’Soekoe vréde èn feti na en baka’
1. (a) Fa wi kan ’soekoe vréde èn feti a en baka’ ini a grontapoe disi di foeroe nanga ogri di e doe nanga trnnga? (b) Foe san-ede wi moe aksi Jehovah tangitangi foe jepi wi te wi de ini omstandigheden foe tesi?
FA WI kan teki na rai foe na apostel Petrus di skrifi dja na tapsé, now di wan grontapoe pe ogri e doe nanga tranga lontoe wi? Petrus e gi wi na piki tapoe disi foe di a e gi wi na rai ’foe drai oensrefi poeroe foe san de takroe èn foe doe san de boen’. Foe dat’ede meki wi moe doe boen foeroe moeiti foe kon na ini wan vréde èn matifasi nanga Jehovah Gado tapoe na fundamenti foe a bribi na ini na srakti-ofrandi foe Jezus Kristus. Bakadati dan wi e feti na baka vréde foe di wi e hori wisrefi soifri na den markitiki di Gado ben meki den skrifi na ini en Wortoe. „Bikasi den ai foe Jehovah de tapoe den regtvaardikiwan èn en jesi foe jere den tranga begi foe den; Ma Jehovah fesi de tegen den di e doe takroe sani” (1 Petr. 3:11, 12). Te den ogri sma proberi foe doe wi ogri, den wi kan begi Jehovah tranga foe jepi wi. Te wi kon tanapoe ai na ai nanga wan sma di nanga tranga wani go didon na wi noso wan tra ogri smn, dan wi kan bari kari na nen foe Jehovah tranga èn begi en tranga foe jepi wi. — Teki gersi Deuteronomium 22:25-27.
2. Na sortoe fertrow di David ben tjari kon na fesi wi kan hori wisrefi te wi tanapoe ai na ai nanga tranga?
2 Te wi kon leti mindri foe wan situwasi pe ogri nanga tranga e lontoe wi, den wan fertrow sondro kondisi na ini Jehovah nofotron ben sori taki a de na sroto foe tan a libi. Ibritron baka a ben de so taki Jehovah Kotoigi di ben de na ini den sortoe omstandigheden dati ben kisi ségi foe di ben tan hori na a fertrow di David ben tjari kon na fesi na ini begi na ini Psalm 18:46, 48: „Jehovah e libi, èn blesi Mi stonbergi moe de èn na Gado foe mi ferloesoe moe kon de hé. A e ferloesoe mi foe mi féjanti di abi atibron; moro hé leki den wan di e opo densrefi tegen mi, joe sa opo mi, foe na man foe ogri nanga tranga joe sa fri mi.” Den miljoenmiljoen kotoigi foe Jehovah di e loekoe na fesi nanga wan tranga bribi na a kontroe foe Gado pramisi, dati ’den regtvaardikiwan sa kisi na grontapoe èn sa tan na tapoe foe tégo’, e kisi na sékerfasi toe taki „na ferloesoe foe den regtvaardikiwan e komoto foe Jehovah; En de den fortresi na ini ten foe nowtoe”. — Ps. 37:29, 39.
3. (a) San Deuteronomium 32:10 nanga Daniël 3:19-27 e sori wi? (b) San e kon na krin na ini na fasi fa Rachab, èn sosrefi toe wan pionier ini a ten disi, ben kon kisi ferloesoe?
3 Awansi o sortoe situwasi e kon toe na ini a grontapoe disi di foeroe nanga ogri di e doe nanga tranga, tokoe Jehovah man foe ’kibri en pipel leki na popki foe en ai’ (Deut. 32:10; Dan. 3:19-27). A man srefi, efoe a wani doe disi, foe kibri den sma foe en psa wan skreki sani soleki di foe wan nucleaire pori foe libisma. Disi ben kon na fesi tapoe 6 augustus 1945 nanga san wan getrow dienstknegti foe Jehovah ben ondrofeni di na wan ogri-ati fasi den ben mishandel en ini na doengroe’oso foe Hirosjima (Japan). Na a mamanten dati, foe di a no ben doe leki fa a gwenti, meki a ben kon de na ini so wan positsi dati a no ondrofeni ogri foe na atoombomexplosie. Na doengro’oso foe a moro bigi pisi ben broko te na gron, ma soleki Rachab ben psa na faja pori foe Jericho libilibi, na so Katsoeo Mioera ben psa na pori fee Hirosjima libilibi (Joz. 6:23, 24). A ben de Jehovah grantangi, soleki fa ensrefi ben taki en, taki a ’ben bombardeer komoto foe doengroe’oso’, sodati a ben kisi na okasi foe go na ini na pioniersdienst na ini den tra jari foe en libi di ben tan abra gi en. (Teki gersi Psalm 116:15). Noti de wan toemsi ferwondroe sani gi wi Soeverein Masra, „na troe Gado, na bigi, tranga Gado, di nen de Jehovah foe den fetiman”. — Jer 32:17-19.
