MWBR18 09 Verwijzing gi Wi Kresten libi nanga a preikiwroko studie-buku
3-9 SEPTEMBER
GUDU NA INI GADO WORTU | YOHANES 1, 2
Diki moro dipi
(Yohanes 1:1) Na ini a bigin a Wortu ben de, a Wortu ben de nanga Gado, èn a Wortu ben de wan gado.
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 1:1
a Wortu: Noso „a Logos”. Na ini Grikitongo hologos. Dyaso a wortu disi gebroiki leki wan titel, neleki fa wi e si dati na Yoh 1:14 nanga Opb 19:13. Yohanes e taki dati Yesus na a sma di Bijbel e gi a titel dati. A ben de a Wortu di a ben de wan engel na hemel fosi a kon na grontapu, sosrefi di a ben e du en diniwroko na grontapu, èn baka di a opo go na hemel. Yesus ben de a Wortu fu Gado, noso a Takiman fu Gado, fu di na en ben gi den tra engel nanga libisma den boskopu fu Gado. Sobun, te Bijbel e taki dati Yehovah e taki nanga libisma, dan a no de fu taki dati en srefi no ben e taki, ma taki a ben gebroiki a Wortu fu taki gi en.—Ge 16:7-11; 22:11; 31:11; Eks 3:2-5; Kru 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
nanga: Na ini a tekst disi a Griki wortu pros abi fu du nanga a de di sma de krosibei fu makandra èn a moksi di sma e moksi furu nanga makandra. A no abi fu du nanga wán sma nomo, ma nanga moro leki wán sma. Na ini a tori disi a abi fu du nanga a Wortu èn a wan-enkri tru Gado.
San Bijbel e taki fu a Tata, a Manpikin, nanga a santa yeye
Fu eksempre, luku san Yohanes e skrifi moro fara na ini kapitel 1, vers 18: „No wan libisoema ben si [na Almakti] Gado noiti wan tem.” Ma libisma si Yesus, a Manpikin, fu di Yohanes e taki: „Da Woortoe [Yesus] ben teki skin-fasi, en A ben libi na wi mindri, (en wi ben si Hem glori)” (Yohanes 1:14, Da Bijbel na ini Sranantongo). Fa a kan dan taki a Manpikin na wan pisi fu na Almakti Gado? Yohanes e taki tu dati a Wortu ben de „nanga Gado”. Ma fa a kan taki tu sma di de nanga makandra, de wán sma nomo? Boiti dati, wi e leisi na ini Yohanes 17:3, taki Yesus srefi ben sori krin san na a difrenti na mindri en nanga en hemel Tata. A e kari en Tata, „a wan-enkri tru Gado”. Èn na a kaba fu na Evangelie fu en, Yohanes ben taki syatu: „Den sani disi skrifi, so taki unu kan bribi taki Yesus na a Krestes, a Manpikin fu Gado” (Yohanes 20:31). Luku taki Yohanes no taki dati Yesus na Gado, ma a taki dati Yesus na a Manpikin fu Gado. Den tra tori disi di skrifi na ini na Evangelie fu Yohanes, e sori wi fa wi musu frustan Yohanes 1:1. Yesus, a Wortu, na „wan gado” fu di a abi wan hei posisi, ma a no de a srefi leki na Almakti Gado.
(Yohanes 1:29) A tamara fu en, a si Yesus e waka kon na en èn a taki: „Luku! A Pikin Skapu fu Gado di e puru a sondu fu grontapu!
