Na suma yu musu de getrow?
„Wi kondre: . . . Meki a de a wan di abi leti ala ten; ma meki a de wi kondre ala ten, awinsi a reti noso fowtu.” —Stephen Decatur, wan ofsiri fu den sipi fu a legre fu Amerkankondre, 1779-1820.
FURU sma feni taki a moro bigi plekti di den abi na fu de getrow dorodoro na a kondre fu den. Tra sma ben o taki den wortu fu Stephen Decatur tra fasi: ’Mi bribi, meki a de a wan di abi leti ala ten; ma meki a de mi bribi, awinsi a reti noso fowtu.’
Furu tron sma e fruwakti taki wi de getrow na a kondre noso na a bribi fu a kondre pe wi gebore, ma a bosroiti dati di wi musu teki, na wan tumusi prenspari bosroiti. Fu dati ede wi musu ondrosuku gi wisrefi na suma wi wani de getrow. Ma te wan sma e sori taki a e tweifri na den sani di a ben leri na ini en yongu yari, dan a musu abi furu deki-ati, èn a sani dati kan tyari problema kon.
Na suma wi sa de getrow?
Wan uma di gro kon bigi na ini Sambia e taki: „Mi ben de wan fayafaya bribiman sensi mi yongu yari. Wan tu fu den sani di mi ben leri fu mi papa nanga mama, na fu begi ala dei na ini a kamra pe mi famiri ben anbegi den gado fu den. Boiti dati, mi ben abi prati na den fesadei fu a bribi fu mi, èn mi ben e go na a tempel doronomo. A bribi nanga na anbegi fu mi ben abi furu fu du nanga a kulturu fu mi, èn sosrefi nanga a libimakandra èn a famiri fu pe mi komopo.”
Ma di na uma disi ben abi pikinmoro 20 yari, dan a bigin studeri Bijbel nanga Yehovah Kotoigi. Wan syatu pisi ten baka dati, a teki a bosroiti fu libi a bribi fu en. Disi wani taki dati a no ben de getrow moro?
Zlatko ben gro kon bigi na ini Bosnia. Wan pisi ten a ben feti na ini a feti di ben broko na ini a kondre fu en. A ben bigin studeri Bijbel tu nanga Yehovah Kotoigi. Now a no wani feti moro nanga nowan sma. Disi wani taki dati a no de getrow moro?
A piki di yu o gi tapu den aksi dati abi fu du nanga a fasi fa yu e si a tori. Na uma di wi ben kari na fesi, e taki: „Na ini a libimakandra pe mi e libi, sma ben si en leki wan bigi syen te wan sma ben teki wan tra bribi. Den ben feni taki a sma no de getrow moro; den feni taki a sma drai en baka gi en famiri èn sosrefi gi a libimakandra.” Na a srefi fasi den kompe di Zlatko ben abi na ini a legre, ben si iniwan sma di no ben wani feti na den sei, leki wan feanti. Ma na uma dati èn sosrefi Zlatko e bribi taki wan tra sortu getrowfasi de di prenspari srefisrefi, namku getrowfasi na Gado, èn dati e gi den deki-ati fu du san Gado e taki. A moro prenspari aksi di wi kan aksi na: Fa Gado e si den wan di wani de getrow na en?
Trutru getrowfasi na wan fasi fu sori lobi
Kownu David ben taigi Yehovah Gado: „Nanga wan sma di de [getrow], yu sa handri na wan [getrow] fasi” (2 Samuel 22:26). A Hebrew wortu di vertaal nanga „getrowfasi” abi fu du nanga switifasi di e meki taki wan sma e sori lobi-ati na wan tra sma, teleki a du san a ben wani du gi a tra sma. Soleki fa wan mama e du te a abi en pikin na bobi, na so Yehovah e sori lobi gi den sma di de getrow na en. Yehovah ben taigi den getrow futuboi fu en na ini owruten Israel: „Wan uma kan frigiti en pikin di a abi na bobi, so taki a no ben sa firi sari-ati gi a manpikin fu en bere? Srefi den uma disi kan frigiti, ma misrefi no sa frigiti yu” (Yesaya 49:15). Den sma di de klariklari fu poti getrowfasi na Gado na a fosi presi na ini den libi, abi a dyaranti taki a sa sorgu den na wan lobi-ati fasi.
A sani di e hari wan sma fu de getrow na Yehovah, na lobi. Lobi e gi wan sma deki-ati fu lobi san Yehovah lobi èn sosrefi fu tan fara fu den ogri sani di Yehovah no lobi kwetikweti (Psalm 97:10). Fu di a moro prenspari fasi fu Yehovah na lobi, meki wan sma di de getrow na Gado no sa du sani di e hati trawan, ma a sa sori lobi gi trawan (1 Yohanes 4:8). Sobun, te wan sma e teki wan tra bribi fu di a wani de getrow na Gado, dan dati no wani taki dati a no lobi en famiri moro.
