Pono Ea Bibele

Na Saense le Bibele Lia Lumellana?

LEKHOLO lena la rōna la bo20 la lilemo le ’nile la ipabola ka saense, ho qala ka ea lifofane le libomo tsa athomo ho isa ho ea lintlafatso tsa liphatsa tsa lefutso le ea ho tsoalisa linku kantle le ho li nehela ho tse tona. Bo-rasaense ba behile batho khoeling, ba felisitse sekholopane, ba fetotse mekhoa ea temo ka ho feletseng, ’me ba buletse ba limilione tse likete mecha ea puisano ea nako le motsotso lefatšeng ka bophara. Kahoo, hase ho makatsang hore ha bo-rasaense ba bua, batho ba mamele. Empa ke eng seo bo-rasaense ba se buang ka Bibele, haeba se le teng? ’Me ka lehlakoreng le leng, ke eng seo Bibele e re bolellang sona ka saense?

Na Mehlolo e Khahlanong le Saense?

Encyclopedia ea mehleng eo e re: “Batho ba likelello li sekametseng saenseng ba lumela hore ‘ntho e ’ngoe le e ’ngoe e na le qalo le qetello.’ Ba nahana hore ho na le tlhaloso e utloahalang ka ho phethahetseng bakeng sa ntho e ’ngoe le e ’ngoe.” Liithuti tsa Bibele le tsona li lumela melao-motheo e tiisitsoeng ea saense. Leha ho le joalo, lia hlokomela hore khafetsa Bibele e bua ka liketsahalo tsa mohlolo tse ke keng tsa hlalosoa ke saense ho latela tsebo e teng hona joale. Mehlala e meng ke ho ema ha letsatsi mehleng ea Joshua le ho tsamaea ha Jesu holim’a metsi. (Joshua 10:12, 13; Matheu 14:23-34) Leha ho le joalo, mehlolo ena e boleloa e le phello ea ho sebetsa ha matla a Molimo ka tsela e phahametseng ea tlhaho.

Ntlha ena ke ea bohlokoa. Haeba Bibele e ne e tiisa hore batho ba ka tsamaea holim’a metsi kantle ho thuso ea bomolimo kapa hore se bonahalang e le ho tsamaea ha letsatsi sepakapakeng se ka emisoa kantle ho lebaka, e ka ’na ea bonahala e hanyetsa linnete tsa saense. Leha ho le joalo, ha e hlalosa hore liketsahalo tse joalo li etsahala ka matla a Molimo, ha e hanyetse saense ho e-na le hoo e bua ka karolo eo saense e sitoang ho finyella ho eona hona joale.

Na Bibele e Hanyetsa Saense?

Ka lehlakoreng le leng, ho thoe’ng ka mehlala ea moo Bibele e buang ka liketsahalo tse tloaelehileng bophelong ba batho kapa moo e otlang mabala-nkoe feela ka limela, liphoofolo kapa liketsahalo tsa tlhaho? Ho thahasellisang ke hore ha ho mohlala o kileng oa paka hore Bibele e hanyetsa linnete tse tsejoang tsa saense maemong a joalo ha ho hlahlojoa litlhaloso tse potolohileng taba.

Ka mohlala, hangata Bibele e sebelisa puo ea liroki e leng ho bontšang boikutlo ba kelello ba batho ba neng ba phela lilemong tse likete-kete tse fetileng. Ha buka ea Jobo e bua ka Jehova a ala kapa a tea sebaka sa leholimo a “se fa bothata ba seipone sa tšepe e tšolotsoeng,” e hlalosa ka ho loketseng hore leholimo joaloka seipone sa tšepe le fana ka khanya. (Jobo 37:18) Ha ho hlokahale hore papiso eo e nkoe ka tsela ea sebele, feela joalokaha u ne u ke ke ua nka ka tsela ea sebele papiso ea hore lefatše le na le “metheo ea litšiea” kapa “lejoe la ntlha.”—Jobo 38:4-7.

Sena ke sa bohlokoa hobane bahlalosi ba bangata ba nkile lipapiso tse joalo ka tsela ea sebele. (Bona 2 Samuele 22:8; Pesaleme ea 78:23, 24.) Ba fihletse qeto ea hore Bibele e ruta thuto e kang e latelang, e qotsitsoeng ho The Anchor Bible Dictionary.