Tan krosbé foe Jehovah organisaatsi
4. Fa Jesaja kapiter 60 skrifi foe a toestand na ini san Gado organisaatsi de now?
4 Foe wi kan tan tanapoe na ini a ten disi di foeroe nanga ogri di e doe nanga tranga dan wi abi na lobi en safoe tiri fanowdoe foe Jehovah organisaatsi di gersi wan mama. Sensi 1938 wan moro betre theocratis toestand ben kon na mindri Gado pipel, soleki Jehovah ben taki a fesi: „Mi wani poti vréde leki joe opziener èn regtvaardikifasi leki den sma di e gi joe wroko. Foe ogri di e doe nanga tranga den no sa jere moro ini joe kondre, sosrefi toe foe foefoeroe noso foe broko opo kon na inisé foe den lanki (foe joe foto). Èn joe sa kari joe égi skotoe, Ferloesoe èn joe doro, Prijse.” Na vréde nanga lobi gi regtvaardikifasi di de na marki now foe Jehovah organisaatsi na a heri grontapoe, ben sorgoe foeroe taki na „pikinwan” — den wantoe doesoen kownoekondreprékiman foe den 64 jari di psa — ben gro kon tron „wan makti naatsi”, di de foe 2.477.000 sma di e go doro nanga a wroko na ini 205 kondre na grontapoe. Den njoensoe di e komoto foe a veld e sori taki Jehovah e meki a prékiwroko ’go gaw na fesi na en ten’ o moro a „kaba” e kon krosbé. — Jes. 60:17, 18, 22; Matt. 24:14.
5. San hori Jehovah pipel tranga aladi den ben ondrofeni ogri di e doe nanga tranga soleki fa a skrifi na ini den Psalm?
5 Foeroe foe na gro disi feni presi awinsi ogri di ben e doe nanga tranga ben de, soleki fa Jehovah Kotoigi ben ondrofeni, di den ben de na ini Hitler concentratiekampoe èn di den oproeroesma ini a ten foe na di foe Toe Grontapoefeti na ini den Verenigde Staten ben fadon kon a den tapoe. Na ini foeroe kontren foe na grontapoe ogri di e doe nanga tranga e tan kon moro foeroe. Pikinso ofoe no wan kondre ben ondrofeni moro ogridoe na ini den jari di psa leki Libanon. Tokoe wi brada nanga wi sisa drape ben tan tranga. San meki den tan tranga? Wan sondro kondisi fertrow na ini Jehovah èn na faste bosroiti foe tan krosbé na makandra troetroe tapoe den komakandra èn na ini tra kristen activiteit. — Ps. 73:28; 149:1.
6. Fa wi moe si a fisiti foe komakandra alaten, èn foe san-ede?
6 Disi poesoe meki wi ferstan boen, dati na ini ten foe ogri di e doe nanga tranga wi no moesoe libi wi égi komakandra noiti (Hebr. 10:24, 25). Efoe disi de so prenspari foe gi wi tranga tégen na ogridoe foe Satan grontapoe, dan a de fanowdoe toe foe kisi krakti foe kakafoetoe gi den moro fini triki èn bidrigi fasi foe Didibri. Na go na komakandra foe wi alaten wani taki libi gi wi!
7. (a) Fa Satan e proberi foe pori Gado pipel? (b) Na sortoe spesroetoe fasi Satan e soetoe faja gi na jeje foe ogri nanga tranga èn hoeroedoe? (c) Fa wi kan feti baka vréde, èn nanga sortoe marki na ini prakseri?
