11 „Gehena”—Na agersi fasi disi e sori taki wan sani kisi pori krinkrin
Hebrewtongo: גי הנם (ge hinom, „Hinom-lagipresi”); Grikitongo: γέεννα (ge-ena); Latijntongo: gehena
’Hel’ a no a yoisti wortu fu vertaal a wortu disi
„Gehena” wani taki „Hinom-lagipresi”, bika a Griki wortu disi na ge hinom na ini Hebrewtongo. Na Yos 18:16 pe „Hinom-lagipresi” skrifi, a Griki Septuaginta Bijbel abi „Gehena”. Na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel a skrifi 12 leisi èn a fosi leisi de na Mt 5:22. A wortu disi skrifi na Mt 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mr 9:43, 45, 47; Lu 12:5; Yak 3:6. Na ala den presi disi pe a wortu disi skrifi a Nyun-Grontapuvertaling abi „Gehena”.
Hinom-lagipresi ben de na a west-zuidsei fu Yerusalem (Yos 15:8; 18:16; Yer 19:2, 6). Moro lati na ini den ten fu den kownu fu Yuda, sma ben gebroiki a presi disi fu anbegi a falsi gado Molek. Na drape den ben e bron libisma leki ofrandi gi a gado disi (2Kr 28:3; 33:6; Yer 7:31, 32; 32:35). Fu no meki disi pasa moro, Kownu Yosia di ben e anbegi Gado, meki sma pori a lagipresi disi, spesrutu a pisi di den ben e kari Tofet.—2Kw 23:10.
Di a Dyu man David Kimḥi (1160?-1235?) ben taki fu Ps 27:13, a fruteri pikinso fu a historia fu „Gehinom”. A taki: „Na wan presi na sei Yerusalem, wan fisti doti presi pe sma e trowe doti sani nanga dedeskin. Boiti dati faya ben de drape ala ten fu bron den doti sani nanga den bonyo fu den dedeskin. Fu dati ede, na agersi fasi den e kari a strafu di den ogriwan o kisi, Gehinom.”
Hinom-lagipresi ben kon tron wan doti-ipi pe sma ben e bron a doti fu Yerusalem. Drape den ben e trowe dede meti fu meki a faya bron den krinkrin èn den ben e trowe swarfu noso wan sortu ston di e bron fu meki a faya bron moro bun. Boiti dati, den ben e trowe den dedeskin fu ogriman drape te den ben kisi dedestrafu èn te sma ben feni taki den no warti fu beri den na ini wan grebi soleki fa a fiti. Efu den dedeskin ben fadon na ini a faya, den ben e bron krinkrin. Ma efu den ben fadon na seisei fu a dipi lagipresi, den dedeskin ben e pori èn den ben kon lai nanga woron. Den woron ben e nyan den dedeskin teleki soso bonyo ben tan abra èn te fu kaba den woron ben e dede tu.
Nowan meti noso libisma di ben de na libi, den ben e trowe go na ini Gehena fu bron den libilibi noso fu gi den skin-ati. Sobun, a no kan de so noiti taki Gehena e agersi wan presi pe sili fu libisma e kisi skin-ati fu têgo na ini wan trutru faya, noso wan presi pe woron di noiti e dede e nyan den skin fu ala ten. Te sma ben e beri wan sma na ini wan grebi, dan disi ben e sori taki so wan sma ben kan abi a howpu fu kisi wan opobaka. Sobun, fu di den no ben e gi den dede ogriman wan bun beri, ma den ben e trowe den dedeskin fu den na ini Gehena, meki Yesus nanga den disipel fu en ben e gebroiki Gehena na agersi fasi te den ben e taki fu têgo pori, te Gado figi wan sma puru krinkrin, noso ’a di fu tu dede’ sondro wan howpu fu kisi wan opobaka. Sobun, a de krin fu si taki ’hèl’ a no a yoisti wortu fu vertaal a Griki wortu disi.