Tan bow makandra
„No meki no wan pori wortoe komoto na oen mofo, ma ibri wortoe di de boen foe bow tra sma.” — EFEISESMA 4:29.
1, 2. (a) Foe san ede wi kan taki nanga leti taki a man di wan sma man taki na wan wondroe? (b) Sortoe warskow de joisti ini a tori foe a fasi fa wi e gebroiki a tongo foe wi?
„A MAN di wan sma man taki, na a banti di hei moro a makti foe libisma, èn di e tai mati, famiri èn libimakandra na wán . . . Komoto na a prakseri foe libisma èn a fasi fa groepoe titei [foe a tongo] e hari densrefi makandra, wi e meki babari di e gi krakti na firi foe lobi, djaroesoe, lespeki — ija, iniwan libisma firi.” — Hearing, Taste and Smell.
2 A tongo foe wi de moro leki wan pisi foe a skin di meki foe swari noso foe tesi; a de wan pisi foe a man di wi man prati san wi e denki èn e firi. „A tongo na wan pikin memre foe a skin”, Jakobus ben skrifi. „Nanga en wi e blesi Jehovah, ija a Tata, èn tokoe nanga en wi e floekoe libisma di ben kon a libi ’leki a prenki foe Gado’” (Jakobus 3:5, 9). Ija, wi kan gebroiki a tongo foe wi na toemoesi boen fasi, so leki foe prèise Jehovah. Ma foe di wi no de volmaakti, dan makriki wi kan gebroiki a tongo foe wi foe taki sani di e hati sma noso di kroektoe. Jakobus ben skrifi: „A no joisti, mi brada, taki den sani disi e tan pasa na a fasi disi.” — Jakobus 3:10.
3. Na tapoe sortoe toe sani foe a taki foe wi, wi moesoe poti prakseri?
3 Ala di no wan libisma kan dwengi a tongo foe en na wan volmaakti fasi, tokoe wi moesoe doe moeiti troetroe foe go na fesi na ini dati. Na apostel Paulus e gi wi a rai: „No meki no wan pori wortoe komoto na oen mofo, ma ibri wortoe di de boen foe bow tra sma pe a de fanowdoe, so taki nanga dati wan sani kan gi san de boen gi den arkiman” (Efeisesma 4:29). Loekoe taki na ordroe disi abi toe sei: san wi moesoe doe moeiti foe tan farawe foe en èn san wi moesoe proeberi foe doe. Meki wi go loekoe ala toe sei.
Tan farawe foe pori taki
4, 5. (a) Sortoe feti kresten abi ini a tori foe dotitaki? (b) Sortoe prenki ben kan fiti a wortoe „dotitaki”?
4 Efeisesma 4:29 e froemane wi fosi: „No meki wan pori wortoe komoto na oen mofo.” Dati no sa de makriki kande. Wan reide na, foe di dotitaki de so wan gewoon sani ini a grontapoe lontoe wi. Foeroe kresten jongoewan e jere dotitaki aladei, bika skoromati kan denki kande taki disi e gi a taki moro krakti noso e meki den sori moro tòf. Wi no man tan farawe dorodoro foe e jere doti wortoe, ma wi man èn moesoe doe moeiti, ini akroederi nanga a konsensi, foe no teki den wortoe disi abra. Den no abi wan presi ini a prakseri noso mofo foe wi.
5 A warskow foe Paulus abi en fondamenti tapoe wan Griki wortoe di abi foe doe nanga pori fisi noso pori froktoe. Proeberi foe si disi na joe fesi: Joe e si wan man di e lasi pasensi èn baka dati en ati e bron srefisrefi. Te foe kaba, a e bòs, èn dan joe e si wan pori fisi e komoto na ini en mofo. Baka dati joe e si pori froktoe di e tingi, e fadon foe en mofo, e spat tapoe ala sma di de ini en birti. Soema na en? Fa a ben sa de wan takroe sani srefisrefi efoe en ben de wan foe wi! Tokoe, so wan prenki ben kan fiti wi efoe wi ’ben meki pori wortoe komoto na wi mofo’.
