A si di wan sma kan si krin sortoe gronprakseri de ini a tori, e sori lepifasi
TAKROE kompe e pori boen gwenti. Joe e koti san joe e sai (1 Korentesma 15:33; Galasiasma 6:7). Efoe a de na skinfasi noso na jejefasi, ibriwan foe den sani di taki dja na wan eksempre foe wan fondamenti waarheid — wan gronprakseri — èn ibriwan foe den e gi wi wan fondamenti gi wet. Ma wet kan de foe wan pisi ten nomo, èn nofotron den e fiti gi wan spesroetoe situwâsi nomo. Gronprakseri na a tra sei, joe kan gebroiki na foeroe fasi, èn den kan tan foe têgo. So boen, a Wortoe foe Gado e gi wi deki-ati foe go denki sortoe gronprakseri de ini a tori, someni leki a kan.
Webster’s Third New International Dictionary e taki foe wan gronprakseri leki „wan algemeen noso fondamenti waarheid: wan fondamenti wet, leri, noso bribi di abi ala prenspari sani na ini, pe tra gronprakseri abi den gron na tapoe noso foe pe tra gronprakseri komoto”. Foe eksempre, wan sma ben sa kan gi wan pikin a wet: „Joe no moesoe fasi na onfoe.” Ma gi wan bigisma den wortoe: „Na onfoe faja”, nofo kaba. Joe e si taki a lasti sani di taki dja, na wortoe di abi moro foeroe sani na ini. Foe di a troetori disi abi krakti na tapoe san wan sma e doe — kande foe bori, foe baka wan sani, noso foe kiri na onfoe — meki joe kan taki dati a kon tron wan gronprakseri.
Ma a no de foe taki, dati den moro prenspari gronprakseri na ini a libi na gronprakseri na jejefasi; den abi krakti na tapoe na anbegi di wi e anbegi Gado èn na tapoe a kolokoe foe wi. Ma son sma no wani doe a moeiti di de fanowdoe foe sidon denki foe gronprakseri. Te den e kisi foe doe nanga wan bosroiti, dan den e feni en moro makriki foe abi wan wet. Disi no de wan koni sani èn a de kontrari na eksempre di getrow man foe owroeten na ini bijbel ten ben gi. — Romesma 15:4.
Man di ben libi akroederi den gronprakseri foe Gado
Foe den onvolmaakti sma, wi ben kan taki dati Abel ben de a fosi sma di ben libi akroederi den gronprakseri foe Gado. A sori leki a ben prakseri boen foeroe foe a pramisi di ben taki foe a „siri” èn a ben si taki te sma wani kisi froeloesoe foe sondoe, dan dati wani taki dati wan broedoe ofrandi ben o de fanowdoe (Genesis 3:15). Na so fasi a ben gi Gado „wan toe foe den fosiwan foe na ipi foe en”. Den wortoe „ija, den fatoe pisi foe den”, e sori taki Abel ben gi Jehovah a moro boen sani di a ben abi. Ma tokoe a ben o de moro leki toe doesoen jari baka a dede foe Abel, taki Gado ben o taki krin foe a fosi leisi san na den markitiki ini a tori foe srakti-ofrandi. Kontrari foe Abel, di ben frede Gado èn ben libi akroederi gronprakseri, en brada Kain ben tjari ofrandi gi Gado leki a ben de wan plekti nomo. Ma a fasi foe en no ben boen, èn a fasi fa a ben tjari na ofrandi foe en ben sori taki a no ben abi wan ati di ben si sani akroederi gronprakseri. — Genesis 4:3-5.
Noa srefi ben de wan man di ben libi akroederi den gronprakseri foe Gado. Ala di bijbel tori e sori taki Gado ben komanderi en finifini foe bow wan ark, wi no e leisi taki a ben kisi wan komando foe go preiki gi trawan. Ma tokoe den e kari Noa „wan preikiman foe regtfardikifasi” (2 Petrus 2:5). Ala di a kan taki Gado ben taigi Noa taki a ben moesoe preiki, tokoe wi no abi foe tweifri taki na foe di a ben froestan sortoe gronprakseri ben de ini a tori èn a ben lobi a sma na en sei, meki a ben doe disi toe. Now di wi e libi na ini ten leki di foe Noa, meki wi teki a boen fasi nanga a moi eksempre foe en.