“Lefatše leo batho ba phelang ho lona le nkoa le le chitja, e le ntho e thata, mohlomong e le diski, e phaphametseng ka holim’a boliba bo se nang moeli. Ho bapelaneng le metsi ana a ka tlaase ke metsi a mang hape, ao ka ho tšoanang e leng boliba bo se nang moeli, a ka holimo, e leng moo ho theohang metsi ka sebōpeho sa pula a theoha ka masoba le likotopo tse phuntseng letamo la leholimo. Khoeli, letsatsi le mehloli e meng ea leseli li khomarelitsoe selikalikoeng se okametseng lefatše. Selikalikoe sena ke ‘sepakapaka’ (rāqîa‛) se tloaelehileng se tlalehong ea boprista.”

Ka ho hlakileng, tlhaloso ena ha e lumellane le saense ea kajeno. Empa na see ke tlhaloso e se nang leeme ea seo Bibele e se rutang mabapi le maholimo? Le hanyenyane. The International Standard Bible Encyclopaedia e bolela hore litlhaloso tse joalo ka bokahohleng ba Baheberu “ha e le hantle li ne li thehiloe likhopolong tse neng li atile Europe nakong ea Mehla e Lefifi eseng lipolelong leha e le life tsa ’nete tse [Testamenteng ea Khale].” Likhopolo tseo tsa mehleng e bohareng li ne li tsoa hokae? Joalokaha David C. Lindberg a hlalosa ho The Beginnings of Western Science, boholo ba tsona li ne li thehiloe thutong ea bokahohle ea rafilosofi e mong oa mehleng ea boholo-holo oa Mogerike, Aristotle, eo lingoliloeng tsa hae e bileng motheo o moholo oa thuto ea mehleng e bohareng.

E ne e tla ba ho se nang thuso le ho ferekanyang hore Molimo a ngole Bibele ka puo e neng e tla ipiletsa ho rasaense oa lekholong la bo20 la lilemo. Ho e-na le ho sebelisa lipolelo tsa saense, Bibele e na le lipapiso tse ngata tse hlakileng tse nkiloeng bophelong ba letsatsi le letsatsi ba batho ba ileng ba qala ho li ngola—litšoantšo tse phelang tseo matla a tsona a sa fetoeng ke nako le kajeno.—Jobo 38:8-38; Esaia 40:12-23.

Tsebo e Tsoang Mohloling o Phahameng

Leha ho le joalo, ho thahasellisang ke hore litšupiso tse ling tsa Bibele li hlile li bonahala li bontša tsebo ea saense e neng e sa tsejoe ke batho ba neng ba phela nakong eo. Jobo o hlalosa ha Molimo a ne a ‘ala boputsoa ba leboea holim’a sebaka se feela, [a] fanyeha lefatše holim’a [lefeela, NW].’ (Jobo 26:7) Khopolo ea hore lefatše le leketlile “holim’a lefeela” e ne e fapane hōle le litšōmo tsa batho ba bangata ba mehleng ea khale, ba neng ba re le lutse holim’a litlou kapa likolopata tsa leoatle. Molao oa Moshe o na le litlhokahalo tsa bohloeki tse tsoetseng pele ho feta tsebo ea bongaka ea nakong eo. Melao ea ho arola sechabeng batho ba belaelloang hore ba na le lepera le e thibelang ho ama litopo ntle ho pelaelo e ile ea boloka bophelo ba Baiseraele ba bangata. (Levitike 13; Numere 19:11-16) Ka ho fapaneng, litloaelo tsa bongaka tsa Baassyria li hlalosoa li ne li “kopantse bolumeli, bonohe le bodemona” ’me li akarelletsa ho phekola ka mantle a ntja le mosese oa batho.

Joalokaha motho a ka lebella ka buka e bululetsoeng ke ’Mōpi, Bibele e fupere boitsebiso ba saense bo nepahetseng boo ka ho hlakileng bo hlahileng nako e telele pele ho mehla ea bona, le hoja ho se mohla e kileng ea tšoaseha ka ho tebileng litlhalosong tsa saense tseo e neng e tla ba tse se nang thuso kapa tse ferekanyang bathong ba mehleng ea boholo-holo. Bibele ha ea fupara letho le hanyetsang linnete tse tsejoang tsa saense. Ka lehlakoreng le leng, Bibele e fupere ho hongata ho sa lumellaneng le likhopolo-taba tse se nang bopaki, tse kang khopolo-taba ea ho iphetola ha lintho.

[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 17]

Tlhaloso ea Jobo ea hore lefatše le ‘fanyehiloe holim’a lefeela’ e bontša tsebo eo batho ba mehleng ea hae ba neng ba se na eona

[Setšoantšo se leqepheng la 16]

NASA