6. Fa Efeisesma 4:29 e fiti tapoe kroektoe taki di e kroetoe sma?
6 Wan tra fasi fa wi kan gebroiki Efeisesma 4:29 na foe wi tan farawe foe e kroetoe sma doronomo. A troe, taki wi alamala abi denki èn sani di wi lobi moro èn di abi foe doe nanga sani di wi no lobi noso no e teki, ma joe ben de nanga wan sma di gersi leki a abi wan kroektoe sani foe taki (noso foeroe sani foe taki) foe ibri sma, presi noso sani di sma e kari? (Teki gersi Romesma 12:9; Hebrewsma 1:9.) A taki foe en e broko sma saka, e gi broko skin, noso e pori sani (Psalm 10:7; 64:2-4; Odo 16:27; Jakobus 4:11, 12). A sma no e froestan kande o foeroe a gersi denwan di ben kroetoe sma, èn di Maleaki ben taki foe den (Maleaki 3:13-15). Fa a ben sa seki en, efoe wan sma di e tanapoe na en sei ben taigi en taki wan pori fisi noso pori froktoe ben e grati komoto na en mofo!
7. Sortoe ondrosoekoe foe wisrefi ibriwan foe wi moesoe doe?
7 Ala di a de makriki foe si te wan tra sma doronomo abi wan kroektoe sani foe taki noso e kroetoe sma, tokoe a boen foe aksi joesrefi: ’Mi de wan sma di lobi foe doe so? Mi de so wan sma troetroe?’ A ben sa de wan koni sani foe loekoe wawantron san den wortoe foe wi wani taki. Den de morofoeroe kroektoe, noso e kroetoe sma? A e sori taki wi e taki leki den dri falsi trowstoeman foe Job? (Job 2:11; 13:4, 5; 16:2; 19:2) Foe san ede wi no e soekoe positief sani foe taki? Efoe morofoeroe den e kroetoe sma na wan takimakandra, dan foe san ede wi no e tjari a takimakandra go tapoe tori di e bow sma?
8. Sortoe leri ini a tori foe taki Maleaki 3:16 e gi èn fa wi kan sori taki wi e gebroiki a leri dati?
8 Maleaki ben pristeri a difrenti disi: „Na a ten dati den sma di ben e frede Jehovah ben taki nanga makandra, ibriwan sma nanga a kompe foe en, èn Jehovah ben tan poti prakseri èn ben tan arki. Èn den ben bigin skrifi wan memreboekoe na fesi foe en gi den wan di e frede Jehovah èn gi den wan di e prakseri a nen foe en” (Maleaki 3:16). Joe ben si fa Gado ben doe wan sani na tapoe taki di e bow sma? San ben de kande a krakti di so wan fasi foe takimakandra ben abi tapoe den kompe? Wi srefi kan leri wan sani ini a tori foe wi aladei taki. O moro boen a de gi wi èn gi trawan, efoe wi aladei takimakandra de wan prenki foe wi ’srakti ofrandi foe prèise Gado’. — Hebrewsma 13:15.
Wroko na en foe bow trawan
9. Foe san ede kresten konmakandra de boen okasi foe bow trawan?
9 Gemeente konmakandra na heri boen okasi foe taki ’san de boen foe bow tra sma pe a de fanowdoe, so taki nanga dati wan sani kan gi san de boen gi den arkiman’ (Efeisesma 4:29). Wi kan doe dati te wi e hori wan lezing di abi foe doe nanga tori foe bijbel, te wi abi wan prati na wan demonstrâsi, noso e gi kommentaar te den e hori den pisi foe aksi-nanga-piki. Na so wi e meki Odo 20:15 kon troe: „Den mofoboeba foe sabi, na warti patoe.” Èn soema sabi omeni ati wi e naki noso e bow?
10. Sortoe kenki wi moesoe meki kande baka di wi loekoe nanga soema wi gwenti foe taki? (2 Korentesma 6:12, 13)
10 A ten bifo èn baka den konmakandra de boen foe bow trawan nanga takimakandra di abi wini gi den arkiman. A ben sa makriki foe gebroiki den pisi ten disi foe abi prisiri taki nanga famiriman èn wan pikin groepoe foe mati di te wi de nanga den wi e firi wisrefi boen (Johanes 13:23; 19:26). Ma foe san ede wi no e soekoe trawan foe taki nanga den, ini akroederi nanga Efeisesma 4:29? (Teki gersi Lukas 14:12-14.) Na fesi wi ben kan teki a fasti bosroiti foe go moro fara leki foe taki soso wan gewoon esi-esi fa joe tan na bepaalde njoen sma, owroe sma, noso jongoe sma, èn foe sidon srefi nanga jongoewan foe kan de moro tapoe wán lin nanga den. Na opregti belangstelling foe wi èn den pisi ten foe taki, di e bow sma, sa meki taki trawan sa man foe sori den firi foe David, na Psalm 122:1, moro srefi.
