864), blz. 162.
18. (a) San na wan vereiste fu bijbel fu tron wan Kotoigi fu Yehovah? (b) Nanga a sori fu sortu wroko fu bribi ben sa kan kon a krin taki wan sma kan kisi dopu? (c) Fa krakti kan poti a tapu taki dopu kandidaat mu abi bribi na ini na lusu paiman?
18 Furutron den Buku e taki taki bribisma ben kisi dopu (Tori fu den Apostel 4:4; 5:14; 8:13; 16:27-34; 18:8; 19:1-7). Fu tron wan Kotoigi fu Yehovah, wan sma fu dati-ede mu de wan bribiwan — wan sma di e sori bribi èn di e meki den dopu en. Srefi bifo na dopu dan so wan bribi e kon na fesi ini wan libi nanga waka fu dini Gado, fu frutrow na ini Yehovah, fu teki prati na a Kownukondre preikiwroko èn fu teki na ferlusu ofrandi fu Yesus. Krakti e poti a tapu taki na dopu kandidaat mu abi bribi na ini na ferlusu paiman, bika na fosi wan fu den tu aksi di na takiman e aksi de: „Yu abi berow fu yu sondu tapu a gron fu na srakti-ofrandi fu Yesus Kristus èn yu ben gi yusrefi abra na Yehovah fu du en wani?” Soso te na sma piki iya èn sosrefi tu e frustan taki a gi di a gi en srefi abra nanga a teki di a teki dopu e meki sma sabi en leki Kotoigi fu Yehovah di taki nanga na organisatie di Gado yeye e tyari, a kan meki den dopu en.
Gi yusrefi abra na ini begi
19. Fu san-ede wi mu gi wi srefi abra na Yehovah na ini begi?
19 Den sma di e meki den dopu den, mu poti bribi na ini Gado nanga Kristus. Ma fu san-ede Yehovah Kotoigi e taki taki wan sma mu gi en srefi abra na Gado na ini begi? Fu di a de wan sani di fiti fu fruteri Yehovah na ini begi fu wi bosroiti taki wi wani gi en anbegi soso na en wawan fu di na en abi leti a tapu (Deuteronomium 5:8, 9; 1 Kronieken 29:10-13). A de krin taki Yesus na ini begi ben fruteri na lostu fu en ati fu du dienst soso gi en hemel Tata wawan (Hebrewsma 10:7-9). Iya, Yesus ben begi srefi ala di den ben dopu en! (Lukas 3:21, 22) A de sobun krin taki wan sma na ini begi mu gi en srefi abra na Gado.
20. Fu san-ede fositen kristen seiker ben gi deki-ati na nyun disipel fu gi den srefi abra na Gado na ini begi?
20 A gersi leki den fositen kristen ben gi nyun disipel deki-ati fu gi den srefi abra na ini begi, bika srefi bakaten Tertullianus ben taki ete: „den, di de sofara fu teki dopu, mu kari Gado nomo na ini begi fu di den e afste èn e boigi kindi.” A fesi fu dati Yustinus Martyr (wan ten fu 100-165 G.T.) ben skrifi: „sosrefi mi wani fruteri na sortu fasi wi e gi wisrefi na Gado di wi ben meki kon nyun nanga yepi fu Kristus . . . Ala sma di abi a overtoigi èn e bribi san wi e leri èn e taki de tru, èn e teki en a tapu den fu seti den libi akruderi nanga dati, e kisi a komando fu begi èn fu begi tranga na ini faste fu kisi pardon fu den sondu di den ben du fosi ten, ala di wi e begi èn e faste nanga den.”
21. San kan de na geval, srefi efu wantu yari psa kaba yu ben kisi dopu. èn aparti krakti no ben poti a tapu a gi fu yu srefi abra na ini begi?
21 Efu di yu ben teki dopu yari psa kaba, krakti no ben poti a tapu taki wan sma ben mu gi en srefi abra na ini begi, dan dati no e meki a dopu fu yu no de wan sani di no bun. Srefi na ini den dei dati sondro degedege furu sma ben sa de so leki na wan man di e memre bunbun fa en, moro leki fo tentiyari psa kaba, di a ben de wan pikin boi ete, ben saka kindi na gron èn ben gi en srefi abra na Yehovah ini wan faya begi. Èn srefi efu wan sma na ini na ten dati na fesi fu dati no ben gi en srefi abra nanga wan formeel begi, dan toku a ben meki na afersi wan tori fu begi di den dopu kandidaat nanga trawan makandra ben begi baka di na dopulezing ben hori tapu a dei fu na dopu fu en go na ondro watra.
