„Tan froewakti mi”
„’Foe dati ede, tan froewakti mi,’ na so Jehovah taki.” — SEFANJA 3:8.
1. Sortoe warskow a profeiti Sefanja ben gi, èn fa disi de prenspari gi sma di e libi na ini a ten disi?
„A BIGI dei foe Jehovah de krosibei.” A profeiti Sefanja ben bari a warskow disi na a mindri pisi foe a di foe seibi jarihondro b.G.T. (Sefanja 1:14). Na ini 40 noso 50 jari, a profeititori ben kon troe, di a dei ben kon taki Jehovah ben tjari kroetoe kon na tapoe Jerusalem èn na tapoe den nâsi di ben tjalensi a soevereiniteit foe Jehovah, foe di den ben meshandri a pipel foe en. Foe san ede disi de prenspari gi sma di e libi na a kaba foe a di foe 20 jarihondro? Wi e libi na ini a ten taki Jehovah en lasti „bigi dei” e kon krosibei esi-esi. Neleki fa a ben de na ini a ten foe Sefanja, na so Jehovah en „faja atibron” de foe kon na tapoe na agersi Jerusalem — krestenhèit — èn na tapoe ala den nâsi di e meshandri a pipel foe Jehovah èn e tjalensi en universeel soevereiniteit. — Sefanja 1:4; 2:4, 8, 12, 13; 3:8; 2 Petrus 3:12, 13.
Sefanja — Wan kotoigi nanga deki-ati
2, 3. (a) San wi sabi foe Sefanja, èn san e sori taki a ben de wan kotoigi foe Jehovah nanga deki-ati? (b) Sortoe sani e meki taki wi kan taki na ini sortoe ten èn na sortoe presi Sefanja ben taki profeititori?
2 Sma no sabi foeroe foe a profeiti Sefanja, di a nen foe en (na ini Hebrewtongo, Tsefan·jahʹ) wani taki „Jehovah gi kibri (kibri leki wan goedoe)”. Ma tra fasi leki fa a ben de nanga den tra profeiti, Sefanja ben taki foe a geslakti-lin foe en, ala di a ben teki fo geslakti di ben doro te na „Hiskia” baka. (Sefanja 1:1; teki gersi Jesaja 1:1; Jeremia 1:1; Esekièl 1:3.) Disi de so wan aparti sani, taki moro foeroe sma di e froeklari sani, e taki dati a papa foe a trotro foe en na a getrow kownoe Hiskia. Efoe disi de so, dan Sefanja ben de wan bakapikin foe wan kownoe, èn disi ben sa meki a hebi kroetoe di a ben leisi gi den granman foe Juda, kon de moro prenspari, èn a sori taki a ben de wan kotoigi èn wan profeiti foe Jehovah nanga deki-ati. A sabi di a ben sabi boen fa Jerusalem ben de èn san ben pasa na ini a kownoe-oso, e gi sma a prakseri taki kande a meki den kroetoe foe Jehovah bekènti na ini a foto Jerusalem srefi. — Loekoe Sefanja 1:8-11, foetoewortoe.
3 A de wan moi sani foe si taki, di Sefanja ben meki den kroetoe foe Gado bekènti teige den „granman” foe Juda (den heiheiman, noso den edeman foe lo) èn teige „den manpikin foe a kownoe”, dati noiti a ben kari a kownoe srefi na ini den kroetoe foe en (Sefanja 1:8; 3:3).a Disi e gi sma a prakseri taki a jongoe kownoe Josia ben sori kaba taki a ben abi firi gi a soifri anbegi, ala di, te joe e loekoe a situwâsi di Sefanja ben sori taki a no ben feni en boen srefisrefi, dan a ben de krin taki Josia no ben bigin ete nanga den kenki di a ben tjari kon na relisi sei. Ala den sani disi e gi sma a prakseri taki Sefanja ben taki profeititori na Juda na ini den fosi jari foe Josia, di ben tiri foe 659 te nanga 629 b.G.T. Tweifri no de taki den fajafaja profeititori foe Sefanja ben meki a jongoe Josia kon froestan taki sma ben anbegi kroektoe gado, den ben doe ogri nanga tranga, èn taki someni sma na Juda ben kroeka na a ten dati èn disi ben gi en deki-ati foe doe wan sani foe poeroe na anbegi foe kroektoe gado. — 2 Kroniki 34:1-3.