Getrowfasi na Gado e gi sma deki-ati fu du bun
Na uma di wi ben taki fu en na a bigin, e fruteri san a ben du: „Fu di mi studeri Bijbel, meki mi kon sabi Yehovah leki a tru Gado, èn mi ben kon abi wan banti nanga en. Yehovah no de leki iniwan fu den gado di mi ben e anbegi fosi. Yehovah sabi fa fu sori lobi, retidu, koni, nanga makti na a yoisti fasi. Fu di Yehovah wani taki wi musu anbegi en wawan, meki mi ben musu libi den tra gado.
A papa nanga mama fu mi ben taigi mi ibritron baka taki den no ben lobi kwetikweti san mi ben e du, èn den taigi mi tu taki mi ben e meki den firi sari. Disi ben de tranga gi mi, fu di mi ben wani taki mi papa nanga mi mama ben musu prisiri nanga mi. Ma di mi kon kisi moro nanga moro sabi fu Bijbel, dan mi kon si krin sortu bosroiti mi ben musu teki. Mi no ben man drai mi baka gi Yehovah.
A teki di mi teki a bosroiti fu de getrow na Yehovah na presi fu hori misrefi na den kerki gwenti, no wani taki dati mi no de getrow na mi famiri moro. Mi e pruberi fu sori den nanga den sani di mi e taki èn den sani di mi e du, taki mi e frustan fa den e firi. Ma efu mi no de getrow na Yehovah, dan mi ben kan tapu a pasi gi a famiri fu mi fu kon sabi Yehovah, èn na so fasi mi no ben o de getrow kwetikweti.”
Na a srefi fasi, te wan sma di de getrow na Gado no wani abi noti fu du nanga politiek, noso te a no wani teki prati na feti, dan dati no wani taki dati a e teki a sei fu a feanti. Zlatko e fruteri san a ben du: „Mi ben kweki leki wan sokari Kresten, ma mi ben trow nanga wan sma fu wan tra bribi. Di feti broko, dan den tu grupu di ben e feti nanga makandra ben aksi mi fu feti gi den. Mi ben musu teki wan bosroiti gi suma mi ben o feti. Mi ben teki prati na a feti dri nanga afu yari langa. Te fu kaba mi nanga mi wefi lowe go na Krowâsia. Drape wi ben miti Yehovah Kotoigi.
„Fu di wi studeri Bijbel, meki wi kon frustan taki Yehovah na a moro prenspari sma di wi musu de getrow na en. Wi kon frustan tu taki a wani taki wi musu lobi tra sma, awinsi sortu bribi den abi èn awinsi fu sortu ras den de. Now mi nanga mi wefi e anbegi Yehovah makandra, èn mi kon sabi taki mi no kan de getrow na Gado èn feti nanga tra sma na a srefi ten.”
Sma e leri fu de getrow nanga yepi fu soifri sabi
Fu di Yehovah na wi Mekiman, meki a fiti taki wi de getrow na en, moro leki na ala tra sani noso tra sma (Openbaring 4:11). Ma te de wi de getrow na Gado, dan wi musu sorgu taki wi no e du sani di no e kruderi nanga a wani fu en. Fu man du dati, dan a de prenspari taki wi e kisi soifri sabi. Bijbel e gi wi a rai: „Unu musu meki kon nyun na ini a krakti di e pusu a prakseri fu unu, èn . . . unu musu weri a nyun fasi fa wan sma musu de, di ben meki akruderi a wani fu Gado na ini trutru . . . [getrowfasi]” (Efeisesma 4:23, 24). A barinen man di ben skrifi den wortu dati, ben abi deki-ati fu ondrosuku efu den sani di a ben leri na ini en yongu yari, ben de so trutru. Fu di a ben ondrosuku den sani disi, meki a ben tyari kenki kon di ben abi bun bakapisi.
Iya, Saulus ben musu teki wan bosroiti na suma a ben o de getrow, soleki fa furu sma ben musu teki wan bosroiti tu na ini a ten disi. A famiri fu Saulus ben hori densrefi soifri na den gwenti fu den, èn Saulus ben leri fu du dati tu. A ben hori ensrefi fayafaya na a bribi di en famiri ben abi. Fu di a ben de so fayafaya na ini a bribi fu en, meki a ben du ogri srefi na den sma di no ben agri nanga a denki fu en. Sma ben sabi Saulus leki wan man di ben e broko go na ini den oso fu Kresten, èn a ben e hari den gowe fu meki den kisi strafu, noso fu sma kiri den srefi.—Tori fu den Apostel 22:3-5; Filipisma 3:4-6.
