Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w99 15/3 blz. 29-31
  • „Na ini kefar na tapoe se”

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • „Na ini kefar na tapoe se”
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
  • Edeprakseri
  • A srefi sortu tori
  • A ben de fanowdoe gi Rome foe doe bisnis na tapoe se
  • Pasasir na ini sipi di e tjari lai?
  • Rèis na tapoe se — O veilig dati de?
  • A boen njoensoe ben tjari go farawe na dorosei kondre
  • „Nowan fu unu o lasi en libi”
    „Preiki finfini” fu Gado Kownukondre
  • Yu ben sabi a sani disi?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre (Studie-Waktitoren)—2019
  • Paulus e wini problema
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
  • Den seni Paulus go na Rome
    Moi les di yu kan leri fu Bijbel
Moro sani
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
w99 15/3 blz. 29-31

„Na ini kefar na tapoe se”

NA INI a doengroe foe a neti, wan seiri sipi di ben tjari 276 sma e doro wan èilanti na ini a Mindrikondre Se. Den botoman nanga den sma di ben rèis nanga a sipi ben weri srefisrefi bika a krasi watra ben fringi a sipi go-kon 14 dei langa. Di den si wan baai na moesoedei, dan den e proeberi foe tjari a sipi go na sjoro. Ma a noso foe a sipi e fasi na so wan fasi taki den no ben man boeweigi en moro, èn den skwala e naki a bakapisi foe a sipi èn e broko en na pisipisi. Ala sma na ini a sipi e gowe libi a sipi èn ben man doro a sjoro foe Malta foe di den man swen noso ben man hori wan planga noso wan tra sani. Kowroekowroe èn weri kefalek den e hari densrefi poeroe foe den ogri pikin skwala na sjoro. Wan foe den sma di ben de na ini a sipi ben de a kresten apostel Paulus. Den ben e tjari en go na Rome foe kisi kroetoe. — Tori foe den Apostel 27:27-44.

A no ben de a fosi leisi gi Paulus di a sipi ben broko na Malta èn di en libi ben de na ini kefar na tapoe se. Wan toe jari bifo, a ben skrifi: „Dri tron mi ben ondrofeni brokosipi, wán neti nanga wán dei mi ben de na ini a dipi foe a se.” A ben taki toe taki a ben de „na ini kefar na tapoe se” (2 Korentesma 11:25-27). A rèis di Paulus ben rèis nanga sipi ben jepi en foe doe a wroko di a ben kisi foe Gado leki „wan apostel foe den nâsi”. — Romesma 11:13.

O foeroe sma ben e rèis nanga sipi na ini a fosi jarihondro? Sortoe ròl a rèis nanga sipi ben plèi foe panja krestendom? O veilig a ben de? Sortoe sipi den ben e gebroiki? Èn fa den ben doe nanga den sma di ben de na ini a sipi?

A ben de fanowdoe gi Rome foe doe bisnis na tapoe se

Den Romesma ben kari a Mindrikondre Se Mare Nostrum — Wi Se. A makti na tapoe se no ben de prenspari gi Rome soso foe abi sroedati makti na tapoe se. Foeroe foto foe a Gran Tirimakti Rome ben de lanpresi noso ben de presi di ben gebroiki den lanpresi disi. Foe eksempre, Rome ben abi en se-lanpresi na Ostia di ben didon krosibei, ala di Korente ben gebroiki Lekaeum nanga Kenkrea, èn Siria Antiokia ben gebroiki Seleusia. Den boen boto-kontakti na mindri den lanpresi disi ben sorgoe taki kontakti kan meki esi-esi nanga prenspari foto èn a ben meki en moro makriki foe tiri den distrikt foe Rome moro boen.

Rome ben abi so srefi a sipi bisnis fanowdoe foe kisi njanjan. Foe di wan sani foe wán miljoen sma ben libi drape, meki Rome ben abi kefalek foeroe siri-njanjan fanowdoe — na mindri 250.000 nanga 400.000 ton na ini wán jari. Pe ala a siri-njanjan dati ben komoto? Flavius Josephus e froeteri taki Herodus Agrippa II ben taki dati Noord-Afrika ben gi Rome njanjan aiti moen langa na ini wan jari, ala di Egipti ben seni nofo siri-njanjan foe jepi a foto na ini den tra fo moen. Doesoendoesoen se-sipi ben de fanowdoe foe tjari a siri-njanjan go na a foto dati.

Foe man sorgoe gi den sani di Romesma wani foe abi wan boen libi, meki a bisnis na tapoe se di ben e drai boen ben sorgoe gi ala sortoe sani di sma e seri. Mineraal, ston, nanga marmer ben kon nanga sipi komoto na Siprus, Grikikondre, nanga Egipti, èn oedoe ben kon foe Libanon. Win ben kon foe Smirna, noto ben kon foe Damaskus, èn dadel ben kon foe Palestina. Salfoe nanga balata ben lai na Silisia, wòl ben lai na Mileite nanga Laodisea, krosi sani ben lai na Siria nanga Libanon, èn paars krosi ben lai na Tirus nanga Sidon, na ini sipi. Kloroe-ferfi ben seni kon foe Tiatira èn grasi ben seni kon foe Aleksandria nanga Sidon. Zijde, katoen, ivoor, nanga spesrei ben kon foe China nanga India.

