Saense e U Ama Joang?

Batho ba bangata ba re saense ke thuto e tebileng ea mahlale e akarelletsang ho hlahlobisisa le ho ithuta pōpo. Ho etsa sena sohle ke mosebetsi o boima o bileng o rarahaneng. Bo-rasaense ba qeta nako e telele ba etsa liteko le ho hlahlobisisa lintho. Ka linako tse ling liphuputso tsa bona ha li finyelle tharollo, empa hangata li ruisa batho molemo. Nahana ka mehlala e seng mekae.

K’hamphani e ’ngoe ea Europe e ile ea sebelisa polasetiki e thata le lisefe ho etsa sesebelisoa se hloekisang metsi e le hore a se ke a kulisa batho. Lisebelisoa tse kang seo li ’nile tsa sebelisoa ha ho e-na le likoluoa tse kang tšisinyeho ea lefatše e bileng teng Haiti ka 2010.

Sepakapakeng ho na le lisathelaete tse laolang litšupa-tsela (GPS). Le hoja pele li ne li etselitsoe masole, hona joale li thusa bakhanni ba likoloi, ba lifofane le ba likepe esita le litsomi le ba hloang lithaba hore ba fihle moo ba eang. Re leboha bo-rasaense ba entseng GPS hobane e nolofalletsa motho ho fihla moo a eang teng.

Na u sebelisa selefouno, k’homphieutha, kapa Inthanete? Na bophelo ba hao bo ntlafetse kapa u fumane kalafo e betere ka lebaka la khatelo-pele litabeng tsa bongaka? Na u ee u nke maeto ka sefofane? Haeba ho joalo, u rua molemo linthong tseo saense e li entseng ho ntlafatsa bophelo ba batho. Ruri saense e tsoetse batho molemo ka litsela tse ngata.

BOFOKOLI BA SAENSE

E le hore bo-rasaense ba eketse tsebo ea bona ka lefatše, ba tsoela pele ho etsa lipatlisiso. Litsebi tsa nyutlelie li ithuta athomo ka ho teba, ’me litsebi tsa linaleli li hlahlobisisa hore na bokahohle bo ne bo le joang lilemong tse libilione tse fetileng e le hore li utloisise tšimoloho ea bona. Ha bo-rasaense ba bang ba ntse ba teba thutong ea bona esita le ho ea fihla libakeng tse sa bonahaleng kapa tseo ho leng thata ho fihla ho tsona, ba re haeba Molimo o teng, ba ka be ba mo fumane.

Bo-rasaense ba bang le bo-rafilosofi ba tummeng ba bua mahlabisa-lihlong a fetang. Ba lumellana le maikutlo a mongoli oa libuka tsa saense ea bitsoang Amir D. Aczel ea ileng a re: “Ha ho na bopaki ba saense bo bontšang hore Molimo o teng.” Ka mohlala, rasaense e mong ea tummeng o ile a re: “Hore ebe ha ho na bopaki ba hore ho na le Molimo ea phethang karolo ea bohlokoa bokahohleng ho bontša ka ho hlaka hore molimo ha a eo.” Ba bang ba re mesebetsi eo ho thoeng e entsoe ke Molimo e iketsahaletse ka “mohlolo” kapa e mpa e le “maqheka feela.”a

Leha ho le joalo, potso ke hore: Na bo-rasaense ba entse liphuputso tse lekaneng ka lefatše hore ba fihlele liqeto tse nepahetseng? Che. Bonneteng saense e hatetse pele haholo, empa bo-rasaense ba bangata baa lumela hore ho sa ntse ho e-na le lintho tse ngata tseo ba sa li tsebeng le tseo mohlomong ho seng mohla ba tla li tseba. Rasaense e mong ea bitsoang Steven Weinberg ea fuoeng khau ea Nobel, ha a bua ka ho utloisisa tlhaho o itse: “Ho na le lintho tseo re ke keng ra li utloisisa.” Moprofesa Martin Rees, Setsebi se Tummeng sa Linaleli sa Great Britain o ile a re: “Mohlomong ho na le lintho tseo batho ba ke keng ba hlola ba li utloisisa.” Ke ’nete hore ho na le lintho tse ngata tseo bo-rasaense ba ntseng ba sa li utloisise. Hlokomela mehlala e latelang:

• 

  Litsebi tsa lintho tse phelang ha li utloisise hore na sele e sebetsa joang. Bo-rasaense ba sitoa ho hlalosa ka ho hlakileng hore na sele e iphepa joang, e hlahisa liprotheine joang le hore e aroha joang.

• 

  Hangata matla a khoheli a laola bophelo ba rōna. Empa ke mohlolo ho bo-rasaense. Ha ba tsebe hantle hore na ho tla joang hore matla a khoheli a hulele motho fatše ha a qhoma kapa ke joang a etsang hore khoeli e tsitse sebakeng sa eona.

• 

  Litsebi tsa kamoo bokahohle bo sebetsang kateng li hakanya hore lintho tseo bo-rasaense ba li sebelisang ha li khone ho bona hoo e ka bang liphesente tse 95 tsa lintho tse bokahohleng. Ba arola lintho tsena tse sa bonahaleng ka likarolo tse peli. Kahoo ha ba tsebe sebōpeho sa tsona.

Ho na le lintho tse ling tse emisang bo-rasaense hlooho. Ke hobane’ng ha see e le sa bohlokoa? Sengoli se seng se tummeng sa libuka tsa saense se re: “Lintho tseo re sa li tsebeng li ngata haholo ho feta tseo re li tsebang. ’Na ke lumela hore saense e lokela ho etsa hore re ikutloe re hloletsoe ’me re batla ho ithuta ho eketsehileng ho e-na le hore re be manganga.”

Kahoo, haeba u nahana hore saense e tla nkela Bibele sebaka ’me ho lumela ho Molimo e be ntho e sa utloahaleng, nahana ka sena: Haeba ho na le lintho tseo bo-rasaense ba hlalefileng ba nang le lisebelisoa tse matla ba sa khoneng ho li utloisisa, na hoa utloahala hore u potlakele ho qhelela ka thōko lintho tseo ba ke keng ba khona ho li etsetsa lipatlisiso? Ha Encyclopedia Britannica e phethela sehlooho sa eona se mabapi le histori le khatelo-pele thutong ea linaleli, e re: “Ka mor’a lilemo tse ka bang 4 000 bo-rasaense ba ithuta ka linaleli, ba ntse ba tšoana le Bababylona kaha ho na le lintho tse ngata tseo ba sa li utloisiseng.”

Lipaki Tsa Jehova lia utloisisa hore motho e mong le e mong o na le tokelo ea ho iketsetsa qeto tabeng ena. Re loanela ho latela tataiso ea Bibele e reng: “Ho ba le kahlolo e molemo ha lōna ho ke ho tsejoe ke batho bohle.” (Bafilipi 4:5) Ke kahoo re u kōpang hore u hlahlobe hore na ke joang ho ka thoeng saense le Bibele lia lumellana.