Foe san ede Jehovah abi faja atibron
4. Nanga sortoe wortoe Jehovah ben sori taki a ben atibron nanga Juda nanga Jerusalem?
4 Jehovah ben abi boen reide foe atibron nanga den fesiman foe Juda nanga den sma di ben libi drape èn nanga a mamafoto Jerusalem. A ben gebroiki en profeiti Sefanja foe taki: „Mi sa langa mi anoe go teige Juda èn teige ala den sma di e libi na Jerusalem, èn foe a presi disi mi sa koti poeroe den wan foe Ba-al di tan abra, a nen foe den priester foe freimde gado makandra nanga den priester, èn den wan di e boigi densrefi na tapoe den daki gi a legre foe hemel, èn den wan di e boigi densrefi, ala di den e sweri na Jehovah èn e sweri na Malkam.” — Sefanja 1:4, 5.
5, 6. (a) Fa a situwâsi na Juda ben de na relisi sei na ini a ten foe Sefanja? (b) Fa a ben de nanga den granman nanga den kroetoeman foe Juda èn den sma di ben de na den ondro?
5 Juda ben kon doti srefisrefi nanga den lagi gwenti foe a Ba-al anbegi di sma ben doe foe kan kisi pikin, astrologie di abi foe doe nanga ogri jeje, nanga na anbegi di den ben anbegi a heiden gado Malkam. Efoe Malkam de a srefi leki Molèk, soleki fa son sma e prakseri, dan na ini a falsi anbegi foe Juda joe ben abi toe, taki den ben òfer pikin na wan ogri-ati èn tegoe fasi. Den sortoe sani di sma ben doe foe relisi ede, ben de wan tegoe sani gi Jehovah (1 Kownoe 11:5, 7; 14:23, 24; 2 Kownoe 17:16, 17). Den ben meki taki a ben atibron moro nanga den, foe di den sma di ben anbegi kroektoe gado, ben tan pramisi sani na ini a nen foe Jehovah. A no ben sa teki a sortoe dotifasi disi na relisi sei moro, èn a ben o kiri so srefi den heiden priester nanga den priester di ben fadon komoto na bribi.
6 Boiti dati, den granman nanga den kroetoeman foe Juda ben kroeka. Den granman foe a kondre ben de leki gridi „lew di e bari”, èn joe ben kan agersi den kroetoeman nanga gridi „wolfoe” (Sefanja 3:3). Den sma di ben wroko na den ondro ben kisi a nen taki den ben „foeroe na oso foe den meester foe den nanga ogri di e doe nanga tranga èn nanga bedrigi fasi” (Sefanja 1:9). Na ala sei sma ben feti foe kon goedoe. Foeroe sma ben meki wan fowtoe gebroiki foe a situwâsi foe kan tjari goedoe kon na wan. — Sefanja 1:13.
Tweifri foe a dei foe Jehovah
7. O langa bifo „a bigi dei foe Jehovah”, Sefanja ben taki profeititori, èn fa a ben de nanga a jejefasi foe foeroe djoe?
7 Soleki fa wi si kaba, dan a toemoesi sari situwâsi di ben de na relisi sei na ini a ten foe Sefanja, e sori taki a ben doe en wroko leki wan kotoigi èn wan profeiti, bifo kownoe Josia ben bigin doe sani foe poeroe na anbegi foe kroektoe gado, wan sani foe 648 b.G.T. (2 Kroniki 34:4, 5). Soleki fa a sori, dan Sefanja ben taki profeititori so wan 40 jari bifo „a bigi dei foe Jehovah” ben kon na tapoe a kownoekondre Juda. Na ini a pisi ten dati, foeroe djoe ben tweifri èn den ’ben hari densrefi poeroe’ foe a dini di den ben dini Jehovah, èn den ben kon kisi wan mi-no-ke-fasi. Sefanja e taki foe den wan „di no soekoe Jehovah èn di no go soekoe rai na en” (Sefanja 1:6). A ben de krin, taki sma na Juda ben abi wan mi-no-kefasi, èn den no ben broko den ede nanga Gado.