Fu san-ede son sma e draidrai
22. San e tapu son sma fu meki den dopu den?
22 Fu di a de so wan blesi grani fu de wan Kotoigi fu Yehovah di gi en srefi abra, meki na aksi e kon san e tapu sma fu meki den dopu den. Mankeri fu tru lobi de wan reide fu san-ede son sma no e gi yesi na Gado Wortu fu meki den dopu den fu di den e waka na baka na eksempre fu Yesus (1 Yohannes 5:3). A no de fu taki taki sma di no dopu ete no e taki taki den no wani waka baka na eksenpre fu Yesus efu no wani gi yesi na Gado. Moro furu a e kon tapu disi taki den e tan so na ini grontapu afersi taki den abi pikinso ten nomo gi na feti a baka yeye afersi. Efu disi ben sa kan de yu problema, dan a no ben sa den wan frustan sani fu tyari wan kenki kon na ini san yu e poti a fesi, na ini san yu abi belangstelling èn san yu poti a prakseri fu doro? Den sma di e lobi Gado trutru, no kan lobi a grontapu disi ooktu (1 Yohannes 2:15-17). Èn no meki „na bedrigi krakti fy gudu” kori yu fu kisi wan falsi firi fu seikerfasi (Mattéus 13:22). Tru seikerfasi de fu feni wawan na ini wan matifasi nanga Yehovah Gado te wan sma gi en libi abra. — Psalm 4:8.
23. Fu san-ede son sma no e gi den srefi abra na Yehovah èn fu sori disi nanga yepi fu na dopu?
23 Tra sma e taki taki den lobi Gado ma no e gi den srefi abra fu di den e prakseri taki den kan lon komopo naso fasi gi frantwortu èn no abi fu gi frantwortu. Den ben sa wani libi so te na ini na Paradijs, ma te so fara den e du pikinso ofu noi gi dati (Odo 13:4). Den sma disi no kan lon komoto gi a frantwortu fu den, bika fu sensi a momenti taki den ben yere a wortu fu Yehovah, dan frantwortuben kon de a tapu den (Ezechiël 33:7-9). Efu den ben sa gi den libi abra, den ben sa sori taki den e frustan san na a wani fu Gado èn taki den ben sa wani du dati nanga ala prisiri. Na gi yesi ben sa poti wan moro hebi lai a tapu den, ma moro furu ben sa meki den feni bun gi na blesi fu Yehovah èn ben sa abi leki bakapisi prisiri, fu di den ben sa libi ini akruderi nanga san den e taki taki den lobi en.
24. Fu sortu reide meki tra sma no e teki dopu?
24 Den tra sma no e teki dopu fu di den e denki taki den no sabi nofo fu tyari bijbel kon na krin. Ma na Ethiopia eunuch ben de klariklari fu sori a gi di a ben gi en srefi abra na Yehovah baka soso wán takmakandra nanga Filippus ini a ten fu wan rèi na ini wan wagi. Na Ethiopiaman bigin bigin seiker no ben kan piki ala aksi fu den sma di a ben taki na waarheid nanga den. Ma en ati ben lon abra fu tangi fu san a ben yere, a no ben meki frede tapu en. „Frede no de na ini lobi, ma volmaakti lobi e trowe frede go na doro” (1 Yohannes 4:18). A no wan ede di furu nanga piki ma wan ati di furu nanga lobi e buweigi wan sma fu gi en srefi abra na Yehovah èn fu meki den dopu en. — Lukas 10:25-28.
25. San Yehovah Gado e fruwakti fu den sma di e taki taki den lobi en?
25 Efu yu no dopu ete, aksi yu srefi dan: San Gado e fruwakti fu den sma di taki taki den lobi en? A e aksi fu den anbeigi en wawan èn e suku sma di sa anbegi en nanga „yeye èn nanga waarheid” (Yohannes 4:23, 24; Exodus 20:4, 5; Lukas 4:8). Na Ethiopia euniki ben begi tapu a fasi dati, èn di a ben kisi na okasi fu teki dopu, a no ben draidrai. Tapu a momenti disi, yu no mu meki a gi di yu mu gi yu srefi abra na Yehovah no de wan afersi fu faya begi èn fu aksi yu srefi: „San e tapu mi fu teki dopu?”
Overzichtsaksi
◻ Fu san-ede na euniki fu Ethiopiakondre ben kisi dopu so esi?
◻ Na sortu fasi a dopu ben feni presi na mindri den fositen kristen?
◻ San a wani taki fu teki dopu na ’ini na nen fu na Tata, na Manpikin en na santa yeye’?
◻ San na kristen dopu e prenki?
◻ Fu san-ede wi mu gi wi srefi na Yehovah abra na ini begi?
◻ Fu sortu reide meki son sma e draidrai te a e go fu gi den srefi abra èn teki dopu?