Tra fasi leki san den kerki tiriman foe Jesus ten ben doe, Jesus ben leri a pipel foe sidon denki sortoe gronprakseri ben de ini a tori. A Bergitaki foe en na wan eksempre. A heri fasi fa a Bergitaki de, e sori taki a ben begi sma foe libi akroederi gronprakseri (Mateus, kapitel 5-7). Jesus ben gi sma a leri disi foe di, neleki Abel nanga Noa bifo en, a ben sabi Gado troetroe. Srefi di a ben de wan boi, a ben abi foeroe lespeki gi a fondamenti waarheid: „Wan sma no e libi foe brede wawan, ma foe ibri wortoe foe Jehovah en mofo” (Deuteronomium 8:3; Lukas 2:41-47). Ija, a sroto foe de wan sma di e libi akroederi gronprakseri de troetroe taki a sma sabi Jehovah, san a lobi, san a no lobi, èn san a abi na prakseri. Te den gronprakseri disi foe Gado e tiri a libi foe wi, dan troetroe den e tron gronprakseri di e wroko. — Jeremia 22:16; Hebrewsma 4:12.
Gronprakseri nanga na ati
Wan sma kan gi jesi na wan wet ala di a no wani dati troetroe, kande foe di a frede taki a sa kisi strafoe bika a no ben gi jesi. Ma te wan sma e libi akroederi wan gronprakseri, dan a no e tjari ensrefi na a fasi dati, bika joisti te wan sma e libi akroederi gronprakseri, dan foe ensrefi a e gi jesi na den nanga en heri ati. Loekoe Josef di, neleki Abel nanga Noa, ben libi bifo a Wetfroebontoe foe Moses ben seti. Di a wefi foe Potifar ben proeberi foe kori Josef, dan Josef ben piki: „Fa mi ben kan doe a bigi ogri disi èn troetroe sondoe na Gado?” Ija, Josef ben sabi a gronprakseri taki masra nanga wefi na „wan skin”. — Genesis 2:24; 39:9.
Na ini a ten disi, regtfardiki gronprakseri no de foe feni na ini grontapoe. Grontapoesma troetroe lobi ogri di e doe nanga tranga nanga hoeroedoe. A kefar de, taki wan kresten ben sa kan kisi a firi foe gebroiki pikinso toe foe a srefi ongosontoe njanjan dati — den kino, den video, noso boekoe — kande na wan kibri fasi. Foe dati ede, fa a de wan sani di de foe prèise, te wi e kakafoetoe gi takroedoe foe di wi e hori wisrefi na gronprakseri neleki Josef, bika wi e hori na prakseri taki na ini a „bigi banawtoe” di e kon Gado sa kibri den loyaal sma wawan (Mateus 24:21). Ija, moro foeroe na den sani di wi e doe te sma no e si, èn no den sani di wi e doe na poebliki, di e sori fa wi de troetroe foe inisei. — Psalm 11:4; Odo 15:3.
So boen, te wi e meki bijbel gronprakseri tiri wi, dan wi no sa soekoe foe feni sokari olo na ini a Wet foe Gado; èn wi no sa proeberi foe si o fara wi kan go sondro taki wi e pasa wan wet troetroe. So wan fasi foe denki e pori wi; a abi wan takroe bakapisi gi wi te foe kaba.
Ondrosoekoe san de na baka a wet
A no de foe taki, dati wet abi foeroe foe doe nanga a libi foe wan kresten. Den de leki waktiman di e jepi foe kibri wi, èn den abi den gron na tapoe foeroe prenspari gronprakseri. Efoe wi no e si den gronprakseri disi krin, dan a lobi di wi abi gi wet di abi foe doe nanga dati, kan kon kowroe. A nâsi Israèl foe owroeten ben sori disi.
Gado ben gi Israèl den Tin Komando, èn a fosiwan foe den no ben gi sma pasi foe anbegi wan tra gado leki Jehovah wawan. A kria di Jehovah ben kria ala sani, na wan fondamenti waarheid di de na baka a wet disi (Exodus 20:3-5). Ma a nâsi ben libi akroederi a gronprakseri disi? Jehovah srefi e gi piki: „’Joe na wi tata’ [na san den Israèlsma ben taigi] wan pisi oedoe èn [den ben bari] ’Mama’ gi wan ston. Ma den drai den baka gi mi [Jehovah] èn den kibri den fesi gi mi” (Jeremia 2:27, The New English Bible). Fa dati ben de wan tranga-ede don fasi sondro gronprakseri! Èn fa a ben hati Jehovah! — Psalm 78:40, 41; Jesaja 63:9, 10.