8, 9. (a) Foe san ede Jehovah ben o ondrosoekoe „man di e kon deki na tapoe a sakasaka foe den”? (b) Na sortoe fasi Jehovah ben sa poti prakseri na tapoe den sma di ben libi na Juda èn na tapoe den granman nanga den kroetoeman foe den, nanga den relisi fesiman foe den?
8 Jehovah ben meki bekènti taki a ben abi na prakseri foe ondrosoekoe den sma di ben e taki dati den ben de en pipel. Na mindri den sma di ben taki dati den ben anbegi en, a ben o poeroe den wan di ben tweifri na ini den ati efoe a man boemoei ensrefi nanga libisma afersi noso efoe a ben abi disi na prakseri. A ben taki: „A moesoe pasa na a ten dati taki mi sa ondrosoekoe Jerusalem finifini nanga lampoe, èn mi sa poti prakseri na tapoe den man di e kon deki na tapoe a sakasaka foe den èn di e taki na ini den ati: ’Jehovah no sa doe boen èn a no sa doe ogri’” (Sefanja 1:12). Den wortoe „man di e kon deki na tapoe a sakasaka foe den” (wan sani di e sori go na a meki di sma e meki win), e sori na tapoe den sma di ben seti densrefi neleki sakasaka di sidon na a ondrosei foe wan bari, èn di no ben wani foe tra sma kon weri den ede nanga san ben meki bekènti taki heri esi Gado ben o kon boemoei ensrefi nanga libisma afersi.
9 Jehovah ben o poti prakseri na tapoe den sma di ben libi na Juda èn na Jerusalem èn na tapoe den priester foe den di ben moksi na anbegi foe en nanga heiden sani. Efoe den ben firi densrefi seiker, neleki a doengroe foe neti ben kibri den na mindri den skotoe foe Jerusalem, dan a ben sa go soekoe den neleki nanga lampoe di e skèin krin èn di ben sa boro pasa a doengroe na jejefasi pe den go soekoe froeloesoe. A ben o seki den foe poeroe a mi-no-ke-fasi foe den na relisi sei, fosi nanga den kroetoe boskopoe di ben frede sma, èn baka dati nanga a tjari di a ben e tjari den kroetoe dati foe en kon na den tapoe.
„A bigi dei foe Jehovah de krosibei”
10. Fa Sefanja ben prenki „a bigi dei foe Jehovah”?
10 Jehovah ben meki Sefanja meki bekènti: „A bigi dei foe Jehovah de krosibei. A de krosibei, èn a e hasti ensrefi foe troe. A babari foe a dei foe Jehovah bita” (Sefanja 1:14). Troetroe bita dei ben e wakti ala sma — priester, granman, nanga a pipel — di ben weigri foe poti prakseri na tapoe a warskow èn foe drai go baka na a soifri anbegi. A profeititori e taki go moro fara foe a dei taki kroetoe o tjari kon: „A dei dati na wan dei foe atibron, wan dei foe banawtoe nanga bigi frede, wan dei foe bigi winti nanga pori, wan dei foe doengroe nanga blaka doengroe, wan dei foe wolkoe nanga bigi doengroe, wan dei foe a babari foe toetoe nanga a warskow foe sma, teige den tranga foto èn teige den hei toren di de na tapoe den oekoe.” — Sefanja 1:15, 16.
11, 12. (a) Sortoe kroetoe boskopoe ben meki bekènti teige Jerusalem? (b) Den djoe ben sa kisi kibri foe a goedoe di den ben e kon goedoe?