11. (a) Sortoe gwenti foeroe sma ben kweki ini a tori foe sidonpresi? (b) Foe san ede sonwan foe espresi e kenki pe den e sidon?
11 Wan tra jepisani foe hori takimakandra di e bow sma na foe kenki a presi pe wi e sidon na konmakandra. Wan mama di abi wan beibi moesoe sidon kande krosibei foe a toilet, noso wan sma di siki abi wan stoeroe kande fanowdoe di de krosibei foe a pasi pe sma e waka, ma fa a de nanga trawan foe wi? Gwenti wawan kan meki wi waka langalanga go sidon baka na wan bepaalde stoeroe noso kontren; srefi wan fowroe wan sani e poesoe en foe e drai go baka na en rostoepresi sondro foe prakseri foe disi na fesi (Jesaja 1:3; Mateus 8:20). Ma foe taki en leti, foe di wi kan sidon awansi pe wi wani, foe san ede wi no e kenki a kontren foe wi — leti-anoesei, kroektoe-anoesei, krosibei na fesisei, èn go so moro fara — èn kon sabi na so fasi difrenti sma moro betre? Ala di a no de wan wet, taki wi moesoe doe disi, tokoe owroeman èn tra lepi sma, di e kenki a presi pe den e sidon, kon feni en moro makriki foe gi san boen na foeroe sma na presi foe gi soso wan pikin groepoe, te joe e teki disi gersi nanga trawan, foe wan toe krosibei mati.
Bow makandra na wan fasi fa Gado e doe
12. Sortoe fasi di sma no e winsi ben de foe si ini a heri historia?
12 Na angri di wan kresten e angri foe bow trawan, moesoe poesoe en foe waka baka Gado ini a tori disi na presi foe waka baka a firi foe libisma foe meki wan lo wet.a Langaten onvolmaakti libisma ben abi a firi foe tiri tapoe den sma di de lontoe den, èn srefi wan toe foetoeboi foe Gado ben fadon gi a firi disi (Genesis 3:16; Preikiman 8:9). Ini a ten foe Jesus den djoe tiriman ’ben tai hebi lai na trawan ma den no ben de klariklari foe poeroe den densrefi’ (Mateus 23:4). Den ben kenki gwenti di no ben doe sma ogri kon tron gwenti di froeplekti. Foe di den ben broko den ede pasa marki nanga libisma wet, den no ben si sani di Gado ben meki sma sabi leki sani di de moro prenspari. Den no ben bow no wan sma nanga a meki di den ben meki foeroe wet di no de ini bijbel; a fasi foe den kwetikweti no ben de a fasi foe Gado. — Mateus 23:23, 24; Markus 7:1-13.
13. Foe san ede a no de joisti foe go denki wan lo wet gi kompe kresten?
13 Kresten wani hori den wet foe Gado na wan opregtifasi. Ma srefi wi, kan fadon go na ini a firi foe meki wan lo hebi wet. Foe san ede? Na a fosi presi, foe san wan sma lobi noso no e lobi, wani noso no e wani, no de a srefi, so boen sonwan e teki wan sani kande di trawan no e lobi èn firi no moesoe teri dja. Kresten no de a srefi toe, ini a go di den e go na fesi foe kon lepi na jeje fasi. Ma a meki foe foeroe wet, na a fasi foe Gado foe jepi wan tra sma foe go na fesi foe kon lepi? (Filipisma 3:15; 1 Timoteus 1:19; Hebrewsma 5:14) Srefi te wan sma e feti troetroe foe waka wan libipasi di sori leki a e tjari en go te na a lanki noso sori leki a de kefarlek, wan wet di e tapoe pasi gi en na a moro boen loesoe? A fasi foe Gado na foe meki bekwaam sma proeberi foe jepi wan sma di doe fowtoe kon boen baka, foe di den e taki-go-taki-kon nanga a sma dati na wan switifasi. — Galasiasma 6:1.
