Tsoelopele le Khōlo ea Tsona ea Kajeno
Histori ea kajeno ea Lipaki tsa Jehova e nkile sebopeho lilemong tse fetang lekholo tse fetileng. Mathoasong a bo-1870 thuto e nyenyane ea Bibele ea qala Motseng oa Allegheny, Pennsylvania, U.S.A., eo kajeno e leng karolo ea Pittsburgh. Charles Taze Russell e ne e le motsamaisi ea ka sehloohong oa sehlopha seo. Ka Phupu 1879, ha hlaha tokollo ea pele ea makasine oa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Ka bo-1880 liphutheho tse ngata li ne li tletse hohle li hlometse thutong eo e nyenyane ea Bibele ho ea linaheng tse haufinyane. Ka 1881 Zion’s Watch Tower Tract Society ea theoa, ’me ka 1884 ea ngolisoa ka molao, Russell e le mookameli oa eona. Hamorao lebitso la Mokhatlo le ile la fetoloa hore e be Watch Tower Bible and Tract Society. Ba bangata ba ne ba paka ka ntlo le ntlo ba fana ka libuka tsa Bibele. Batho ba mashome a mahlano ba ne ba etsa hona ka nako e tletseng ka 1888—hona joale palo eo lefatšeng ka bophara e feta 3 000 000.
Ka 1909 mosebetsi e ne e le oa machaba, ’me ntlo-khōlō ea Mokhatlo e ile ea fallisetsoa moo e leng teng hona joale Brooklyn, New York. Lihlooho tsa puisano li ne li kenyellelitsoe likoranteng, ’me ka 1913 li ne li hatisoa ka lipuo tse ’nè likoranteng tse 3 000 United States, Canada le Europe. Libuka, libukana le lipampitšana li ’nile tsa abjoa ka makholo a limillione.
Ka 1912 ha qaloa Mosebetsi oa Baesekopo ea Pōpo. Ka baesekopo ena e nang le molumo, ea akarelletsa ho tloha pōpong ea lefatše ho ea bofelong ba lilemo tse 1 000 tsa puso ea Kreste. Lipontšo li ile tsa qala ka 1914, ’me li shebelloa ke batho ba 35 000 letsatsi le letsatsi. E ne e le eona baesekopo ea pele e nang le molumo.
Selemo sa 1914
Ho ne ho atamela nako ea makhaola-khang. Ka 1876 seithuti sa Bibele Charles Taze Russell a tlatsetsa ka sehlooho se reng “Mehla ea Balichaba: E Fela Neng?” ho Bible Examiner, e neng e hatisoa Brooklyn, New York, e neng e re leqepheng la 27, tokollong ea Mphalane, “Linako tse supileng li tla fela ka A.D. 1914.” Mehla ea Balichaba ke nako eo Jesu a buileng ka eona e le “Mehla ea lichaba.” (Luka 21:24) Hase hohle ho neng ho lebelletsoe ho etsahala ka 1914 ho etsahetseng, empa ho ile ha tšoaea bofelo ba Mehla ea Balichaba ’me e ne e le selemo sa bohlokoa bo khethehileng. Bo-rahistori ba bangata le bahlalosi baa lumela hore 1914 e ne e le sehlohlolo sa histori ea batho. Litaba tsena tse qotsitsoeng tse latelang li bontša sena:
“Selemo sa ho qetela se ‘itekanetseng’ ka ho feletseng historing e ne e le 1913, selemo pele Ntoa ea I ea Lefatše e qhoma.”—Bohlophisi ba Times-Herald, Washington, D.C., March 13, 1949.
“Ha esale ho tloha ka 1914, e mong le e mong ea bonang liphetoho tse teng lefatšeng o tšoenyehile haholo ke seo ho bonahetseng eka ke bohato bo hlileng ba reroa le ho lokisetsoa esale pele bo isang tlokotsing e kholoanyane. Batho ba bangata ba nahanang ba ikutloa hore ha ho letho le ka etsoang ho thibela ho oela tšenyehong.”—Bertrand Russell, The New York Times Magazine, September 27, 1953.