11 Baka soso wan toe tenti jari di ben o lon pasa esi-esi, den legre foe Babilon ben o kon teki Juda abra. Jerusalem no ben sa kisi kibri. Den ben o pori den pisi foto pe sma ben libi èn pe den ben doe bisnis, krinkrin. „’A moesoe pasa na tapoe a dei dati,’ na so Jehovah taki, ’taki wan babari e kon foe a Fisi Doro, nanga wan babari foe a di foe toe pisi foe a foto, nanga wan tranga babari foe den pikin bergi. Bari krei, oen sma di e libi na Maktes [wan pisi foe Jerusalem], bika den tapoe den mofo foe ala sma di de bisnisman; ala den sma di e wegi solfroe, den koti poeroe.’” — Sefanja 1:10, 11, foetoewortoe.
12 Foe di foeroe djoe ben weigri foe bribi taki a dei foe Jehovah ben de krosibei, meki den ben de boen dipi na ini a bisniswroko pe foeroe moni ben de ini a tori. Ma Jehovah ben gebroiki en getrow profeiti Sefanja, foe taki na fesi dati a goedoe foe den ben sa tron „wan sani di sma sa foefoeroe èn den oso foe den, wan leigi presi di no boen foe sma libi na ini”. Den no ben sa dringi a win di den ben meki, èn „no a solfroe foe den, no a gowtoe foe den [ben] sa man froeloesoe den tapoe a dei Jehovah en atibron”. — Sefanja 1:13, 18.
Tra nâsi e kisi kroetoe
13. Sortoe kroetoe boskopoe Sefanja ben meki bekènti teige Moab, Amon, nanga Asiria?
13 Jehovah ben gebroiki en profeiti Sefanja, foe sori toe taki a ben atibron nanga den nâsi di ben meshandri a pipel foe en. A ben meki bekènti: „’Mi jere foe na afrontoe di Moab afrontoe [oenoe] èn foe den skempi wortoe foe den manpikin foe Amon, di afrontoe a pipel foe mi nanga dati èn den ben tan abi bigimemre gi a kontren foe den. Dati meki, so langa mi e libi’, na so Jehovah foe den legre taki, a Gado foe Israèl, ’Moab srefi sa tron neleki Sodom, èn den manpikin foe Amon neleki Gomora, wan presi pe krasiwiwiri de, èn wan sowtoe peti, èn wan leigi presi di no boen foe sma libi na ini, ija, te ten di no skotoe. . . . Èn a sa langa en anoe go na noordsei, èn a sa pori Asiria. Èn a sa meki Ninifei kon tron wan leigi presi di no boen foe sma libi na ini, wan drei kontren neleki a woestijn.’” — Sefanja 2:8, 9, 13.
14. Sortoe boeweisi de taki den freimde nâsi ’ben abi bigimemre’ gi den Israèlsma nanga Jehovah, a Gado foe den?
14 Langaten kaba, Moab nanga Amon ben de feanti foe Israèl. (Teki gersi Kroetoebakra 3:12-14.) A Ston foe Moabkondre, di de na ini a Louvre Museum na Parijs, abi wan sani di skrifi na tapoe di e taki foe a djaf di kownoe Mesa foe Moab ben djaf. Na wan heimemre fasi a e froeteri taki a ben teki difrenti foto foe Israèl abra nanga a jepi foe en gado Kemos (2 Kownoe 1:1). Jeremia, di ben libi na ini a srefi ten leki Sefanja, ben taki foe den Amonsma di ben teki a kontren Gad na Israèl ini a nen foe den gado Malkam (Jeremia 49:1). Ini a tori foe Asiria, dan kownoe Salmaneiser, a di foe Feifiwan, ben wini Samaria èn a ben teki en abra wan sani foe wán jarihondro fosi a ten foe Sefanja (2 Kownoe 17:1-6). No langa na baka, kownoe Sanherib ben go feti nanga Juda, èn a ben teki foeroe foe den tranga foto foe Juda abra, èn srefi Jerusalem a ben pramisi foe doe ogri (Jesaja 36:1, 2). A takiman foe a kownoe foe Asiria troetroe ben abi bigimemre gi Jehovah di a ben gi Jerusalem a komando foe gi ensrefi abra. — Jesaja 36:4-20.
