Kitu Kidogo Ambacho Ni Kikuu

Ua la manjano lionekanalo lisilo na hatia lifichalo hasira hii kali laweza kwa urahisi kukosa kutofautishwa na mbegu ya rape, au colza. Haradali na mbegu ya rape ni za familia ya Cruciferae, ambayo husemekana kuwa na spishi 4,000, 40 hivi zikiwa haradali. Zitumiwazo sana ni haradali nyeupe (Brassica hirta), haradali ya India au ya kikahawia (Brassica juncea), na haradali nyeusi (Brassica nigra), ambayo hutokeza dutu yenye kudhuru iwezayo kusababisha vilengelenge ngozini.

Inapokua porini, haradali nyeusi husitawi kwenye ardhi yenye mawe-mawe na kando-kando ya vijia na mito katika Afrika, India, na Ulaya. Hiyo hunawiri kwenye pande za kijani za milima ya Bahari ya Galilaya, katika Israeli. Inapokuzwa ifaavyo, hiyo hukomaa haraka na yaweza kukua hadi kufikia “katika Mashariki, na nyakati fulani hata katika kusini mwa Ufaransa, kimo cha miti yetu ya matunda.”—Dictionnaire de la Bible ya Vigouroux.

Kwa kushangaza, “punje ya haradali” nyeusi yenyewe ni ndogo mno. Katika siku ya Yesu ilikuwa mbegu ndogo mno kuliko zote zilizopandwa sana katika Israeli. (Marko 4:31) Ina kipenyo cha karibu milimeta moja, ikihakikisha utumizi wayo ikiwa kipimo kidogo kuliko vyote katika Talmud.—Berakhot 31a.

Tofauti yenye kutazamisha kati ya mbegu ndogo mno ya haradali na mmea mkubwa uliokomaa iliongeza maana kwa mafundisho ya Kristo kuhusu ukuzi wa “ufalme wa mbinguni” ambao ulikuja kuandaa makao kwa ndege wa mbinguni. (Mathayo 13:31, 32; Luka 13:19) Kristo pia alitumia kielezi chenye kuchochea ili kukazia jinsi ambavyo hata kiwango kidogo mno cha imani kiwezavyo kutimiza mengi, akitaarifu: “Amin, nawaambia, Mkiwa na imani kiasi cha punje ya haradali, . . . halitakuwako neno lisilowezekana kwenu.”—Mathayo 17:20; Luka 17:6.

Mmea wa Kiasi Wenye Matumizi Mengi

Vyungu vikubwa ambavyo wakati mmoja viliremba maduka ya kuuza dawa vilikuwa na unga-unga wa haradali kwa matumizi ya kitiba. Kwa kufikiria hali yayo katika kupambana na kiseyeye, hakuna meli ya Uholanzi iliyoabiri baharini bila haradali ngamani. Haradali ilitumiwa katika kuoga au ikiwa dawa ya kubandika.

Majani ya mmea wa haradali nyeupe huliwa katika saladi na pia bado hutumika yakiwa chakula cha wanyama wa kufugwa. Mafuta yalikayo ambayo huziduliwa kutoka katika mbegu hayachachuki haraka. Katika Asia hayo huongezea viwanda fueli kwa ajili ya taa na pia kutia ladha vyakula vingi.

Ua hili duni la mashambani limetajwa katika methali kadhaa. Katika Nepal na India, “kuona maua ya haradali,” humaanisha kuduwaa baada ya mshtuko. Katika Ufaransa, “kuharadalishwa pua yako,” humaanisha kukasirika. Hata iwe inatumiwa vipi—ikiwa ua, kikolezo, mbegu, mafuta, au unga-unga—haradali yaweza kukoleza maisha yako.