Kisi kibri na mindri wan „kroektoe geslakti”
„O geslakti foe sma di no e bribi èn di kroektoe, o langa mi moesoe tan na oenoe èn froedrage oenoe ete?” — LUKAS 9:41.
1. (a) San den rampoe di e pasa na ini wi ten, e sori? (b) San den Boekoe foe bijbel e taki foe sma di sa tan na libi?
WI E libi na ini ten foe rampoe. Gronseki, froedoe, angriten, siki, kroektoedoe, a poti di sma e poti bom foe kiri trawan, ogri feti sani — den sani disi nanga tra rampoe moro saka kon na tapoe a libisma famiri foe a di foe twenti jarihondro foe wi. Tokoe, a moro bigi rampoe e wakti wi na ini a ten di e kon èn di de krosibei. San na dati? Na a „bigi banawtoe . . . , soleki foe sensi a bigin foe grontapoe te now no kon ete, nôno, èn no sa kon moro toe” (Mateus 24:21). Ma tokoe, foeroe foe wi kan loekoe go na wan prisiri tamara! Foe san ede? Bikasi Gado eigi Wortoe e taki foe „wan bigi ipi, di no wan sma ben kan teri, foe ala nâsi, nanga lo, nanga pipel, nanga tongo . . . ’Den disi na den wan di komoto na bigi banawtoe . . . Den no sa abi angri moro noso no sa abi dreiwatra moro . . . Èn Gado sa figi ala watra-ai poeroe foe den ai.’” — Openbaring 7:1, 9, 14-17.
2. Sortoe fosi kontroe foe wan profeititori den bigin vers foe Mateus 24, Markus 13, nanga Lukas 21 ben abi?
2 A verslag na ini Mateus 24:3-22, Markus 13:3-20, nanga Lukas 21:7-24 di skrifi nanga jepi foe santa jeje, e bigin taki foe a profeititori foe Jesus di e taki foe „a kaba foe a seti foe sani”.a A profeititori disi ben abi wan fosi kontroe na ini a kroektoe djoe seti foe sani foe a fosi jarihondro foe wi Gewoon Teri, di ben abi en heimarki na ini wan „bigi banawtoe” di ben kon na tapoe den djoe na wan fasi di no en abi speri. A heri relisi nanga politiek stroektoeroe foe a djoe seti di ben de na a tempel foe Jerusalem ben kisi pori, èn noiti moro den ben sa foe man meki en baka.
3. Foe san ede a de prenspari poti prakseri na a profeititori foe Jesus na ini a ten disi?
3 Meki wi go loekoe now a situwâsi di ben de lontoe a fosi kontroe foe a profeititori foe Jesus. Disi sa jepi wi foe froestan moro betre a fasi fa a kontroe na ini wi ten e kroederi nanga a tori. A sa sori wi o prenspari a de foe teki wan positief bosroiti nownow foe man pasa libilibi a moro bigi banawtoe di e wakti a heri libisma famiri. — Romesma 10:9-13; 15:4; 1 Korentesma 10:11; 15:58.
„A kaba” — O ten?
4, 5. (a) Foe san ede den djoe foe a fosi jarihondro G.T., di ben abi frede gi Gado, ben abi belangstelling gi a profeititori foe Danièl 9:24-27? (b) Fa a profeititori disi ben kon troe?
4 Na wan sani foe a jari 539 b.G.T., Danièl, a profeiti foe Gado, ben kisi wan fisjoen foe den sani di ben sa pasa na ini a kaba „wiki” foe a pisi ten foe „seibi tenti wiki” foe jari (Danièl 9:24-27). Den „wiki” disi ben bigin na ini 455 b.G.T. di kownoe Artaxerxes foe Persia ben gi a komando foe bow a foto Jerusalem baka. A kaba „wiki” ben bigin nanga a kon foe a Mesias, Jesus Krestes, di a ben dopoe èn kisi salfoe na ini 29 G.T.b Den djoe foe a fosi jarihondro G.T. di ben abi frede gi Gado, ben sabi a tori foe a pisi ten disi foe a profeititori foe Danièl, heri boen. Foe eksempre, foe den ipi sma di ben kon makandra foe jere Johanes a Dopoeman e preiki na ini 29 G.T., Lukas 3:15 e taki: „Den sma ben e froewakti èn den alamala ben taki na ini den ati foe Johanes: ’A kan de taki en de a Krestes?’”