15. Fa Jehovah ben sa lagi den gado foe den nâsi di ben abi bigimemre gi en pipel?
15 Psalm 83 e kari wan toe nâsi, so srefi Moab, Amon, nanga Asiria, di ben abi bigimemre gi Israèl, èn di ben djaf: „Kon, meki wi poeroe den na pasi krinkrin, so taki den no de wan nâsi moro, so taki no wan sma kan memre a nen foe Israèl moro” (Psalm 83:4). A profeiti Sefanja ben abi a deki-ati foe meki bekènti taki Jehovah foe den legre ben sa lagi ala den heimemre nâsi disi nanga den gado foe den. „Disi na san den sa abi na presi foe a heimemre foe den, bika den ben afrontoe a pipel foe Jehovah foe den legre èn den ben tan abi bigimemre gi den. Jehovah sa de wan sani gi den di e meki den frede; bika a sa meki ala den gado foe grontapoe kon drei te na den bonjo èn sma sa boigi densrefi gi en, ibriwan sma na tapoe en eigi presi, ala èilanti foe den nâsi.” — Sefanja 2:10, 11.
„Tan froewakti”
16. (a) Gi soema a ben de wan reide foe prisiri taki a dei foe Jehovah ben de krosibei, èn foe san ede? (b) Sortoe komando a getrow fikapisi disi ben kisi?
16 Ala di den fesiman nanga foeroe foe den sma di ben libi na Juda èn na Jerusalem, ben abi wan mi-no-kefasi na jejefasi, ben tweifri na sani, ben anbegi kroektoe gado, ben kroeka, èn ben feti foe kon goedoe, tokoe a sori taki wan toe getrow djoe ben arki den warskow profeititori foe Sefanja. Den ben sari foe den tegoe sani di den granman foe Juda, den kroetoeman nanga den priester ben doe. Den sani di Sefanja ben meki bekènti, ben de wan fonten foe trowstoe gi den loyaalwan disi. Na presi taki a ben frede den taki Jehovah en dei ben de krosibei, den ben abi reide foe prisiri, foe di a dei ben sa tjari wan kaba kon na den tegoe sani disi di den sma ben doe. A getrow fikapisi disi ben poti prakseri na tapoe a krakti komando foe Jehovah: „’Foe dati ede, tan froewakti mi,’ na so Jehovah taki, ’te leki a dei doro taki mi e opo tanapoe foe wini sani, bika a kroetoe bosroiti foe mi, na foe tjari den nâsi kon na makandra, foe tjari den kownoekondre kon na makandra, so taki mi kan kanti a kroetoe foe mi kon na den tapoe, ala mi faja atibron.’” — Sefanja 3:8.
17. O ten èn fa den kroetoe boskopoe foe Sefanja ben bigin kon troe gi den nâsi?
17 Den sma di ben poti prakseri na tapoe a warskow dati no ben froewondroe. Foeroe sma ben de na libi ete di a profeititori foe Sefanja ben kon troe. Na ini 632 b.G.T., wan legre foe Babilonsma, Mediasma, nanga den legre foe noordsei, kande Skitsma, ben wroko makandra foe teki Ninifei abra èn pori en. A historia skrifiman Will Durant e froeteri: „Wan legre foe Babilonsma di ben abi Nabopolasar leki fesiman, ben go wroko makandra nanga wan legre foe Mediasma di ben abi Siaksares leki fesiman, nanga wan legre foe Skitsma foe Kaukasus, èn a e froewondroe sma fa den ben teki den tranga foto foe noordsei abra, so esi èn so makriki. . . . Wantronso Asiria ben komopo na ini a historia.” Disi na soifri san Sefanja ben taki na ini wan profeititori. — Sefanja 2:13-15.
18. (a) Fa Gado ben tjari kroetoe kon na tapoe Jerusalem, èn foe san ede? (b) Fa a profeititori foe Sefanja di ben abi foe doe nanga Moab èn nanga Ammon, ben kon troe?