7 Na ini a toemsi takroe ten disi Satan e meki moeiti foe pori Gado pipel nanga di a e meki den ’lobi densrefi nomo, na lobi moni (èn den brenki grontapoe goedoe di wan sma kan bai nanga en) èn foe de sma di lobi prisiri moro lobi gi Gado’. Disi na den sani di kan hari wi poeroe foe de makandra alaten nanga Gado pipel (2 Tim. 3:1, 2, 4). Presi foe wi opo wisrefi gi Satan jeje foe ogri di e doe nanga tranga nanga hoeroedoe, di son spesroetoe tv-programma, son video-pré èn den sortoe sani dati foe ontspanning e grani a den, kon na ini wi libi, a de wan toemsi prenspari sani dati nanga jepi foe wi persoonlek studi, prakseri dipi èn nanga wi komakandra wi go doro foe teki na ini wi na joisti sabi di ’wani taki tégo libi’ èn poti en ini wi libi. — Joh. 17:3; Fil. 1:9-11; Kol. 1:9-11.
Na ini san wi moe feni kibri?
8. (a) Fa foeroe grontapoesma na ini a ten disi e prakseri foe ogri di e doe nanga tranga? (b) Sori nanga jepi foe eksempre foe san-ede den fasi foe doe no de ferstandiki?
8 Ogri di e doe nanga tranga e foeroe na ati foe den sma di e libi na ini den bigi foto nanga frede. Soleki san wan no so langa ten psa kaba ondrosoekoe nanga aksi di nen Gallup ben tjari kon na krin dan 45 procent foe den Amerkan no e prefoeroe foe go koiri pikinso den wawan na neti. Foeroe foe den abi wan sjatoe-mofogon na den. Ma disi de ooktoe na pasi foe Jehovah Kotoigi — den toe moesoe kakafoetoe gi ogri di e doe nanga tranga di kan miti den foe di den e sreka densrefi tapoe a doe foe ogri nanga tranga? Den foeroe ongolokoe di psa nanga den „fetisani foe verdedig joesrefi” — pe jongoe pikin kiri tra pikin srefi — moesoe meki wi go prakseri foe a sani disi èn ondrosoekoe na situwasi. A de wan sani di sma sabi taki wan gonman di abi soetoe leki en wroko èn di e si wan tra gon, sa soetoe — èn a sa soetoe foe kiri. Sortoe tjans wan sma di no gwenti foe soetoe gon èn di e prefoeroe foe waka lontoe nanga wan gon abi dan.
9. Pe, èn fa wan kristel sa kisi kibri?
9 Wan kristen no sa feni kibri nanga di a e tjari wan gon, ma foe di ’a e soekoe vréde èn e feti na en baka’ (1 Petr. 3:11). Fertrow tapoe Jehovah. Te joe tanapoe fesi na fesi nanga wan ogriman, meki a kon sabi taki joe na wan sma foe Jehovah kotoigi. No go kaka foetoe gi wan sma die pramisi foe doe joe ogri; gi en den goedoe di e aksi. Joe libi de moro warti leki den sani disi. Te a drifi joe go ini wan oekoe èn a e pramisi joe foe doe joe ogri, kari Jehovah dan foe jepi joe. Hori na prakseri: „A nen foe Jehovah de wan krakti toroe. Na dja na regtvaardikiwan e lon go na ini èn a e kisi kibri.” — Odo 18:10.
10. (a) San den tori na ini Ezra kapitel 8 nanga 2 Korintesma kapitel 11 e taigi wi na a sé foe verdedig wisrefi? (b) Fa njoensoe foe Afrika nanga Ierland e sori o don a de foe tjari wan gon nanga joe?