14. Sortoe marki den wet, di Gado ben gi Israèl, ben dini?
14 A troe taki, di Gado ben gebroiki Israèl leki a pipel foe en, a ben gi hondrohondro wet di ben abi foe doe nanga tempel anbegi, ofrandi, srefi nanga a krin foe presi foe doti. Disi ben fiti gi wan nâsi di ben de aparti, èn foeroe foe den wet ben de prenspari na profetis fasi èn ben jepi foe tjari den djoe na a Mesias. Paulus ben skrifi: „A Wet ben tron wan leriman di e tjari wi na Krestes, so taki den ben sa froeklari wi regtfardiki leki wan bakapisi foe bribi. Ma now di bribi doro, wi no de moro na ondro wan leriman” (Galasiasma 3:19, 23-25). Baka di a Wet ben poeroe na pasi nanga jepi foe a pina-oedoe, Gado no ben gi kresten wan langa lijst foe wet di abi foe doe nanga moro foeroe foe den afersi foe a libi, neleki dati ben de a fasi foe tan bow den ini a bribi.
15. Sortoe tiri Gado ben gi kresten anbegiman?
15 A no de foe taki, dati wi no de sondro wet. Gado e gi wi a komando foe tan farawe foe na anbegi foe kroektoe gado, hoeroedoe nanga soetadoe, èn a fowtoe gebroiki foe broedoe. A e tapoe wi spesroetoe foe wi no kiri sma, no lei, no doe afkodrei nanga difrenti tra sondoe (Tori foe den Apostel 15:28, 29; 1 Korentesma 6:9, 10; Openbaring 21:8). Ini a Wortoe foe en a e gi krin rai di abi foe doe nanga foeroe afersi. Tokoe, a frantiwortoe foe wi e go moro dipi leki di foe den Israèlsma. Wi abi a frantiwortoe foe leri èn gebroiki bijbel gronprakseri. Owroeman kan bow trawan foe di den e jepi den foe feni èn poti prakseri tapoe den gronprakseri disi na presi foe e soekoe noso meki wet nomo.
Owroeman di e bow trawan
16, 17. Sortoe boen eksempel den apostel ben gi ini a tori foe a meki foe wet gi kompe anbegiman?
16 Paulus ben skrifi: „Foe so fara wi ben go na fesi kaba, meki wi go doro foe waka ini a srefi routine disi na wan òrdefasi” (Filipisma 3:16). Ini akroederi nanga a prakseri dati foe Gado, na apostel ben handri nanga trawan na wan fasi di ben bow den. Foe eksempel, wan aksi ben opo kon efoe wan sma ben mag noso no ben mag njan meti di ben kon foe wan afkodrei tempel. Na owroeman disi, kande nanga a marki foe hori wán lin noso foe meki sani go makriki, ben poti wan toe wet gi ala sma ini den fosi gemeente? Nôno. A ben erken taki na abi di ala sma no abi a srefi sabi èn no e go na fesi a srefi ini lepifasi, ben kan meki den kresten dati, de difrenti ini den sani di den e teki. A ben abi a fasti bosroiti foe gi wan boen eksempel. — Romesma 14:1-4; 1 Korentesma 8:4-13.
17 Den kresten Griki Boekoe e sori taki den apostel ben gi rai di ben de wan jepi ini son persoonlijk afersi, so leki ini a tori foe weri krosi èn foe a sorgoe gi a skin, ma den no ben lon go meki wet gi ala sani. Ini a ten disi, dan disi na wan boen eksempel gi kresten opziener di abi belangstelling foe bow na ipi. Èn foe taki en leti, a e sori wan fondamenti fasi foe handri nanga sma di Gado ben teki srefi ini a tori foe Israèl na owroeten.
