6 „Pinapostu”
Grikitongo: σταυρός (stauros); Latijntongo: kruks
Na ini Mt 27:40 a wortu „pinapostu” skrifi èn a abi fu du nanga a kiri den kiri Yesus na Kalfari, dati na a Edekrabasi Presi. Furu yari hondro fosi a ten fu Krestes, sma di no ben dini Gado ben e gebroiki kroisi te den ben e anbegi den gado fu den. Ma buweisi no de taki a Griki wortu stauros na wan kroisi.
Na ini na owruten Grikitongo, a wortu stauros ben de soso wan tiki noso postu di ben tanapu leti opo, noso wan postu di sma ben e gebroiki gi wan fondamenti. A wortu stauro-o wani taki fu meki wan skotu nanga postu. Den man di skrifi den Kresten Griki buku fu Bijbel ben gebroiki na aladei Grikitongo (koine) èn a wortu stauros na ini na aladei Grikitongo wani taki a srefi sani leki na ini na owruten Grikitongo. Sobun, a wani taki soso wan tiki noso wan postu, sondro wan tra pisi na en tapu leki wan kroisi. Nowan buweisi de taki disi no de so. Den apostel Petrus nanga Paulus ben gebroiki a wortu silon di den ben taki fu a pinapostu pe sma ben spikri Yesus. Disi e sori taki a ben de wan postu di ben e tanapu leti-opo èn nowan tra pisi di ben fasi na tapu, bika dati na san a wortu silon wani taki te den e taki fu a pinapostu fu Yesus (Tor 5:30; 10:39; 13:29; Ga 3:13; 1Pe 2:24). Na ini a Septuaginta Bijbel a wortu silon skrifi na ini Esr 6:11 (2 Esdras 6:11), èn drape den gebroiki en leki wan postu pe den ben anga ogriman, soleki fa a skrifi tu na ini Tor 5:30; 10:39.
Na ini wan buku di W. E. Vine skrifi, a e fruteri san stauros wani taki: „Na a fosi presi a wortu STAUROS (σταυρός) na wan postu noso tiki di e tanapu leti-opo. Na den postu disi sma ben e spikri ogriman fu kiri den. Srefi a wortu stauro-o, di wani taki ’fu fasi wan sani na wan tiki noso postu’, no ben de a srefi leki a kroisi di sma e gebroiki na ini kerki èn di ben abi wan tra pisi di fasi na tapu. Sma na ini owruten Kaldeya ben de den fosiwan di gebroiki wan sani di gersi wan kroisi. Den ben gebroiki en fu prenki a gado Tamus. (A kroisi ben gersi a fosi letter fu en nen.) Den ben gebroiki en na ini a kondre dati èn na ini tra kondre na ini a birti, soleki Egepte. Sowan 250 yari baka Krestes, den kerki no ben e hori son Kresten leri moro, noso den ben kenki den. Fu di den kerki di ben fadon komoto na bribi, ben wani moro makti, meki den ben e teki sma na ini kerki aladi den sma dati no ben e dini Gado èn den no ben abi fu drai den libi. Den ben kisi primisi fu tan gebroiki den prenki nanga popki fu den tra gado fu den. Na so den kerki teki a Tau noso a T-marki abra. Furu sma ben sabi a marki disi leki wan tiki nanga wan tra pisi dwarsi na tapu èn na a marki disi den teki abra leki a kroisi fu Krestes” (An Expository Dictionary of New Testament Words [1966 reprint], Pisi I, blz. 256).
A Latijn wortubuku fu Lewis nanga Short e taki dati a wortu kruks wani taki „wan bon, wan sortu postu, noso tra sortu udu sani pe sma ben e anga ogriman fu kiri den.” Na bakaten sma ben kon sabi a wortu kruks leki kroisi. Na ini Latijntongo sma ben e kari wán postu fu anga ogriman, wan kruks simpleks. Justus Lipsius (1547-1606) ben teken so wan postu na ini en buku De cruce libri tres, Antwerpen, 1629, blz. 19. A fowtow fu a kruks simpleks di yu e si na bladzijde 2439 na wan fowtow fu a prenki di de na ini a buku fu Justus Lipsius.
Hermann Fulda skrifi na ini en buku: „A no ala presi pe sma ben wani kiri ogriman, ben abi bon. Dati meki den ben e beri wan postu na ini a gron. Na a postu disi sma ben e tai noso spikri den anu fu den ogriman na tapusei fu den ede, èn nofo tron den ben e tai noso spikri den futu fu den” (Das Kreuz und die Kreuzigung [A kroisi èn a gwenti di sma ben abi fu kiri trawan na wan kroisi], Breslau, 1878, blz. 109). Dan Fulda e gi furu tra buweisi fu a sani disi èn te fu kaba a e taki na tapu blz. 219, 220: „Yesus dede na wan postu nomo di sma ben e gebroiki fu kiri trawan. Fu horibaka gi disi yu abi (a) a gwenti di sma fu Owstusei ben abi fu kiri trawan na a ten dati, (b) sani di sma sabi fu a pina di Yesus pina èn (c) furu sani di den fosi kerki tata taki.”
Paul Wilhelm Schmidt, di ben de wan leriman na a Universiteit fu Basel, ben skrifi finifini fu a Griki wortu stauros na ini en buku Die Geschichte Jesu (A historia fu Yesus), Pisi 2, Tübingen nanga Leipzig, 1904, blz. 386-394. Na tapu blz. 386 a skrifi: „σταυρός [stauros] wani taki iniwan sortu postu di tanapu leti-opo, noso wan bon.” Fu den sani di sma du fu pina Yesus, P. W. Schmidt skrifi na tapu blz. 387-389: „Den Bijbel buku di e taki fu Yesus no e sori nomo taki sma fon en nanga wipi, ma den e sori tu taki den gebroiki a moro makriki fasi di den Romesma ben sabi fu pina wan sma. Sobun, den anga Yesus sondro krosi na wan postu di ensrefi ben musu tyari noso syow go na a presi pe den ben o kiri en. Den du disi fu strafu en èn fu gi en syen. . . . A no kan taki den du disi tra fasi, fu di sma ben gwenti kiri ipi-ipi sma na ini wan leisi, soleki Varus di kiri 2000 sma makandra (Jos. Ant. XVII 10. 10), sosrefi Quadratus (Jewish Wars II 12. 6), Granman Feliks (Jewish Wars II 15. 2 [13. 2]), nanga Titus (Jewish Wars VII. 1 [V 11. 1]).”
Sobun, nowan buweisi de taki Yesus Krestes dede na 2 pisi udu na tapu makandra leki wan kroisi. Wi no wani poti noti di no skrifi na ini Gado Wortu, soleki a wortu kroisi di e komoto fu sma di no e dini Gado. Na presi fu dati wi vertaal san stauros nanga silon wani taki trutru. Yesus gebroiki a wortu stauros fu taki fu a skin-ati, a syen nanga pina di den bakaman fu en ben o kisi (Mt 16:24). Dati meki wi vertaal stauros leki „pinapostu”, so taki a no wani taki a srefi leki silon, di wi vertaal leki „postu,” noso „bon” na a marki ondrosei fu a bladzijde na Tor 5:30.
[Prenki na tapu bladzijde 2439]
Prenki fu wan Kruks simpleks