10 Ma son omstandigheden no ben sa kan de — soleki te wan sma e reis na ini kefarlek, oproeroe kontren — pe a ben sa de moro betre gi Jehovah Kotoigi foe den abi wan gon na den foe verdedig densrefi? Na piki de nanga wan krakti Nono. (Teki gersi Ezra 8:21-23, 31; 2 Korintesma 11:23-27.) Teki leki wan eksempre den reizende vertegenwoordigers foe wi ini wan spesroetoe Afrikan kondre. Na ini den jari di psa den brada disi nofotron ben moe reis na ini kontren pe feti ben feti foe go fisiti den gemeente. A psa taki guerrillafetiman ofoe den sroedati di moe kibri na kondre ben tapoe den na pasi. Te den ben kisi den nanga fetisani, den disi ben sa kostoe den den libi. Boiti wantoe geval, ma na nen foe Jehovah Kotoigi di den e tjari, sosrefi toe foe di den no ben abi fetisani, ben gi den na reti foe rij doro go na den presi pe den ben moe go. Disi de so toe na ini Noord-Ierland, di trobi e priti opo èn pe soleki fa sma e taki „dede de wan pisi foe na kontren”. Na neutraliteit foe Jehovah Kotoigi de wan sani di sma sabi heri boen, èn leki sma di lobi vréde den e feni kibri na ini katholiek kontren soleki anitri kontren.
11. (a) San e sori krin taki kristensma no moe abi gon di kan kiri trawan? (b) Na ini soema wi moe poti wi fertrow soleki den Boekoe e sori wi?
11 Den Boekoe, di e kisi krakti nanga den ondrofeni foe den disiten Kotoigi foe Jehovah, e sori krin taki a no de wan boen sani gi aparti kristen foe abi na ini oso noso na wan tra presi wan gon noso wan tra fetisani di kan kiri wan sma nanga na prakseri foe gebroiki en tégen sma di wani ros joe ofoe sma di wani boro kon na ini joe oso (Jes 2:4; 1 Petr. 3:11). Wan sma di e sreka ensrefi tapoe a doe foe ogri nanga tranga, e aksi foe a gebroiki foe tranga. Presi foe dati wan kristen moe fertrow krinkrin na ini en Gado Jehovah. — Ps. 18:48; 140:1, 4; Odo 3:5-7.
12. (a) Foe san-ede a de wan joisti sani soleki den Boekoe e sori te kristensma e aksi foe a jepi foe skowtoe? (b) Te nowtoe miti en, dan wan kristen sa gebroiki oiti wan gon noso a teki na wet na ini égi anoe?
12 Na ini kroederi nanga Romeinsma 13:1, 4 den grontapoe „hé makti” foe kan hori vréde, e opo bepaalde instanties, soleki skowtoe di officieel abi wan gon foe kibri borgroe nanga den sani di den abi. Foe di den sortoe seti disi di Gado ben gi pasi foe den kan de, èn den skrifi foe den leki „Gado dinari, sma di e teki refensi foe na sori foe atibron gi den di e doe ogri”, meki a ben sa de wan joisti sani te wan kristen ben sa aksi na kibri foe sowan instantie èn ben sa kisi na kibri disi. Ma srefi te a feni en fanowdoe foe verdedig ensrefi ofoe en lobiwan nanga awansi san a kan feni, a no moesoe gebroiki wan gon. Sosrefi toe a no mag teki na wet na ini égi anoe. Na ini foeroe kondre na abi foe gon foe verdedig joesrefi, de kontraban. — Matt. 22:21; teki gersi Exodus 22:2.
13. Foe san-ede wan kristen no sa gebroiki den fetisport foe verdédig ensrefi?
13 Wan kristen no ben sa mag teki les na ini den fetisport foe verdedig ensrefi, soleki na Snési kung-fu? A boen foe kisi foe jere taki a fetisport disi di kan kiri moro esi leki iniwan tra fetisport foe ostoesé ben doe kon moro leki 1400 jari psa kaba foe den Zen-boeddhistis monnik foe na Sjaolin-klooster tapoe den bergihelling foe Songsjan, wan foe den santa bergi foe China. Foe na kerki roetoe disi den Japan fetisport ben doe kon toe, — busjido, san wani taki letterlek „pasi foe na fetiman”. Foeroe sabiman na a kontren foe den fetisport judo, kendo nanga karate te now den e soekoe krakti nanga jepi foe go denki dipi na religiesé. Karate abi na marki foe meki na sma di e kisi a slag no man foe feti srefsrefi, wan sani di kan tjari bigi mankeri ofoe srefi dede leki bakapisi kon. Den sma di e fertrow na ini Jehovah, troetroe no sa go doe den fetisport disi foe verdedig densrefi! — Odo 3:31.