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 1:29
A Pikin Skapu fu Gado: Baka di Yesus dopu èn baka di Didibri ben kaba tesi en, Yohanes a Dopuman kari en „a Pikin Skapu fu Gado”. Den wortu disi skrifi soso na ini a tekst disi èn na ini Yoh 1:36. (Luku sgd Pisi 4.) A fiti taki Bijbel e teki Yesus gersi nanga wan pikin skapu. Bijbel e sori taki sma ben e tyari skapu leki ofrandi fu di den ben e frustan taki den na sondusma èn fu man kon krosibei na Gado. A sani disi ben e prenki taki Yesus di no ben abi sondu, ben o gi en libi leki ofrandi fu pai gi den sondu fu libisma. Den wortu „a Pikin Skapu fu Gado” kan abi fu du nanga difrenti pisi na ini Bijbel di e taki fu wan pikin skapu. Fu di Yohanes a Dopuman ben sabi den Hebrew buku fu Bijbel, meki den wortu fu en ben kan abi fu du nanga wán noso moro fu den sani disi: A manskapu di Abraham ben gi leki ofrandi na presi fu en eigi manpikin Isak (Ge 22:13), a pikin skapu di den Israelsma ben srakti na a Paskafesa na ini Egepte èn di ben opo a pasi gi den fu kan komoto na ini katibo (Eks 12:1-13), noso a manskapu di den ben e tyari leki ofrandi tapu na altari fu Gado na ini Yerusalem ibri mamanten nanga ibri neti (Eks 29:38-42). A kan tu taki Yohanes ben e prakseri a profeititori fu Yesaya di e taki dati a sma di Yehovah e kari „mi futuboi”, „ben de leki wan pikin skapu di den e tyari go srakti” (Yes 52:13; 53:5, 7, 11). Di na apostel Paulus skrifi a fosi brifi fu en gi a gemeente na ini Korente, a kari Yesus „a Paska-ofrandi fu wi” (1Kor 5:7). Na apostel Petrus ben taki dati Krestes brudu „warti trutru, neleki a brudu fu wan pikin skapu di no abi nowan mankeri èn di no flaka” (1Pe 1:19). Èn moro leki 25 leisi, a buku Openbaring e kari Yesus di kisi glori, „a Pikin Skapu”.—Luku wan tu eksempre: Opb 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
10-16 SEPTEMBER
GUDU NA INI GADO WORTU | YOHANES 3, 4
„Yesus e preiki gi wan uma fu Samaria”
(Yohanes 4:6, 7) Na drape a peti fu Yakob ben de. Yesus ben weri fu waka. Dati meki a go sidon leti sei a peti. A ben de wan ten fu twarfu yuru bakadina. 7 Ne wan uma fu Samaria kon drape fu kisi watra. Yesus taigi en: „Gi mi pikinso watra fu dringi.”
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 4:6
Yesus ben weri: Disi na a wan-enkri presi na ini Bijbel pe skrifi taki Yesus „weri”. A ben de wan ten fu twarfu yuru bakadina. A kan taki a mamanten dati Yesus ben waka fu Yordan-lagipresi na ini Yudea go na Sikar na ini Samaria, di ben hei sowan 900 meter moro Yordan-lagipresi.—Yoh 4:3-5; luku sgd Pisi 4.
Diki moro dipi
(Yohanes 3:29) Na a trowmasra abi a trowmisi. Ma te a mati fu a trowmasra e tanapu drape èn e yere a trowmasra, dan a e prisiri trutru fu yere a sten fu a trowmasra. Fu dati ede mi e prisiri srefisrefi.
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 3:29
a mati fu a trowmasra: Na ini Bijbel ten wan bun mati fu a trowmasra ben e seti ala en tori gi en. Na en ben e seti sani so taki den tu sma ben kan trow. Sma ben e si en leki a man di ben e tyari a trowmisi nanga a trowmasra kon na wán. Na a trowdei, den sma di ben e go na a trow ben e waka makandra go na a oso pe a trowfesa ben o hori, kande na a oso fu a trowmasra noso a di fu en papa. Te a fesa ben e hori, dan a mati fu a trowmasra ben breiti te a ben e yere a sten fu a trowmasra di ben e taki nanga en trowmisi. A sani disi ben e gi en a firi taki a du en wroko bun. Yohanes a Dopuman ben teki ensrefi gersi nanga „a mati fu a trowmasra”. Na ini a tori fu Yohanes, Yesus ben e prenki a trowmasra èn leki grupu den disipel ben e prenki a trowmisi fu en. Fu di Yohanes a Dopuman ben sreka a pasi gi a Mesias, meki a sori den fosi memre fu a grupu di ben o prenki a trowmisi, suma na Yesus Krestes (Yoh 1:29, 35; 2Kor 11:2; Ef 5:22-27; Opb 21:2, 9). Leki „a mati fu a trowmasra” Yohanes du san a trowmasra ben fruwakti fu en. Baka dati, a frantwortu fu en no ben prenspari so moro leki a frantwortu di Yesus nanga den apostel fu en ben abi. Dati meki Yohanes ben taki: „A wroko fu a sma dati o go na fesi, ma a wroko fu mi o go na baka.”—Yoh 3:30.
(Yohanes 4:10) Yesus piki en: „Efu yu ben sabi san Gado e gi sma fu soso èn efu yu ben sabi suma na a sma di e taigi yu: ’Gi mi wan sani fu dringi’, dan yu ben o aksi en èn a ben o gi yu watra di e gi libi.”
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 4:10
watra di e gi libi: Grikitongo „watra di e libi”. Den Griki wortu disi abi fu du nanga watra di e lon, fu eksempre watra na ini wan kriki noso watra di e lon ondro gron fu furu wan peti. A no de a srefi leki watra di e sidon na ini wan watrabaki. Na Le 14:5, den Hebrew wortu di vertaal nanga „krin watra” wani taki trutru „watra di e libi”. Na Yer 2:13 nanga 17:13 Bijbel e kari Yehovah „a sma di abi a watra di e gi libi”. A no de fu taki dati a watra disi a no trutru watra. Di Yesus ben e taki nanga a Samaria uma a gebroiki den wortu ’watra di e gi libi’ na wan agersi fasi. Ma na uma ben denki taki Yesus ben e taki fu trutru watra.—Yoh 4:11.