5 A di foe 70 „wiki” ben sa moesoe de seibi jari foe spesroetoe grani di den djoe ben kisi. Bigin na ini 29 G.T., a ben abi na ini toe dopoe nanga a diniwroko foe Jesus, na ofrandi dede foe en „na a afoe foe a wiki” na ini 33 G.T., èn wan tra ’afoe wiki’ te go miti 36 G.T. Na ini a „wiki” disi, soso den djoe nanga den djoe proselietsma di ben abi frede gi Gado, ben kisi na okasi foe tron den salfoe disipel foe Jesus. Baka dati na ini 70 G.T., wan dei di den no ben sabi na fesi, den legre foe Rome na ondro a komando foe Titus, ben pori a djoe seti di ben fadon komoto na bribi. — Danièl 9:26, 27.
6. (a) San „a tegoe sani” ben doe na ini 66 G.T., èn fa den krestensma ben handri na tapoe? (b) Soema ben tan na libi, èn foe sortoe prenspari fasi foe handri ede?
6 So boen, a djoe priesterwroko di ben doti a tempel foe Jerusalem èn di ben span anoe makandra foe kiri Gado en eigi Manpikin, ben pori krin krin. So srefi den verslag foe a kondre èn foe den lo ben figi poeroe. Baka dati, no wan djoe no ben kan taki dati akroederi a wet a ben de wan priester noso wan kownoe foe en lo ede. Ma kolokoe taki den salfoe djoe na jejefasi ben poti aparti leki wan kownoe priesterwroko foe „meki den toemoesi moi sani foe [Jehovah Gado] bekènti na ala sei” (1 Petrus 2:9). Di a legre foe Rome fosi lontoe Jerusalem èn srefi ben tapoe a kontren foe a tempel na ini 66 G.T., den kresten ben erken a sroedati makti dati leki „a tegoe sani di e tjari pori kon, soleki fa a profeiti Danièl ben taki foe en, di tanapoe na ini wan santa presi”. Akroederi a komando foe Jesus na ini a profeititori, den kresten na Jerusalem èn na Judea ben lowe go na den bergi sei foe kisi kibri. — Mateus 24:15, 16; Lukas 21:20, 21.
7, 8. Sortoe „marki” den kresten ben si, ma san den no ben sabi?
7 Den getrow djoe kresten dati ben si a kontroe foe a profeititori foe Danièl èn den ben de sma di ben si nanga den eigi ai den feti di ben abi dede leki bakapisi, den angriten, den pestsiki, den gronseki, nanga a kroektoedoe di Jesus ben taki na fesi leki wan pisi foe a „marki . . . foe a kaba foe a seti foe sani” (Mateus 24:3). Ma Jesus ben taigi den o ten Jehovah ben sa tjari a kroetoe kon troetroe na a kroektoe seti dati? Nôno. A sani di a ben taki na fesi foe a heimarki foe a denoja foe en na ini Kownoekondre makti di ben moesoe kon ete, ben moesoe fiti so srefi a „bigi banawtoe” foe a fosi jarihondro”: „Foe a dei nanga a joeroe dati no wan sma no sabi, no den engel foe hemel noso a Manpikin, leki soso a Tata wawan.” — Mateus 24:36.
8 Foe a profeititori foe Danièl den djoe ben kan teri o ten Jesus ben sa kon leki a Mesias (Danièl 9:25). Tokoe den no ben kisi wan jari te a „bigi banawtoe” ben o kon di, te foe kaba, ben pori a djoe seti foe sani di ben fadon komoto na bribi. A ben de soso baka pori a foe Jerusalem nanga en tempel taki den ben kisi densrefi taki a jari ben moesoe de 70 G.T. Ma den ben sabi den profeiti wortoe foe Jesus: „A geslakti disi no sa pasa kwetikweti te leki ala den sani disi pasa” (Mateus 24:34). Soleki fa a sori, dan a fasi fa den gebroiki a wortoe „geslakti” djaso e difrenti foe a fasi fa den gebroiki dati na ini Preikiman 1:4, di e taki foe geslakti di e kon èn gowe a wan baka trawan na ini wan pisi ten.