14, 15. (a) Foe san-ede a ben sa de wan sani di fiti gi wan kristen te a e onti ofoe kiri meti foe njanjan? (b) Ma san ben sa kan meki taki wan kristen no sa kisi spesroetoe grani, èn foe san-ede?
14 A ben sa fiti gi wan kristen foe a abi gon nanga na prakseri foe onti foe kisi njanjan? Sensi na Froedoe Gado gi primisi foe kiri meti foe njanjan ede, aladi na broedoe ben moe trowe tapoe na gron èn a no ben mag foe njan (Gen. 9:3, 4; Deut. 12:23-25). Te na wet foe wan kondre e gi primisi foe disi, dan son kotoigi abi gon foe kibri densrefi tegen wilder meti ofoe foe soetoe meti (Matt. 22:21). Disi kan de wan prenspari ofoe praktis fonten foe njanjan. Ma no wan sma moe prakseri taki Jehovah e feni en boen te meti e kiri foe sport ede, foe di na lostoe foe kiri de — soleki den „Nimrod” ini a ten di psa èn ini a ten disi ben doe. Foe di ’na sili foe na skin de ini a broedoe’, meki a de wan warti sani ini Jehovah ai.a — Lev. 17:11, 14.
15 Efoe na ondro wan moi bigi groepoe Kotoigi ini wan gemeente wan djoegoedjoegoe e kon foe di wan sma e onti tapoe meti, nomo foe sport ede, èn no foe njanjan ede, dan disi ben sa kan wani taki taki foe a fasi fa a e tjari ensrefi èn di e meki trawan stotoe foetoe, a no de ini na positsi foe kisi spesroetoe dienstgrani. — 1 Tim. 3:2.
16. Fa owroeman kan gi jepi, ma san kan de na bakapisi gi den sma di no e poti na bijbel rai na ini den libi, di skrifi na ini paragraaf 9 te leki 15?
16 A srefi de so, te wan kotoigi wani nomonomo foe tjari wan gon ofoe foe abi wan foe a kan kibri ensrefi tégen sma ofoe te a wani leri wan ofoe moro fetisport. Den owroeman moesoe de gawgaw foe gi en rai nanga jepi foe seti na situwasi kon boen baka (Micha 4:3). Ibriwan sma di e go doro na so wanfasi foe tjari en égi gon ofoe di e sreka ensrefi na wan tra fasi foe de ’wan sma di e naki’, no ben sa kan de boen moro langa foe kisi spesroetoe dienst grani na ini na gemeente. — 1 Tim. 3:2, 3.
Na gebroiki foe gon na ini den demakandra leki borgroe
17. Foe san-ede moro bigi pisi foe Kotoigi e wai komoto foe a pasi foe wan wrokope pe a de fanowdoe foe sabi boenboen wan feti-sport noso foe tjari wan gon?
17 San wan sma moe doe te a e wroko na wan presi pe a de fanowdoe foe tjari wan gon foe kan gebroiki en tégen tra sma, ofoe te den e aksi foe en foe a man doe wan noso moro fetisport soleki judo nanga karate? Te a e teki en égi bosroiti, a moesoe hori na prakseri taki wan bakaman foe Jezus moe feti baka vréde (Rom. 12:17, 18). Nanga na sani di skrifi na ini Jesaja 2:4 meki a moro bigi pisi foe kotoigi foe Jehovah e wai komoto foe a pasi foe wan wrokope leki dati. Awasi na wrokope ben opo foe kan kibri na publiki (noso den goedoe) akroederi Romeinsma 13:4, dan na ondrofeni ben sori taki alaten na kefar de taki wan sma kan flaka ensrefi nanga broedoe foe di a kiri wan sma nanga na fetisani, nanga san na sma e doe ogri na en konsensi, aladi na kefar de toe, dati a kan kisi mankeri noso kan feni dede, foe di wraak sa teki (Ps. 51:14; teki gersi Numeri 35:11, 12, 22-25). A de troetroe moro betre foe wai komoto foe a pasi foe den kefar disi nanga di joe sa soekoe wan wrokope pe den problema disi no sa kon.
18. (a) Fa na fasi foe prakseri foe wan lepi kristen sa kenki foe di foe na grontapoe? (b) Fa a ben sa kan proberi foe loesoe na problema foe kan kibri wan krin konsensi?