18. Sortoe wet Jehovah ben gi Israèl ini a tori foe krosi?
18 Gado no ben gi den Israèlsma finifini wet di ben abi foe doe nanga krosi. So leki fa a sori, dan man nanga oema ben gebroiki den srefi sortoe djakti noso tapoesei krosi, ala di den krosi foe wan oema ben abi kande moro moimoi noso moro kloroe. Man nanga oema ben weri wan sa·dhinʹ toe, noso ondrokrosi (Kroetoebakra 14:12; Odo 31:24; Jesaja 3:23). Sortoe wet Gado ben gi di ben abi foe doe nanga a fasi foe weri krosi? No wan man ben moesoe weri krosi di ben meki sma si en leki wan oema èn no wan oema ben moesoe weri krosi di ben meki sma si en leki man-nengre, kande nanga tantaman prakseri (Deuteronomium 22:5). Foe sori taki den Israèlsma ben de aparti foe den nâsi lontoe den, den ben moesoe poti franja na a lanki foe den krosi, nanga wan blaw banti tapoesei foe a franja, èn kande den pikin kwasi na den oekoe foe den mantel (Numeri 15:38-41). Dati de ini a gron foe a tori ala den tirilin di a Wet ben gi foe a modo foe meki krosi.
19, 20. (a) Sortoe tirilin bijbel e gi kresten ini a fasi fa foe weri krosi èn a sorgoe di wan sma moesoe sorgoe a skin? (b) Sortoe loekoe owroeman moesoe abi ini a tori foe a meki foe wet di abi foe doe nanga a fasi fa wan sma ensrefi loekoe na dorosei?
19 Ala di kresten no de ondro a Wet, dan tokoe wi abi tra finifini wet di abi foe doe nanga krosi noso prodo, di ben poti gi wi ini bijbel? No troetroe. Gado ben gi balansi gronprakseri, di wi kan gebroiki. Paulus ben skrifi: „Mi wani so srefi taki na oema moesoe weri krosi, di seti boen, na wan bescheidenfasi èn gesontoe foe froestan, fatsoenlek èn joisti, no nanga spesroetoe frekti foe a wiwiri èn gowtoe noso parel noso boen diri krosi” (1 Timoteus 2:9). Petrus ben gi a deki-ati taki na presi foe poti ala prakseri tapoe prodo na skin fasi, dati wan kresten oema moesoe poti ala prakseri tapoe „a sma foe na ati di kibri ini a moimoi di no man pori foe a tiri èn safoe jejefasi” (1 Petrus 3:3, 4). Taki den ben skrifi a sortoe rai disi e sori taki son kresten foe a fosi jarihondro ben moesoe de moro bescheiden èn ben moesoe dwengi den srefi moro ini a weri foe krosi èn ini a sorgoe di den ben moesoe sorgoe den skin. Tokoe na presi foe aksi sma nanga tranga — noso foe tapoe den — foe sma abi bepaalde modo, den apostel ben gi soso rai di e bow trawan.
20 Sma moesoe lespeki Jehovah Kotoigi èn moro foeroe den e doe dati, gi a bescheiden fasi fa den loekoe na dorosei. Ma tokoe, a modo foe a wan kondre de difrenti foe di foe wan tra kondre èn srefi na ini wán kontren noso wán gemeente. A no de foe taki, dati wan owroeman, di abi en eigi idea noso wan bepaalde lobi ini a tori foe a weri foe krosi èn a sorgoe di wan sma moesoe sorgoe en skin kan teki bosroiti ini akroederi nanga dati gi ensrefi èn na osofamiri foe en. Ma gi na ipi, a moesoe hori a penti foe Paulus na prakseri: „No taki wi de basi foe oen bribi foe oenoe, ma wi na kompe wrokoman foe meki joe abi prisiri, bika na a bribi foe oenoe e meki oenoe e tanapoe” (2 Korentesma 1:24). Ija, foe di den e kakafoetoe gi iniwan prakseri foe poti wet gi a gemeente, den owroeman e wroko foe bow a bribi foe trawan.