„A geslakti disi” — San na disi?
9. Fa wortoeboekoe di e froeklari owroeten tongo e taki san a Griki wortoe ge·ne·aʹ wani taki?
9 Di den fo apostel ben sidon nanga Jesus na tapoe na Olijfbergi èn ben jere a profeititori foe en foe „a kaba foe a seti foe sani,” fa den ben sa froestan den wortoe „a geslakti disi”? Na ini den Evangelie den e vertaal a wortoe „geslakti” foe a Griki wortoe ge·ne·aʹ, di disiten wortoe boekoe di e froeklari owroeten tongo, e tjari kon na krin nanga den wortoe disi: „Soifri den wan di komoto na srefi afo” (Greek-English Lexicon of the New Testament foe Walter Bauer). „A sani di sma ben kisi, wan famiri; . . . sma di waka baka trawan nanga a srefi historia background . . . noso foe wan ras foe pipel . . . noso foe a heri groepoe foe sma di e libi na ini a srefi pisi ten, Mat. 24:34; Mark. 13:30; Luk. 1:48; 21:32; Fil. 2:15, èn spesroetoe gi den wan foe a djoe ras di e libi na a srefi pisi ten” (Expository Dictionary of New Testament Words foe W.E. Vine). „A sani di sma ben kisi, sma foe a srefi lo, wan famiri; . . . a heri groepoe foe sma di e libi na ini a srefi pisi ten: Mt. xxiv. 34; Mk. xiii. 30; Lk. i. 48 . . . den e gebroiki en spesroetoe gi a djoe ras di e libi na wán èn a srefi pisi ten.” — Greek-English Lexicon of the New Testament foe J. H. Thayer.
10. (a) Sortoe srefi fasi foe taki toe sabiman e gi te den e gebroiki Mateus 24:34? (b) Fa wan theologis wortoeboekoe nanga son bijbel vertaling e horibaka gi a fasi foe taki disi?
10 So boen ala den toe, Vine nanga Thayer, e gebroiki Mateus 24:34 foe taki foe „a geslakti disi” (he ge·ne·aʹ hau’te) leki „a heri groepoe foe sma di e libi na ini a srefi pisi ten”. A Theological Dictionary of the New Testament (1964) e horibaka gi a fasi fa den e tjari a sani disi kon na krin nanga den wortoe: „A fasi fa Jesus gebroiki a wortoe ’geslakti’ e sori a heri sani di a ben abi na prakseri: a ben taki foe ala sma èn sabi taki den alamala abi sondoe.” Foe troe, ’a de di den alamala ben abi sondoe,’ ben de krin foe si na ini a djoe nâsi di Jesus ben de na grontapoe, neleki fa a de wan marki foe a grontapoe seti foe a ten disi.c
11. (a) Soema na a joisti sma di moesoe gi wi moro foeroe tiri foe wi kon sabi fa foe gebroiki a wortoe he ge·ne·aʹ hau’te? (b) Fa a sma disi ben gebroiki a wortoe?
11 A no de foe taki, dati kresten di e studeri a tori disi foenamkoe meki a fasi fa den skrifiman foe den Evangelie, di skrifi nanga jepi foe santa jeje, ben gebroiki a Griki wortoe he ge·ne·aʹ hau’te, noso „a geslakti disi”, di a ben skrifi den wortoe foe Jesus. Den ben gebroiki en dorodoro na wan negatief fasi. So boen, Jesus ben kari den djoe relisi fesiman „sneki”, snekipikin ” èn a ben taki moro fara taki a kroetoe foe Gehena ben sa kon tapoe „a geslakti disi” (Mateus 23:33, 36). Ma, a kroetoe disi ben de soso gi den hoigri kerki fesiman nomo? Kwetikweti. Na wan lo okasi, den disipel foe Jesus ben jere en taki foe „a geslakti disi” te a ben gebroiki densrefi wortoe na tapoe foeroe tra fasi. San ben de a fasi dati?