18 Na ini den „laatste dé” disi den e froewakti foe foeroe wroko-man taki den tjari wan gon nanga den. Sma di e hori wakti na bank ofoe wrokoman foe waktimandienst, netiwaktiman nanga skowtoe-ambtenaar, den kan aksi srefi foe den dati den tjari gon nanga den efoe den wani tan hori den wroko. Ma fa a de nanga wan kristen di abi ferprekti ’foe sorgoe gi en osofamiri’? (1 Tim. 5:8) En fasi foe loekoe sani di kweki nanga jepi foe na bijbel de tra fasi leki di foe den grontapoe sma, di e firi densrefi fri foe weri den sortoe gon dati èn foe gebroiki den ini kefarlek situwasi di kan kon, soleki densrefi feni en boen (Ef. 5:15-17). A sa wani wai komoto foe a pasi foe broedoe paiman, foe di a abi Jehovah santa fasi foe si broedoe na ini prakseri (Gen. 9:6; Ps. 55:23). Lepi kristen sa meki moeiti foe feni wan wrokope pe a no abi foe tjari wan gon.b Son Kotoigi ben man, foe di den taki nanga den basi foe kisi tra wroko pe a no ben de fanowdoe foe tjari wan gon nanga den.
19. Sortoe grani wan brada no ben sa kan kisi efoe a no ben tjari wan kenki kon? (2 Kor. 13:11)
19 O moro a grontapoe e kon foeroe nanga ogri di e doe nanga tranga, o moro wi no kan tan loekoe wan brada di abi wan wroko pe a moesoe tjari wan gon nanga en, leki wan boen eksempre. Den kan gi en wan pisiten foe siksi moen foe tjari wan kenki kon. Efoe a no e tjari na kenki disi kon, dan a no de ini wan positsi foe doe spesroetoe dienstgrani èn frantwortoe. — 1 Tim. 3:2; Tit. 1:5, 6.
Meki wi alamala feti foe kisi vréde
20. (a) Foe san-ede wi kan gi dek’ati foe waka baka a pasi foe vréde? (b) San sa de na kriboi bakapisi gi den sma di e hori den getrowfasi, awasi den e ondrofeni hebi tesi èn den e dede srefi? (c) Na ini soema joe e poti fertrow?
20 Na ini na ten di Jehovah Kotoigi e waka na pasi foe vréde dan someni tron den kisi kibri na skin, moreel èn jejesé! Disi de krinkrin na fasi foe doe di a bijbel e sori. Na ini den wawan toe geval pe getrow kristen dede, dan den nofrede-fasi te na ini dede e meki den kon na ini fasi di den sa feni den boen foe kisi wan froekoe opobaka (Hebr. 11:36-40; Openb. 2:10). Wawantron so, Jehovah e gi pasi taki Satan masi Gado pipel nanga hebi tesi, soleki ini na geval foe Job, aladi te foe kaba a ben waka boen gi na sma dati di ben hori en getrowfasi (Job 1:18, 19; 42:12-15). Ma awasi san kan psa nanga wi na ini a ten disi di foeroe nanga ogri di doe nanga tranga, no meki a noiti tjari wi so fara foe broko wi getrowfasi. Meki wi fertrow tapoe Gado. „Bikasi foe na sé foe Jehovah, en ai e go lontoe na heri grontapoe foe sori en krakti gi den sma di den ati no de prati na fesi foe en.” — 2 Kron. 16:9.
[Foetoewortoe]
b Loekoe toe Na Wachttoren, juni 1973, blz. 351
San joe ben sa piki?
□ Na ini soema wan kristen moesoe poti en fertrow, ini ala situwasi pe a kan ondrofeni ogri di e doe nanga tranga?
□ Sortoe winimarki a abi foe tan krosbé foe Jehovah organisaatsi èn na a rai foe en?
□ Foe san-ede a de wan don sani foe tjari wan gon nanga joe ofoe foe leri wán ofoe moro fetisport foe verdédig joesrefi?
□ Sortoe rai kristen e kisi na a sé foe wan wrokope pe joe moesoe abi wan gon, èn foe san-ede?
[Prenki na tapoe bladzijde 8]
Kakafoetoe gi tranga nanga tranga ofoe fertrow na ini Jehovah