21. Fa owroeman kan gi jepi di e bow efoe wan sma e weri krosi aparti pasa marki?
21 Neleki na ini a fosi jarihondro, dan sontron wan njoen sma noso wan sma di swaki na jeje fasi kan abi wan waka nanga libi di e meki sma e degedege na en noso di no koni ini a tori foe weri krosi noso a gebroiki foe make-up noso moimoi sani. San foe doe dan? Agen Galasiasma 6:1 e gi kresten owroeman, di wani foe jepi na wan opregtifasi, tiri. Bifo wan owroeman e bosroiti foe gi rai, a ben sa de wan koni sani foe a go aksi rai na wan kompe owroeman èn a ben sa de moro boen foe a no go na wan owroeman di a sabi taki a lobi densrefi sani leki en noso abi a srefi denki. Efoe wan grontapoe modo foe krosi noso foe a sorgoe di sma e sorgoe a skin e sori taki a abi krakti tapoe foeroe sma ini a gemeente, dan a skin foe owroeman kan takimakandra fa foe gi jepi na a moro boen fasi, so leki foe di den e poti wan pisi na wan konmakandra di hori na wan switifasi èn di e bow sma, noso foe di den e gi jepi na aparti sma (Odo 24:6; 27:17). A marki foe den ben sa moesoe de foe gi deki-ati foe den teki a fasi foe si sani abra, di 2 Korentesma 6:3 e tjari kon na fesi: „Na no wan fasi wi e gi reide foe wan sma e naki foetoe fadon, so taki sma no kan feni fowtoe na a diniwroko foe wi.”
22. (a) Foe san ede a no moesoe seki sma te wan toe pikin difrenti foe prakseri de? (b) Sortoe boen eksempel Paulus ben gi?
22 Kresten owroeman ’di e tjari na ipi foe Gado di froetrow na a sorgoe foe den’ wani foe doe so leki Petrus ben taki finifini, dati wani taki, no foe ’de basi abra den di de a famiri goedoe foe Gado’ (1 Petrus 5:2, 3). Ini a fasi fa a lobi wroko foe den e doe, aksi sa kan opo kon ini afersi pe difrenti ben kan de ini a lobi di wan sma lobi son sani moro a trawan. Kande a de a gwenti foe wan presi foe tanapoe e leisi den paragraaf te a Waktitoren-studie e hori. Sani di seti gi groepoe foe go ini a velddienst èn foeroe tra finifini tori di abi foe doe nanga a diniwroko srefi kan doe ini akroederi nanga den gwenti foe a kontren dati. Tokoe, joe denki taki a ben sa de wan rampoe efoe wan sma e doe sani pikinso tra fasi? Lobi opziener e angri taki „sani waka na wan boen fasi èn akroederi sani di seti”, dati na den wortoe di Paulus ben gebroiki ini a tori foe wondroe presenti. Ma a kontekst e sori taki Paulus en moro bigi belangstelling ben de „a bow foe a gemeente” (1 Korentesma 14:12, 40). A no ben sori no wan firi foe go meki wan lo wet di no ben e kaba, neleki sani ben moesoe doe dorodoro ala pe na a srefi fasi noso taki a doe foe sani toemoesi boen, ben de a moro prenspari marki foe en. A ben skrifi: „Masra gi wi [a makti] foe bow oenoe èn no foe broko oenoe saka.” — 2 Korentesma 10:8.
23. San na wan toe fasi na ini san wi kan waka na baka na eksempel foe Paulus ini a bow foe trawan?
23 Sondro degedege Paulus ben wroko foe bow trawan nanga positief taki di e gi deki-ati. Na presi foe abi demakandra nanga soso wan pikin groepoe foe mati, a ben doe ekstra moeiti foe fisiti foeroe brada nanga sisa, den wan di ben tranga na jeje fasi èn den wan di a ben de spesroetoe fanowdoe foe bow den. Èn a ben poti krakti tapoe lobi — na presi foe wet — bika „lobi e bow sma”. — 1 Korentesma 8:1.
[Foetoewortoe]
a Na ini wan osofamiri difrenti wet kan sori leki den de wan boen sani foe doe, ala di disi e anga foe den situwâsi. Bijbel e gi papa nanga mama na makti foe teki bosroiti ini afersi di abi foe doe nanga den njofi pikin foe den. — Exodus 20:12; Odo 6:20; Efeisesma 6:1-3.
Penti di wi moesoe loekoe baka
◻ Foe san ede a de joisti foe kenki efoe wi abi a firi foe taki sani di kroektoe noso foe kroetoe sma?
◻ San wi kan doe foe bow sma moro ini a gemeente?
◻ San na a fasi foe Gado ini a tori foe a meki foe foeroe wet gi trawan?
◻ San sa jepi owroeman foe tan farawe foe meki libisma wet gi na ipi?