„A kroektoe geslakti disi”
12. Fa Jesus ben meki „na ipi” akroederi „a geslakti disi,” ala di den disipel foe en ben arki?
12 Na ini 31 G.T., na ini a ten foe Jesus en diniwroko na Galilea, sjatoe baka a Paskafesa, den disipel foe Jesus ben jere en taigi „na ipi sma”: „Nanga soema mi sa agersi a geslakti disi? A gersi jongoe pikin di sidon na den wowojo, e bari gi den mati foe den, ala di den e taki: ’Wi ben prei a froiti gi oenoe, ma oenoe no ben dansi; wi ben bari krei, ma oenoe no ben sari.’ Akroederi disi, Johanes [a Dopoeman] ben kon, a no ben e njan, èn a no ben e dringi èn tokoe sma e taki, ’A abi wan ogri jeje na en tapoe’; a Manpikin foe libisma [Jesus] ben kon, ala di a ben e njan èn ben e dringi, èn ete sma e taki: ’Loekoe! wan sma di de wan tapala èn di de wan srafoe foe a dringi foe win, wan mati foe belastingman nanga sondari.’” Joe no ben man plisi a „na ipi” di ben de sondro gronprakseri! — Mateus 11:7, 16-19.
13. Soema Jesus ben si èn kroetoe leki ’na ogri geslakti disi’ di a ben de nanga den disipel foe en?
13 Baka dati na ini 31 G.T., di Jesus nanga den disipel foe en ben bigin foe doe a di foe toe preikiwaka na Galilea, „wan toe foe den leriman foe wet nanga Fariseiman” ben aksi Jesus foe wan marki. A ben taigi den nanga „na ipi” di ben drape: „Wan ogri geslakti di e doe soetadoe e tan soekoe wan marki, ma a no sa kisi no wan marki boiti a marki foe Jona a profeiti. Neleki fa Jona ben de dri dei nanga dri neti na ini a bere foe a kefalek bigi fisi, na so a Manpikin foe libisma sa de dri dei nanga dri neti na ini na ati foe grontapoe. . . . Na so a sa waka toe nanga na ogri geslakti disi” (Mateus 12:38-46). A de krin taki „na ogri geslakti disi” pe relisi fesiman nanga „den ipi” ben de na ini toe, noiti no kon froestan a marki di ben kon troe na ini a dede nanga na opobaka foe Jesus.d
14. Sortoe kroetoe den disipel foe Jesus ben jere en e taki gi den Sadoeseiman nanga den Fariseiman?
14 Baka a Paskafesa foe 32 G.T., di Jesus nanga den disipel foe en ben kon na ini a kontren foe Magadan foe Galilea, den Sadoeseiman nanga den Fariseiman ben aksi Jesus agen foe wan marki. A ben taigi den baka: „Wan ogri geslakti di e doe soetadoe e tan soekoe wan marki, ma a no sa kisi no wan marki boiti a marki foe Jona a profeiti. Nanga dati a ben gowe libi den na baka” (Mateus 16:1-4). Den hoigri relisiman disi ben abi troetroe a moro bigi fowtoe leki fesiman foe na „ipi” di no ben de getrow èn di Jesus ben kroetoe leki „ogri geslakti disi”.
15. Sortoe demakandra Jesus nanga den disipel ben abi nanga ’a geslakti disi’ leti bifo èn agen leti na baka a transfiguratie?
15 Na a kaba foe en diniwroko na Galilea, Jesus ben kari na ipi nanga den disipel foe en kon na en èn ben taki: „A sma di e sjen gi mi èn gi den wortoe foe mi, ini a sondoe geslakti disi di e doe soetadoe, a Manpikin foe libisma sa sjen toe gi en” (Markus 8:34, 38). So boen, a bigi groepoe djoe di no ben abi berow na ini a ten dati, ben de krinkrin „a sondoe geslakti disi di e doe soetadoe”. Wan toe dei na baka, baka a transfiguratie foe Jesus, Jesus nanga den disipel foe en „ben kon na a ipi”, èn wan man ben aksi en foe dresi en manpikin. Jesus ben piki: „O geslakti foe sma di no e bribi èn di kroektoe, o langa mi moesoe tan na oenoe ete? O langa mi moesoe froedrage oenoe ete?” — Mateus 17:14-17; Lukas 9:37-41.
16. (a) Sortoe kroetoe di Jesus ben taki kaba foe „na ipi”, a ben taki baka na Judea? (b) Fa a doe kon taki „a geslakti disi” ben kon doe a moro ogri takroedoe?