San wi kan taki foe a sipi di ben broko na Malta pe Paulus ben de na ini? A ben de wan sipi di ben tjari siri-njanjan, „wan boto foe Aleksandria di ben seiri go na Italia” (Tori foe den Apostel 27:6, foetoewortoe). Grikisma, Fenisiasma nanga Siriasma ben de eiginari foe den sipi di ben tjari siri-njanjan èn den ben de basi na tapoe den sipi èn den ben sorgoe gi ala sani di de fanowdoe. Ma lanti ben joeroe den sipi. „Soleki fa a de nanga a belasting di den e teki”, na so a historia skrifiman William M. Ramsay e taki, „lanti ben feni taki a moro makriki foe meki tra sma doe a wroko, na presi foe densrefi orga a kefalek bigi sistema foe libisma nanga wrokosani, di de fanowdoe gi a bigi wroko dati.”

Paulus ben doro Rome na ini wan sipi di ben abi wan popki na a ede foe a sipi, di ben tjari a nen „Den Manpikin foe Zeus”. Disi ben de wan sipi toe foe Aleksandria. A sipi ben go na sjoro na Puteoli, na ini a Golf foe Napoli, èn a ben de a lanpresi pe den sipi di ben e tjari siri-njanjan ben gwenti foe stòp (Tori foe den Apostel 28:11-13). Foe Puteoli — disiten Pozzuoli — a lai ben tjari na tapoe pasi noso a ben tjari nanga moro pikin boto go na a noordsei na sei a sjoro èn go na tapoesei a Tiber Liba, go na a mindri foe Rome.

Pasasir na ini sipi di e tjari lai?

Foe san ede Paulus nanga den sroedati waktiman foe en ben rèis nanga wan sipi di e tjari lai? Foe piki na aksi dati, wi moesoe sabi san a wani taki foe rèis na tapoe se na ini a ten dati.

Na ini a fosi jarihondro G.T., wan sipi di e tjari pasasir no ben de. Den sipi di den sma di ben e rèis ben gebroiki, ben de bisnis sipi. Èn ala sortoe sma — so srefi lantiman, sabiman, preikiman, towfroeman, artist, atleet, bisnisman, koiriman, nanga pelgrim — ben sa rèis kande nanga den sipi disi.

Seiker, pikin boto ben de toe di ben tjari pasasir nanga lai na tapoe se di de krosibei foe a sjoro. Kande Paulus ben gebroiki so wan boto foe komoto foe Troas èn „abra go na Masedonia”. Kande pikin boto ben tjari en go-kon foe Ateine moro leki wán leisi. Kande Paulus ben gebroiki so srefi pikin boto di a ben go baka ten foe Troas go na Patara, pasa den èilanti krosibei a sjoro foe Pikin Asia (Tori foe den Apostel 16:8-11; 17:14, 15; 20:1-6, 13-15; 21:1). Den ben wini ten te den ben gebroiki den pikin boto disi, ma den no ben man gowe toemoesi fara foe sjoro. So boen, den sipi di ben tjari Paulus go na Siprus èn baka dati go na Pamfilia èn den sipi di a ben rèis na tapoe, foe Efeise go na Cesarea èn foe Patara go na Tirus, ben moesoe de moro bigi sipi srefisrefi (Tori foe den Apostel 13:4, 13; 18:21, 22; 21:1-3). A sipi pe Paulus ben de na tapoe èn di ben broko na Malta, ben sa moesoe bigi kefalek toe. O bigi den sipi disi ben kan de?

Sani di skrifi na ini boekoe ben meki wan sabiman taki: „A [sipi] di ben man tjari a moro pikinso lai èn di den heihei sma foe fositen ben gebroiki moro foeroe, ben man tjari 70.000 te go miti 80.000 kilo. Wan kefalek pôpi wan, spesroetoe na ini a ten foe a Griki koeltoeroe, ben de a wan di ben tjari 130.000 kilo. Wan sipi di ben man tjari 250.000 kilo di ben de foe si na foeroe presi, ben bigi srefisrefi moro leki a gemiddeld sipi. Na ini a ten foe Rome, den sipi di ben gebroiki na ini a tirimakti, foe tjari sani, ben moro bigi srefi, èn a wan di sma ben wani ben man tjari 340.000 kilo. Den moro bigi sipi na tapoe watra ben man tjari te go miti 1.300.000 kilo, èn kande pikinso moro leki dati srefi.” Soleki fa a ben skrifi na ini a di foe toe jarihondro G.T., a sipi foe Aleksandria di ben tjari siri-njanjan, Isis, ben langa moro leki 55 meter, pikinmoro 14 meter bradi, a presi pe den ben poti lai ben dipi pikinmoro 13 meter, èn kande a ben kan tjari moro leki 1.000.000 kilo siri-njanjan èn kande so srefi wan toe hondro pasasir.