Ma di Saulus ben kisi soifri sabi fu Bijbel, dan a ben du wan sani di furu fu den speri fu en no ben fruwakti kwetikweti. A ben teki wan tra bribi. Saulus, di sma ben kon sabi baka ten leki na apostel Paulus, ben teki a bosroiti fu de getrow na Gado na presi fu hori ensrefi getrow na gwenti nomo. Fu di Saulus ben teki soifri sabi fu Bijbel, meki a kon de getrow na Gado, èn dati ben gi en deki-ati fu frudrage sani, fu lobi tra sma, èn fu yepi trawan fu du bun. Dati ben de wan bigi kenki trutru te wi agersi dati nanga a fasi fa a ben de fosi, di a ben e tyari ensrefi na wan ogri-ati fasi.
Fu san ede wi musu de getrow?
Te wi e meki Gado sori wi nanga yepi fu den markitiki fu en fa fu de getrow èn na suma wi musu de getrow, dan dati trutru e tyari winimarki kon. Fu eksempre, wan raportu fu na Australian Institute of Family Studies (wan organisâsi di e ondrosuku sani di abi fu du nanga osofamiri libi), ben taki san na den moro prenspari sani di kan yepi sma fu tan langa ten nanga makandra èn fu de koloku na ini a trowlibi. A raportu ben taki dati „den sma musu frutrow makandra èn den musu de getrow na makandra . . . [èn] den musu bribi na ini Gado”. A srefi raportu dati ben sori taki „koloku trowlibi di e waka bun” e yepi mansma nanga umasma fu de moro koloku, fu de moro gosontu, èn fu libi moro langa. Boiti dati, bun trowlibi e gi den pikin na okasi fu abi wan koloku libi.
Na ini a grontapu disi pe sma no sabi san a tamara o tyari kon, dan getrowfasi de leki wan titei di wan swenman kan grabu hori te a no man swen go doro. A titei disi tai na wan boto èn a kan yepi en fu swen go na a boto, so taki a kan tan na libi. Efu a sokari swenman no abi wan titei di a kan grabu hori, dan skwala nanga winti kan slenger en go kon. Ma efu a no abi a yoisti titei fu grabu hori, dan a de neleki a grabu wan titei hori di tai na wan sipi di e sungu gowe. Neleki fa a ben de nanga Saulus, sani ben kan hari a sma fu tyari ensrefi na so wan fasi taki a e du tra sma ogri. Ma te wi e teki soifri sabi fu Bijbel, dan wi e leri fu de getrow na Yehovah, èn a getrowfasi disi de leki wan titei di e meki wi kánkan èn di e meki wi kisi frulusu.—Efeisesma 4:13-15.
Yehovah e pramisi disi na den wan di de getrow na en: „Yehovah na wan sma di lobi retidu, èn a no sa gowe libi den [sma di de getrow na] en. Te ten di no skotu den seiker sa kisi kibri” (Psalm 37:28). Dyonsro, ala sma di de getrow na Yehovah sa kisi pasi fu go na ini wan paradijs grontapu. Drape den no sa ondrofeni sari nanga pen moro. Den sa prisiri srefisrefi tu fu di den sa abi wan banti nanga tra sma fu ala ten, sondro taki bribi nanga politiek e prati den.—Openbaring 7:9, 14; 21:3, 4.
Nownow srefi, milyunmilyun sma na heri grontapu kon si taki den de koloku trutru fu di den de getrow na Yehovah. Fu san ede yu no e meki Yehovah Kotoigi yepi yu nanga yepi fu Bijbel fu ondrosuku a fasi fa yu e denki fu getrowfasi? Bijbel e fruteri wi: „Tan luku efu unu de trutru na ini a bribi, tan ondrosuku unsrefi fu kon sabi dati.”—2 Korentesma 13:5.
A de so taki wi musu abi deki-ati fu ondrosuku den sani di wi e bribi èn fu san ede wi e bribi den sani dati, ma a muiti di wi e meki fu du dati sa gi wi trutru prisiri fu di wi sa kon abi wan banti nanga Yehovah Gado. Neleki furu sma, na uma di wi ben taki fu en na a bigin e fruteri fa a e firi: „Mi kon sabi taki te wi de getrow na Yehovah èn te wi hori wisrefi na den markitiki fu en, dan dati e yepi wi fu libi na wan bun fasi nanga wi famiri. A e yepi wisrefi tu fu tron moro bun sma na ini a libimakandra. Awinsi o bigi den tesi de, efu wi de getrow na Yehovah, a sa de getrow na wi ala ten.”
[Prenki na tapu bladzijde 6]
A soifri sabi di Saulus ben teki, ben gi en deki-ati fu de getrow na wan tra sani
[Prenki na tapu bladzijde 7]
Fu san ede yu no e ondrosuku Bijbel fu kon sabi na suma yu musu de getrow?
[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 4]
Churchill, tapusei na a kruktu-anusei: U.S. National Archives photo; Joseph Göbbels, te na a leti-anusei: Library of Congress