“Ka sebele lefatše lohle le ile la phatloha ho e ka bang ka Ntoa ea I ea Lefatše ’me re ntse re sa tsebe lebaka. Pele ho moo, batho ba ne ba nahana hore maemo a phethahetseng a haufi. Ho ne ho e-na le khotso le nala. Joale ntho e ’ngoe le e ’ngoe ea phatloha. Re bile makhatheng a lefu ho tloha ka nako eo, . . . Batho ba bangata ba bolailoe lekholong lena la lilemo ho feta historing eohle.”—Dr. Walker Percy, American Medical News, November 21, 1977.
Lilemo tse fetang 50 kamor’a 1914, ramolao oa Jeremane Konrad Adenauer o ngotse: “Tšireletseho le khutso li nyametse bophelong ba batho ho tloha ka 1914.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, January 20, 1966.
Mookameli oa pele oa Mokhatlo, C. T. Russell, o shoele ka 1916, ’me selemong se latelang a hlahlangoa ke Joseph F. Rutherford. Ha etsahala liphetoho tse ngata. Makasine oa bo Molula-Qhooa o neng o bitsoa Golden Age, oa hlahisoa. (Hona joale o bitsoa Tsoha!, tseo ho hatisoang tse 10 610 000 ka lipuo tse 53.) Ha hatisoa haholoanyane bopaki ba ho ea ka ntlo le ntlo. E le hore ba ka ikhetholla ho ba likerekana tsa Bokreste-’mōtoana, Bakreste bana ba amohela lebitso Lipaki tsa Jehova ka 1931. Lebitso lena le theiloe ho Esaia 43:10-12.
Seea-le-moea se ile sa sebelisoa haholoanyane ka bo-1920 le ka bo-1930. Ka 1933 Mokhatlo o ne o se o sebelisa litsi tsa seea-le-moea tse 403 ho hasa lipuo tsa Bibele. Hamorao, ho sebelisoa ha seea-le-moea ha nkeloa sebaka haholo ke Lipaki tse neng li etela batho ka ntlo le ntlo ka ho eketsehileng li nkile karalefomo le lipuo tse hatisitsoeng tsa Bibele. Ho ne ho qalisoa lithuto tsa Bibele moo thahasello e leng teng.
Tlhōlo makhotleng
Ka bo-1930 le ka bo-1940 ho ile ha tšoaroa Lipaki tse ngata ka lebaka la ho etsa mosebetsi ona, ’me ha loanoa linyeoe makhotleng molemong oa ho boloka bolokolohi ba puo, khatiso, kopano le borapeli. United States, maipiletso a tlohang makhotleng a tlaase a ile a fella ka hore Lipaki li hlōle linyeoe tse 43 ka pel’a Lekhotla le Phahameng la United States. Ka ho tšoanang, likahlolo tse molemo li ’nile tsa fumanoa makhotleng a phahameng linaheng tse ling. Mabapi le tlhōlo ena ea makhotleng, Moprofesa C. S. Braden, bukeng ea hae These Also Believe, o ile a bua tjena ka Lipaki: “Li entse tšebeletso e lemosang pusong ea sechaba ka sechaba ka ho loanela ha tsona ho boloka litokelo tsa tsona, hobane ntoeng ea tsona li entse ho hoholo ho sireletsa litokelo tseo bakeng sa sehlopha se seng le se seng se senyenyane Amerika.”
Mananeo a koetliso e khethehileng
J. F. Rutherford a shoa ka 1942, ’me o ile a hlahlangoa ke N. H. Knorr bookameling. Lenaneo leo ho lumellanoeng ka lona la koetliso la qala. Ka 1943 sekolo se khethehileng sa ho koetlisa baromuoa se bitsoang Watchtower Bible School of Gilead, sa theoa. Ho tloha ka nako eo ho ea pele batho ba fetileng Sekolong sena ba rometsoe linaheng tse 166 tsa lefatše. Liphutheho tse ncha li hlahile linaheng tseo li neng li le sieo ho tsona, ’me makala a theiloeng hona joale a machaba a feta 90. Nako le nako, lithupelo tse khethehileng li ile tsa theoa bakeng sa ho koetlisa baholo ba liphutheho, basebetsi ba baithaopi makaleng le ba tšoarehileng ka nako e tletseng (e le bo-pula-maliboho) mosebetsing oa bopaki.