Kresten na ini a ten disi so srefi abi den wet foe Gado. Foe eksempre, den no moesoe anbegi kroektoe gado, doe seks hoeroedoe, èn gebroiki broedoe na wan fasi di no boen (Tori foe den Apostel 15:28, 29). Te joe e denki foe disi, dan wi kan si san na den gronprakseri di de ini a tori, soleki: Gado e froedini en taki wi e dini en wawan; wi moesoe de loyaal na wi trowpatna; èn Jehovah na a Sma di gi wi libi (Genesis 2:24; Exodus 20:5; Psalm 36:9). Efoe wi e si èn e froestan den gronprakseri di abi foe doe nanga den tirilin disi troetroe, dan wi e si taki den de foe a boen foe wi (Jesaja 48:17). Gi wi, den „komando [foe Gado] no de wan hebi lai”. — 1 Johanes 5:3.
Den Israèlsma na ini a ten di pasa no ben poti prakseri na tapoe den komando foe Gado, ma den „sabiman foe wet”, den leriman foe Wet ben doe heri tra fasi. Den ben meki wan lo wet nanga gwenti di ben tapoe sma foe si a soifri anbegi krin èn di ben kibri den gronprakseri foe Gado (Mateus 23:2, NEB). Sma ben gi densrefi abra na a firi taki den no ben man doe noti, taki howpoe no ben de, noso taki sma ben hoigri nanga den (Mateus 15:3-9). Èn foeroe foe den wet di libisma ben meki, no ben sori lobi gi libisma. Di Jesus ben de foe dresi wan man di ben abi wan anoe di ben kon drei, dan a ben aksi den Fariseiman di ben de drape: „Wet e gi sma pasi na sabadei foe doe wan boen sani?” Di den ben tan tiri, dan disi ben sori taki a no ben de so, èn dati meki Jesus „ben sari troetroe foe a tranga-ati foe den” (Markus 3:1-6). Na Sabadei den Fariseiman ben sa kan jepi wan osometi (san ben wani taki moni) di ben lasi pasi noso di ben kisi mankeri, ma noiti den ben sa doe dati gi wan man noso wan oema — no efoe a libi foe a sma no ben de ini kefar. Ija, a prakseri foe den ben foeroe someni nanga wet di libisma meki èn wan lo pikinpikin tori foe a wet, taki neleki mira di e wakawaka na tapoe wan skedrei, na so den Fariseiman no ben man si a heri prenki — dati wani taki den gronprakseri foe Gado. — Mateus 23:23, 24.
Ma srefi jongoewan kan gi Jehovah grani, te na ati foe den de opregti, foe di den e warderi bijbel gronprakseri. A skoromeester foe Rebecca di ben abi tinadri jari, ben aksi a klas soema ben o dòbel. Moro foeroe foe den pikin ben taki, dati den no ben o doe dati. Tokoe di den ben taki foe difrenti situwâsi, dan den alamala, boiti Rebecca, ben erken taki den ben o dòbel na wán noso tra fasi. A skoromeester ben aksi Rebecca efoe a ben o bai wan lòt di sma ben seri foe tjari moni kon na wán nanga wan boen marki na prakseri. Rebecca ben taki dati a no ben o doe dati, èn a ben taigi a reide di bijbel e gi foe sori taki te wan sma e doe dati, dan dati de wan fasi foe dòbel. Dan a skoromeester foe en ben taigi a heri klas: ’Mi denki taki Rebecca na a wan-enkri sma dja di abi san mi e kari „gronprakseri” akroederi san a wortoe wani taki troetroe.’ Ija, Rebecca ben kan taki nomo: „A de teige a bribi foe mi”, ma a ben prakseri moro fara leki dati; a ben kan piki foe san ede dòbel no boen èn foe san ede a ben weigri foe teki prati na dati.
Eksempre leki di foe Abel, Noa, Josef, nanga Jesus e sori wi sortoe wini wi kan abi te wi e gebroiki „a [koni] foe man denki” èn „a krakti foe man denki” ini na anbegi foe Gado (Odo 2:11; Romesma 12:1). A de wan boen sani te kresten owroeman e teki na eksempre foe Jesus te den e „wei na ipi foe Gado di de na ondro [den] sorgoe” (1 Petrus 5:2). Neleki fa Jesus ben gi wan boen eksempre, na so sma di lobi den gronprakseri foe Gado, na den sma di e tan boen na ondro a soevereiniteit foe Jehovah. — Jesaja 65:14.