17-23 SEPTEMBER
GUDU NA INI GADO WORTU | YOHANES 5, 6
„Fu san ede yu e waka baka Yesus?”
(Yohanes 6:9-11) „Wan pikin boi de dya èn a abi feifi brede nanga tu pikin fisi. Ma disi no sa sari gi den someni sma di de dya.” 10 Yesus taki: „Meki den sma go sidon.” A presi ben lai grasi. Sowan feifi dusun sma go sidon. 11 Dan Yesus teki a brede èn baka di a taki Gado tangi, a prati a brede gi den sma di ben e sidon. A prati den pikin fisi tu èn den kisi someni leki den ben wani.
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 6:10
Sowan feifi dusun sma go sidon: Mateyus wawan e kari „den uma nanga den yongu pikin” te a e skrifi fu a wondru disi (Mt 14:21). A kan taki moro leki 15.000 sma ben kisi nyanyan di Yesus du a wondru disi.
(Yohanes 6:14) Di den sma si den wondru di a du, den taki: „Fu tru, a sma disi na a profeiti di ben o kon na grontapu.”
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 6:14
a profeiti: Furu Dyu na ini a fosi yarihondro ben e fruwakti taki a profeiti di ben o de leki Moses èn di kari na De 18:15, 18, ben o de a Mesias. Na ini Yoh 6:14, den wortu kon na grontapu abi fu du nanga a Mesias di sma ben e fruwakti. Yohanes wawan skrifi fu den sani di wi e leisi na ini a vers disi.
(Yohanes 6:25-27) Di den feni en abrasei fu a se, den taigi en: „Leriman, o ten yu kon dya?” 26 Yesus piki den: „Fu tru, mi e taigi unu: Unu no e suku mi fu di unu si wondru, ma fu di unu ben nyan a brede èn unu ben nyan te un bere furu. 27 No wroko gi nyanyan di e pori, ma wroko gi nyanyan di e tan langa èn di e gi sma têgo libi. A Manpikin fu libisma sa gi unu disi, bika a Tata, iya Gado, poti en stampu na en tapu taki a feni en bun.”
(Yohanes 6:54) A sma di e nyan mi skin èn di e dringi mi brudu o kisi têgo libi, èn mi sa gi en wan opobaka na a lasti dei,
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 6:27, 54
nyanyan di e pori . . . nyanyan di e tan langa èn di e gi sma têgo libi: Yesus ben sabi taki son sma ben e moksi nanga en nanga den disipel fu en soso fu di den ben wani kisi sani fu en. Te wi e nyan, dan dati na fu hori wi na libi fu a dei dati, ma a „nyanyan” di de na ini Gado Wortu o meki taki libisma man libi fu têgo. Yesus e gi den sma a deki-ati fu wroko gi „nyanyan di e tan langa èn di e gi sma têgo libi”, sobun, den ben musu suku Gado èn den ben musu bribi den sani di den e leri.—Mt 4:4; 5:3; Yoh 6:28-39.
nyan mi skin èn . . . dringi mi brudu: Den vers na ini a kapitel disi e sori taki den sma di e nyan èn e dringi e du dati na wan agersi fasi, fu di den e poti bribi na ini Yesus Krestes (Yoh 6:35, 40). Yesus ben taki a sani disi na ini a yari 32, sobun, a no ben taki fu na Avondmaal fu Masra, di a ben o seti wán yari baka dati. A ben taki den sani dati syatu fosi „a Paskafesa fu den Dyu” (Yoh 6:4). Sobun, a kan taki den wortu disi ben memre den arkiman na a fesa disi di den ben o hori wan syatu pisi ten baka dati èn na a brudu fu a pikin skapu di ben kibri sma libi na a neti di den Israelsma gowe libi Egepte (Eks 12:24-27). Yesus ben wani sori den sma taki na a brudu fu en ben o meki taki den disipel ben o man kisi têgo libi.
Diki moro dipi
(Yohanes 6:44) Nowan sma kan kon na mi, efu a Tata di seni mi kon no e hari en kon. Mi o gi a sma dati wan opobaka na a lasti dei.