N. H. Knorr o shoele ka 1977. E ’ngoe ea liphetoho tsa morao-rao tsa tlhophiso tseo a kentseng letsoho ho tsona pele a e-shoa e ne e le ho atolosoa ha Sehlopha se Busang, se ntlo-khōlō Brooklyn. Ka 1976 boikarabelo ba tsamaiso bo ile ba aroloa ’me ba abeloa likomiti tse sa tšoaneng tse entsoeng ka litho tsa Sehlopha se Busang. Litho tsa sona tse 13 tse teng li ’nile tsa nehela—setho ka seng—nako ea tsona e tletseng mosebetsing oa bopaki ka lilemo tse 40 kapa ho feta.
Thepa ea ho hatisa ea eketsoa
Histori ea Lipaki tsa Jehova mehleng ea kajeno e tletse ka liketsahalo tse thabisang. Ho tloha sehlopheng sane se senyenyane sa thuto ea Bibele Pennsylvania morao koo ka 1870, ka selemo sa 1986 Lipaki li eketsehile hoo li fetang 3 200 000, linaheng tse fetang 200. Pele, libuka tsohle li ne li hatisoa ke lifeme tsa khoebo; joale, ka 1920, libuka tse ling tsa Lipaki tsa hatisoa meahong ea lifektri e hiriloeng. Empa ho tloha ka 1927 libuka tse ngata tsa qala ho hatisoa moahong oa fektri e mekato e robeli Brooklyn, New York, oo e neng e le oa Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Hona joale o atolohile ho ba meaho e meholo e robeli, ’me ho na le meaho e meng haufi Brooklyn e ka nkang basebetsi ba 2 500 ba hlokahalang bakeng sa ho sebelisa thepa e hatisang. Ho phaella ho sena, ho sebelisoa polasi e kopaneng le fektri e nkang basebetsi ba 800 e haufi le Wallkill ka leboea New York. E sebetsana le ho hatisa limakasine tsa Molula-Qhooa le Tsoha! hape e hlahisa le lijo bakeng sa basebetsi bohle ba baithaopi ba 3 300; bana ba khutlisetsoa chelete khoeli le khoeli ho koahela litšenyehelo tse nyenyane.
Likopano tsa machaba
Ka 1893 kopano e khōlō ea pele e ile ea tšoareloa Chicago, Illinois, U.S.A. Ho ne ho le teng ba 360, ’me ha kolobetsoa ba bacha ba 70. Kopano e le ’ngoe e khōlō ea machaba ea ho qetela e ile ea tšoareloa motseng oa New York ka 1958. Ho ile ha sebelisoa Yankee Stadium le hoo e neng e le Polo Grounds ka nako eo. Tlhoro ea ba bileng teng e ne e le 253 922; ba bacha ba ileng ba kolobetsoa ba ne ba le 7 136. Ha esale ho tloha ka nako eo, likopano tsa machaba li ’nile tsa tšoaroa e le letoto la likopano linaheng tse ngata. Ka 1978 letoto la likopano tsa machaba le ne le akarelletsa likopano tse 100 linaheng tse 45.
[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 6]
Libaesekopo tsa pele tse nang le molumo
[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 7]
Sehlohlolo sa pale ea motho
[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 8]
Tšebeletso e susumelelitseng bolokolohing ba sechaba
[Setšoantšo se leqepheng la 6]
Molula-Qhooa ho tloha ho 6 000 ka puo e le ’ngoe ho ea ho 12 315 000 ka lipuo tse 103
[Litšoantšo tse leqepheng la 10]
Likhatiso Wallkill, New York
. . . le Brooklyn, New York