16 Kande a ben de na Judea, baka a Wiwirikampoe-fesa na ini 32 G.T., „di na ipi ben moksi kon makandra” lontoe Jesus, di a ben kroetoe den nanga den srefi wortoe baka taki: „A geslakti disi na wan ogri geslakti; a e soekoe wan marki. Ma a no sa kisi no wan marki boiti a marki foe Jona” (Lukas 11:29). Te foe kaba, di den relisi fesiman ben tjari Jesus go na kroetoe, Pilatus ben aksi foe loesoe en. A verslag e froeteri: „Den gran priester èn den owroeman ben gi na ipi deki-ati foe aksi foe loesoe Barabas, ma foe kiri Jesus. . . . Pilatus ben taigi den: ’Dan san mi sa doe nanga Jesus, di den e kari Krestes?’ Den alamala ben taki: ’Meki den spikri en na wan postoe!’ A ben taki: ’Foe san ede, sortoe ogri a man disi doe dan?’ Tokoe den ben tan bari moro tranga: ’Meki den spikri en na wan postoe!’” Na „ogri geslakti” dati ben e aksi foe kiri Jesus! — Mateus 27:20-25.
17. Fa wan toe sma foe „a kroektoe geslakti” disi ben handri na tapoe a preiki di Petrus ben preiki na tapoe a Pinksterfesa?
17 Wan „geslakti foe sma di no e bribi èn di kroektoe” di den relisi fesiman foe den ben soetoe faja gi den, ben prei wan prenspari ròl na ini a kiri di den kiri Masra Jesus Krestes. Feifi tenti dei na baka, na a Paska foe 33 G.T., den disipel ben kisi santa jeje èn ben bigin taki ini difrenti tongo. Di den jere a babari, „a groepoe sma ben kon makandra”, èn di na apostel Petrus ben kari den, „den man foe Judea èn oen sma di e libi na ini Jerusalem,” a ben taki: „A man disi [Jesus] . . . di oenoe ben spikri na wan postoe nanga jepi foe den man foe kroektoedoe èn oenoe ben kiri en.” Fa son wan foe den dati arkiman ben handri? „A ben naki den ati srefisrefi.” Baka dati Petrus ben gi den deki-ati foe abi berow. A „ben gi kotoigi finifini èn ben tan froemane den taki: ’Kisi kibri na mindri a kroektoe geslakti disi.’” Leki wan piki, so wan dri doesoen sma „ben teki a wortoe foe en nanga prisiri, [èn] ben teki dopoe.” — Tori foe den Apostel 2:6, 14, 23, 37, 40, 41.
Kon sabi soema na „a geslakti disi”
18. Na tapoe san den wortoe „a geslakti disi”, di Jesus ben gebroiki ben sori go na wán fasi nomo?
18 Ma san na „geslakti” dan di Jesus ben sori so foeroe go na tapoe, te a ben de nanga den disipel foe en? San den ben froestan nanga den wortoe foe en: „A geslakti disi no sa pasa kwetikweti, te leki ala den sani disi pasa”? Troetroe, Jesus no ben kenki a fasi fa a ben gwenti gebroiki den wortoe „a geslakti disi”, di a ben gebroiki dorodoro gi den groepoe sma foe en ten nanga „den breni tjariman” foe den, di makandra, ben de a djoe nâsi (Mateus 15:14). „A geslakti disi” ben ondrofeni ala den pen di Jesus ben taki na fesi èn baka dati den ben lasi libi na ini a „bigi banawtoe” di ben kon na tapoe Jerusalem na wan fasi di no abi en speri. — Mateus 24:21, 34.
19. O ten èn fa den „hemel nanga grontapoe” foe a djoe seti ben pasa gowe?
19 Na ini a fosi jari hondro, Jehovah ben kroetoe a djoe pipel. Den wan di ben abi berow, di ben kon sori bribi na ini a sani di Jehovah ben seti nanga sari-ati nanga jepi foe Krestes, ben kisi kibri foe a „bigi banawtoe” dati. Neleki fa Jesus ben taki na fesi, ala den sani di ben taki na fesi ben kon troe, èn baka dati a „hemel nanga grontapoe” foe a djoe seti foe sani — a heri nasi nanga den relisi fesiman foe den nanga na ogri libimakandra foe sma — ben lasi libi. Jehovah ben tjari kroetoe kon na den tapoe! — Mateus 24:35; teki gersi 2 Petrus 3:7.
20. Sortoe froemane di ben kon na joisti ten èn di de prenspari, e fiti ala kresten?
20 Den djoe dati di ben poti prakseri na den profeiti wortoe foe Jesus, ben kon froestan taki a froeloesoe foe den no ben e anga foe a proeberi di den ben o proeberi foe teri o langa wan „geslakti” de, noso foe teri o langa wan spesroetoe „ten noso pisi ten” de, ma na foe tan foe hori densrefi aparti foe na ogri geslakti foe a ten foe den èn foe doe a wani foe Gado fajafaja. Ala di den lasti wortoe foe a profeititori foe Jesus abi wan moro bigi kontroe na ini wi ten, tokoe den fosi jarihondro djoe kresten ben moesoe poti prakseri toe na a froemane: „Tan na ai, e begi alaten tranga taki oenoe kan pasa ala den sani disi di sa feni presi seiker èn foe tanapoe na fesi a Manpikin foe libisma.” — Lukas 21:32-36; Tori foe den Apostel 1:6-8.
21. Sortoe sani wi kan froewakti wan ten so di sa pasa no so langa moro na ini a ten di de na wi fesi?
21 Na ini a ten disi, „a bigi dei foe Jehovah . . . de krosibei, èn a e hasti ensrefi srefisrefi” (Sefanja 1:14-18; Jesaja 13:9, 13). Wan ten so, tapoe a „dei nanga a joeroe”, di Jehovah srefi ben poti na fesi, na atibron foe en sa loesoe na tapoe den relisi, politiek èn bisnis pisi foe grontapoe, makandra nanga den tranga jesi sma di de a disiten „ogri geslakti [disi] di e doe soetadoe” (Mateus 12:39; 24:36; Openbaring 7:1-3, 9, 14). Fa joe kan kisi kibri foe „a bigi banawtoe”? Na artikel di e kon now sa gi piki èn sa taki foe a toemoesi moi howpoe di de na ini a ten di de na wi fesi.
[Foetoewortoe]
a Foe wan moro finifini loekoe foe a profeititori disi, grantangi loekoe a tabel tapoe bladzijde 24, 25 foe A Waktitoren foe 1 februari 1994.
b Foe kisi moro bodoi foe den „wiki” foe jari, loekoe bladzijde 130-132 foe a boekoe De bijbel — Gods Woord of dat van mensen?, di a Watchtower Bible and Tract Society foe New York, Inc., ben tjari kon na doro.
c Wan toe bijbel e vertaal he ge·ne·aʹ hau’te na ini Mateus 24:34 na a fasi disi: „den sma disi” (The Holy Bible in the Language of Today [1976], foe W. F. Beck); „a nâsi disi” (The New Testament — An Expanded Translation [1961], foe K. S. Wuest); „den sma disi” (Jewish New Testament [1979], foe D. H. Stern).
d Na „ipi” disi di no ben de getrow, no de a srefi leki den ‘am-ha·ʼaʹrets, noso „sma foe a gron”, nanga soema den heimemre relisi fesiman ben weigri foe de makandra, ma gi soema Jesus „ben sari”. — Mateus 9:36; Johanes 7:49.
Fa joe ben sa piki?
◻ San wi e leri foe a kontroe foe Danièl 9:24-27?
◻ Fa disiten wortoeboekoe di e froeklari wortoe foe fositen e taki foe „a geslakti disi” leki fa bijbel e gebroiki en?
◻ Fa Jesus ben gebroiki a wortoe „geslakti” na wán fasi nomo?
◻ Fa Mateus 24:34, 35 ben kon troe na ini a fosi jarihondro?
[Prenki na tapoe bladzijde 10]
Jesus ben agersi „a geslakti disi” nanga wan ipi ogri pikin-nengre
[Prenki na tapoe bladzijde 13]
Soso Jehovah ben sabi na fesi a joeroe foe tjari kroetoe kon na tapoe na ogri djoe seti