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 6:44
e hari en kon: A Griki wortu di vertaal nanga „hari kon” abi fu du nanga a hari di sma e hari wan fisinèt di abi fisi na ini (Yoh 21:6, 11). Toku a wortu dati no e sori taki Gado e hari sma kon na en awinsi den no wani. Den wortu fu Yesus kan abi fu du nanga Yer 31:3, pe Yehovah ben taigi a pipel fu en: „Mi hari yu kon na wan lobi-ati fasi”. (Dyaso a Septuaginta e gebroiki a srefi Griki wortu.) Yoh 12:32 e sori taki na so Yesus e hari ala sortu sma kon na en tu. Bijbel e sori taki Yehovah meki libisma na so wan fasi taki den man teki den eigi bosroiti. Ala sma musu bosroiti gi densrefi efu den o dini en (De 30:19, 20). Na wan switi fasi Yehovah e hari reti-ati sma kon na en (Ps 11:5; Odo 21:2; Tor 13:48). A e du dati nanga a boskopu fu Bijbel èn nanga en santa yeye. A profeititori na Yes 54:13, di kari na ini Yoh 6:45, ben taki dati a Tata ben o hari sma kon na en na a fasi dati.—Luku Yoh 6:65.
(Yohanes 6:64) Ma sonwan fu unu no e bribi.” Yesus ben taki disi fu di a ben sabi sensi a bigin kaba suma ben de den sma di no ben e bribi èn suma ben o tori en.
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 6:64
Yesus . . . ben sabi . . . suma ben o tori en: Yesus ben e taki fu Yudas Iskariot. Yesus ben begi en Papa a heri neti fosi a teki den 12 man leki en apostel (Lu 6:12-16). Sobun, na a bigin Yudas ben e gi yesi na Gado. Ma Yesus ben sabi taki profeititori na ini den Hebrew buku fu Bijbel ben e sori taki wan bun mati fu en ben o tori en (Ps 41:9; 109:8; Yoh 13:18, 19). Di Yudas bigin kisi takru prakseri, dan Yesus si dati fu di a ben man si san de na ini sma ati èn san sma e denki (Mt 9:4). Fu di Gado man sabi sani na fesi, meki a ben sabi taki wan bun mati fu Yesus ben o tori en. Ma te wi e prakseri den fasi fu Gado èn a fasi fa a e libi nanga sma, dan wi no kan denki taki a ben seti na fesi kaba taki Yudas ben o tori Yesus.
sensi a bigin: Den wortu disi no abi fu du nanga a dei di Yudas gebore noso nanga a dei di Yesus teki en leki apostel, baka di a ben begi heri neti (Lu 6:12-16). Na presi fu dati a abi fu du nanga a ten di Yudas bigin tyari ensrefi na wan bedrigifasi, èn Yesus si dati wantewante. (Yoh 6:70; 13:11; luku Yoh 2:24, 25; Opb 1:1; 2:23.) Disi e sori wi tu taki Yudas no ben kenki wantronso, ma taki wan pisi ten kaba a ben e prakseri fu tori Yesus. Fu man frustan san den wortu „a bigin” (na ini Grikitongo, arke) wani taki na ini den Griki buku fu Bijbel, dan a prenspari fu luku den tra wortu na ini a tekst. Fu eksempre na 2Pe 3:4, a Griki wortu arke vertaal nanga „sensi di Gado bigin meki sani”. Ma moro furu a abi fu du nanga a bigin fu tra sani. Fu eksempre, Petrus taki dati a santa yeye kon na tapu sma di no ben de Dyu „neleki fa a ben kon na wi tapu na ini a bigin” (Tor 11:15). Petrus no ben e taki fu a ten di a gebore noso fu a ten di a tron wan apostel. Na presi fu dati a ben e taki fu a dei fu Pinksterfesa fu a yari 33, di Gado „bigin” kanti santa yeye na tapu den futuboi fu en di ben de na a fesa dati, so taki den ben o man du spesrutu wroko (Tor 2:1-4). Tra eksempre di e sori fa den tra wortu na ini wan vers e yepi wi fu frustan san den wortu „a bigin” wani taki, de fu feni na Lu 1:2; Yoh 15:27; nanga 1Yh 2:7.
24-30 SEPTEMBER
GUDU NA INI GADO WORTU | YOHANES 7, 8
Diki moro dipi
(Yohanes 8:58) Yesus taigi den: „Fu tru, mi e taigi unu: Fosi Abraham ben de, mi ben de kaba.”
nwtsty ete wan tu sani na Yoh 8:58
mi ben de kaba: Den Dyu di ben e gens Yesus ben wani ston en kiri fu di a ben taki dati a ben „si Abraham”, aladi a no ben „abi feifitenti yari srefi ete”, soleki fa den ben taki (Yoh 8:57). A piki di Yesus gi den ben de fu sori den taki a ben e libi kaba na hemel leki wan makti engel, fosi Abraham gebore. Son sma e taki dati a vers disi e sori taki Yesus na Gado. Den e taki dati a Griki wortu ego-eimi (a vertaal leki „Mi de” na ini son Bijbel) di gebroiki na ini a tekst disi, e meki wi prakseri a vertaling fu Eks 3:14 na ini a Septuaginta. Ma den sani Yesus taki na Yoh 8:54, 55 e sori taki a no ben e pruberi fu du neleki en nanga en papa na a srefi sma.