18 Foeroe djoe di ben tan froewakti a dei foe Jehovah, ben de na libi toe di a ben tjari en kroetoe kon na tapoe Juda nanga Jerusalem. Foe Jerusalem, Sefanja ben taki na ini wan profeititori: „Heloe foe en di e opo ensrefi teige makti èn di e doti ensrefi, a foto di e kwinsi sma! A no ben arki wan sten; a no ben teki tranga leri. Tapoe Jehovah a no ben froetrow. A no ben go krosibei na a Gado foe en” (Sefanja 3:1, 2). Foe di Jerusalem no ben de getrow, meki den Babilonsma ben lontoe en toe tron èn te foe kaba den ben teki en abra èn pori en na ini 607 b.G.T. (2 Kroniki 36:5, 6, 11-21). Soleki fa a djoe historia skrifiman Josefus e taki, dan na ini a di foe feifi jari baka di Jerusalem ben fadon, den Babilonsma ben go feti nanga Moab èn nanga Amon èn ben wini den. Now den no ben de moro, soleki fa ben taki na ini wan profeititori.
19, 20. (a) Fa Jehovah ben pai den wan di ben tan froewakti en? (b) Foe san ede den sani disi abi foe doe nanga wi, èn san wi sa go loekoe ini a tra artikel?
19 A kontroe foe den finifini tori disi nanga tra finifinitori foe a profeititori foe Sefanja, ben de sani di ben tranga a bribi foe den djoe èn den sma di no ben de djoe, di ben tan froewakti Jehovah. Wan toe foe den sma di ben tan na libi di Juda nanga Jerusalem ben kisi pori, ben de Jeremia, na Etiopiaman Ebed-melek, nanga na osofamiri foe Jonadab, a Rekabitsma (Jeremia 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18). Den getrow djoe di ben de na ini katibo nanga den bakapikin foe den, di ben tan wakti tapoe Jehovah, ben tron wan pisi foe a fikapisi di ben firi kolokoe, èn di ben kon fri foe Babilon na ini 537 b.G.T. èn ben drai go baka na Juda foe poti a soifri anbegi baka. — Esra 2:1; Sefanja 3:14, 15, 20.
20 San ala den sani disi wani taki gi a ten foe wi? Na foeroe fasi a situwâsi di ben de na ini a ten foe Sefanja, de a srefi leki den tegoe sani di e pasa now na ini krestenhèit. Boiti dati, den difrenti fasi fa den djoe ben denki na ini a ten dati, gersi den fasi fa sma e denki na ini a ten disi, son tron srefi wan toe sma na ondro a pipel foe Jehovah. Disi na sani di wi sa taki foe den na ini a tra artikel.
[Foetoewortoe]
a Sani ben sa sori taki den wortoe „manpikin foe a kownoe” e sori go na ala den mansma famiri foe a kownoe, foe di den manpikin foe Josia srefi ben de toemoesi jongoe na a ten dati.
Foe loekoe sani sjatoe baka
◻ Fa a situwâsi na Juda ben de na relisi sei na ini a ten foe Sefanja?
◻ Fa a ben de nanga foeroe granman nanga kroetoeman, èn sortoe fasi foe denki foeroe sma ben abi?
◻ Fa den nâsi ben abi bigimemre gi Jehovah en pipel?
◻ Sortoe warskow Sefanja ben gi Juda nanga tra nâsi?
◻ Fa den wan di ben tan froewakti Jehovah, ben kisi den pai?
[Prenki na tapoe bladzijde 8]
A Ston foe Moabkondre e sori taki kownoe Mesa foe Moabkondre ben taki wortoe foe afrontoe Israèl foe owroeten
[Sma di abi a reti foe a prenki]
A Ston foe Moabkondre: Musée du Louvre, Paris
[Prenki na tapoe bladzijde 9]
A lontoe ston disi pe a Babilonia Kroniki skrifi na tapoe, e horibaka gi a profeititori foe Sefanja, èn a e froeteri foe a pori di wan wrokomakandra foe legre ben pori Ninifei
[Sma di abi a reti foe a prenki]
Lontoe ston: Nanga a primisi foe a British Museum