Fa den ben sorgoe gi den pasasir di ben de na ini wan sipi di ben e tjari siri-njanjan? Foe di den sipi ben de moro foeroe foe tjari lai, meki den pasasir ben kon na tapoe a di foe toe presi. Den no ben kisi njanjan èn no wan sani ben doe gi den, ma watra wawan den ben kisi. Den ben o sribi na tapoesei foe a sipi, kande srefi na ondro sani di gersi tenti, di den ben poti teneti, èn di den ben broko baka ibri mamanten. Ala di kande den sma di ben rèis nanga boto ben sa kisi primisi foe gebroiki a koekroe foe bori, tokoe densrefi ben sa moesoe tjari sani di den ben abi fanowdoe foe bori, foe njan, foe wasi, èn foe sribi — so srefi patoe foe bori njanjan èn sani foe sribi.

Rèis na tapoe se — O veilig dati de?

Foe di den no ben abi nofo wrokosani — srefi wan kompas — meki sma di ben tjari sipi na ini a fosi jarihondro, ben abi soso den ai foe den foe si pe den ben go. Foe dati ede, foe rèis na tapoe se ben de moro veilig te den ben kan si boen — èn moro foeroe dati ben de na a kaba foe mei te go miti afoe foe a moen september. Den toe moen bifo a ten dati èn na baka a ten dati, dan den bisnisman ben kan proeberi foe seiri. Ma na ini winter ten, dan nofo tron dow nanga wolkoe ben tapoe den marki na sjoro èn ben tapoe a son na deiten èn den stari teneti. Èn foe 11 november te go miti 10 maart dan moro foeroe sma no ben tjari sipi (Latijntongo, mare clausum), boiti na ini kefal pe a ben de tranga fanowdoe. Den sma di ben e rèis lati na ini a pisi ten foe rèis, ben abi a risikow taki den ben moesoe pasa a winter na ini wan lanpresi foe wan tra kondre. — Tori foe den Apostel 27:12; 28:11.

Ala di kefar ben de èn a ben moesoe doe na ini wan spesroetoe pisi ten, a ben abi moro wini foe rèis nanga sipi na presi foe rèis na tapoe gron? Ija, troetroe! Foe rèis nanga sipi no ben weri a skin so foeroe, a ben moro boenkopoe, èn a ben moro esi. Te a winti e wai boen, dan wan sipi kan rèis kande 150 kilometer na ini wán dei. Te wan sma e waka wan langa pasi nanga foetoe, a kan waka 25 te go miti 30 kilometer na ini wán dei.

O esi a sipi e seiri e anga foeroe foe a winti di e wai. A rèis foe Egipti go na Italia ben de wan doronomo feti teige genswinti, srefi na ini a moro boen ten foe seiri. A moro sjatoe pasi ben de moro foeroe pasa Rhodes noso Mira noso wan tra lanpresi na a sjoro foe Lisia na ini Pikin Asia. Wan leisi, baka di den ben miti tranga winti èn den ben lasi pasi, a sipi di ben tjari siri-njanjan, Isis, ben stòp na ini Piraeus, 70 dei na baka di den ben loesoe foe Aleksandria. Nanga krakti winti di e kon foe a noordwest sei na baka a sipi, den ben kan rèis a pasi kon baka foe Italia na ini kande 20 te go miti 25 dei. Te sma ben o waka a pasi disi nanga foetoe, dan a srefi rèis disi go noso kon, ben sa teki moro leki 150 dei te a weer ben boen.

A boen njoensoe ben tjari go farawe na dorosei kondre

Soleki fa a sori, dan Paulus ben sabi den kefar te a ben o rèis na tapoe se na ini wan pisi ten di no boen. A ben gi a rai srefi foe no seiri na a kaba foe september noso na ini a bigin foe oktober, di a ben e taki: „Man, mi e froestan taki a seiri di wi e seiri, no sa go sondro foe kisi mankeri nanga bigi lasi, no soso gi a lai nanga a boto, ma so srefi gi wi sili” (Tori foe den Apostel 27:9, 10). Ma a legre ofsiri di ben abi a frantiwortoe no ben poti prakseri na tapoe den wortoe disi, èn disi ben abi leki bakapisi taki a sipi ben broko na Malta.

Na a kaba foe en zendingwroko, Paulus ben ondrofeni no moro mendri leki fo leisi taki wan sipi pe a ben de na ini ben broko (Tori foe den Apostel 27:41-44; 2 Korentesma 11:25). Ma toemoesi foeroe broko-ede foe den sortoe sani disi di kande ben sa kan pasa, no ben tapoe den fositen preikiman foe a boen njoensoe foe go na tapoe se. Den ben gebroiki ala sani di den ben abi foe rèis foe panja a Kownoekondre boskopoe. Èn foe di den ben gi jesi na a komando foe Jesus, meki dati ben abi leki bakapisi taki kotoigi ben gi na ala presi (Mateus 28:19, 20; Tori foe den Apostel 1:8). Bika foe a faja foe den, a bribi foe den wan di ben waka na baka na eksempre foe den, èn a tiri foe Jehovah en santa jeje, meki a boen njoensoe doro den moro farawe oekoe foe a heri grontapoe pe sma e libi.

[Prenki na tapoe bladzijde 31]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma